PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO (o co toczy sie proces)
TEORIA S.ŚLIWIŃSKIEGO
-roszczenie przysługujące państwu w stosunku do sprawy przestępstwa( tzw. ius puniendi(prawo
karania)) niefunkcjonuje w przypadku uniewinnienia
TEORIA L. SCHAFFA
- to co ma być dopiero ustalone i rozstrzygnięte (okoliczność czy przestępstwo za którego istnienia
powołuje się oskarżenie istnieje lub nie istnieje obiektywnie)
TEORIA M. CIEŚLAK
-kwestia prawna której załatwienie (rozstrzygnięcie) jest zdaniem postę.
(inaczej)
-kwestia odpowiedzialnośći prawnej sprawcy czynu przestępczego
*odpowiedzialność prawna : karna i cywilna
NIEZMIENNOŚĆ PRZEDMIOTU PROCESU
*przedmiot procesu określony za pomocą dwóch elementów
-opis czynu(element stały)
-kwalifikacji prawnej czynu(element zmienny)
*skoro kwalifikacja prawna czynu może ulegać zmianie(nawet w postępowaniu odwoławczym)
zatem najistotniejszy jest opis czynu
*opis czynu zamieszczany jest w kilku decyzjach procesowych
Poniżej są zmienne
-postanowienie o wszczęciu postępowania
-postanowienie o przedstawieniu zarzutów
To są stałe
-akcie oskarżenia
-wyrok
*kryteria tożsamości
-pozytywnego wymagają badania każdego elementu bo koniunkcja jest wtedy i tylko wtedy
prawdziwa gdy wszystkie jej człony są prawdziwe
-negatywne(wystarczy ze jeden element jest fałszywy, by całe twierdzenie było fałszywe)
M.CIEŚLAK przyjoł trzy kryteria tożsamości:
1. różność podmiotów czynu ( oskarżono A a skazany został B)
2. różność przedmiotów ochrony ( np. przestępstwa przeciwko mieniu -przest. przeciwko życiu i
zdrowiu)
3.kryterium ocenne- jeżeli wg. rozsądnej życiowej oceny , obu opisów nie mogą uznać za opis tego
samego zdarzenia faktycznego
*akt oskarżenia wyznacza program dla sądu( wyznacza mu granice przedmiotowe i podmiotowe,
nie wolno mu wyjść za te granice)

Przedmiot procesu karnego wg. L. Schaffa – to, co ma być dopiero w procesie ustalone i rozstrzygnięte.
Przedmiotem procesu jest tu ta okoliczność lub przestępstwo (istniejące lub nieistniejące obiektywnie, na których byt
powołuje się wersja oskarżenia.

Przedmiot procesu karnego wg. M. Cieślaka – sprowadza się zawsze do jakiejś kwestii prawnej, której
rozstrzygnięcie lub inne załatwienie jest zadaniem tego postępowania

−

kwestię taką stanowią: odpowiedzialność karna i odpowiedzialność cywilna,
jakie mogą obciążać osobę winną popełnienia przestępstwa

Zasadniczy przedmiot procesu karnego – kwestia odpowiedzialności prawnej

określonej osoby ściganej za zarzucane jej przestępstwo. Ta kwestia nasuwa
pytania: czy w ogóle popełniono przestępstwo, kto je popełnił, w jakiej postaci i
jakie ma za to ponieść konsekwencje prawne.

Kwestia odpowiedzialności prawnej (wg. M.Cieślaka) wiąże się z procesową hipotezą

tego czynu w postaci:

−

podejrzenia – określonego w postanowieniu o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia

−

zarzutu – w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów lub w akcie oskarżenia

−

lub przypisania – w wyroku

Toczący się proces ma dopiero udzielić na pytanie, czy hipoteza ta jest zasadna. Jednak

sam czyn, ani jego procesowa hipoteza nie są przedmiotem procesu.

Przedmiot postępowania zostaje zwykle określony w akcie programowym danego

postępowania (postanowienie o wszczęciu postępowania, postanowienie o
postawieniu zarzutów, akt oskarżenia).

−

może on być modyfikowany w toku postępowania

W zakresie procesu adhezyjnego jego przedmiotem jest kwestia odpowiedzialności

cywilnej oskarżonego. Można też mówić o ubocznych przedmiotach postępowania
w odniesieniu do np. postępowań uzupełniających.

Niezmienność przedmiotu procesu – przedmiot procesu nie powinien ulegać zmianom

w czasie biegu procesu. W postępowaniu przygotowawczym niezmienność
przedmiotu procesu ma charakter względny, gdyż w razie potrzeby zarzucenia
podejrzanemu popełnienia innego przestępstwa lub czynu w zmienionej istotnie
postaci wydaje się nowe postanowienie o przedstawieniu zarzutów.

Niepodzielność przedmiotu procesu – oznacza, że niedopuszczalne jest orzeczenie o

fragmentach tego samego przedmiotu w różnych procesach

•

ZAKAZY DOWODZENIA ZA POMOCĄ OKREŚLONEGO DOWDOU

Wykluczają możliwość zarówno wprowadzania, jak i przeprowadzania określonego dowodu w procesie karnym ze
względu na oznaczony interes społeczny. Są one następstwem kolizji interesów społecznych.

Przeprowadzenie dowodu, zmierzającego do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, ogólnie odpowiada interesowi
wymiary sprawiedliwości. Może ono jednak równocześnie godzić w inne, równie ważne dobro społeczne. Np. gdyby
przeprowadzenie takiego dowodu naruszało tajemnicę adwokacką i inne.

W sytuacji kolizji interesów społecznych ustawodawca musi dokonywać wyboru między tymi dobrami, kierując się
wyższą ich wartością. W tych wypadkach, w których przeprowadzenie dowodu mogłoby przynieść większą szkodę
społeczną w porównaniu z korzyściami dla wymiaru sprawiedliwości, ustanawia się zakaz dowodzenia za pomocą
określonego środka dowodowego.

Bezwzględne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu charakteryzują się tym, że wyłączenie określonego
dowodu z procesu dowodzenia jest absolutne. Dowód objęty takim zakazem jest w jego granicach niedopuszczalny.
Należą do nich:

a)

Zakaz przesłuchania obrońcy oskarżonego co do faktów, o których się dowiedział przy udzieleniu porady
prawnej lub prowadząc sprawę.

a)

Zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

b)

Zakaz odczytania lub odtworzenia wcześniej złożonych zeznań, jeśli świadek skorzystał z prawa odmowy
zeznań lub został zwolniony z obowiązku zeznań

c)

Zakaz odczytania protokołu przesłuchania świadka, jeżeli osoba ta jest następnie przesłuchana w charakterze
oskarżonego

Względne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu wprawdzie wyłączają korzystanie w procesie karnym z
określonych dowodów, ale pod warunkami przewidzianymi w ustawie dowody te mogą być w procesie karnym
przeprowadzone, np. pod warunkiem uzyskania zgody odpowiedniego organu. Np.:

a)

Zakaz ze względu na tajemnicę państwową

a)

Zakaz ze względu na tajemnicę służbową lub zawodową

b)

Zakaz ze względu na prawo odmowy złożenia zeznań

c)

Zwolnienie od złożenia zeznań osoby pozostającej z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym

•

POSZCZEGÓLNE ZAKAZY DOWODZENIA ZA POMOCĄ OKREŚLONEGO
DOWODU

ZAKAZ PRZESŁUCHANIA OBROŃCY

Wynika on z potrzeby pełnego zagwarantowania zaufania oskarżonego do swego obrońcy, co umożliwia oskarżonemu
nieskrępowaną realizację jego prawa do obrony. Jest on skierowany do wszystkich organów procesowych, a więc
obowiązuje on nie tylko w postępowaniu sądowym ale także w postępowaniu przygotowawczym. Występuje on bez
względu na to kto obrońcę ustanowił (sam oskarżony, prezes sądu, sąd, inna osoba, ustawowy przedstawiciel).

Zakaz przesłuchania obrońcy i adwokata w ramach art. 245 KPK przewidziany w art. 178 pkt. 1 KPK nie obejmuje
adwokata występującego w procesie karnym w roli pełnomocnika strony.

Zakazem tym objęte są wszelkie informacje, o których obrońca lub adwokat dowiedział się, udzielając porady lub
prowadząc sprawę, bez względu na źródło ich pochodzenia.

Zakaz przesłuchania obrońcy i adwokata w trybie art. 245 KPK jest bezwzględny, gdyż nie może być uchylony nawet
na wniosek samego obrońcy lub za zgodą oskarżonego.

Zakaz ten nie obejmuje wiadomości, które dotarły do obrońcy przed wystąpieniem w sprawie w tej roli, np. jako
świadka określonego zdarzenia.

ZAKAZ PRZESŁUCHANIA DUCHOWNEGO

Obejmuje fakty o których dowiedział się przy spowiedzi. Ma on charakter bezwzględny. Nawet wówczas, gdy
duchowny wyraził zgodę na przesłuchanie, dowód taki jest niedopuszczalny. Obowiązuje także, gdyby duchowny
porzucił stan kapłański.

ZAKAZ UJAWNIENIA POPRZEDNIO ZŁOŻONYCH ZEZNAŃ

Odmowa złożenia zeznań lub uzyskanie zezwolenia ze złożenia zeznań powoduje, że osoba ta nie tylko nie może być
przesłuchana w charakterze świadka, ale poprzednio złożone przez nią zeznania nie mogą służyć za dowód, ani nie
mogą być odtworzone. Zakaz jest bezwzględny, gdyż przepisy nie przewidują żadnego odstępstwa.

Jednak sporządzone w postępowaniu karnym protokoły oględzin ciała podlegają ujawnieniu na rozprawie.

ZAKAZ PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA ZE WZGLĘDU NA TAJEMNICĘ PAŃSTWOWĄ

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga
się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu ich od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej przez organ przełożony.
Informacje takie określa się klauzulą „ściśle taje” lub tajne.

W razie stwierdzenia w toku procesu, że przesłuchanie ma dotyczyć okoliczności objętych tajemnicą państwową,
należy zaniechać przesłuchania, nawet gdyby osoba wezwana w charakterze świadka była gotowa do złożenia zeznań.
Sąd lub prokurator powinien zwrócić się do uprawnionego organu o zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy.

Zwolnienia od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej może udzielić organ przełożony w stosunku do osoby
zobowiązanej do zachowania tajemnicy.

Zwolnienia wolno odmówić tylko wówczas gdy złożenie zeznania mogłoby wyrządzić poważną szkodę państwu.

W razie odmowy zwolnienia z zachowania tajemnicy państwowej przez organ przełożony sąd lub prokurator mogą się
zwrócić do właściwego naczelnego organu administracji rządowej o zwolnienie świadka z obowiązku zachowania tej
tajemnicy, jeżeli tego wymaga interes wymiary sprawiedliwości. Rozstrzygnięcie tego organu jest ostateczne.

W razie zwolnienia świadka od zachowania tajemnicy państwowej może on być na rozprawie przesłuchany z
wyłączeniem jawności. Zakaz ten nie dotyczy oskarżonego.

ZAKAZ PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA ZE WZGLĘDU NA TAJEMNICĘ SŁUŻBOWĄ LUB
ZAWODOWĄ

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej albo tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji
mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te
osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.

Informacje niejawne zaklasyfikowane jako stanowiące tajemnicę służbową oznacza się klauzulą „poufne” lub
„zastrzeżone”.

Nie ma on charakteru bezwzględnego. Sąd lub prokurator może zwolnić te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy,
ustalając czy uchylenie to jest nieodzowne dla osądzenia sprawy. Zwolnienie z tego obowiązku powinno przybrać
postać postanowienia.

W razie potrzeby przesłuchania w śledztwie lub dochodzeniu osoby co do faktów objętych tajemnicą zawodową lub
służbową konieczne jest postanowienie prokuratora. Przesłuchanie świadka zwolnionego z zachowania tajemnicy
służbowej lub zawodowej odbywa się na rozprawie z wyłączeniem jawności.

Odrębna regulacja dotyczy zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcowskiej, lekarskiej, dziennikarskiej.
Osoby zobowiązane do zachowania takiej tajemnicy mogą być przesłuchane w charakterze świadka co do faktów
objętych tą tajemnicą tylko wtedy gdy:

a)

Jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości a okoliczność nie może być ustalona na podstawie
innego dowodu.

O przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie decyduje wyłącznie sąd. Na postanowienie to przysługuje zażalenie.

W odniesieniu do tajemnicy dziennikarskiej w obowiązującym KPK mamy do czynienia z pełniejszą regulacją prawną.
Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających
identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również
identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te
zastrzegły nieujawnienie powyższych danych. W tym zakresie mamy dwa wyjątki:

a)

Przepisu tego nie stosuje się w odniesieniu do informacji dotyczących przestępstw określonych w art. 240
KPK

a)

Odmowa ujawnienia danych nie uchyla odpowiedzialności za przestępstwo, którego dopuścił się dziennikarz
publikując informacje.

PRAWO ODMOWY ZEZNAŃ

Osobom najbliższym w stosunku do oskarżonego pozostawiono swobodę wyboru między zeznawaniem a odmową
zeznawania w charakterze świadka.

Osobą najbliższą jest:

a)

Małżonek

a)

Wstępny

b)

Zstępny

c)

Rodzeństwo

d)

Powinowaty w tej samej linii lub stopniu

e)

Osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu.

Uprawnienia do odmowy zeznań nie traci się w chwili ustania małżeństwa lub przysposobienia. Wyliczenie to jest
wyczerpujące.

Jeżeli świadek skorzystał z prawa odmowy zeznań we wcześniejszym stadium procesu, na rozprawie może swoje
zdanie zmienić i wyrazić gotowość zeznawania. W razie skorzystania z prawa odmowy zeznań nie później jednak niż
przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym, poprzednio złożone zeznania, tej osoby nie mogą
służyć za dowód ani być odtworzone.

Prawo to nie odradza się, gdy:

a)

Sprawa zostanie skierowana do ponownego rozpatrzenia przez sąd odwoławczy, po uchyleniu zaskarżonego
orzeczenia

a)

Sprawa zostanie zwrócona do uzupełnienia postępowania przygotowawczego i następuje skierowanie do sądu
pierwszej instancji lub

b)

Rozprawa będzie się odbywała od początku w sytuacjach określonych w art. 402 par 2, 404 par 2 i 411 par 2
KPK.

Uprawnienie to posiada osoba pełnoletnia jak i małoletnia

UCHYLENIA SIĘ ŚWIADKA OD ODPOWIEDZI NA PYTANIE

Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie wtedy, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę
dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe

Uchylenie się od odpowiedzi nie jest jednoznaczne z odmową złożenia zeznań. Świadek w takim wypadku ma
obowiązek zeznawania. Zwolniony jest z udzielenia odpowiedzi na pytanie. Przewodniczący składu będzie mógł ustalić
na postawie wstępnego zapoznania się ze sprawą, czy taki przypadek zachodzi. Jeżeli tak, to powinien pouczyć
świadka, że na skierowane do niego pytanie może nie odpowiadać. Świadek nie ma obowiązku wyjaśniać dlaczego
odmawia odpowiedzi.

ZWOLNIENIE OD ZŁOŻENIA ZEZNAŃ LUB ODPOWIEDZI NA PYTANIE

Przepis art. 185 KPK przewiduje zwolnienie od:

a)

Składania zeznań

a)

Udzielania odpowiedzi na pytania

Podstawą zwolnienia jest pozostawanie świadka w szczególnie bliskim stosunku z oskarżonym. Warunkiem
dodatkowym jest to, aby świadek wniósł o takie zwolnienie. Może tutaj w grę wchodzić np. faktyczna opieka nad osobą
kaleką itp. O tym czy taki stosunek zachodzi musi na tle konkretnych okoliczności rozstrzygać organ procesowy w
postępowaniu przygotowawczym lub w postępowaniu głównym.

BIEGŁY PODLEGAJĄCY WYŁĄCZENIU

Przepis art. 196 KPK ustala osoby, które nie mogą być biegłymi

ZAKAZ SUBSTYTUOWANIA WYJAŚNIEŃ LUB ZEZNAŃ

Dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub z zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek
urzędowych. Nie dotyczy to biegłego.

Jest on adresowany do organów procesowych, które nie mają zastępować zeznań świadka lub wyjaśnień treścią pism,
zapisków lub notatek urzędowych. Zakaz ten nie zabrania wykorzystywania w procesie karnym wszelkiego rodzaju
pism, zapisków czy też notatek urzędowych lecz zabrania zastępowania nimi wyjaśnień oskarżonego lub zeznań
świadka. Tworzy to barierę dla ograniczenia zasady bezpośredniości, aby zamiast wyjaśnień i zeznań świadka nie
poprzestawano na łatwiejszym sposobie uzyskiwania informacji dowodowej.

Wszelkie pisma i zapiski mogą być wykorzystane w procesie karnym oraz odczytane na rozprawie na podstawie art.
393 par 3 KPK byleby nie spełniały funkcji zastępczej w stosunku do wyjaśnień oskarżonego i zeznań świadka.

Zakazem art. 174 KPK nie są objęte inne materiały pisemne, jak prywatne notatki, grypsy pamiętniki itp. Takie
materiały mogą być odczytane na podstawie art. 393 par 3 KPK.

ZAKAZY STOSOWANIA NIEDOPUSZCZALNYCH METOD DOWODZENIA

Zakazy te są w pierwszym rzędzie zabezpieczeniem reguły demokratycznego procesu karnego, który zapewnia
przesłuchiwanej osobie swobodę wypowiedzi.

KPK w art. 171 par 5 postanawia że niedopuszczalne jest:

a)

Wpływanie na wypowiedź osoby przesłuchiwanej z pomocą przymusu lub groźby bezprawnej

a)

Stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby
przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z
przesłuchaniem.

Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia uzyskane wbrew zakazom zamieszczonym w par 5 nie mogą stanowić
dowodu.

•

Narkoanaliza jest dość powszechnie uznana za niedopuszczalną metodę poszukiwania prawdy w procesie
karnym.

•

Hipnoza stanowi metodę odblokowania pamięci wokół której w ostatnim okresie toczy się ożywiona dyskusja.

•

Badania poligraficzne (wariograficzne)

Stosowanie w czasie badania przez biegłego środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji
organizmu badanej osoby możliwe jest wyłącznie za jej zgodą.

W celu między innymi ograniczenia kręgu osób podejrzanych, za zgodą osoby badanej biegły może również
zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby.

ZAKAZY W ZAKRESIE WYKORZYSTANIA DOWODÓW W PROCESIE KARNYM

Kiedy zakaz dowodowy ujęty zostaje wyłącznie od strony wykorzystania dowodów, wtedy możemy go określić jako
samoistny zakaz wykorzystania dowodów, albo kiedy jest następstwem innej regulacji w postaci zakazu dowodzenia.

W ramach samodzielnych zakazów mamy:

a)

Zakaz wykorzystania treści oświadczenia oskarżonego, dotyczącego zarzucanego mu czynu, jeżeli zostało
złożone wobec biegłego albo lekarza udzielającego pomocy

a)

Zakaz wykorzystania na rozprawie protokołu przesłuchania jako świadka osoby, która jest przesłuchiwana w
charakterze oskarżonego

b)

Wyjaśnienia podejrzanego nie mogą stanowić dowodu, jeżeli prokurator nie wystąpił z wnioskiem do sądu o
nadanie podejrzanemu statusu świadka koronnego albo gdy sąd postanowieniem odmówił dopuszczenia
dowodu z zeznań świadka koronnego.

W ramach niesamodzielnych zakazów mamy:

a)

Gdy pomimo zakazu dowodzenia określonej tezy dowodowej lub zakazu dowodzenia za pomocą określonego
dowodu dowód zostanie przeprowadzony. Jako nielegalny musi być pominięty.

a)

Zakaz wykorzystania wyjaśnień, zeznań lub oświadczeń złożonych w warunkach stosowania
niedopuszczalnych metod dowodzenia.

b)

Zakaz wykorzystania zeznań, wyjaśnień i oświadczeń złożonych w warunkach wyłączających swobodę
wypowiedzi, gdy uzyskane zostały z nadużyciem naturalnych warunków przesłuchania

c)

Zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po ustanowieniu go biegłym ujawniły
się przyczyny niepowołania go w tym charakterze.

PRZEDMIOT ZASKARŻENIA ZAŻALENIOWEGO

Zażalenie jest środkiem odwoławczym przede wszystkim, pozwalającym na uruchomienie kontroli postanowień.

Zażalenie przysługuje na następujące kategorie postanowień sądu:

a)

Na postanowienie zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej

a)

Na postanowienia co do środka zabezpieczającego

b)

Inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie, a wiec wtedy, gdy tak wyraźnie stanowi
szczególny przepis.

a)

Do omawianej grupy należy przede wszystkim postanowienie kończące postępowanie przed sądem I instancji.
Do takich postanowień należą postanowienia umarzające postępowanie z powodu jakiejkolwiek przeszkody
procesowej.

a)

Spośród postanowień na które przysługuje zażalenie z mocy szczególnego przepisu, można przykładowo
wymienić postanowienie o zawieszeniu postępowania, postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego.

b)

Na pozostałe postanowienia zażalenie nie przysługuje.

Zażalenie przysługuje także na zarządzenie prezesa sądu zamykające drogę do wydania wyroku lub gdy przepis
szczególny tak stanowi.

Przepisy o zażaleniu stosuje się odpowiednio do przewidzianych w ustawie zażaleń na czynności lub bezczynność
organu.

1.Zasada rzetelności procesu w przebiegu procesu karnego zakłada konieczność:

−

zachowania równości broni

−

zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony oraz posiadania
tłumacza, jeśli oskarżony nie zna języka, w którym odbywa się
rozprawa

−

zachowania

lojalności organów procesowych

wobec

uczestników postępowania karnego, w tym także wobec
oskarżonego, zwłaszcza:

•

zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób
uczestnika procesu,

•

nakaz udzielania informacji nie tylko w sytuacji wyraźnie w
ustawie przewidzianej, ale też w każdym przypadku, gdy to
może mieć znaczenie procesowe

−

rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie

Art. 16 par. 1 kpk stanowi, że jeżeli organ prowadzący postępowanie jest

zobowiązany pouczać uczestników postępowania o ciążących go
obowiązkach i przysługujących im uprawnieniach – to brak takiego
pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych
skutków procesowych dla osoby, której to dotyczy. Obowiązek
poinformowania dotyczy wypadków wyraźnie wskazanych.

Art. 16 par. 2 kpk stanowi, że organ prowadzący postępowanie powinien

ponadto w miarę potrzeby udzielać uczestnikom postępowania
informacji o ciążących obowiązkach i przysługujących im
uprawnieniach także w wypadku, gdy ustawa wyraźnie takiego
obowiązku nie przewiduje (organ w tym względzie musi opierać się
na kryteriach obiektywnych).

Zasada rzetelnego procesu wymaga też, aby proces był przeprowadzony w rozsądnym terminie, tzn. aby nie był
przewlekany i stwarzał dla oskarżonego niewinnego możliwość zrehabilitowania się.

2. Bezwzględne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu charakteryzują się tym, że wyłączenie
określonego dowodu z procesu dowodzenia jest absolutne. Dowód objęty takim zakazem jest w jego granicach
niedopuszczalny. Należą do nich:

a)

Zakaz przesłuchania obrońcy oskarżonego co do faktów, o których się dowiedział przy udzieleniu porady
prawnej lub prowadząc sprawę.

d)

Zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

e)

Zakaz odczytania lub odtworzenia wcześniej złożonych zeznań, jeśli świadek skorzystał z prawa odmowy
zeznań lub został zwolniony z obowiązku zeznań

f)

Zakaz odczytania protokołu przesłuchania świadka, jeżeli osoba ta jest następnie przesłuchana w charakterze
oskarżonego

3.

COFNIĘCIE WNIESIONEGO ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO

Wniesiony środek odwoławczy może być cofnięty. Obowiązujące przepisy nie przewidują żadnego terminu, w którym
możliwe jest cofnięcie środka odwoławczego, stąd też cofnięcie skargi jest możliwe w całym postępowaniu
odwoławczym, zarówno przed sądem I instancji jak i przed sądem II instancji.

Środek odwoławczy może cofnąć osoba, która go wniosła.

Wyjątki:

a)

W niektórych wypadkach na skuteczne cofnięcie skargi przez osobę, która ją wniosła, konieczna jest zgoda
oskarżonego. Dotyczy to środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego przez:

•

Oskarżyciela publicznego

•

Obrońcę oskarżonego

•

Osoby z art. 76 KPK

a)

Oskarżony może cofnąć skargę odwoławczą wniesioną na jego korzyść z wyjątkiem:

•

Skargi wniesionej przez oskarżyciela publicznego

•

Wypadków przewidzianych w art. 79 KPK

Cofnięty środek odwoławczy nie traci mocy prawnej. Gdy chodzi o pozostawienie cofniętego zażalenia na
postanowienie, to można przyjąć, że pomimo brzmienia art. 432 KPK kompetencję w tym zakresie należy przyznać
organowi pierwszej instancji, jeżeli cofnięcie tej skargi nastąpiło właśnie na tym etapie, a zwłaszcza jeszcze przed
przyjęciem wniesionego zażalenia. Jeżeli jednak rozstrzygnięcie z powodu uchybień przewidzianych w art. 439 lub 440
KPK nie mieściłoby się w granicach uprawnień organu pierwszej instancji, akta z cofniętym zażaleniem należałoby
przedstawić organowi drugiej instancji.

Mimo cofnięcia środka odwoławczego skarga odwoławcza podlega rozpoznania, jeżeli zajdzie potrzeba uchylenia
zaskarżonego orzeczenia z powodu przyczyn określonych w art. 439 lub 440 KPK.

Pozostawienie bez rozpoznania cofniętego środka odwoławczego powoduje uprawomocnienie się zaskarżonego
orzeczenia, jeżeli jest to jedyny środek odwoławczy w sprawie.

4. WZNOWIENIE ZAMKNIĘTEGO PRZEWODU SĄDOWEGO

Oznacza to cofnięcie rozprawy do fazy przewodu sądowego. Wznowienie może nastąpić z fazy wyrokowania lub fazy
przemówienia stron.

Wznowienie wymaga wydania postanowienia przez sąd.

•

Może nią być zwłaszcza potrzeba uprzedzenia stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu.

•

Gdy sąd przewidując możliwość warunkowego umorzenia postępowania albo możliwość orzeczenia kary z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania, uzna za celowe wyznaczenie stronom odpowiedniego terminu ze
względu na możliwość porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub
zadośćuczynienia.

•

Gdy sąd dojdzie do wniosku, że dla wydania prawidłowego orzeczenia konieczne jest przeprowadzenie
dodatkowego dowodu lub ponowne przeprowadzenie dowodu.

•

Gdy sąd pod wpływem przemówień stron, albo pod wpływem dyskusji podczas narady dojdzie do
przekonania, że zachodzi potrzeba dopuszczenia nowych dowodów w celu stworzenia optymalnych warunków
dla podjęcia decyzji merytorycznej.

We wznowionym przewodzie sądowym dokonuje się czynności, z powodu których nastąpiło wznowienie. Po ich
dokonaniu przewodniczący pyta, czy strony wnoszą o uzupełnienie przewodu sądowego, a w razie wyczerpania
wszystkich możliwości dowodowych, zamyka przewód sądowy.

5.POSTĘPOWANIE NAKAZOWE

W postępowaniu nakazowym znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy o postępowaniu
uproszczonym, jeżeli przepisy regulujące tryb nakazowy nie stanowią inaczej.

Cechę charakterystyczną postępowania nakazowego stanowi rezygnacja z rozprawy głównej jako
zasadniczego etapu postępowania jurysdykcyjnego i otwarcie w ten sposób drogi do rozstrzygnięcia
przez sąd o przedmiocie procesu na posiedzeniu w formie wyroku zakazowego.

Postępowanie nakazowe jest dopuszczalne, jeżeli wystąpią następujące szczególne przesłanki
dodatnie:

a) Sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym
a) Zachodzi wypadek pozwalający na orzeczenie za przestępstwo kary ograniczenia wolności

lub kary grzywny

b) Sąd uznaj, na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału

dowodowego, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne

W postępowaniu tym wykluczone jest wymierzenie kary pozbawienia wolności w jakiejkolwiek
postaci.

Jest ono niedopuszczalne:

a) W stosunku do osoby pozbawionej wolności
a) W sprawie z oskarżenia prywatnego
b) Jeżeli zachodzą okoliczności z art. 79 KPK (jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy,

niewidomy, lub zachodzi wątpliwość co do jego poczytalności)

Sąd wydaje wyrok nakazowy na posiedzeniu, które odbywa się bez udziału stron. O rozpoznaniu
sprawy w tym postępowaniu decyduje wstępnie prezes sądu, który kieruje sprawę na posiedzenie
sądu, jeżeli uzna, że rozstrzygnięcie sprawy może nastąpić w drodze wyroku nakazowego.

Wyrokiem nakazowym może orzec karę ograniczenia wolności w pełnych granicach jej wymiaru,
wyznaczonych w przepisach prawa karnego materialnego lub grzywny w wysokości do 100 stawek
dziennych albo do 200 000 złotych.

Jeżeli w ocenie sądu kara grzywny miałaby wykroczyć poza granice jej orzekania dopuszczalne w
postępowaniu nakazowym, powinien wydać postanowienie o skierowaniu sprawy do rozpoznania
na rozprawie w postępowaniu uproszczonym. Obok wymierzenia kary, w wypadkach
przewidzianych w ustawie, można orzec środek karny każdego rodzaju.

Wydając wyrok nakazowy sąd zasądza w całości roszczenie zgłoszone w powództwie cywilnym.
Sąd pozostawia powództwo bez rozpoznania, jeżeli materiał dowodowy zebrany w postępowaniu
przygotowawczym nie jest wystarczający do orzeczenia w ogóle lub o całości zgłoszonego
roszczenia cywilnego. Jeżeli powództwa nie wytoczono, sąd wydając wyrok nakazowy zasądza
odszkodowanie pieniężne na rzecz pokrzywdzonego z urzędu.

Na strukturę treściową wyroku nakazowego składają się:

a) Oznaczenie sądu i sędziego, który wydał wyrok nakazowy
a) Data wydania wyroku
b) Imię i nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego
c) Dokładne określenie czynu przypisanego przez sąd oskarżonemu, ze wskazaniem

zastosowanych przepisów ustawy karnej

d) Wymiar kary i inne niezbędne rozstrzygnięcia

Wyrok nakazowy może nie zawierać uzasadnienia. Kwestia sporządzenia uzasadnienia zależy od
oceny sądu.

W związku z tym, że wyrok nakazowy zapada poza rozprawą, jego treść udostępnia się publicznie
przez złożenie odpisu wyroku na okres 7 dni w sekretariacie, o czyn należy uczynić wzmiankę w
protokole posiedzenia. Odpis wyroku nakazowego doręcza się oskarżycielowi, a oskarżonemu i
jego obrońcy łącznie z opisem aktu oskarżenia.

Wyrok nakazowy może być zaskarżony sprzeciwem w terminie zawitym 7 dni od doręczenia
nakazu. Uprawnienie do wniesienia sprzeciwu przysługuje oskarżycielowi i oskarżonemu.

Sam fakt wniesienia sprzeciwu przez uprawniony podmiot z zachowaniem terminu skutkuje utratą
mocy prawnej przez wyrok nakazowy i konieczność rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych.
Jeżeli jednak wnoszący sprzeciw podniesie w nim zarzuty odnoszące się wyłącznie do
rozstrzygnięcia o roszczeniu cywilnym wyrok nakazowy traci moc tylko w części obejmującej to
rozstrzygnięcie.

Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu, jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę
nieuprawnioną. Zarządzenie to podlega zaskarżeniu zażaleniem.

Skuteczne wniesienie sprzeciwu, powoduje ex lege utratę mocy wyroku nakazowego, nie wymaga
poświadczenia w drodze decyzji procesowej. W takim wypadku prezes sądu podejmuje czynności
zmierzające do wyznaczenia rozprawy, na której sprawa podlega rozpoznaniu od początku. Sędzia
który wydał wyrok nakazowy, jest wyłączony od udziału w danej sprawie.

Sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie
głównej. Cofnięcie sprzeciwu wydobywa wyrok nakazowy z prawnego niebytu.

Wyrok nakazowy, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto w terminie, staje się
prawomocny i podlega wykonaniu.

Wyrok nakazowy posiadający atrybut prawomocności może być wzruszony w trybie kasacji podmiotów szczególnych
lub w trybie wznowienia postępowania.

6.

podział na przesłanki ogólne i przesłanki szczególne

−

przesłanki ogólne – warunkują dopuszczalność procesu w
zwykłym trybie postępowania (postępowania odbywającego się w
postępowaniu zwyczajnym)

•

w przypadku przesłanek ogólnych niedopuszczalność procesu
powoduje konieczność jego umorzenia

−

przesłanki szczególne – warunkują dopuszczalność procesu w
szczególnym trybie lub szczególnym postępowaniu

w przypadku przesłanek szczególnych – konsekwencją braku przesłanki szczególnej będzie niedopuszczenie
szczególnego postępowania, co z reguły prowadzić będzie do przekazania sprawy do postępowania zwyczajnego.

7.

Oskarżyciel publiczny – organ państwa występujący w szczególnym charakterze - jako rzecznik państwa. W tym

charakterze może dokonywać czynności w interesie ogółu, w tym w interesie oskarżonego, może i powinien wnosić o
przeprowadzenie znanych mu dowodów korzystnych dla oskarżonego lub składać środki odwoławcze na korzyść
oskarżonego, jeżeli wymagają tego okoliczności sprawy.

Oskarżycielem publicznym głównym w sprawach o przestępstwa ścigane

z oskarżenia publicznego jest prokurator. Ma on pozycję nadrzędną.
Oskarżycielem publicznym mogą być także inne organy państwowe:

−

działające zamiast prokuratora

−

występujące zamiast lub obok prokuratora

Nadrzędność prokuratora jako oskarżyciela publicznego:

−

działalność prokuratora w roli oskarżyciela jest regułą (nie
wymaga szczególnego ustawowego upoważnienia), natomiast
kompetencje innych oskarżycieli muszą być wyraźnie w ustawie
wymienione

−

prokurator jest uprawniony do występowania w roli oskarżyciela
we wszystkich sprawach natomiast pozostali oskarżyciele
publiczni tylko w sprawach o te przestępstwa, które na mocy
szczególnych przepisów zostały im powierzone

−

prokurator swym działaniem z reguły wypiera z procesu inne
organy uprawnione do wystąpienia w roli oskarżyciela
publicznego

Prokurator może także włączyć się do postępowania w sprawach o

przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.

Uprawnienia asesora pełniącego obowiązki prokuratora – posiada

uprawnienia prokuratora, z tym, że nie może on:

−

brać udziału w postępowaniu przed sądem apelacyjnym i
okręgowym

−

dokonywać jakichkolwiek czynności przed SN

Inne organy które mogą działać zamiast prokuratora:

−

organy Inspekcji Handlowej

−

organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej

−

urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej

−

Prezes UKE

−

organy Straży Granicznej

Na mocy odrębnych przepisów oskarżycielami publicznymi działającymi

zamiast prokuratora są:

−

Straż Leśna

−

dyrektorzy, funkcjonariusze parków narodowych oraz inni
wymienieni funkcjonariusze

−

Strażnicy Służby Łowieckiej

Uprawnienia wymienionych organów do występowania jako oskarżyciele

doznają ograniczeń działaniem prokuratora. Występują one zamiast
prokuratora – jednak prokurator usuwa ich w takim zakresie, w jakim
sam podejmuje czynności.

Organy działające zamiast lub obok prokuratora:

−

oskarżycielem publicznym przed sądem, oprócz prokuratora jest
organ, który wnosi i popiera oskarżenie

•

urzędy celne

•

urzędy skarbowe

•

inspektor kontroli skarbowej

•

Straż Graniczna

•

Policja

•

ABW

•

Żandarmeria Wojskowa

W wypadku wstąpienia prokuratora do postępowania po wniesieniu aktu oskarżenia przez ww.
organy – nie tracą one uprawnień oskarżycielskich.

W postępowaniu przed sądami wojskowymi jedynym oskarżycielem publicznym w sprawach o
przestępstwa i wykroczenia skarbowe jest prokurator wojskowy.
WW. organy działają obok lub zamiast prokuratora – oznacza to, że w przypadkach, w których
prokurator nie występuje – organy te stają się jedynym działającym oskarżycielem publicznym.
Natomiast wystąpienie prokuratora w sprawie – nie pozbawia ich uprawnień oskarżycielskich.
Dyrektywa bezstronności – obowiązuje oskarżycieli publicznych. Oskarżyciel publiczny
reprezentuje państwo, które jest zainteresowane sprawiedliwym i zgodnym z prawem
zakończeniem procesu.
Instytucja wyłączenia z procesu – art. 47 kpk przepisy o wyłączeniu sędziego stosuje się
odpowiednio do prokuratora innych oskarżycieli, osób prowadzących postępowanie
przygotowawcze.
Możliwość odstąpienia oskarżyciela publicznego od oskarżenia:
Prokurator winien odstąpić od oskarżenia:

−

gdy wyniki postępowania sądowego nie potwierdzają zarzutów
oskarżenia -

w czasie przewodu sądowego – w razie braku wystarczających dowodów winy –prokurator nie powinien ratować się
odstąpieniem od oskarżenia, lecz wnosić o uniewinnienie (oskarżonemu należy się pełna rehabilitacja)

8. KONTROLA WARUNKÓW FORMALNYCH AKTU OSKARŻENIA

Art. 337 KPK – w trybie w nim określonym kontroli podlega nie tylko spełnienie szczególnych warunków formalnych
przewidzianych w przepisach o akcie oskarżenia, ale także spełnienie ogólnych warunków formalnych, jakim winny
odpowiadać pisma procesowe. Przepis ten dotyczy w pełnym zakresie tego szczególnego pisma procesowego jakim jest
akt oskarżenia, zaś innych pism procesowych dotyczy przepis art. 120 KPK.

Kontrola warunków formalnych dokonywana jest przez prezesa sądu. Jego uprawnienia realizować może
przewodniczący wydziału albo upoważniony sędzia.

Po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu, prezes poddaje go kontroli pod kątem wypełnienia przez to pismo procesowe
wymogów szczególnych, właściwych wyłącznie aktowi oskarżenia. Prezes jest zobowiązany do badania pod tym kątem
każdego aktu oskarżenia.

Jeżeli prezes stwierdzi istnienie braków formalnych zwraca go oskarżycielowi, wzywając do ich uzupełnienia w
terminie 7 dni. Niespełnienie przez akt oskarżenia jakiegokolwiek warunku formalnego jest traktowane jako tożsame z
brakiem skargi, bowiem spełnienie każdego warunku formalnego jest przesłanką nadania temu aktowi biegu.

Szczególny tryb badania warunków formalnych aktu oskarżenia dotyczy zarówno tego, który został wniesiony przez
oskarżyciela publicznego, jak i tego, który wniesiony został przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, czy
oskarżyciela prywatnego.

Wniesiony zamiast aktu oskarżenia wniosek o warunkowe umorzenie postępowania musi spełniać takie same warunki
formalne, jak te które powinny cechować akt oskarżenia. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania zastępuje akt
oskarżenia.

Prezes sądu w przedmiocie zwrotu aktu oskarżenia oskarżycielowi wydaje zarządzenie, w którym wskazuje wszystkie
stwierdzone braki formalne aktu oskarżenia oraz określa termin do którego braki te należy usunąć. W niektórych
wypadkach wystarczające jest wezwanie oskarżyciela do dołączenia do aktu oskarżenia brakującego dokumentu.

Na wydane przez prezesa sądu zarządzenie oskarżycielowi przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania
sprawy tj. do tego sądu który rozpoznawałby sprawę gdyby akt oskarżenia spełniał odpowiednie warunki. Zażalenie na
zarządzenie prezesa sądu rozpoznaje sąd odwoławczy, zażalenia na zarządzenie o zwrocie aktu oskarżenia w celu
usunięcia braków nie rozpoznaje sąd instancyjnie nadrzędnym lecz ten który jest właściwy do rozpoznania sprawy.
Jeżeli oskarżyciel publiczny nie wnosi zażalenia lub jeśli zażalenie to nie zostanie uwzględnione jest zobowiązany
wnieść w wyznaczonym terminie poprawiony lub uzupełniony akt oskarżenia zgodnie ze stanowiskiem prezesa sądu
wyrażonym w zarządzeniu o zwrocie aktu oskarżenia. Jeśli natomiast wniesione przez oskarżyciela zażalenie zostanie
uwzględnione, prezes sądu zobowiązany jest do podjęcia dalszych czynności związanych z wniesionym aktem
oskarżenia, a dotyczących przygotowania do rozprawy.

Jeśli akt oskarżenia nie będzie spełniał jednego z warunków określonych w art. 332, 333 lub 335 KPK a także jeśli
prezes sądu stwierdzi że nie zostały spełnione warunki określone w art. 334 KPK wówczas podstawą prawną takiego
zwrotu będzie przepis art. 337 KPK. Jeśli natomiast przyczyną zwrotu będzie niespełnianie przez akt oskarżenia
wymogów określonych w art. 119 albo jeśli brak polegał będzie na nie złożeniu należnych opłat lub upoważnienia do
podjęcia czynności procesowej, wówczas znajdzie zastosowanie przepis art. 120 KPK.

Jeżeli oskarżyciel publiczny nie wniesie do sądu poprawionego lub uzupełnionego aktu oskarżenia, spowoduje to
ustanie stanu zawisłości sprawy przed sądem i sprawa na powrót przejdzie w fazę postępowania przygotowawczego.

Należy również przyjąć, iż termin 7 dni do usunięcia braków formalnych aktu oskarżenia jest terminie zawitym bowiem
do tej grupy terminów należą także te których uchybienie powoduje bezskuteczność czynności zaś jedynym skutkiem
niezrealizowania czynności w wyznaczonym terminie będzie ustanie stanu zawisłości sprawy przed sądem i powrót do
fazy postępowania przygotowawczego, o ile oczywiście postępowanie w tej fazie było uprzednio prowadzone.

Jeżeli pismu które dotknięte jest brakami nie można nadać biegu, przeto jeśli oskarżyciele ci nie usuną braku w
terminie, wówczas pismo takie nie może zostać uznane za skargę inicjującą postępowanie, a postępowanie to należy
umorzyć w powodu braku skargi uprawnionego oskarżyciela. Nie oznacza to że podmioty te utracą bezpowrotnie prawo
do wniesienia skargi, bowiem jeśli nie stały będą temu na przeszkodzie inne przesłanki procesowe taki akt oskarżenia
uzupełniony i wniesiony po terminie wyznaczonym przez prezesa sądu w zarządzeniu wywoła skutek procesowy w
postaci zawiązania procesu z dniem wniesienia do sądu poprawionego aktu oskarżenia.

Jeżeli prezes sądu stwierdzi że wniesiony akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym albo jeśli stwierdzone przez
niego braki zostały w wyznaczonym terminie usunięte, zarządza doręczenie jego opisu oskarżonemu oraz obrońcy
oskarżonego, jeżeli został w sprawie ustanowiony.

W przypadku gdy akt oskarżenia zawiera wniosek o skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy o jakim
mowa w art. 335 KPK odpis tego aktu oskarżenia doręcza się również ujawnionemu pokrzywdzonemu. Doręczając
oskarżonemu odpis aktu oskarżenia, prezes sądu wzywa go do przedłożenia wniosków dowodowych, wyznaczając do
tego celu 7 dniowy termin. Także oskarżyciel zachowuje prawo późniejszego zgłaszania w toku procesu wniosków
dowodowych, jeżeli potrzeba przeprowadzenia dowodu ujawniona zostanie w dalszym ciągu postępowania.

Istotnym elementem aktu oskarżenia jest jego uzasadnienie, na podstawie którego sąd, strony procesowe i inni
uczestnicy postępowania mogą dowiedzieć się jakie dowody zostały zebrane w sprawie o czyn, którego oskarżenie
dotyczy. Akt oskarżenia doręcza się oskarżonemu i jego obrońcy, a także w określonej sytuacji pokrzywdzonemu,
zawsze z uzasadnienie. Jeżeli istnieje obawa ujawnienia tajemnicy państwowej, może on zostać doręczony
oskarżonemu oraz innym uprawnionym do tego podmiotom bez uzasadnienia. W takim wypadku uzasadnienie aktu
oskarżenia udostępnia się z zachowaniem rygorów ustalonych przez prezesa sądu lub przez sąd.

Ważnym elementem prawa do obrony oskarżonego jest uprawnienie do wniesienia w terminie 7 dni od daty jego
otrzymania pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia. 7 dniowy termin do wniesienia odpowiedzi na akt nie ma
charakteru prekluzyjnego.

Sens odpowiedzi sprowadza się do przedstawienia sądowi stanowiska oskarżonego wobec oskarżenia po to, by sprawa
mogła być przez prezesa sądu skierowana na posiedzenie przed rozprawą, co sprzyjać może nie tylko przyspieszeniu
toku procesu ale także może zapobiec niecelowemu kierowaniu sprawy na publiczną rozprawę.

Jeżeli akt oskarżenia omyłkowo nie został zwrócony w celu usunięcia braków formalnych i wyznaczona została
rozprawa sąd nie traci możliwości późniejszego ich usunięcia, bowiem jeżeli nieprawidłowości aktu oskarżenia
uniemożliwiają lub co najmniej znacznie utrudniają rozpoznanie sprawy, może on nakazać oskarżycielowi uzupełnienie
postępowania przygotowawczego w trybie określonym w art. 397 KPK.

9.

Oskarżyciel subsydiarny

Oskarżycielowi posiłkowemu przysługuje prawo do udziału w

postępowaniu w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia
publicznego w charakterze strony.

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego

pokrzywdzony może działać w charakterze oskarżyciel posiłkowego:

−

jako oskarżyciel posiłkowy uboczny – obok oskarżyciela
publicznego, który wniósł oskarżenie – art. 54 kpk

−

jako oskarżyciel posiłkowy subsydiarny – zamiast oskarżyciela
publicznego, gdy nie wniósł on aktu oskarżenia – art. 55 kpk

Oskarżyciel posiłkowy uboczny – gdy akt oskarżenia wniósł do sądu oskarżyciel publiczny –
pokrzywdzony do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej jest uprawniony do
złożenia oświadczenia (pisemnie lub ustnie), że będzie działał w charakterze oskarżyciela
posiłkowego. Oświadczenie to ma charakter konstytuujący – od tego momentu w procesie
występuje oskarżyciel posiłkowy.

•

sąd jednak bada, czy osoba składająca ww. oświadczenie jest do tego legitymowana i czy
oświadczenie zostało złożone do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego ba rozprawie
głównej.

•

w razie niezachowania któregokolwiek w tych wymogów – oskarżyciel posiłkowy nie może
brać udziału w postępowanie

•

jeśli oskarżyciel publiczny odstąpi w toku procesu od oskarżenia – nie pozbawia to
uprawnień oskarżyciela posiłkowego – w tej chwili staje się on jedynym oskarżycielem w
sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego

Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny – w sytuacji, gdy prokurator

odmawia wszczęcia lub umarza postępowanie przygotowawcze kpk
wprowadza możliwość działania pokrzywdzonego w charakterze
oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego w sprawach o przestępstwa
ścigane z oskarżenia publicznego (zamiast oskarżyciela publicznego).

−

uregulowanie to ma zastosowanie tylko wówczas, gdy prokurator
odmówi wszczęcia lub umorzy postępowanie przygotowawcze

•

na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania przez
prokuratora pokrzywdzonemu przysługuje zażalenie

•

jeśli sąd zaskarżone postanowienie utrzyma w mocy – odpada
możliwość wniesienia skargi przez pokrzywdzonego

•

jeśli sąd uchyli zaskarżone postanowienie, a prokurator w
dalszym ciągu wydaje ponowne postanowienie o odmowie
wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego –
pokrzywdzony może:

a) postanowienie do zaskarżyć do sądu na ogólnej zasadzie (art. 306 kpk)
a) wnieść akt oskarżenia (o czym pokrzywdzony winien być pouczony) w terminie miesiąca od

doręczenia mu zawiadomienia o ponownym postanowieniu (termin prekluzyjny)

−

akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być
sporządzony i podpisany przez adwokata (przymus adwokacki z
zachowaniem warunków art. 332 i 333 § 1 kpk.). Jeżeli
pokrzywdzonym jest instytucja państwowa, samorządowa,
społeczna – akt oskarżenia może sporządzić także radca prawny.

−

w postępowaniu zainicjowanym skarga subsydiarną może brać
udział prokurator (art. 55 § 4 kpk), jednak prokurator nie może
ograniczać swym działaniem stanowiska oskarżyciela
posiłkowego subsydiarnego.

Uprawnienia oskarżyciela posiłkowego:

−

mają charakter samodzielny – są niezależne od uprawnień
oskarżyciela publicznego

−

oskarżyciel posiłkowy nie może dokonywać czynności na korzyść
oskarżonego, gdyż nie pełni on roli rzecznika interesu
społecznego

−

oskarżyciel posiłkowy może:

•

brać udział w rozprawie i w posiedzeniach

•

zadawać pytania i składać oświadczenia

•

składać wnioski

•

posiadać pełnomocnika

•

wnosić środki zaskarżenia

Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie – dla
zabezpieczenia toku postępowania (art. 56 § 1 kpk).
Sąd może zadecydować, że oskarżyciel posiłkowy nie może wystąpić w postępowaniu, gdyż bierze
w nim udział określona przez sąd liczba oskarżycieli posiłkowych.

W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał

oskarżenie – postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą
wstąpić w miejsce zmarłego. Jeśli tego nie uczynią w terminie
zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela posiłkowego – sąd
umarza postępowanie.

Oskarżyciel posiłkowy w postępowaniu wszczętym z oskarżenia

prywatnego

Jeżeli prokurator:

−

wstąpi do postępowania już wszczętego - pokrzywdzony korzysta
z praw oskarżyciela posiłkowego. Odstąpienie prokuratora od
ingerencji powoduje, że pokrzywdzony powraca do roli
oskarżonego prywatnego.

−

wszczyna postępowanie w sprawie o przestępstwo
prywatnoskargowe – pokrzywdzony może Az do czasu otwarcia
przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie,
że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

−

pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia – może w ciągi 14 dni (termin
zawity) od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia
złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako
prywatne – w przeciwnym wypadku sąd umarza postępowanie

10. Dodatnie przesłanki postepowania przyspieszonego

a)

Popełnienie przestępstwa podlegającego rozpoznaniu w postępowaniu przyspieszonym

a)

Ujęcie sprawcy na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem, zatrzymanie oraz w
ciągu 48 godzin doprowadzenie przez Policję i przekazanie do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem, o
rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym.

Katalog przestępstw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu przyspieszonym uzupełniają przestępstwa ścigane z
oskarżenia prywatnego, jeżeli miały one charakter chuligański. Z powołanego przepisu wynika, że omawiany charakter
mają występki polegające na:

a)

Umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo
powszechne, na działalność instytucji państwowych, samorządu terytorialnego, na porządek publiczny albo na
umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy

a)

Publicznym działaniu sprawcy

b)

Działaniu podjętym bez powodu albo z oczywiście błahego powodu

Zachowaniu okazującym rażące lekceważenie porządku prawnego

11.

Gravamen

Art. 425 par 3 KPK – odwołujący się może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub
szkodzące jego interesom. Po stronie skarżącego musi zatem istnieć uciążliwość, wynikła z wydanego orzeczenia.
Strona ogólnie uprawniona do wniesienia środka odwoławczego w konkretnym wypadku może skorzystać z
przysługującego jej prawa, jeżeli istnieje uciążliwość (gravamen).

Skarga odwoławcza jest badana pod kątem jej niedopuszczalności. W sądzie I instancji czyni to prezes sądu, badając
czy skarga wniesiona została w terminie lub przez osobę uprawnioną, albo czy jest dopuszczalna z mocy ustawy. W
razie stwierdzenia w tym zakresie uchybień prezes sądu odmawia przyjęcia środka odwoławczego.

12.

Niezmienność przedmiotu procesu – przedmiot procesu nie powinien ulegać zmianom w czasie biegu procesu.

W postępowaniu przygotowawczym niezmienność przedmiotu procesu ma charakter względny, gdyż w razie potrzeby
zarzucenia podejrzanemu popełnienia innego przestępstwa lub czynu w zmienionej istotnie postaci wydaje się nowe
postanowienie o przedstawieniu zarzutów.

Niepodzielność przedmiotu procesu – oznacza, że niedopuszczalne jest orzeczenie o fragmentach tego samego
przedmiotu w różnych procesach

Teoria przedmiotu wg

13. WŁAŚCIWOŚĆ Z PRZEKAZANIA SPRAWY

Stwarza ona możliwość przekazania sprawy innemu sądowi równorzędnemu w stosunku do tego, który jest właściwy
miejscowo do rozpoznania sprawy.

Cztery możliwości:

a)

Art. 36 KPK – gdy większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje z dala od sądu
właściwego, a blisko sądu, któremu sprawa ma być przekazana. Sąd właściwy może wówczas zwrócić się do
sądu nad nim przełożonego o przekazanie sprawy temu drugiemu równorzędnemu sądowi.

a)

Art. 37 KPK – zawiera upoważnienie dla SN do przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi
równorzędnemu, jeżeli tego wymaga dobro wymiaru sprawiedliwości. Np. duże wzburzenie w określonym
środowisku

b)

Art. 43 KPK – dotyczy skutków wyłączenia sędziów danego sądu

c)

Art. 11a przep. Wpr. KPK – jeżeli rozpoznanie sprawy w sądzie miejscowo właściwym nie jest możliwe w
terminie zabezpieczającym uniknięcie przedawnienia karalności określonego w art. 101 KK SA na wniosek
właściwego sądu może przekazać taką sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

14. ZDANIE ODRĘBNE

Instytucja ta zapewnia sędziemu przegłosowanemu wyrażenie swego indywidualnego stanowiska. Sędzia
przegłosowany może zgłosić zdanie odrębne, ale nie jest do tego zobowiązany.

Zdanie odrębne – powstaje w chwili podpisywania orzeczenia, kiedy sędzia przegłosowany zaznaczy na orzeczeniu
swoje zdanie odrębne, zamieszczając przy swoim podpisie słowa: zdanie odrębne, zd. odr. lub votum separatum albo
skrót c.v.s. (cum voto separato), podając w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie. Zdanie to może
dotyczyć uzasadnienia orzeczenia. Wówczas zdanie to zaznacza się przy podpisaniu uzasadnienia.

Skutki procesowe złożenia zdania odrębnego:

a)

Należy z urzędu sporządzić uzasadnienie wyroku

a)

Uzasadnienie podpisuje cały skład sądzący

b)

Składający zdanie odrębne dołącza w ciągu 7 dni jego uzasadnienie, nie dotyczy to ławników.

Zgłoszenie zdania odrębnego podaje się do wiadomości, także nazwisko członka składu sądzącego, który zgłosił zdanie
odrębne, jeżeli wyraził na to zgodę.

15.ZMIANA KWALIFIKACJI PRAWNEJ CZYNU NA ROZPRAWIE

Sąd w toku rozprawy nie jest związany ani opisem tego czynu, ani zastosowaną doń kwalifikacją prawną. W toku
rozprawy może się okazać, że kształt czynu opisanego w akcie oskarżenia uległ modyfikacji na skutek ujawnionych
okoliczności. Opis czynu musi więc być dostosowany do materiału dowodowego, wynikającego z rozprawy, pod
jednym warunkiem, że chodzi o to samo zdarzenie co do którego wniesiono akt oskarżenia.

Kwalifikacja prawna – jest zastosowaniem normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, stanowiącego
czyn przestępczy. Zmiana kwalifikacji może być pierwotna albo wtórna.

•

Pierwotna – nie wiąże się ze zmianą ustaleń faktycznych, zostały one dowiem dokonane w sposób
prawidłowy tylko błędnie zastosowano kwalifikację prawną.

•

Wtórna – ma miejsce wówczas gdy zmiana dokonana w opisie zarzucanego oskarżonemu czynu pociąga za
sobą zmianę jego kwalifikacji prawnej.

Sąd nie jest związany kwalifikacją prawną. Zmianę kwalifikacji prawnej na rozprawie przewiduje art. 399 KPK. Jest
ona dopuszczalna tylko w granicach oskarżenia, a więc tylko co do przedmiotu procesu wyznaczonego aktem
oskarżenia. Zmiana nie może zatem spowodować modyfikacji przedmiotu procesu. Czyn oskarżonego może być
zakwalifikowany na podstawie innego przepisu prawa materialnego jednak tylko w granicach oskarżenia. O zmianie
sąd powinien uprzedzić strony obecne na rozprawie. Ta notyfikacja powinna przybrać postać postanowienia
sygnalizującego możliwość zakwalifikowania czynu na mocy innego, wskazanego w tym postanowieniu przepisu
prawa materialnego.

Ustawa nakłada na sąd obowiązek sygnalizowania takiej możliwości stronom, aby umożliwić im zajęcie w tej kwestii
stanowiska.

Na wniosek oskarżonego rozprawa może zostać przerwana w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony.

16. POWÓDZTWO CYWILNE W PROCESIE KARNYM- odmowa

Dochodzenie roszczeń cywilnych wynikających z popełnionego przestępstwa w postaci powództwa cywilnego w
procesie karnym jest najstarszą instytucją w tym zakresie.

Proces adhezyjny, charakteryzuje się tym, że dochodzone roszczenie cywilne stanowi drugi nurt procesowy, obok nurtu
zasadniczego odnoszącego się do kwestii odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo. Jego istota sprowadza
się zatem do tego, że proces adhezyjny nie posiada samodzielnego bytu, tzn. nie może być wszczęty ani się toczyć poza
postępowaniem karnym.

Nazwą „powództwo cywilne w procesie karnym” określa się - dochodzenie roszczenia cywilnego w procesie
karnym, na skutek wniesienia pozwu, o roszczenie cywilne wynikające z popełnionego przestępstwa. Zespół natomiast
czynności dokonywanych przez sąd i innych uczestników procesu w związku z dochodzonym roszczeniem cywilnym
określa się nazwą procesu cywilnego (adhezyjnego)

W procesie tym można dochodzić tylko roszczeń:

a)

Wynikających bezpośrednio z przestępstwa

a)

Majątkowych

Nie można w procesie tym dochodzić roszczeń o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, gdyż nie są one roszczeniami
o świadczenie.

Z powództwem cywilnym może wystąpić pokrzywdzony. Może to uczynić także zakład ubezpieczeń co do roszczeń z
tytułu szkody wyrządzonej przestępstwem, jaką pokrył lub jest zobowiązany pokryć. Prokurator może wytoczyć

powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby wymienionej w art. 63 KPK albo popierać powództwo
cywilne wniesione przez te osoby, jeżeli według jego oceny wymaga tego interes społeczny.

Powództwo cywilne w procesie może być zgłoszone nie później niż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego.
Zgłoszenie powództwa następuje przez złożenie pisma procesowego nazwanego pozwem.

Powództwo cywilne może być zgłoszone w postępowaniu przygotowawczym, kiedy znana jest osoba podejrzanego.
Zgłoszenie polega na złożeniu prowadzącemu postępowanie pisemnego pozwu. Od czasu zgłoszenia powództwa
pokrzywdzony może złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczeń. W przedmiocie tego wniosku orzeka prokurator. Na
postanowienie co do zabezpieczenie roszczenia przysługuje zażalenie do sądu.

W wypadkach umorzenia, zawieszenia postępowania przygotowawczego, pokrzywdzony może żądać przekazania
pozwu sądowi właściwemu do rozpoznania spraw cywilnych w terminie 30 dni od daty doręczenia mu postanowienia
zawierającego jedną z wyżej wymienionych decyzji.

Wniesienie pozwu do sądu lub w postępowaniu przygotowawczym nie jest równoznaczne z wszczęciem procesu
adhezyjnego. Odmowa przyjęcia powództwa stanowi odmowę wszczęcia procesu adhezyjnego przed sądem karnym.

Sąd odmawia przyjęcia powództwa w wypadkach gdy:

a)

Z mocy szczególnego przepisu powództwo cywilne jest niedopuszczalne

a)

Roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutami

b)

Powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną

c)

To samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania

d)

O roszczeniu tym prawomocnie przeczono

e)

Po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub
społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego.

f)

Złożono wniosek o którym mowa w art. 46 KK tj. wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody.

Jeżeli pozew odpowiada warunkom formalnym sąd wydaje postanowienie o przyjęciu powództwa cywilnego. Jest to
równoznaczne z wszczęciem procesu adhezyjnego. W razie przyjęcia powództwa cywilnego zgłoszonego w
postępowaniu przygotowawczym za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień zgłoszenia powództwa. Ma to takie
znaczenie, że nie od dnia przyjęcia powództwa, lecz od dnia jego zgłoszenia następuje:

a)

Przerwa biegu przedawnienia roszczeń

a)

Pozostawienie dłużnika w zwłoce

b)

Przejście powództwa o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę na następców prawnych uprawnionego, jeżeli
osoba uprawniona umrze po wniesieniu powództwa.

Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia, a więc faktów,
które mają wpływ na podstawę i wysokość dochodzonych roszczeń.

Rozstrzygnięcia w zakresie powództwa cywilnego mogą przybrać postać merytoryczną lub formalną.

Merytoryczne rozstrzygnięcie – przejawia się jako zasądzenie lub oddalenie, albo częściowe zasądzenie i częściowe
oddalenie powództwa cywilnego. Merytoryczne rozstrzygnięcie sądu jest możliwe tylko wówczas gdy oskarżony
zostaje skazany.

Formalne rozstrzygnięcie – co do powództwa cywilnego przybiera postać pozostawienia powództwa cywilnego bez
rozpoznania. Jest ono decyzją sądu odmawiającą merytorycznego rozstrzygnięcia powództwa cywilnego która jednak
nie uniemożliwia pokrzywdzonemu dochodzenia tego samego roszczenia w procesie przed sądem cywilnym.

Pozostawienie powództwa bez rozpoznania ma miejsce:

a)

W razie stwierdzenia jednej z okoliczności wymienionych w art. 65 KPK

a)

Gdy materiał dowodowy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a uzupełnienie tego
materiału spowodowało by znaczną przewlekłość postępowania.

b)

W razie uniewinnienia oskarżonego

c)

W razie warunkowego umorzenia postępowania karnego

d)

W razie bezwarunkowego umorzenia postępowania

e)

Gdy powód cywilny zmarł, a żadna z uprawnionych osób nie wstąpiła w jego prawa

17. WŁAŚCIWOŚĆ Z ŁĄCZENIA SPRAW

Stanowi postać właściwości szczególnie ze względu na złożoność sprawy. Występuje w sprawach złożonych, kiedy w
jednej sprawie rozpoznaje się kilka czynów. Złożoność sprawy może być wynikiem łączności podmiotowej,
przedmiotowej lub podmiotowo – przedmiotowej.

a)

Łączność podmiotowa – gdy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka przestępstw tej samej osoby. Całą sprawę
rozpoznaje jeden sąd w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze, jeżeli sprawy
według zwyczajnych kryteriów właściwości należą do sądów tego samego rzędu. Jeżeli przestępstwa należą do
właściwości sądów różnego rzędu, całą sprawę rozpoznaje sąd wyższego rzędu.

a)

Łączność przedmiotowa – gdy istnieją związki rzeczowe między poszczególnymi przestępstwami, całą
sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla sprawcy głównego. Sąd właściwy dla sprawców głównych jest
równocześnie właściwy dla podżegaczy i pomocników.

b)

Łączność podmiotowo – przedmiotowa - sprawę rozpoznaje się na podstawie kryteriów określonych w art.
34 i art. 33 KPK.

Sprawy w których występuje łączność powinny być rozpatrywane w jednym postępowaniu, natomiast wyłączenie
pojedynczej sprawy i jej odrębne rozpatrzenie wymaga wydania postępowania.

18. NARADA I GŁOSOWANIE NAD ORZECZENIEM- sztuczna większość

Są tajnymi etapami procesu karnego.

Podczas narady i głosowania może być obecny oprócz składu sądzącego tylko protokolant. Jednakże przewodniczący
składu może uznać jego obecność za zbędną. Osoby obecne w czasie narady mają obowiązek zachowania tajemnicy
przebiegu narady i głosowania. Naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący składu.

Jeżeli podniesione zostaną wątpliwości dotyczące:

a)

Porządku

a)

Sposoby narady

b)

Głosowania, rozstrzyga je cały skład sądzący.

Głosowanie musi być poprzedzone naradą – ma ona na celu wzajemną wymianę zdań przez skład na temat oceny
poszczególnych środków dowodowych, wykładni wchodzących w grę przepisów oraz wzajemne wyjaśnienie wszelkich
wątpliwości co do faktów i co do prawa. Narada powinna objąć całokształt okoliczności, jakie były ujawnione w toku
rozprawy głównej lub jakie są dostępne w aktach sprawy. Narada tak jak i wydane w jej wyniku orzeczenie nie może
pomijać niektórych ujawnionych dowodów, chyba że są nielegalne.

Narada i głosowanie powinny objąć wszystkie kwestie związane z ustaleniem popełnienia lub niepopełnienia przez
oskarżonego przestępstwa, kwestie dotyczące wymiaru kary i stosowania innych środków oraz inne kwestie, które
powinny być rozstrzygnięte w orzeczeniu.

Głosowanie – ma charakter totalny tzn. odbywa się całościowo nad poszczególnymi rozstrzygnięciami zwartymi w
orzeczeniu. Narada i głosowanie nad wyrokiem odbywają się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, co do
kary, co do środków karnych oraz co do pozostałych kwestii.
Przebieg głosowania – w pierwszej kolejności głosują członkowie składu sądzącego mający mniejsze doświadczenie
życiowe lub zawodowe, aby nie byli sugerowani zdaniem sędziów bardziej doświadczonych. Jeżeli skład sądu jest
ławniczy, głosują najpierw ławnicy, przy czym pierwszy głosuje najmłodszy wiekiem, a następnie sędzia zawodowy.
Gdy sędziów zawodowych jest więcej, głosują według starszeństwa służbowego, a przewodniczący głosuje ostatni.
Sędzia sprawozdawca, jeżeli nie jest przewodniczącym, głosuje pierwszy.

Rozstrzygnięcia zapadają większością głosów – dlatego składy zawsze są nieparzyste. Może się zdarzyć że żadne
rozstrzygnięcie w wyniku głosowania nie uzyska większości. Wówczas w grę wchodzi tzw. Sztuczna większość.

Mamy dwa wypadki „sztucznej większości”:

a)

Jeżeli zdania tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyska większości, zdanie najmniej korzystne dla
oskarżonego przyłącza się do zdania najbardziej doń zbliżonego, aż do uzyskania większości.

a)

Sędzia który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego, może wstrzymać się od głosowania nad
dalszymi kwestiami wówczas jego głos przyłącza się do zdania najprzychylniejszego dla oskarżonego.

Orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu sądzącego, nie wyłączając przegłosowanego.

19. ROZSTRZYGNIĘCIE CO DO POWÓDZTWA CYWILNEGO

W razie przyjęcia przez sąd zgłoszenia powództwa cywilnego musi być w tym przedmiocie wydane rozstrzygnięcie w
wyroku, jeżeli wcześniej powództwo cywilne nie zostało pozostawione bez rozpoznania.

Rozstrzygnięcie to przybiera postać:

a)

Merytoryczną - w postaci uwzględnienia lub oddalenia powództwa cywilnego w całości lub w części.

a)

Formalną – gdy sąd pozostawia powództwo bez rozpoznania. Następuje ono nie tylko wówczas, gdy zapada
inny niż skazujący wyrok, ale także wówczas, gdy w toku postępowania nie zebrano wystarczających
dowodów pozwalających na wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, a jego uzupełnienie
spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania.

ZASĄDZENIE Z URZĘDU ODSZKODOWANIA (art. 415 par 4 KPK)

Ma ona na celu szybkie wyrównanie szkody wyrządzonej w mieniu.

ZALICZENIE TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA NA POCZET ORZECZONEJ KARY
(art. 63 KK)

Jak wynika z wymienionego przepisu, na poczet wymierzonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia
wolności w sprawie.

ZWROT KORZYŚCI MAJĄTKOWYCH

W wypadku skazania oskarżonego, sąd, uwzględniając wniosek prokuratora, zobowiązuje w wyroku podmiot, który
uzyskał korzyść majątkową w warunkach określonych w art. 52 KK, do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz
Skarbu Państwa.

ROZSTRZYGNIĘCIE O KOSZTACH PROCESU

W każdym orzeczeniu kończącym postępowanie należy określić, kto pokrywa koszty procesu.

OGŁOSZENIE WYROKU

Jest czynnością prawną, powodującą, że od tej chwili staje się on faktem obowiązującym. Nie może go już zmienić
organ, który go wydał.

Od tego czasu liczony jest termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku. Dla pozbawionego
wolności oskarżonego, który nie ma obrońcy i nie był obecny podczas ogłoszenia wyroku, termin ten biegnie od daty
doręczenia mu wyroku.

Wyrok ogłasza się zawsze jawnie, nawet wtedy, gdy rozprawa odbywa się z wyłączenie jawności. Wyrok ogłasza się
przez odczytanie. Czyni to przewodniczący składu orzekającego.

Niestawiennictwo stron, ich obrońcy i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku.

Inaczej rzecz się ma wówczas, gdy sąd wydaje wyrok na posiedzeniu. Dzieje się tak, gdy wyrokiem na posiedzeniu
orzeka o warunkowym postępowaniu, wydaje wyrok nakazowy w postępowaniu nakazowym, a także uwzględniając
wniosek oskarżonego złożony przed rozprawą w postępowaniu uproszczonym skazuje go, stosując zaproponowane kary

i środki karne. W takim przypadku wyrok udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w
sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia.

USTNE PRZYTOCZENIE NAJWAŻNIEJSZYCH MOTYWÓW WYROKU

Uzasadnienia wyroku nie sporządza się z reguły jednocześnie z wyrokiem. Namiastkę uzasadnienia stanowi ustne
przytoczenie najważniejszych powodów wyroku. Muszą one odzwierciedlać zarówno faktyczną, jak i prawną podstawę
wszystkich rozstrzygnięć zamieszczonych w wyroku i co do kierunku być zbliżone ze sporządzonym w przyszłości
pisemnym uzasadnieniem.

Odgrywa to ważną rolę wychowawczą, powinny one przekonywać o jego słuszności.

Najważniejsze motywy wyroku są przytaczane ustnie przez przewodniczącego lub jednego z członków składu
orzekającego. Czynność ta odbywa się z reguły całkowicie jawnie. Wyjątkowo mogą być przytoczone z wyłączeniem
jawności rozprawy, jeżeli publiczne ogłoszenie motywów doprowadziłoby do ujawnienia okoliczności decydującej o
wyłączeniu jawności rozprawy w całości lub w części.

POUCZENIE O PRAWIE, TERMINIE I SPOSOBIE ZASKARŻENIA WYROKU

Jest obowiązkiem prawnym. Pouczenia tego dokonuje przewodniczący składu orzekającemu. Brak pouczenia lub mylne
pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla osoby uprawnionej. Może ono stanowić
przyczynę przywrócenia terminu do dokonania czynności.

ZAMKNIĘCIE ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Decyzja ta przybiera postać zarządzenia przewodniczącego składu orzekającego.

20. KASACJA- podstawy kasacji

Kasacja – jest zbudowana w postaci dwóch nurtów, dla których impulsem jest z jednej strony skarga kasacyjna strony,
a z drugiej skarga kasacyjna PG lub RPO a także Naczelnego Prokuratora Wojskowego do Izby Wojskowej nazywana
niekiedy kasacją nadzwyczajną lub podmiotów specjalnych.

Kasacja organów państwowych – może być wniesiona także od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie,
które uprawomocniły się przed dniem 1 września 1998 roku, to jest przed wejściem w życie KPK z 1997 roku.

PODSTAWY KASACJI

W przeciwieństwie do zwyczajnych środków odwoławczych w stosunku do kasacji wprowadzono podstawy,
adresowane do skarżącego.

Art. 523 KPK – kasacja może być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 KPK lub innego
rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Podstawami kasacji mogą być
uchybienia taksatywnie wyliczone w art. 433 (obecnie art. 523 KPK), a inne naruszenie prawa o ile są rażące, tzn. gdy
swą rangą są podobne do wyliczonych w powołanym przepisie.

Przy określeniu podstaw kasacji na plan pierwszy wysunięto uchybienia procesowe wyliczone w art. 439 KPK.

W zakresie uchybień określonych w art. 439 KPK, które w pierwszym rzędzie stanowią podstawę kasacji mamy w
znacznej mierze do czynienia z wskazaniem naruszeń prawa procesowego. Tylko w zakresie jednej przyczyny, a
mianowicie, gdy orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie, występuje naruszenie
prawa karnego materialnego.

Art. 523 KPK – stanowi że kasacja obok przyczyn z art. 439 KPK, może być wniesiona także z powodu innego
rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Ten zapis posługuje się dwoma
nieostrymi określeniami, a mianowicie:

a)

Rażące naruszenie prawa

a)

Mogące mieć istotny wpływ na treść orzeczenia

Oba wskazane czynniki wymagają rozważenia, choć ich wykładnia nie jest łatwa. Oceny takiej należy dokonać
odrębnie dla naruszeń prawa karnego procesowego i oddzielnie dla naruszeń prawa karnego materialnego. Stąd też o
rażącym naruszeniu KPK będzie można mówić, kiedy nastąpi naruszenie przepisów wyrażających zasady lub
gwarancje procesowe.

Drugim określeniem, decydującym o dopuszczalności kasacji jest to, aby określone uchybienie mogło mieć istotny
wpływ na treść orzeczenia.

Z jednej strony występują uchybienia takich przepisów, jak wymienione w art. 439 KPK kiedy badanie takiego wpływu
jest bezprzedmiotowe, gdyż skutkują one koniecznością uchylenia orzeczenia.

Z drugiej strony można wskazać na sytuacje biegunowo przeciwne, kiedy naruszenie przepisu prawa procesowego nie
będzie miało wpływu na treść orzeczenia np. gdy ktoś z publiczności podczas odczytania wyroku nie przyjął postawy
stojącej

Pomiędzy tymi dwoma sytuacjami granicznymi można wyróżnić sytuację:

a)

Rzeczywistego lub

a)

Potencjalnego wpływu uchybienia na treść wydanego orzeczenia

Obowiązujący KPK nie zawiera poza art. 439 KPK który by opierał zwyczajny lub nadzwyczajny środek odwoławczy
na naruszeniach prawa procesowego, mających rzeczywisty wpływ na treść wydanego orzeczenia. Dlatego KPK
posługuje się tylko potencjalnym wpływem naruszenia prawa procesowego na treść orzeczenia.

W odniesieniu do skargi kasacyjnej art. 523 KPK wymaga, aby ten potencjalny wpływ był istotny. Można jednak
przyjąć, ze owy istotny wpływ powinien się mieścić pomiędzy zwyczajnym potencjalnym wpływem na treść orzeczenia
z jednej strony, a nakazanym uchyleniem orzeczenia z mocy art. 439 KPK.

W odniesieniu do prawa karnego materialnego art. 439 KPK wymienia jedynie uchybienia polegające na orzeczeniu
kary, środka karnego lub środka zabezpieczającego nieznanych ustawie. Oznacza to że przyczynę uchylenia lub zmiany
orzeczenia wskutek wniesienia zwyczajnego środka odwoławczego stanowi każde naruszenie prawa materialnego.

Art. 523 KPK wymaga, aby naruszenie było rażące i w dodatku mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia

Ten sam omawiany przepis art. 523 KPK postanawia, że kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu
niewspółmierności kary. Oznacza to, że współmierność kary może być przedmiotem kasacji, jeżeli jest następstwem
naruszenia prawa.

Podstawą kasacji także nie może być błędna ocena okoliczności faktycznych i tutaj również kasacja będzie
dopuszczalna, gdy dokonano błędnych ustaleń w następstwie naruszenia prawa.

21.

Przesłanki postępowania prywatnoskargowego

PRZESŁANKI DODATNIE

Do przesłanek szczególnych dodatnich, których istnienie warunkuje dopuszczalność postępowania w sprawach z
oskarżenia prywatnego należą:

a)

Ściganie przestępstwa w trybie prywatnoskargowym

a)

Wniesienie i popieranie skargi przez oskarżonego prywatnego

b)

Uiszczenie zryczałtowanej równowartości wydatków

Ściganiu z oskarżenia prywatnego podlegają przestępstwa, co do których taki tryb ścigania ustalają przepisy prawa
materialnego. Np.:

a)

Lekkie uszkodzenie ciała

a)

Nieumyślne uszkodzenie ciała, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwa dłużej
niż 7 dni

b)

Zniesławienie

c)

Zniewaga

d)

Naruszenie nietykalności cielesnej

PRZESŁANKI UJEMNE

Są to stany w których istnieniem łączy się niedopuszczalność wszczęcia i prowadzenia tego szczególnego
postępowania. Zaliczymy tu:

a)

Przedawnienie karalności

a)

Ściganie przestępstwa prywatnoskargowego w trybie publiczno skargowym

b)

Odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia

c)

Inne przesłanki ujemne

PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI

Upływ terminu przedawnienia karalności wyklucza możliwość ścigania określonego czynu w jakimkolwiek
postępowaniu, w tym także w postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego. Karalność przestępstwa należącego
do wskazanej kategorii ustaje z upływem roku od czasu gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy
przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jego popełnienia.

Jeżeli w okresie biegu podstawowych terminów przedawnienia karalności wszczęto postępowanie przeciwko osobie,
karalność popełnionego przez nią przestępstwa ustaje w przypadku przestępstw wskazanych w art. 101 pkt. 1 – 3 KK z
upływem 10 lat, a w wypadku pozostałych przestępstw z upływem lat 5, od zakończenia podstawowego okresu
przedawnienia.

W odniesieniu do przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego przedłużeniu o 5 lat podlega co do zasady każdy z
terminów określonych w art. 101 par 2 KK. Przerwanie terminu przedawnienia karalności następuje przede wszystkim
w sytuacji wniesienia skargi prywatnej do sądu, skutek przerwy wywołuje również złożenie przez pokrzywdzonego
skargi wskazującej osobę sprawcy przestępstwa prywatnoskargowego na ręce policji.

ŚCIAGNIE PRZESTĘPSTWA PRYWATNOSKARGOWEGO W TRYBIE
PUBLICZNOSKARGOWYM

Podstawowa sytuacja, w której ma to miejsce wiąże się z ingerencja prokuratora w sprawie o przestępstwa ścigane z
oskarżenia prywatnego, która może przybrać postać wszczęcia postępowania w sprawie o taki czyn lub przyłączenia się
do wszczętego postępowania. Do tej ingerencji dochodzi wówczas, gdy w ocenie organu prokuratorskiego wymaga
tego interes społeczny. Także w ramach postępowania przyspieszonego, jeżeli przestępstwo miało charakter
chuligański. Ściganie przestępstwa prywatnoskargowego odbywa się w trybie publiczno skargowym, jeżeli
pokrzywdzony wniesie skargę w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego do sądu wojskowego.

ODSTĄPIENIE OSKARŻYCIELA PRYWATNEGO OD OSKARŻENIA

Jest to zrzeczenie się przez ten podmiot realizacji funkcji oskarżenia w toku postępowania w sprawie o przestępstwo
ścigane z oskarżenia prywatnego.

Ze względu na formę wyróżniamy:

1.

Odstąpienie od oskarżenia w ścisłym znaczeniu, obejmujące:

•

Odstąpienie w drodze wyraźnego oświadczenia

•

Odstąpienie dorozumiane

1.

Odstąpienie od oskarżenia w szerszym znaczeniu, w którym mieści się:

•

Pojednanie

•

Ugoda

Może być dokonane na piśmie lub ustnie do protokołu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, co oznacza,
że również po wydaniu orzeczenia w pierwszej instancji przez sąd, w tym także w toku postępowania odwoławczego.
Odstąpienie jest wiążące dla sądu w tym sensie, że organ ten jest zobowiązany do umorzenia postępowania w sprawie z
oskarżenia prywatnego.

Oświadczenie oskarżyciela prywatnego złożone do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego rodzi po stronie sądu
bezwzględny obowiązek umorzenia postępowania w sprawie prywatnoskargowej. Po rozpoczęciu przewodu sądowego
wymaga ono dla swej skuteczności i umorzenia postępowania przez sąd zgody oskarżonego. Zgoda oskarżonego musi
być wyrażona w sposób wyraźny na piśmie lub ustnie do protokołu.

Dorozumiane odstąpienie od oskarżenia łączy się z przyjęciem w ustawie domniemań prawnych w zakresie oceny
niestawiennictwa oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie i posiedzeniu pojednawczym. Fakt
niestawiennictwa wymienionych podmiotów bez usprawiedliwionych powodów ustawa nakazuje traktować jako
odstąpienie od oskarżenia. Skutkiem jest umorzenie postępowania w sprawie z oskarżenia prywatnego. Oskarżyciel
prywatny może wykazywać jedynie, że jego nieobecność była usprawiedliwiona.

Pojednanie obejmuje dwustronne oświadczenie, w którym strony postanawiają zakończyć konflikt zaistniały wskutek
popełnienia przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego i w związku z tym wyrażają zgody na umorzenie
postępowania w sprawie o ten czyn.

Pojednanie złożone – obejmuje nie tylko sprawę, której wyznaczono posiedzenie pojednawcze lub postępowanie
mediacyjne, ale również inne sprawy oskarżenia prywatnego, toczące się jednocześnie pomiędzy stronami.

Do pojednaniu może dojść na skutek przeprowadzonego postępowania pojednawczego lub w wyniku postępowania
mediacyjnego, zainaugurowanego na wniosek stron lub za ich zgodą jeżeli inicjatywa mediacji należała do sądu.

W protokole posiedzenia pojednawczego, a także w protokole posiedzenia wyznaczonego w następstwie pojednania
stron w wyniku mediacji, należy w szczególności zaznaczyć stanowisko stron wobec wezwania do pojednania oraz
wyniki przeprowadzonego posiedzenia pojednawczego lub postępowania mediacyjnego. Obowiązek podpisania
protokołu spoczywa również na stronach.

Równocześnie z pojednaniem może nastąpić zawarcie ugody, zawierającej uregulowanie niektórych lub wszystkich
roszczeń pozostających w związku z oskarżeniem. Porozumienie stron w ramach ugody, połączonej z pojednaniem,
obejmuje dwie kwestie:

a)

Odpowiedzialności karnej za przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego

a)

Odpowiedzialności cywilnej za szkodę wynikłą z tego przestępstwa.

INNE PRZESŁANKI UJEMNE

Niedopuszczalność postępowania w sprawach z oskarżenia prywatnego w sprawach:

a)

Nieletnich

a)

Podlegających orzecznictwu sądów wojskowych

b)

O przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe

c)

O wykroczenia powszechne

23. Zasada legalizmu /oportunizmu

Zasada legalizmu w procesie karnym polega na obowiązku ścigania przestępstw ściganych z urzędu. Organy
państwowe nie mogą dokonywać wyboru pomiędzy ściganiem a nieściganiem sprawcy przestępstwa, kierując się
względami celowościowymi.

Przeciwieństwem zasady legalizmu jest zasada oportunizmu, polegająca

na uprawnieniu do ścigania przestępstw, kiedy organowi ścigania
karnego umożliwia się ocenę celowości ścigania karnego.

W polskim systemie prawnym obowiązuje zasada legalizmu z pewnymi

wyjątkami na rzecz oportunizmu.

Zasada legalizmu została skodyfikowana a art. 10 kpk – organy powołane

do ścigania przestępstw są obowiązane do wszczęcia i prowadzenia
postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel – do wniesienia i
popierania oskarżenia – o czyny ścigane z urzędu.

•

podkreśla się, że z wyjątkiem przypadków określonych w
ustawie lub prawie międzynarodowym nikt nie może być
zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo

W ścisłym związku z zasadą legalizmu pozostaje obowiązek

zawiadomienia o przestępstwie – każda osoba ma obowiązek

doniesienia o przestępstwie ściganym z urzędu (denuncjacja).
Obowiązek ten jest usankcjonowany:

−

odpowiedzialnością karną z art. 240 kk, gdy dotyczy przestępstw
z art. 118, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 252 kk.

−

odpowiedzialnością społeczną – w pozostałym zakresie

Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o
popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym
prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne kroki celem niedopuszczenia do zatarcia
śladów i dowodów przestępstwa (art. 304 par. 2 kk)
Uregulowania zapewniające realizację zasady legalizmu:

−

możliwość żalenia się do sądu na postanowienie o umorzeniu
śledztwa lub dochodzenia oraz na postanowienie o odmowie
wszczęcia postępowania przygotowawczego

−

możliwość wniesienia zażalenia do prokuratora na bezczynność
organu ścigania

Pokrzywdzony może wnieść zażalenie do sądu na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia
jak i na postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Jeżeli sąd uchyli zaskarżone
postanowienie, a prokurator ponownie odmówi wszczęcia lub umorzy postępowanie
przygotowawcze – pokrzywdzony może wtedy wnieść własny akt oskarżenia o przestępstwo
ścigane z oskarżenia publicznego lub wnieść zażalenie na to postanowienie prokuratora.
W postępowaniu sądowym odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu. Sąd
może wyrazić zgodę na odstąpienie umarzając postępowanie lub nie wyrazić zgody i uniewinnić
oskarżonego lub postępowanie toczyć dalej.
Wyjątki od zasady legalizmu na rzecz zasady oportunizmu:

−

umorzenie absorpcyjne, zamieszczone w art. 11 kpk

−

umorzenie postępowania wobec świadka koronnego, jeśli złożył
przed sądem wyczerpujące zeznanie dotyczące osób
uczestniczących w przestępstwie popełnionym a grupie albo w
związku mającym na celu popełnianie przestępstw

−

umorzenie postępowania przeciwko nieletniemu, jeśli orzeczenie
środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe ze
względu na orzeczone już w innej sprawie środki

-rozbudowane porozumienia procesowe

24.

Czy i kiedy można cofnąć wniosek o ściganie?

Wniosek o ściganie możesz cofnąć, ale wymaga to zgody prokuratora, a jeśli sprawa trafiła już do
sądu, to taką zgodę może wydać tylko sąd. Nie możesz cofnąć wniosku, jeżeli został już w sądzie
odczytany akt oskarżenia. Wniosek możesz cofnąć pisemnie lub ustnie. Jeżeli chcesz ustnie cofnąć
wniosek, musi to zostać wpisane do protokołu, czyli specjalnego dokumentu sporządzanego przez
sąd

lub

prokuratora.

Uwaga!
W przypadku przestępstwa zgwałcenia cofnięcie wniosku jest niedozwolone (por. art. 12 § 3
k.p.k.)!
Pamiętaj!
W przypadku cofnięcia wniosku o ściganie nie będziesz miał możliwości złożenia go ponownie.
Zatem dobrze zastanów się, czy na pewno chcesz zrezygnować ze ścigania sprawcy.Wycofanie

wniosku, jeśli prokurator wyrazi na to zgodę wiąże się z umorzeniem postępowania (art. 17 ust. 1
pkt 10 kpk)

Złożenie wniosku o ściganie powoduje, że od tego momentu

postępowanie toczy się z urzędu – co pociąga za sobą obowiązek
wszczęcia postępowania z mocy art. 10 par. 1 kpk, jeżeli istnieje
uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Wniosek ten może
być jednak cofnięty. W postępowaniu przygotowawczym wymaga to
zgody prokuratora. W postępowaniu sądowym – zgody sądu, ale tylko
do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie
głównej.

Cofnięcie nie może dotyczyć przestępstwa z art. 197 kk (zgwałcenie).

25. PODSTAWY WZNOWIENIA POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO- DE NOVIS

Nazywamy nimi przyczyny od których ustawa uzależnia możliwość wzruszenia prawomocnego orzeczenia w ramach
wznowienia postępowania sądowego. Przyczyny te określają przepisy art. 540, 540a i 542 par 3 KPK.

Art. 540 KPK –

przewiduje trzy podstawy wznowienia postępowania sądowego, a mianowicie:

a)

Ex delicjo

a)

De novis

b)

Inne przyczyny

a)

Podstawa ex delicjo

– pozwala na wznowienie postępowania zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść

oskarżonego. Może ona nastąpić, gdy w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje
uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to wpływać na treść orzeczenia.

Do wznowienia postępowania na tej podstawie jest konieczne:

•

Ustalenie popełnienia przestępstwa

•

Istnienie związku między tym przestępstwem a treścią orzeczenia

Przyczynę wznowienia może stanowić każde przestępstwo. Do wznowienia wystarczy istnienie uzasadnionego
przypuszczenia, że mogło ono wpłynąć na treść prawomocnego orzeczenia. Wniosek o wznowienie postępowania
sądowego powinien wskazać wyrok skazujący lub orzeczenie zapadłe w postępowaniu karnym stwierdzające
niemożliwość wydania wyroku skazującego

a)

Podstawa de novis

– umożliwia w myśl art. 540 pkt. 2 KPK wznowienie postępowania sądowego

wówczas, gdy po wydaniu orzeczenia ujawniają się nowe fakty lub dowody nie znane sądowi, a wskazujące na
to że:

•

Skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze

•

Skazano go za przestępstwo, zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących
do nadzwyczajnego złagodzenia kary, albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne
obostrzenie kary

•

Sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego
zarzucanego mu czynu.

Nowe fakty należy rozumieć jako fakty dowodowe. Z „nova” mamy do czynieni gdy są to nowe fakty lub dowody nie
znane sądowi. Nowe fakty lub nowe dowody stanowiące podstawę wznowienia postępowania sądowego, jeżeli
wskazują na jedną z wymienionych wadliwości. Wznowienie postępowania z powodu de novis jest możliwe wyłącznie
na korzyść oskarżonego.

Postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy:

a)

W wyniku orzeczenia TK stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub
warunkowego umorzenia postępowania

a)

Potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy
międzynarodowej ratyfikowanej przez PR.

Wznowienie z tych podstaw powinno następować z urzędu.

Art. 540a KPK –

przewiduje kolejne dwie grupy podstaw wznowienia postępowania sądowego, a mianowicie, jeżeli:

a)

Skazany, do którego zastosowano przepis art. 60 par 3 lub 4 KK lub art. 36 par 3 KKS nie potwierdził w
postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji

a)

Zachodzi okoliczność określona w art. 11 par 3 KPK

a)

Regulacja podstawy wznowienia dotyczy współoskarżonego, który na skutek współpracy z organami ścigania
uzyskuje łagodniejsze skazanie, a następnie w postępowaniu przed sądem tych ujawnionych przez siebie
informacji nie potwierdził

a)

Od początku wejścia w życie obowiązującego KPK zwracano uwagę na potrzebę zapełnienia luki w ramach
absorpcyjnego umorzenie postępowania karnego, w wypadku uchylenia lub zmiany prawomocnego wyroku, z
powodu którego postępowanie umorzono.

b)

Ostatnią grupę podstaw wznowienia postępowania sądowego stanowią uchybienia

określone w art. 439 KPK (art. 542 par 3 KPK). SN wyraził pogląd, że wznowienie

postępowania z powodu uchybień wymienionych w art. 439 KPK jest możliwe

wyłącznie z urzędu.

26.

Przedmiot dowodzenia

1. Określenie przedmiotu dowodzenia

Przedmiotem dowodzenia jest to, co podlega udowodnieniu, wykazaniu w procesie karnym
(okoliczności natury faktycznej i normatywnej). Dowodzeniu podlega każda okoliczność faktyczna
(pewne stany, cechy, zjawiska, stosunki) jeśli ma znaczenie dla sprawy. Dowodząc istnienia lub
nieistnienia określonych faktów, dowodzi się jednocześnie prawdziwości lub fałszywości twierdzeń
o tych faktach. Przedmiotem dowodzenia jest zatem każda okoliczność istotna dla sprawy, chyba że
chodzi o fakty objęte notoryjnością powszechną lub ustalone w prawomocnym orzeczeniu
kształtującym prawo lub stosunek prawny (art. 8 § 2 KPK).
Przedmiotem dowodzenia są również okoliczności „niesporne”, przyznane przez oskarżonego.
Tylko wówczas gdy wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości,
sąd może za zgodą obecnych stron przeprowadzić postępowanie dowodowe częściowo. Jest kwestią
sporną, czy okoliczności normatywne (przede wszystkim przepisy obowiązującego prawa) mogą
być przedmiotem dowodzenia. Należy opowiedzieć się za stanowiskiem niedopuszczalności
przeprowadzania dowodów co do okoliczności prawa krajowego (prawo obce może być
przedmiotem dowodzenia).

1. Notoryjność

Notoryjność powszechna obejmuje fakty powszechnie znane. Ma ona charakter względny w tym
znaczeniu, że co jest notoryjne w jednym miejscu, nie musi być powszechnie znane w innym
miejscu. Notoryjność powszechna z punktu widzenia przedmiotu dowodzenia ma takie znaczenie,
że fakty powszechnie znanie nie wymagają dowodu (art. 168 KPK) (można z nich czynić ustalenia
bez obowiązku przeprowadzania dowodów).
Notoryjność urzędowa obejmuje fakty znane organowi procesowemu z urzędu, a zwłaszcza
sądowi, co określa się nazwą notoryjności sądowej (znajomość tych faktów wynika z urzędowania
organu procesowego). W zakresie dowodzenia notoryjność urzędowa różni się od notoryjności
powszechnej tym, że okoliczności nią objęte wymagają notyfikowania stronom (sąd powinien
zwrócić uwagę stronom i ich przedstawicielom, że oznaczone fakty są mu znane z urzędu.

2. Domniemania

Wyróżniamy domniemania prawne (praesumptiones iuris) i domniemania fatyczne
(praesumptiones facti).
Z domniemaniem prawnym mamy do czynienia, kiedy przepis prawa z jednym faktem (podstawa
domniemania) wiąże istnienie innego faktu (następnik domniemania). Wykazanie istnienia
podstawy domniemania implikuje z mocy przepisu prawa przyjęcie istnienia następnika.
Domniemanie prawne dzieli się na znoszące przeciwdowód (praesumptio iuris tantum) i na nie
znoszące przeciwdowodu (praesumptio iuris ac de iure). W pierwszym przypadku możliwe jest
przeprowadzenie dowodu przeciwko następnikowi domniemania a w drugim nie. Przykład
domniemania – nie usprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego
pełnomocnika na posiedzeniu pojednawczym lub na rozprawie uważa się za odstąpienie od
oskarżenia (nie znoszące przeciwdowodu).

Domniemanie faktyczne jest rodzajem wnioskowania. Określa się je jako zdanie, w którym na podstawie jednego
ustalonego wyciąga się wnioski o istnieniu innego faktu z uwagi na występowanie między tymi faktami powiązania
przyczynowego, które uzasadnia wnioskowanie oparte na prawdopodobieństwie.

UPRAWDOPODOBNIENIE

Obowiązujące przepisy nie zawsze wymagają ustaleń opartych na faktach udowodnionych. Niekiedy zadowalają się
uprawdopodobnieniem.

Należy je rozumieć jako przejaw zasady nie formalizmu, wprowadzającej możliwość osiągnięcia przez sąd
wewnętrznego przekonania o dowodzonej okoliczności z pominięciem formalnego postępowania dowodowego, a więc
za pomocą dowodów swobodnych.

Uprawdopodobnienie ma w rzeczywistości miejsce we wszystkich tych wypadkach, w których obowiązujące przepisy
prawa karnego procesowego uzależniają odpowiednie skutki, np. podjęcie decyzji procesowej, od uzasadnionej
wątpliwości, uzasadnionej obawy, dostatecznego podejrzenia.

POSZLAKA

Poszlaka – stanowiący bezpośrednio dowód popełnienia przestępstwa przez określoną osobę, jednakże rozpatrywany
łącznie z innymi faktami i dowodami pozwala na wniosek pośredni co do przestępstwa oraz osoby sprawcy.

Jest faktem pośrednim wskazującym na popełnienie lub niepopełnienie przestępstwa. Im więcej poszlak, tym większe
prawdopodobieństwo potwierdzenia tezy dowodowej.

Proces poszlakowy – kiedy w sprawie brak jest dowodów bezpośrednich, a dowodzenie odbywa się za pomocą
dowodów pośrednich, dostarczających poszlak.

27. Dewolutywność –

zaskarżenie powoduje przesunięcie sprawy do wyższej instancji w celu jej rozpoznania,

środki odwoławcze w przeciwieństwie do sprzeciwów mają charakter dewolutywny.

ŚRODKI ODWOŁAWCZE

Mają one następujące cechy:

a)

Skargowość – kontrola jest uruchamiana na żądanie

a)

Charakter dewolutywny – wniesienie środka odwoławczego powoduje przekazanie sprawy do rozpoznania
organowi wyższej instancji

•

Dewolutywność bezwzględna – gdy wniesienie środka odwoławczego w każdym przypadku pociąga za sobą
konieczność przekazania sprawy wyższej instancji do rozpoznania.

•

Dewolutywność względna – gdy obowiązujące przepisy zezwalają na załatwienie środka odwoławczego w tej
samej instancji np. wniesienie zażalenia

•

Brak pełnej dewolutywności – w razie rozpoznania zażalenia na zarządzenie prezesa sądu przez sąd właściwy
do rozpoznania sprawy

a)

Charakter suspensywny – przejawia się w powstrzymaniu prawomocności i wykonalności zaskarżonego
orzeczenia.

•

Powstrzymanie prawomocności orzeczenia w razie wniesienia zwyczajnego środka odwoławczego ma ono
charakter bezwzględny gdyż zaskarżenie wyklucza możliwość uprawomocnienia się decyzji do czasu
rozpatrzenia środka odwoławczego przez uprawniony organ procesowy.

•

Powstrzymanie wykonalności orzeczenia na skutek wniesienia środka odwoławczego może być
bezwzględne lub względne

a)

Charakter reformacyjny – wniesienie środka odwoławczego powoduje uruchomienie merytorycznej kontroli
orzeczenia, w wyniku której organ procesowy może zaskarżone orzeczenie nie tylko uchylić lub utrzymać w
mocy, ale także zmienić.

Wśród środków odwoławczych można wyodrębnić:

a)

Zwyczajne środki odwoławcze

a)

Nadzwyczajne środki odwoławcze

a)

Zwyczajne środki odwoławcze – pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji
nieprawomocnych. Zaliczamy tu:

•

Apelację

•

Zażalenie

a)

Nadzwyczajne środki odwoławcze – umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń kończących
postępowanie sądowe. Zaliczamy tu:

•

Kasacja

•

Wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu

•

Wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia w trybie ustawy z 1991 roku.

28.

Teoria procesu wg sliwi}skiego

29.PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE- obraza prawa materialnego

Stanowią kategorię uchybień, które powodują uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia. Postępowanie kontrolne,
uruchamiane wniesioną skargą odwoławczą, ma na celu ustalenie istnienia lub nieistnienia tych uchybień. W razie
istnienia jednego z nich sąd odwoławczy wyprowadza z tego faktu odpowiedni wniosek, wyrażony w orzeczeniu sądu
odwoławczego, w którym zaskarżone orzeczenie uchyla lub zmienia.

Kategorie przyczyn odwoławczych wymienia art. 438 KPK. Przepis ten stanowi, że orzeczenie ulega uchylenie
lub zmianie w razie stwierdzenia w postępowaniu odwoławczym:

a)

Obrazy prawa materialnego

a)

Obrazy przepisów postępowania

b)

Błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia

c)

Rażącej niewspółmierności kary albo niesłusznego zastosowania lub niezastosowania środka
zabezpieczającego lub innego środka

OBRAZA PRAWA MATERIALNEGO

Art. 438 pkt. 1 KPK – nie wyjaśnia o jakie prawo materialne chodzi. Rzeczą zrozumiałą że głównie chodzi o prawo
karne materialne. Do zakresu prawa materialnego, o którym stanowi art. 387 pkt. 1 KPK trzeba zaliczyć prawo cywilne.
Prawo to może być naruszone w postępowaniu karnym w sytuacjach, w których jest ono stosowane. Np. przy:

a)

Rozpoznawaniu powództwa cywilnego

a)

Zasądzeniu odszkodowania z urzędu

b)

Orzekaniu o obowiązku naprawienia szkody

c)

Rozstrzygnięciu przez sąd karny odszkodowania za niesłuszne ukaranie i niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie lub zatrzymanie

Naruszenie prawa karnego materialnego dotyczy przede wszystkim obrazy prawa polskiego. Wyjątkowo prawa karnego
obcego.

Naruszenie prawa karnego materialnego może nastąpić w czasie jego stosowania. Powstaje w związku z tym istotna
kwestia, czy naruszenie prawa ma charakter samoistny, czy też jest następstwem uchybień w zakresie ustaleń
faktycznych. W pierwszej kolejności musi być brane pod uwagę błędne ustalenie faktyczne, a więc przyczyna
odwołania przewidziana w art. 438 pkt. 3 KPK.

Pojawiające się w praktyce naruszenia prawa materialnego z reguły mogą przybrać jedną z następujących
postaci:

a)

Uchybienia w stwierdzeniu przestępczości czynu, obejmując przypadki skazania sprawcy, mimo że np.:

•

Czyn przypisany nie zawiera ustawowych znamion czyny zabronionego

•

Ustawa określa, że sprawca nie popełnia przestępstwa

•

Ustawa określa, że sprawca nie podlega karze

a)

Uchybienia w zakresie kwalifikacji prawnej czynu

a)

Uchybienia w zakresie konsekwencji prawnej czynu, polegające na zastosowaniu konsekwencji z
pogwałceniem normy prawno materialnej.

Przepis art. 438 pkt. 1 KPK – nie wymaga stwierdzenia istnienia związku między naruszeniem prawa materialnego a
treścią zaskarżonego orzeczenia.

OBRAZA PRZEPISÓW POSTĘPOWANIA

Obraza przepisów postępowania karnego może przybrać różną postać naruszeń w zakresie stosowania tego prawa.
Może ona polegać na:

a)

Niezastosowaniu normy prawa karnego procesowego nakazanej ustawą

a)

Dokonaniu czynności procesowej zakazanej przez ustawę

b)

Dokonaniu czynności przez nieuprawniony podmiot

c)

Niewłaściwym stosowaniu przepisów postępowania karnego, które może przejawiać się w postaci naruszenia
przepisów postępowania, będącego następstwem błędów w zakresie wykładni tych przepisów

d)

Naruszeniu przepisów dotyczących postępowania dowodowego.

W ramach naruszeń przepisów postępowania można wyróżnić dwie zasadnicze grupy:

a)

Przyczyny odwoławcze

a)

Wszystkie inne uchybienia

Art. 438 pkt. 2 KPK – przyczyną odwoławczą jest tylko takie naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć
wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia. Sąd odwoławczy, musi ustalić, czy miała miejsce obraza prawa procesowego i
czy mogła ona mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Przyczyną odwoławczą są więc takie naruszenia prawa procesowego, które mogą mieć ujemny wpływ na prawidłowość
zaskarżonego orzeczenia. Art. 438 pkt. 2 KPK wymaga, aby między uchybieniem procesowym a orzeczeniem
stanowiącym wynik postępowania zachodził związek przyczynowy. Z jego treści wynika, że ustawa nie wymaga, aby
wpływ ten rzeczywiście zaistniał. Wystarczy możliwość jego zaistnienia.

W wypadku naruszenia prawa procesowego konieczne jest dodatkowe ustalenie, że naruszenie to mogło mieć wpływ na
treść zaskarżonego orzeczenia.

Do przyczyn odwoławczych określonych w art. 438 KPK zalicza się w orzecznictwie także uchybienia, które utrudniają
lub uniemożliwiają kontrolę odwoławczą.

W ramach przyczyny odwoławczej, jaką stanowi obraza prawa procesowego, można wyodrębnić dwie podgrupy:

a)

Przyczyny uwzględniane przez sąd odwoławczy w ramach granic odwoławczych

a)

Bezwzględne przyczyny odwoławcze, które powodują, że uchybienia procesowe upoważniają sąd do
rozszerzenia kontroli poza granice środka odwoławczego.

Sąd odwoławczy musi je brać pod uwagę z urzędu w wypadkach przewidzianych w:

a)

Art. 439 KPK

a)

Art. 440 KPK

b)

Art. 455 KPK

W ramach naruszeń prawa procesowego można wyróżnić trzy grupy:

a)

Bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia

a)

Naruszenie takich przepisów, o których można powiedzieć, że nie mogą mieć wpływu na treść orzeczenia

W pozostałych przypadkach naruszeń trzeba jednocześnie wykazać potencjalny ich wpływ na treść zaskarżonego
orzeczenia i tylko wówczas mogą one spowodować jego uchylenie lub zmianę.

30.

forma korzystania się z prawa odmowy składania zeznań

forma pisemna ..

31.nie zachowanie terminu zawitego przez obrońce

1. Jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych, strona

w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o przywrócenie
terminu, dopełniając jednocześnie czynności, która miała być w terminie wykonana; to
samo stosuje się do osób nie będących stronami.

§ 2. W kwestii przywrócenia terminu orzeka postanowieniem organ, przed którym należało
dokonać

czynności.

§ 3. Na odmowę przywrócenia terminu przysługuje zażalenie.

32. Obowiązywanie prawa procesowego w czasie

OBOWIĄZYWANIE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

W MIEJSCU

W zakresie obowiązywania prawa karnego procesowego w miejscu ma zastosowanie

reguła terytorialności. Oznacza to, że prawo karne procesowe obowiązuje na całym
terytorium RP. Do rozszerzonego obszaru RP należą pokłady polskich statków
wodnych lub powietrznych.

−

Poza obszarem RP prawo karne procesowe stosują przedstawiciele
dyplomatyczni i konsularni za granicą w razie dokonywania czynności w
ramach pomocy prawnej.

−

Prawo karne procesowe ma zastosowanie także gdy organ RP dokonuje
czynności procesowej na terenie obcego państwa za jego zgodą, a także w razie
udzielenia pomocy prawnej przez sąd pub prokuratora RP na żądanie sądu lub
prokuratora obcego państwa.

Wyjątki od obowiązywania prawa karnego procesowego na terytorium RP:

−

W razie udzielenia pomocy prawnej na żądanie sądu lub prokuratora stosuje się
prawo polskie, ale należy uczynić zadość życzeniu tych organów i przy
dokonywaniu czynności – zastosować szczególny tryb postępowania lub
szczególną formę, jeśli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego

−

Świadek lub biegły nie będący obywatelem polskim wezwany z zagranicy,
jeżeli stawi się dobrowolnie przed sądem nie może być ani ścigany ani

zatrzymany, ani też tymczasowo aresztowany. Nie można także w stosunku do
niego wykonywać kary orzeczonej za takie przestępstwo.

W CZASIE

Jeżeli zmiany prawa karnego procesowego dokonano po popełnieniu przestępstwa, ale

przed wszczęciem procesu – mają zastosowanie te przepisy, które obowiązują w
czasie wszczynania procesu.

W prawie karnym procesowym przyjmuje się ogólną regułę, że mają zastosowanie

przepisy obowiązujące w czasie trwania procesu, a więc przepisy podlegające
stosowaniu.

Gdy nastąpi zmiana ustawodawstwa karnego procesowego w czasie trwania procesu

możliwe są dwie sytuacje:

−

Nowa ustawa nie zawiera przepisów przejściowych – trzeba wtedy stosować
ustawę nową, od czasu wejścia jej w życie. Nowe przepisy chwytają w locie
toczące się postępowanie, a będące w toku postępowanie powinno być
przestawione na tory określone nową ustawą. Czynności procesowe, dokonane
w czasie obowiązywania starej ustawy, nie wymagają powtórzenia, chyba, że
taki obowiązek wynikałoby z nowej ustawy

−

Nowa ustawa przewiduje przepisy przejściowe – przepisy przejściowe w
pewnym zakresie pozostawiają z mocy przepisy dotychczas obowiązujące. Na
tej podstawie dotychczasowe przepisy będą współobowiązywać z przepisami
nowymi. Przepisy ustawy dotychczasowej mogą być stosowane tylko w
zakresie, w jakim zostały zachowane na podstawie przepisów przejściowych.

33. DOZÓR POLICJI-- podstawy

Jest środkiem zapobiegawczym, który powoduje ograniczenie swobody oskarżonego, stosownie do postanowienia sądu
lub prokuratora. Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub
prokuratora. Obowiązek ten może polegać na:

a)

Zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu

a)

Zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu

b)

Zawiadomieniu organu o zamierzonym wyjeździe oraz terminie powrotu

Ograniczenia te precyzuje się w postanowieniu o stosowaniu dozoru.

ZAKAZ OPUSZCZANIA PRZEZ OSKARŻONEGO KRAJU

Według art. 277 KPK środek ten może być zastosowany w razie uzasadnionej obawy ucieczki. Zakaz ten może być
połączony z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy, albo z zakazem
wydania takiego dokumentu.

Środek ten może zastosować sąd, a w postępowaniu przygotowawczym, także prokurator. Do czasu wydania
postanowienia w tym przedmiocie, organ prowadzący postępowanie może zatrzymać dokument, jednakże na czas nie
dłuższy niż 7dni. Może być zastosowany do obywatela polskiego jak i do cudzoziemca.

ŚRODEK ZAPOBIEGAWCZY Z ART. 276 KPK

Unormowanie to stanowi, że tytułem środka zapobiegawczego można:

a)

Oskarżonego zawiesić w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu

a)

Oskarżonemu nakazać powstrzymanie się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju
pojazdów.

Środek ten stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator. Niezastosowanie się do zarządzeń
organu, stosującego środek zapobiegawczy z art. 276 KPK może spowodować orzeczenie środka zapobiegawczego
surowszego, a zwłaszcza tymczasowego aresztowania.

34. REGUŁA NE PEIUS art. 454 KPK

Ograniczenia te działają mimo wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego i obejmują następujące
sytuacje:

a)

Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został w pierwszej instancji uniewinniony, lub co do
którego w tej instancji postępowanie umorzono bezwarunkowo lub warunkowo

a)

Sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń
faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku

b)

Sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności

W razie wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego sądowi pozostaje w tych wypadkach możliwość
uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Orzeczenie w tym przedmiocie
jest możliwe, lecz jedynie przed sądem I instancji.

Zakazy zawarte w art. 454 par 1 i 3 KPK mają charakter bezwzględny.

35. PRZEDMIOTOWE ROZSZERZENIE OSKARŻENIA

Rozszerzenie oskarżenia na rozprawie przeciwko temu samemu oskarżonemu o inny czyn, oprócz czynów objętych
aktem oskarżenia, jest wyjątkowo możliwe w ramach art. 298 KPK. Jest to sytuacja, którą określa się nazwą procesu
wpadkowego, czyli przedmiotowego rozszerzenia oskarżenia.

Jest to dopuszczalne jedynie wówczas gdy kumulatywnie wystąpią wszystkie przesłanki stosowania tej instytucji i
równocześnie nie wystąpią przeszkody procesowe uniemożliwiające prowadzenie w tym zakresie postępowania
karnego.

Warunki :

a)

Okoliczności ujawnione na rozprawie wskazują, że oskarżony dopuścił się innego czynu, oprócz objętego
aktem oskarżenia

a)

Oskarżyciel zarzuca na rozprawie popełnienie tego czynu i domaga się natychmiastowego rozszerzenia
postępowania o ten czyn. Mamy wtedy do czynienia z zarzutem sformułowanym w postaci ustnego oskarżenia

b)

Oskarżony wyraża zgodę na rozpoznanie czynu w ramach nowego oskarżenia na tej samej rozprawie

c)

Nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, co do nowego czynu

Okoliczności te wskazują na to, że oskarżony dopuścił się nadto innego jeszcze czynu, niż ten który został mu
zarzucony we wniesionym do sądu akcie oskarżenia, muszą wyjść na jaw dopiero na rozprawie, a wiec po jej
wywołaniu. Czyn który ujawniony został na rozprawie nie jest czynem zarzucanym oskarżonemu w zmienionej w
istotny sposób postaci, lecz czynem nowym, o którego popełnieniu przez oskarżonego organy ścigania i wymiaru
sprawiedliwości wcześniej nie posiadały informacji. Oskarżyciel musi wyrazić wolę objęcia oskarżeniem ujawnionego
czynu. Wola ta objawia się sformułowaniem tzw. ustnego aktu oskarżenia, którego treść zapisywana jest w protokole
rozprawy.

Na rozpoznanie na tej samej rozprawie sformułowanego w ustnym akcie oskarżenia zarzutu winien wyraźnie i w
sposób niebudzący wątpliwości wyrazić zgodę oskarżony. Oświadczenia w tym przedmiocie nie może za niego złożyć
jego obrońca i powinno ono zostać umieszczone w protokole rozprawy. Przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia jest
niedopuszczalne, jeśli zachodziła będzie konieczność przeprowadzenia w przedmiocie nowego czynu postępowania
przygotowawczego. Pomimo spełnienia warunków sąd nie jest zobowiązany rozpoznać na rozprawie nowego
zarzucanego czynu.

Ustny akt oskarżenia jest tylko propozycją dla sądu i oskarżonego, by szybciej i efektywniej rozstrzygnąć o
odpowiedzialności oskarżonego.

Sąd może także odroczyć rozprawę, powodując czasowe wstrzymanie biegu procesu. Może to mieć miejsce wówczas,
gdy oskarżony zgadza się na rozpoznanie nowego czynu, jednak nie wyraża zgody na czynienie tego natychmiast,
uznając, że winien mieć czas na przygotowanie obrony. Wówczas nie ustaje zawisłość sprawy przed sądem o oba
czyny, lecz oskarżyciel wnosi nowy, uzupełniający akt oskarżenia, który umożliwia oskarżonemu przygotowanie
obrony. W takim wypadku pisemny akt oskarżenia powinien być oskarżonemu doręczony przed rozprawą.

Przedmiotowe rozstrzygnięcie oskarżenia może wystąpić nie tylko w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia
publicznego, ale nadto w sprawach o przestępstwa prywatno – skargowe, a także wówczas gdy z subsydiarnym aktem
oskarżenia wystąpił oskarżyciel posiłkowy.

36.

Patrz 32.

37.

Podstawy poręczeń

Rodzaje poręczeń:

a)

Majątkowe

a)

Społeczne

b)

Osoby godnej zaufania

a)

Polega na złożeniu odpowiedniej rękojmi w wartościach majątkowych. Może być złożone w postaci:

•

Pieniędzy

•

Papierów wartościowych

•

Zastawu

•

Hipoteki

Wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego, a szczególnie termin złożenia przedmiotu poręczenia należy
określić w postanowieniu wydanym przez sąd lub prokuratora w postępowaniu przygotowawczym, biorąc pod uwagę:

•

Sytuację majątkową oskarżonego lub składającego poręczenie

•

Wysokość wyrządzonej szkody

•

Charakter popełnionego czynu

Wartości te składa się w depozycie sądowym. Jest ono swego rodzaju rękojmiom, usankcjonowaną przepadkiem
przedmiotu poręczenia, jeżeli oskarżony nie stawi się na wezwanie lub w inny sposób będzie bezprawnie utrudniał
przeprowadzenie postępowania.

Osobę składającą poręczenie majątkowe zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa,
aby mógł wpłynąć na jego zachowanie.

Stanowiące przedmiot poręczenia majątkowego wartości majątkowe lub zobowiązania:

•

Ulegają przepadkowi albo ściągnięciu w razie ucieczki lub ukrywania się oskarżonego

•

Można orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości, w wypadku utrudniania przez oskarżonego w inny
sposób postępowania

O przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka sąd, przed którym postępowanie się toczy,
a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora, sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

Cofnięcie poręczenia majątkowego staje się skuteczne dopiero z chwilą:

•

Przyjęcia nowego poręczenia majątkowego

•

Zastosowania innego środka zapobiegawczego

•

Odstąpienia od stosowania tego środka

Przepisy dotyczące ustania lub cofnięcia poręczenia majątkowego i zwrotu przedmiotów nie mają zastosowania, jeżeli
już zapadło postanowienie o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcia sumy poręczenia.

a)

Nie opiera się na wartościach majątkowych, lecz na zapewnieniu udzielanym przez grupę społeczną, w postaci
organizacji społecznej lub zespołu osób. Występuje w dwóch postaciach:

•

Poręczenia jako środka zapobiegawczego, gwarantującego prawidłowy przebieg procesu.

•

Poręczenia o walorach probacyjnych

Poręczenie jako środek zapobiegawczy jest formą zapewnienia, że oskarżony stawi się na każde wezwanie oraz że nie
będzie bezprawnie utrudniał postępowania. Zapewnienie takie może być przyjęte od np.:

•

Pracodawcy, szkoły lub uczelni

•

Organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem

•

Zespołu żołnierskiego

a)

Autorytet takiej osoby, jej oddziaływania na oskarżonego, uznaje się za środek wystarczający, aby skłonić
oskarżonego do stawienia i się na wezwanie organu procesowego i do nieutrudniania w inny sposób procesu.
Musi być to osoba, która daje taką rękojmię. Z inicjatywą powinna wystąpić ta osoba. Organ procesowy bada,
czy osoba ta jest godna zaufania, a więc czy posiada walory, aby sprostać przyjętym na siebie obowiązkom.

38.Zakaz reformationis in peius -

jest instytucją gwarantującą prawo oskarżonego do zaskarżenia

błędnego orzeczenia. Chroniąc oskarżonego przed bardziej ujemnymi konsekwencjami w procesie, zakaz ten limituje
wszelkie ryzyko, jakie mogłoby się wiązać z zaskarżeniem przez niego lub przez inne osoby na jego korzyść wydanego
orzeczenia. Zakaz ten stanowi zatem gwarancję procesową oskarżonego, że w wyniku zaskarżenia orzeczenia na jego
korzyść nie zostaną zwiększone dolegliwości oznaczone w zaskarżonym orzeczeniu.

Warunkiem działania zakazu jest zaskarżenie orzeczenia wyłącznie na korzyść oskarżonego. Zakaz ten nie działa, gdy
jednocześnie wniesiono środek odwoławczy na niekorzyść oraz środek odwoławczy na korzyść oskarżonego.

Występuje on w postaci:

a)

Zakazu bezpośredniego, adresowanego do sądu rozpoznającego środek odwoławczy

a)

Zakazu pośredniego, obowiązującego w postępowaniu ponownym

Bezpośredni zakaz - wyraża art. 434 KPK. W myśl tego przepisu sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść
oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy i tylko w granicach zaskarżania. W
wypadku wniesienia środka odwoławczego przez oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika na niekorzyść
oskarżonego wyłącznie zakazu obejmuje tylko zakres wynikający z podniesionych zarzutów.

Zakaz ten wyklucza wszelkie orzekanie w instancji odwoławczej na niekorzyść oskarżenia.

Pośredni zakaz reformationis In peius art. 443 KPK – dotyczy on postępowania ponownego po uchyleniu wyroku
zarówno w postępowaniu apelacyjnym, jak i w postępowaniu w trybie kasacji oraz procedowania w ramach
wznowienia zakończenia prawomocnym orzeczeniem sądu.

W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w myśl art. 443 KPK wolno w dalszym postępowaniu wydać
orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżenia. Brak
zaskarżenia na niekorzyść wyłącza możliwość orzekania na niekorzyść oskarżonego.

W obowiązującym KPK pośredni zakaz reformationis in peius ma taki sam zakres jak zakaz bezpośredni.

W wypadkach objętych działaniem zakazu wolno dokonywać tylko takich zmian zaskarżonego orzeczenia, które nie
pogorszą sytuacji oskarżonego w konkretnym wypadku. W wypadku wniesienia rewizji wyłącznie na korzyść
oskarżonego sąd odwoławczy może podwyższyć karę grzywny orzeczoną na podstawie art. 36 par 3d KK obok kary
pozbawienia wolności tylko wówczas gdy jednocześnie obniży karę pozbawienia wolności.

Zakaz reformationis in peius wiąże się ze środkami odwoławczymi zwyczajnymi i nadzwyczajnymi.

Wyłączenie zakazu reformationis in peius przewidziane w art. 434 par 3 KPK ma miejsce w sytuacjach, gdy sąd
pierwszej instancji orzekał z zastosowaniem:

a)

Łagodząc karę orzeczoną wobec sprawcy przestępstwa współdziałającego z organami ścigania

a)

Stosując sankcje łagodniejsze w zamian za przekazanie określonych informacji przez sprawcę przestępstwa
skarbowego

b)

Skazując sprawcę przestępstwa na karę z nim uzgodnioną lub przez niego zaproponowaną

Skazując sprawcę przestępstwa lub wykroczenia skarbowego wyrażającego zgodę na orzeczenie określonych kar i
środków probacyjnych

39.

Suspensywność

Środki zaskarżenia cechuje:

1.

Skargowość – kontrola następuje na skutek wniesienia skargi

1.

Suspensywność – wniesienie środka zaskarżenia powoduje wstrzymanie:

•

Prawomocności decyzji

•

Wykonalności decyzji, które może mieć charakter bezwzględny lub względny

System środków zaskarżenia w polskim procesie karnym składa się z następujących członów:

a)

Środków odwoławczych

a)

Sprzeciwów i środków zaskarżenia (quasi – sprzeciwów)

b)

Odwołanie do składu sądzącego

c)

Wniosek o stwierdzenie nieważności

Dewolutywność – zaskarżenie powoduje przesunięcie sprawy do wyższej instancji w celu jej rozpoznania, środki
odwoławcze w przeciwieństwie do sprzeciwów mają charakter dewolutywny.

a)

Charakter suspensywny – przejawia się w powstrzymaniu prawomocności i wykonalności zaskarżonego
orzeczenia.

•

Powstrzymanie prawomocności orzeczenia w razie wniesienia zwyczajnego środka odwoławczego ma ono
charakter bezwzględny gdyż zaskarżenie wyklucza możliwość uprawomocnienia się decyzji do czasu
rozpatrzenia środka odwoławczego przez uprawniony organ procesowy.

•

Powstrzymanie wykonalności orzeczenia na skutek wniesienia środka odwoławczego może być
bezwzględne lub względne

40. Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny

Oskarżycielowi posiłkowemu przysługuje prawo do udziału w

postępowaniu w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia
publicznego w charakterze strony.

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego

pokrzywdzony może działać w charakterze oskarżyciel posiłkowego:

−

jako oskarżyciel posiłkowy uboczny – obok oskarżyciela
publicznego, który wniósł oskarżenie – art. 54 kpk

−

jako oskarżyciel posiłkowy subsydiarny – zamiast oskarżyciela
publicznego, gdy nie wniósł on aktu oskarżenia – art. 55 kpk

Oskarżyciel posiłkowy uboczny – gdy akt oskarżenia wniósł do sądu oskarżyciel publiczny –
pokrzywdzony do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej jest uprawniony do
złożenia oświadczenia (pisemnie lub ustnie), że będzie działał w charakterze oskarżyciela
posiłkowego. Oświadczenie to ma charakter konstytuujący – od tego momentu w procesie
występuje oskarżyciel posiłkowy.

•

sąd jednak bada, czy osoba składająca ww. oświadczenie jest do tego legitymowana i czy
oświadczenie zostało złożone do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego ba rozprawie
głównej.

•

w razie niezachowania któregokolwiek w tych wymogów – oskarżyciel posiłkowy nie może
brać udziału w postępowanie

•

jeśli oskarżyciel publiczny odstąpi w toku procesu od oskarżenia – nie pozbawia to
uprawnień oskarżyciela posiłkowego – w tej chwili staje się on jedynym oskarżycielem w
sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego

Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny – w sytuacji, gdy prokurator

odmawia wszczęcia lub umarza postępowanie przygotowawcze kpk

wprowadza możliwość działania pokrzywdzonego w charakterze
oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego w sprawach o przestępstwa
ścigane z oskarżenia publicznego (zamiast oskarżyciela publicznego).

−

uregulowanie to ma zastosowanie tylko wówczas, gdy prokurator
odmówi wszczęcia lub umorzy postępowanie przygotowawcze

•

na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania przez
prokuratora pokrzywdzonemu przysługuje zażalenie

•

jeśli sąd zaskarżone postanowienie utrzyma w mocy – odpada
możliwość wniesienia skargi przez pokrzywdzonego

•

jeśli sąd uchyli zaskarżone postanowienie, a prokurator w
dalszym ciągu wydaje ponowne postanowienie o odmowie
wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego –
pokrzywdzony może:

a) postanowienie do zaskarżyć do sądu na ogólnej zasadzie (art. 306 kpk)
b) wnieść akt oskarżenia (o czym pokrzywdzony winien być pouczony) w terminie miesiąca od

doręczenia mu zawiadomienia o ponownym postanowieniu (termin prekluzyjny)

−

akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być
sporządzony i podpisany przez adwokata (przymus adwokacki z
zachowaniem warunków art. 332 i 333 § 1 kpk.). Jeżeli
pokrzywdzonym jest instytucja państwowa, samorządowa,
społeczna – akt oskarżenia może sporządzić także radca prawny.

−

w postępowaniu zainicjowanym skarga subsydiarną może brać
udział prokurator (art. 55 § 4 kpk), jednak prokurator nie może
ograniczać swym działaniem stanowiska oskarżyciela
posiłkowego subsydiarnego.

Uprawnienia oskarżyciela posiłkowego:

−

mają charakter samodzielny – są niezależne od uprawnień
oskarżyciela publicznego

−

oskarżyciel posiłkowy nie może dokonywać czynności na korzyść
oskarżonego, gdyż nie pełni on roli rzecznika interesu
społecznego

−

oskarżyciel posiłkowy może:

•

brać udział w rozprawie i w posiedzeniach

•

zadawać pytania i składać oświadczenia

•

składać wnioski

•

posiadać pełnomocnika

•

wnosić środki zaskarżenia

Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie – dla
zabezpieczenia toku postępowania (art. 56 § 1 kpk).
Sąd może zadecydować, że oskarżyciel posiłkowy nie może wystąpić w postępowaniu, gdyż bierze
w nim udział określona przez sąd liczba oskarżycieli posiłkowych.

W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał

oskarżenie – postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą
wstąpić w miejsce zmarłego. Jeśli tego nie uczynią w terminie
zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela posiłkowego – sąd
umarza postępowanie.

Oskarżyciel posiłkowy w postępowaniu wszczętym z oskarżenia

prywatnego

Jeżeli prokurator:

−

wstąpi do postępowania już wszczętego - pokrzywdzony korzysta
z praw oskarżyciela posiłkowego. Odstąpienie prokuratora od
ingerencji powoduje, że pokrzywdzony powraca do roli
oskarżonego prywatnego.

−

wszczyna postępowanie w sprawie o przestępstwo
prywatnoskargowe – pokrzywdzony może Az do czasu otwarcia
przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie,
że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

−

pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia – może w ciągi 14 dni
(termin zawity) od daty powiadomienia go o odstąpieniu
prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub
oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne – w
przeciwnym wypadku sąd umarza postępowanie

41. Swoboda wypowiedzi podczas przesłuchania ???????????????????????

42.

Odmowa odpowiedzi na pytanie

Art. 183. § 1.

Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie

odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na
odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

§ 2. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść
zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.

art. 182

§ 1. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.

§ 2. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.

§ 3. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest
oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.
PRAWO ODMOWY ZEZNAŃ

Osobom najbliższym w stosunku do oskarżonego pozostawiono swobodę wyboru między zeznawaniem a odmową
zeznawania w charakterze świadka.

Osobą najbliższą jest:

a)

Małżonek

f)

Wstępny

g)

Zstępny

h)

Rodzeństwo

i)

Powinowaty w tej samej linii lub stopniu

j)

Osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu.

Uprawnienia do odmowy zeznań nie traci się w chwili ustania małżeństwa lub przysposobienia. Wyliczenie to jest
wyczerpujące.

Jeżeli świadek skorzystał z prawa odmowy zeznań we wcześniejszym stadium procesu, na rozprawie może swoje
zdanie zmienić i wyrazić gotowość zeznawania. W razie skorzystania z prawa odmowy zeznań nie później jednak niż
przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym, poprzednio złożone zeznania, tej osoby nie mogą
służyć za dowód ani być odtworzone.

Prawo to nie odradza się, gdy:

a)

Sprawa zostanie skierowana do ponownego rozpatrzenia przez sąd odwoławczy, po uchyleniu zaskarżonego
orzeczenia

c)

Sprawa zostanie zwrócona do uzupełnienia postępowania przygotowawczego i następuje skierowanie do sądu
pierwszej instancji lub

d)

Rozprawa będzie się odbywała od początku w sytuacjach określonych w art. 402 par 2, 404 par 2 i 411 par 2
KPK.

Uprawnienie to posiada osoba pełnoletnia jak i małoletnia

UCHYLENIA SIĘ ŚWIADKA OD ODPOWIEDZI NA PYTANIE

Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie wtedy, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę
dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe

Uchylenie się od odpowiedzi nie jest jednoznaczne z odmową złożenia zeznań. Świadek w takim wypadku ma
obowiązek zeznawania. Zwolniony jest z udzielenia odpowiedzi na pytanie. Przewodniczący składu będzie mógł ustalić
na postawie wstępnego zapoznania się ze sprawą, czy taki przypadek zachodzi. Jeżeli tak, to powinien pouczyć
świadka, że na skierowane do niego pytanie może nie odpowiadać. Świadek nie ma obowiązku wyjaśniać dlaczego
odmawia odpowiedzi.

ZWOLNIENIE OD ZŁOŻENIA ZEZNAŃ LUB ODPOWIEDZI NA PYTANIE

Przepis art. 185 KPK przewiduje zwolnienie od:

a)

Składania zeznań

b)

Udzielania odpowiedzi na pytania

Podstawą zwolnienia jest pozostawanie świadka w szczególnie bliskim stosunku z oskarżonym. Warunkiem
dodatkowym jest to, aby świadek wniósł o takie zwolnienie. Może tutaj w grę wchodzić np. faktyczna opieka nad osobą
kaleką itp. O tym czy taki stosunek zachodzi musi na tle konkretnych okoliczności rozstrzygać organ procesowy w
postępowaniu przygotowawczym lub w postępowaniu głównym.

43.

Czy na prokuratorze ciąży ciężar dowodzenia?

?????????????????????????????????

44.

patrz 28

45.

Oskarżyciel prywatny

Oskarżycielem prywatnym – jest pokrzywdzony (osoba fizyczna,

prawna …):

−

który wniósł i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z
oskarżenia prywatnego, występując w sprawach z oskarżenia
prywatnego po stronie czynnej

−

którego dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub
zagrożone przez przestępstwo

Oskarżyciel prywatny uzyskuje pozycję strony procesowej. Od

inicjatywy oskarżyciela prywatnego zależy wszczęcie postępowania
w sprawie prywatnoskargowej oraz dalszy jego byt.

Pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym na skutek wniesienia

skargi prywatnej (uproszczony akt oskarżenia). Skargę prywatną
mogą wnieść także ustawowi przedstawiciele pokrzywdzonego oraz
strony zastępcze w razie śmierci pokrzywdzonego.

Jeśli pokrzywdzonych tym samym czynem jest więcej – pozostali

pokrzywdzeni mogą aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na
rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania
(zachodzi współuczestnictwo procesowe).

Z oskarżenia prywatnego są ścigane przestępstwa, co do których taki tryb

ścigania ustala kk lub ustawy szczególne (np. zniesławienie,
zniewaga, naruszenie nietykalności).

Sytuacje, kiedy przestępstwo prywatnoskargowe może być ścigane z

urzędu:

−

w razie ingerencji prokuratora – jeśli wymaga tego interes
społeczny – np. chuligański wybryk, ale ustawa nie definiuje tego
pojęcia

−

w postępowaniu z nieletnimi

−

w postępowaniu karnym w sprawach podlegających
orzecznictwu sądów wojskowych

Ingerencja prokuratora – może nastąpić w ramach art. 60 kpk (jeśli wymaga tego interes
społeczny – np. chuligański wybryk, ale ustawa nie definiuje tego pojęcia)

−

skutek ingerencji – odtąd postępowanie toczy się z urzędu

−

wówczas pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie
prywatne staje się staje się oskarżycielem posiłkowym

−

istnienie interesu społecznego zależy od oceny prokuratora (i nie
podlega ona kontroli sądu)

−

ingerencja prokuratora może być wyraźnie oświadczona lub
dorozumiana, np. przez wniesienie apelacji od wyroku wydanego
w postępowaniu prywatnoskargowym

−

ingerencja prokuratora może przybrać postać:

•

wszczęcia postępowania – gdy pokrzywdzony nie wniósł
skargi.

a) pokrzywdzony może brać udział w postępowaniu w charakterze oskarżyciela

posiłkowego na zasadach ogólnych

b) w razie odstąpienia prokuratora od ścigania – oskarżyciel posiłkowy powraca do roli

oskarżyciela prywatnego

•

wstąpienia do postępowania już wszczętego – gdy
pokrzywdzony wniósł już skargę i ja popierał lub gdy w
toczącym się z urzędu postępowaniu zajdzie potrzeba zmiany
kwalifikacji na przestępstwo prywatnoskargowe.

a) oskarżyciel prywatny zyskuje z mocy ustawy pozycje oskarżyciela posiłkowego
b) w razie odstąpienia prokuratora od ścigania, które zostało przez niego zapoczątkowane –

zawiadamia się o tym pokrzywdzonego, który może w terminie zawitym 14 dni złożyć
akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne. W
przeciwnym wypadku sąd umarza postępowanie.

−

ingerencja prokuratora trwa tak długi, jak długo
istnieje interes społeczny. W razie stwierdzenia braku
interesu społecznego – prokurator odstępuje od
oskarżenia

46.

Dowody nazwane i nienazwane

KPK wymienia takie dowody jak:

a)

Wyjaśnienia oskarżonego

a)

Zeznania świadka

b)

Opinia biegłego

c)

Dokumenty

d)

Oględziny

e)

Wywiad środowiskowy

f)

Eksperyment procesowy

Dopuszczalne jest to co nie jest zabronione. Dopuszczalne w procesie są zarówno dowody nazwane jak i nienazwane.
Dopuszczalność tych drugich powinna być jednak uzależniona od następujących warunków:

a)

Nowy dowód, jeśli jest oparty na nowych metodach badawczych, to metody te powinny być wystarczająco
sprawdzone, a wynikające z zastosowania tych metod ustalenia pewne.

a)

Zastosowane metody badawcze lub dowód nie mogą naruszać gwarancji procesowych podmiotów
procesowych, a zwłaszcza oskarżonego.

47.

Obrona prawa procesowego jako przyczyna zaskarżenia

OBRAZA PRZEPISÓW POSTĘPOWANIA

Obraza przepisów postępowania karnego może przybrać różną postać naruszeń w zakresie stosowania tego prawa.
Może ona polegać na:

a)

Niezastosowaniu normy prawa karnego procesowego nakazanej ustawą

e)

Dokonaniu czynności procesowej zakazanej przez ustawę

f)

Dokonaniu czynności przez nieuprawniony podmiot

g)

Niewłaściwym stosowaniu przepisów postępowania karnego, które może przejawiać się w postaci naruszenia
przepisów postępowania, będącego następstwem błędów w zakresie wykładni tych przepisów

h)

Naruszeniu przepisów dotyczących postępowania dowodowego.

W ramach naruszeń przepisów postępowania można wyróżnić dwie zasadnicze grupy:

a)

Przyczyny odwoławcze

b)

Wszystkie inne uchybienia

Art. 438 pkt. 2 KPK – przyczyną odwoławczą jest tylko takie naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć
wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia. Sąd odwoławczy, musi ustalić, czy miała miejsce obraza prawa procesowego i
czy mogła ona mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Przyczyną odwoławczą są więc takie naruszenia prawa procesowego, które mogą mieć ujemny wpływ na prawidłowość
zaskarżonego orzeczenia. Art. 438 pkt. 2 KPK wymaga, aby między uchybieniem procesowym a orzeczeniem
stanowiącym wynik postępowania zachodził związek przyczynowy. Z jego treści wynika, że ustawa nie wymaga, aby
wpływ ten rzeczywiście zaistniał. Wystarczy możliwość jego zaistnienia.

W wypadku naruszenia prawa procesowego konieczne jest dodatkowe ustalenie, że naruszenie to mogło mieć wpływ na
treść zaskarżonego orzeczenia.

Do przyczyn odwoławczych określonych w art. 438 KPK zalicza się w orzecznictwie także uchybienia, które utrudniają
lub uniemożliwiają kontrolę odwoławczą.

W ramach przyczyny odwoławczej, jaką stanowi obraza prawa procesowego, można wyodrębnić dwie podgrupy:

a)

Przyczyny uwzględniane przez sąd odwoławczy w ramach granic odwoławczych

b)

Bezwzględne przyczyny odwoławcze, które powodują, że uchybienia procesowe upoważniają sąd do
rozszerzenia kontroli poza granice środka odwoławczego.

Sąd odwoławczy musi je brać pod uwagę z urzędu w wypadkach przewidzianych w:

a)

Art. 439 KPK

c)

Art. 440 KPK

d)

Art. 455 KPK

W ramach naruszeń prawa procesowego można wyróżnić trzy grupy:

a)

Bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia

b)

Naruszenie takich przepisów, o których można powiedzieć, że nie mogą mieć wpływu na treść orzeczenia

c)

W pozostałych przypadkach naruszeń trzeba jednocześnie wykazać potencjalny ich wpływ na treść
zaskarżonego orzeczenia i tylko wówczas mogą one spowodować jego uchylenie lub zmianę.

48. Zasada bezpośredniości

Zasada bezpośredniości jest zwykle przedstawiana w postaci trzech

następujących dyrektyw:

−

sąd powinien opierać swoje ustalenia na dowodach
przeprowadzonych na rozprawie (art. 410 kpk) – sąd może
czynić ustalenia tylko na podstawie dowodów przeprowadzonych
w etapie do którego mają dostęp strony

−

dowody powinny być przeprowadzone bezpośrednio przez
sądem orzekającym w danej sprawie – pozwala to organowi na

zgromadzenie wrażeń umożliwiających właściwą ocenę
przeprowadzonych dowodów (dzięki np. obserwacji świadka,
oskarżonego)

−

organ kierujący procesem powinien korzystać przede
wszystkim z dowodów pierwotnych – np. zeznań świadka
będącego bezpośrednim obserwatorem zachowania lub stanu o
który chodzi, nie odrzucając dowodów pochodnych

Wyjątki od zasady bezpośredniości obejmują sytuację, kiedy

obowiązujące przepisy pozwalają na odczytanie protokołu
przesłuchania oskarżonego, świadka lub biegłego, sporządzonych w
postępowaniu przygotowawczym lub na rozprawie w tej lub innej
sprawie.

Najdalej idące ograniczenia zasady bezpośredniości – w postępowaniach kontrolnych odbywających się w
drugiej instancji organ kontrolny z reguły dokonuje weryfikacji zaskarżonej decyzji opierając się na materiałach
znajdujących się w aktach sprawy.

49.Oskarżony –

osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu, a także osoba, co do której

prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. W szerszym znaczeniu oskarżonym jest
również podejrzany, a niekiedy obejmuje się tym pojęciem również skazanego.

•

podejrzany – osoba, co do której wydano postanowienie o
przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego
postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem
do przesłuchania w charakterze podejrzanego

•

skazany – oskarżony, co do którego zapadł prawomocny
wyrok skazujący

Osoba podejrzana – osoba, co do której istnieje uzasadnione

podejrzenie, że popełniła przestępstwo (gdy nie przedstawiono jej
jeszcze zarzutów) – nie należy mylić tego pojęcia z nazwą
podejrzany.

Postawienie określonej osoby w stan oskarżenia nie jest równoznaczne ze

stanowczym stwierdzeniem jej winy.

Oskarżony korzysta z licznych uprawnień, których celem jest

umożliwienie bronienia się przed oskarżeniem, zwłaszcza
niesłusznym oraz wyeksponowanie okoliczności dla niego
korzystnych

Przed pierwszym przesłuchaniem należy oskarżonego zaznajomić o jego uprawnieniach i
obowiązkach i konsekwencjach:

Uprawnienia oskarżonego – mieszczą się w ramach prawa do obrony:

−

prawo do uczestniczenia w czynnościach procesowych

−

prawo do składania wyjaśnień

−

prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi
na pytania

−

prawo do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa
lub dochodzenia

−

prawo do korzystania z pomocy obrońcy

−

prawo do końcowego zaznajomienia z aktami postępowania

−

prawo żądania, aby przesłuchano go z udziałem ustanowionego
obrońcy

Obowiązki i konsekwencje:

−

brak obowiązku dowodzenia swej niewinności

−

brak obowiązku dostarczenia dowodów na swoją niekorzyść

•

np. nie wolno go przymuszać do sporządzania prób pisma dla
celów dowodowych

•

oskarżony winien jednak poddać się zabiegom określonym w
art. 74 par. 2 kpk, takim jak oględziny lekarskie, pobranie
odcisków, fotografowanie, okazanie w celach
rozpoznawczych innym osobom,

•

powinien poddać się badanim psychologicznym i
psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z
dokonywaniem zabiegów na ciele jak pobranie krwi, włosów i
innych wydzielin (z wyj. zabiegów chirurgicznych)

•

powinien poddać się pobraniu przez funkcjonariusza Policji
wymazu ze śluzówki policzków

−

obowiązek stawiennictwa na wezwanie organów procesowych

•

nieusprawiedliwione stawiennictwo może spowodować
zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie a nawet
tymczasowe aresztowanie

−

obowiązek zawiadomienia organów o każdej zmianie miejsca
zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni

−

obowiązek wskazania adresu do doręczeń w kraju

•

konsekwencje zmiany adresu

Prawo do uczestniczenia w czynnościach procesowych:
Udział oskarżonego na rozprawie głównej jest obowiązkowy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (np.
w postępowaniu uproszczonym art. 479 par. 1 kpk, w postępowaniu w przedmiocie wydania
wyroku łącznego art. 573 par. 2 kpk)
Jeżeli obecność oskarżonego jest obowiązkowa – powinien być wezwany na rozprawę i pozostać do
dyspozycji sądu. W razie obowiązkowej obecności oskarżonego rozprawa nie może się odbyć bez
jego udziału, niezależnie od tego, czy jego nieobecność jest usprawiedliwiona, czy nie.
Oskarżony może jednak być wydalony z sali rozpraw na pewien czas w sytuacjach:

−

gdy, pomimo upomnienia przewodniczącego nadal zakłóca porządek rozprawy lub godzi w
powagę sądu (art. 375 kpk)

−

gdy należy się obawiać, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na
wyjaśnienia współoskarżonego, zeznania świadka, biegłego (art. 390 kpk)

Zezwalając oskarżonemu na powrót, przewodniczący niezwłocznie informuje go o przebiegu
rozprawy w czasie jego nieobecności oraz umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do
przeprowadzonych w tym czasie dowodów.
Ponadto, wyjątkowo, gdy oskarżony który złożył już wyjaśnienia – opuścił salę rozpraw bez
zezwolenia przewodniczącego – sąd może prowadzić rozprawę w dalszym ciągu pomimo jego
nieobecności.
W sytuacji gdy oskarżony, po złożeniu wyjaśnień, zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej
lub przerwanej, nie stawi się na tę rozprawę bez usprawiedliwienia jeżeli sąd uzna obecność
oskarżonego za niezbędną – zarządza jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie

Gdy na rozprawę nie stawił się współoskarżony, który usprawiedliwił swe niestawiennictwo – sąd
może prowadzić rozprawę w zakresie nie dotyczącym bezpośrednio oskarżonego, jeżeli nie
ograniczy to jego prawa do obrony
Uregulowania usprawniające proces, pozwalające na odbycie rozprawy bez udziału
oskarżonego:

−

jeśli oskarżony wprawi się w stan niezdolności do udziału w
rozprawie lub posiedzeniu, w którym jego udział jest
obowiązkowy – sąd może prowadzić postępowanie pomimo jego
nieobecności, nawet, jeżeli nie złożył jeszcze wyjaśnień.

•

przed wydaniem postanowienia sąd ma obowiązek zapoznania
się ze świadectwem lekarza, który taki stan stwierdził lub
przesłuchać go w charakterze biegłego

−

jeżeli oskarżony, powiadomiony o terminie rozprawy oświadczy,
że nie weźmie w niej udziału lub uniemożliwia doprowadzenie go
na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na
rozprawę bez usprawiedliwienia – sąd może prowadzić
postępowanie bez jego udziału, chyba, że uzna obecność
oskarżonego za niezbędną.

•

w tej sytuacji sąd może zarządzić zatrzymanie i przymusowe
doprowadzenie oskarżonego

−

rozprawa bez udziału oskarżonego może odbyć się w
postępowaniu uproszczonym, jeśli istnieją warunki do wydania
wyroku zaocznego (art. 479kpk)

Prawo do składania wyjaśnień
Oskarżony składa wyjaśnienia ustnie, w postępowaniu

przygotowawczym można mu jednak umożliwić złożenie wyjaśnień
pisemnie. W takim przypadku przesłuchujący musi jednak podjąć
środki uniemożliwiające oskarżonemu porozumiewanie się z innymi
osobami.

−

oskarżony jest uprawniony, a nie zobowiązany do składania
wyjaśnień, a składając wyjaśnienia nie jest zobowiązany do
mówienia prawdy

−

w postępowaniu przygotowawczym, na żądanie podejrzanego
należy go przesłuchać z udziałem ustanowionego obrońcy

•

jednak niestawiennictwo obrońcy nie tamuje przesłuchania

−

przed pierwszym przesłuchaniem należy podejrzanego pouczyć o
przysługujących mu uprawnieniach oraz o obowiązkach i
wynikających z nich konsekwencjach

Uprawnienia, które w toku procesu przysługują wyłącznie oskarżonemu:

−

prawo żądania dostarczenia postanowienia o przedstawieniu
zarzutów z uzasadnieniem; o prawie taki trzeba go pouczyć

−

podejrzany i jego obrońca mogą wnosić, aby prowadzący
śledztwo powiadomił ich o terminie końcowego zaznajomienia się
z materiałami postępowania, pouczając o prawie uprzedniego
przejrzenia akt

−

w czasie rozprawy głównej oskarżony ma prawo ostatniego głosu

−

oskarżony ma prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy
tłumacza, jeśli nie włada w wystarczającym stopniu językiem
polskim

Obrona formalna – prawo do posiadania obrońcy

O prawie do posiadania obrońcy oskarżony powinien być pouczony. Oskarżony może mieć nie
więcej niż 3 obrońców jednocześnie w jednym procesie
Obrona może być:

−

nieobowiązkowa – gdy oskarżony nie musi mieć obrońcy.
Obrona nieobowiązkowa - jest zawsze z wyboru

−

obowiązkowa – w sytuacjach, w których ustawa przewiduje taką
konieczność. Obrona obowiązkowa może być:

•

z wyboru

•

z urządu

Obrona z wyboru – realizowana jest poprzez wybrane sobie obrońcy

przez oskarżonego. Jeżeli oskarżony jest nieletni lub
ubezwłasnowolniony – wybotu obrońcy mże dokonać jego
przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą pozostaje.

Obrona z urzędu – ma miejsce wówczas, gdy:

−

jeżeli obrona jest obowiązkowa a oskarżony nie ma obrońcy, albo

−

oskarżony nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez
uszczerbku dla niezbędnego utrzymana siebie i rodziny

Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas
nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie

−

W postępowaniu przygotowawczym prokurator udzielając
zezwolenia na porozumiewanie się może w szczególnie
uzasadnionym wypadku zastrzec, że będzie przy tym obecny sam
lub osoba przez niego upoważniona.

−

Prokurator może również zastrzec kontrolę korespondencji
odejrzanego z obrońcą.

−

Zastrzeżenia te nie mogą być utrzymywane ani dokonane po
upływie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania
podejrzanego.

Badania osobopoznawcze oskarżonego:

−

zbieranie danych osobie oskarżonego:

•

tożsamość oskarżonego, jego wiek, stosunki rodzinne,
majątkowe, wykształcenie, zawód, źródła dochodu, dane o
jego karalności

−

przeprowadzenie wywiadu środowiskowego

•

organ prowadzący postępowanie w razie potrzeby może
zarządzić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez
zawodowego kuratora sądowego, a obowiązkowo w
sytuacjach:

•

w sprawach o zbrodnie

•

w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie
ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie
umyślnego występku przeciwko życiu

•

wywiadu środowiskowego nie można przeprowadzać w
stosunku do oskarżonego, który nie ma stałego miejsca
zamieszkania

•

osoby, które udzielały informacji kurator ujawnia tylko na
żądanie sądu lub prokuratora

−

badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub
psychiatrów

Inne nowe uprawnienia oskarżonego:

−

inicjowanie skazania i wymierzenia mu określonej kary lub
środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego

−

inicjowanie lub uczestniczenie w postępowaniu mediacyjnym

−

współdziałanie w zakresie warunkowego umorzenia postępowania

wyrażanie zgody na skazanie go bez przeprowadzania rozprawy

50.

Wyroki i postanowienia

PODZIAŁY ORZECZEŃ

Decyzje procesowe jako oświadczenia woli organu prowadzącego proces przybierają postać orzeczeń lub zarządzeń.
Orzeczenia stanowią najważniejsze oświadczenia organów procesowych. Dzieli się je na wyroki i postanowienia.
Należy do nich zaliczyć uchwały wydawane przez SN na podstawie art. 441 par 3 KPK. Orzeczenie wydaje się w
formie postanowienia, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku.

W postępowaniu przygotowawczym orzeczenie może przybrać jedynie postać postanowienia, gdyż w tym stadium
wyroków się nie wydaje

Orzeczenia można dzielić na odwoławcze i nie odwoławcze - w zależności od tego, czy ten sam organ, który
kieruje procesem, może je uchylić lub zmienić z własnej inicjatywy.

•

Wyroki są nieodwołalne, gdyż nie mogą być ani uchylone, ani zmienione przez sąd który je wydał.

•

Postanowienia są to orzeczenia nieodwołalne z własnej inicjatywy przez organ, który je wydał. Ale obok nich
można znaleźć postanowienia, które są odwołalne. Dotyczy to postanowień w przedmiocie środków
zapobiegawczych czy postanowienie o odmowie dopuszczenia dowodu

Orzeczenia można dzielić na zaskarżalne i niezaskarżalne - ze względu na to czy mogą być one zaskarżone
środkiem zaskarżenia czy nie.

•

Wyroki wydane w pierwszej instancji są zaskarżalne apelacją, poza wyrokiem nakazowym, który można
zaskarżyć jedynie sprzeciwem oraz wyrokiem zaocznym, który może być zaskarżony apelacją oraz przez
oskarżonego sprzeciwem, z którym może także połączyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku na
wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu.

•

Postanowienia są zaskarżane w ramach art. 459 KPK zażaleniem oraz innymi środkami zaskarżenia.

•

Pozostałe postanowienia są niezaskarżalne.

Orzeczenia mogą być kończące postępowanie i nie kończące postępowania

•

KPK w odniesieniu do zaskarżenia postępowań zażaleniem posługuje się wyrażeniem „postanowienie
zamykające drogę do wydania wyroku”

Orzeczenia mogą być merytoryczne i formalne.

•

Do formalnych zalicza się orzeczenia umarzające proces karny.

WYROKI

Są orzeczeniami wydanymi wyłącznie przez sądy i trybunały. Orzeczeni przybiera postać wyroku wtedy, kiedy ustawa
wymaga wydania tej postaci rozstrzygnięcia.

Postać wyroku powinno mieć orzeczenie rozstrzygające w zakresie przedmiotu procesu, ustalając winę lub niewinność
oskarżonego.

W sądzie pierwszej instancji wydaje się wyroki:

a)

Uniewinniający

a)

Skazujący

b)

Warunkowo umarzające postępowanie karne

c)

Zaoczne

d)

Nakazowe

e)

Łączny

Bezwarunkowe umorzenie postępowania karnego – w razie pojawienia się przeszkody procesowej, a więc
okoliczności wyłączającej ściganie, postępowanie ulega umorzeniu bezwarunkowemu. W postępowaniu sądowym
następuje ono w postaci postanowienia. Gdy okoliczność wyłączająca ściganie ujawni się po rozpoczęciu przewodu
sądowego konieczne jest wydanie wyroku. Zatem o bezwarunkowym umorzeniu postępowania sądowego orzeka się
postanowieniem a niekiedy wyrokiem. Rozróżnienie to zależy od tego:

a)

Czy przyczyną bezwarunkowego umorzenia są okoliczności wyłączające ściganie

•

Forma postanowienia – przed rozpoczęciem przewodu sądowego

•

Forma wyroku – kiedy okoliczność ta ujawnia się po rozpoczęciu przewodu sądowego.

a)

Inne przyczyny

– orzekanie następuje postanowieniem

Wyrok wydany w postępowaniu pierwszo instancyjnym jest orzeczeniem kończącym postępowanie.

UCHWAŁY SN

Decyzje sądu mogą przybierać także postać uchwały. Ta forma decyzji odnosi się do SN.

POSTANOWIENIA

Są formą orzeczenia. Wydaje się je jeśli ustawa nie wymaga wydania wyroku. Mogą być orzeczeniami kończącymi
postępowanie. Mogą też rozstrzygać kwestie incydentalne nasuwające się w toku postępowania. Mają charakter
imperatywny, rozstrzygający. Czasami postanowienia sądu mają charakter postulatywny. Postanowienie może być
wydane na rozprawie lub na posiedzeniu.

Jest zaskarżalne zażaleniem, jeżeli zamyka drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przysługuje
ono także na postanowienia co do środka zapobiegawczego oraz na inne postanowienia przewidziane w ustawach.
Przysługuje ono stronom oraz osobie której bezpośrednio dotyczy.

W postępowaniu przygotowawczym postanowienia wydaje prokurator oraz inny uprawniony organ, a sąd w wypadkach
przewidzianych w ustawie. Niektóre postanowienia może wydać prokurator, a także może uchylić lub zmienić na
łagodniejszy środek zapobiegawczy zastosowany przez sąd

Postanowienia niepełne - które do pełnej skuteczności wymagają zatwierdzenia przez prokuratora.

51. POSTĘPOWANIE PONOWNE

Gdy sąd odwoławczy uchyli zaskarżone orzeczenie i przekaże sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej
instancji, jest to równoznaczne z cofnięciem całego postępowania do etapu wcześniejszego.
Postępowanie to przeprowadza sąd I instancji według przepisów regulujących tok postępowania przed tym sądem z
następującymi odmiennościami:

a)

Sąd ponownie rozpoznający sprawę może orzekać tylko w granicach, w jakich nastąpiło przekazanie. Granic
tych przekroczyć nie można.

a)

Sąd orzekający w I instancji przeprowadza na nowo rozprawę. Przeprowadzając postępowanie w zakresie
dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku, sąd może za zgodą stron poprzestać na ich
ujawnieniu.

b)

Zapatrywania prawne i wskazania SO co do dalszego postępowania są wiążące dla sądu, któremu sprawę
przekazano do ponownego rozpoznania. Sąd ponownie rozpoznający sprawę jest związany zaleceniami co do
zakresu uzupełnienie materiału dowodowego, sprawdzenia i wyjaśnienia nasuwających się wątpliwości lub
choćby ponownego rozważenia już ustalonych okoliczności, które mogą mieć wpływ na treść wyroku. Sąd
odwoławczy, uchylając zaskarżone orzeczenie i przekazując sprawę do ponownego rozpoznania, nie powinien
w ogóle formułować sugestii co do ustaleń faktycznych i oceny dowodów.

c)

W postępowaniu ponownym obowiązuje zakaz reformationis in peius. W razie przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko
wtedy, gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego albo gdy zachodzą okoliczności
określone w art. 434 par 3 KPK.

d)

W postępowaniu ponownym nie może orzekać sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia uchylonego,
gdy sprawę przekazano do ponownego rozpoznania. Omawiane unormowanie ma odpowiednie zastosowanie
w razie uchylenia prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe w wyniku rozpoznania kasacji
i przekazania sprawy do ponownego postępowania sądowi I instancji.

Z postępowaniem ponownym mamy do czynienia także w wyniku wznowienia postępowania zakończonego
prawomocnym orzeczeniem sądu.

52.

patrz 22

53. Zasada jawności

Zasadę jawności można wyrazić za pomocą dwóch dyrektyw:

−

zasada publiczności – sprawa powinna być rozpatrywana jawnie
(publicznie) wobec osób postronnych, umożliwiając
obserwowanie jej przez każdą zainteresowaną osobę – art. 355
kpk – Rozprawa odbywa się jawnie, ograniczenie jawności
określa ustawa.

−

jawność wewnętrzna – sprawa powinna być rozpoznana z
udziałem stron i ich przedstawicieli

Zasada jawności umożliwia społeczną kontrolę działalności sądów, sprzyja wydawaniu
rozstrzygnięć odpowiadających prawu i poczuciu sprawiedliwości, stanowi gwarancję niezawisłości
i bezstronności sędziego.
Na rozprawie odbywającej się jawnie mogą być obecne:

−

osoby biorące udział w postępowaniu

−

inne osoby, gdy:

•

są pełnoletnie (małoletnie za zgodą przewodniczącego składu
sądzącego)

•

są nieuzbrojone (chyba, że za zgodą przewodniczącego)

•

nie znajdują się w stanie nie licującym z powagą sądu

Sąd może zezwolić przedstawicielom mediów na dokonywanie utrwaleń

obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy gdy jednocześnie:

−

uzasadniony interes społeczny za tym przemawia

−

dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać postępowania

−

ważny interes uczestnika postępowania się temu nie sprzeciwia

Obligatoryjne ograniczenia publiczności rozprawy (w całości lub w

części) następują gdy jawność mogłaby:

•

wywołać zakłócenia spokoju publicznego

•

obrażać dobre obyczaje

•

ujawniać okoliczności, które ze względu na ważny interes
państwa powinny zostać zachowane w tajemnicy

•

naruszyć ważny interes prywatny

•

naruszyć tajemnice państwową, służbową, zawodową

•

rozprawa dotyczy wniosku prokuratora o umorzenie
postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i
zastosowanie środka zabezpieczającego

•

rozprawa dotyczy sprawy o pomówienie lub znieważenie – na
wniosek pokrzywdzonego może się jednak odbyć jawnie

•

gdy z żądaniem wyłączenia jawności rozprawy wystąpiła
osoba, która złożyła wniosek o ściganie

W postępowaniu z nieletnimi – rozprawa odbywa się z zasady z

wyłączeniem jawności, chyba, że jawność jest uzasadnione ze
względów wychowawczych.

W razie wyłączenia jawności przewodniczący poucza obecnych o

obowiązku zachowania w tajemnicy okoliczności ujawnionych na
rozprawie i o skutkach niedopełnienia tego obowiązku.

Wyłączenie jawności nie pozbawia udziału w niej uczestników

postępowania. Oprócz stron w rozprawie mogą wziąć udział po dwie
osoby wskazane przez oskarżyciela posiłkowego, prywatnego i
oskarżonego, o ile nie zachodzi obawa ujawnienia tajemnicy
państwowej. skarżony ma prawo być obecny przy wszystkich
czynnościach postępowania dowodowego.

Wyrok zawsze jest ogłaszany jawnie. Natomiast przytoczenie powodów

wyroku może się odbyć z wyłączeniem jawności w całości lub w
części

Tylko wyjątkowo oskarżony

−

może być wydalony na pewien czas z sali rozpraw, gdy mimo
upomnień zakłóca porządek rozprawy

−

na zarządzenie przewodniczącego opuszcza salę rozpraw, gdy
należy obawiać się, że jego obecność mogłaby oddziaływać
krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania
świadka lub biegłego

Po powrocie z sali rozpraw przewodniczący informuje oskarżonego o przebiegu rozprawy oraz
umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do przeprowadzonych w czasie jego nieobecności dowodów.

Wyjątkowo rozprawa może się odbywać podczas nieobecności

oskarżonego, kiedy:

−

istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego (niestawiennictwo
mimo wezwania i niestawiennictwo pełnomocnika)

−

oskarżony ze swej winy wprawił się w stan niezdolności do
udziału w rozprawie lub posiedzeniu, w którym jego udział jest
obowiązkowy

−

oskarżony zawiadomiony o terminie rozprawy oświadcza, że nie
weźmie w niej udziału, uniemożliwia doprowadzenie go na
rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na
rozprawie bez usprawiedliwienia

−

oskarżony po złożeniu wyjaśnień samowolnie opuścił salę
rozpraw

Sąd może ponadto orzekać wyrokiem na posiedzeniu w razie:

−

warunkowego umorzenia postępowania przed rozprawą

−

skazania oskarżonego wyrokiem na posiedzeniu w ramach 343
kpk

−

dobrowolnego poddania się karze w postępowaniu uproszczonym,
kiedy wniosek oskarżonego złożono przed rozprawą

−

orzekania wyrokiem nakazowym

Posiedzenia odbywają się z wyłączeniem publiczności. wg. art. 96 § 1

kpk strony oraz osoby nie będące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla
ochrony ich praw lub interesów, maja prawo wziąć udział w
posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba, że ich udział
jest obowiązkowy.

W pozostałych przypadkach wymienione osoby mają prawo wziąć udział

w posiedzeniu, gdy się stawią, kiedy dowiedziały się o posiedzeniu
bez formalnego zawiadomienia, chyba, że ustawa stanowi inaczej.

Jawność wewnętrzna w postępowaniu przygotowawczym
Strony mają możliwość uczestniczenia w czynnościach śledztwa lub

dochodzenia.

•

podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli
ustawowych, obrońcę i pełnomocnika, gdy zostali już
ustanowieni należy dopuścić do udziału w czynności, jeśli nie
będzie jej można powtórzyć na rozprawie, chyba, że zachodzi
niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia dowodu w razie
zwłoki

•

stronom i ich przedstawicielom zezwala się na wzięcie udziału
w przesłuchaniu biegłych

•

stronie, kiedy złożyła wniosek o przeprowadzenie dowodu
oraz jej przedstawicielowi nie można odmówić wzięcia
udziału w takiej czynności, jeżeli tego żądają

strony, obrońców, pełnomocników należy na ich żądanie dopuścić do udziału w
innych czynnościach śledztwa. Odmówić temu żądaniu może tylko prokurator w
uzasadnionych przypadkach ze względu na ważny interes śledztwa

54. Pojęcie i rodzaje stron procesowych

Stronami procesowymi są podmioty stosunku spornego, występujące w

procesie karnym we własnym imieniu, mające interes prawny w
korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Strona występuje we własnym imieniu lub działa przez swego

przedstawiciela.

Strona czynna – podmiot występujący z określonym żądaniem, np.

aktem oskarżenia lub z powództwem cywilnym, lub żądanie to
popierający (np. oskarżyciel posiłkowy)

•

do stron czynnych można zaliczyć oskarżycieli (publicznego,
posiłkowego, prywatnego) i powoda cywilnego

Strona bierna – podmiot, przeciwko komu jest skierowane żądanie,

przeciwko komu toczy się proces. Jest nim oskarżony.

Strony zastępcze – podmioty, które na podstawie upoważnienia

ustawowego wykonują uprawnienia procesowe pokrzywdzonego
przed zawiązaniem procesu karnego.

•

np. w razie śmierci pokrzywdzonego przed rozpoczęciem
procesu jego prawa mogą wykonywać osoby najbliższe
(małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, osoba
przysposabiająca, przysposobiona, a w przypadku ich braku
lub nieujawnieni – prokurator działając z urzędu

Strona nowa – osoby wymienione w art. 52 kpk, wstępujące w miejsce

pokrzywdzonego zmarłego w czasie trwania procesu (występującego
jako oskarżony posiłkowy, prywatny, powód cywilny)

Strony szczególne:

−

interwenient – podmiot, który nie będąc podejrzanym lub
oskarżonym w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe
lub wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu
roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi.

−

osobę zbiorową w ramach odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

Podmiotem zbiorowym jest osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości
prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, JST i ich
związków.

Podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby
fizycznej w warunkach określonych w ustawie.

Za czyny określone ustawą podmiotu zbiorowego orzeka się karę pieniężną w wysokości określonej w
art. 7 tej ustawy. Wobec podmiotu zbiorowego orzeka się także przepadek.

Odpowiedzialność posiłkowa i podmioty odpowiedzialności

posiłkowej

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej – osoba

fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna mniemająca
osobowości prawnej, którą organ prowadzący postępowanie w
sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w tym
charakterze (art. 53 § 40 kks)

Odpowiedzialność posiłkowa – występuje wówczas, gdy za karę

grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa można uczynić w całości

lub w części odpowiedzialną posiłkowo osobę (prawna, fizyczną, …),
jeżeli sprawcą jest zastępca tego podmiotu prowadzący jego sprawy
jako pełnomocnik, zarządca, pracownik. … , a zastępowany podmiot
odniósł lub mógł odnieść z popełnionego przestępstwa jakąkolwiek
korzyść majątkową.

•

o zwrocie korzyści przez osobę odpowiedzialną posiłkowo (w całości lub części) na rzecz
Skarbu Państwa orzeka sąd na wniosek prokuratora (art. 416 kpk)

Osoba zobowiązana do zwrotu korzyści majątkowej staje się

podmiotem procesowym od czasu złożenia przez prokuratora
wniosku o nałożenie na nią obowiązku zwrotu korzyści Skarbowi
Państwa. Wniosek taki wraz z uzasadnieniem winien być dołączony
do aktu oskarżenia.

−

nie jest jednak stroną procesową – bowiem jej uprawnienia
uregulowano w poszczególnych przepisach, obok uprawnień stron
procesowych – jej pozycja jest zbliżona do strony procesowej

Współuczestnictwo w procesie karnym
W procesie karnym można mówić o współuczestnictwie, kiedy w tej samej roli procesowej po
stronie czynnej lub wiernej występuje kilka osób.
Współuczestnictwo po stronie biernej – w sprawie występuje kilku oskarżonych. Sytuacja taka
jest możliwa w razie:

−

łączności przedmiotowej

−

łączności podmiotowo-przedmiotowej.

Aktem oskarżenia w jednej sprawie należy objąć wszystkich sprawców, których czyny pozostają w
związku rzeczowym (współsprawca, pomocnik, podżegacz)
W procesie karnym po stronie biernej co do oskarżonego, nie ma współuczestnictwa koniecznego.
Każdy kolejno wykryty współsprawca, podżegacz, pomocnik może być pociągany do
odpowiedzialności karnej. Ściganie ma miejsce w jednym procesie lub w odrębnych procesach,
jeżeli czyny, lub sprawcy czynów wyjdą na jaw w pewnych odstępach czasu.
Współuczestnictwo po stronie czynnej – dotyczy pokrzywdzonego. Przepisy kpk nie wymagają
by wszyscy pokrzywdzeni wystąpili jednocześnie w jednym procesie. Każdy z nich ma uprawnienie
do wniesienia i popierania skargi – jeżeli jednak uczyni to jeden z nich – pozostali pokrzywdzeni
tym samym czynem mogą przyłączyć się do toczącego się postępowania do czasu rozpoczęcia
przewodu sądowego.
Późniejsze przyłączenie się pokrzywdzonego nie jest możliwe ani w czasie trwania procesu, ani po
uprawomocnieniu się orzeczenia.

55.

Termin zawity

Terminami zawitymi są – terminy do wnoszenia środków zaskarżenia, a inne o tyle o ile ustawa je za takie uznaje.
Zawitość terminu przepisu ten wiąże z każdym środkiem zaskarżenia. W razie stwierdzenia że termin nie dotyczy
wniesienia środka zaskarżenia, należy ustalić, czy ustawa termin ten uznaje za zawity. Jeżeli konkretny przepis stanowi
że po upływie terminu czynność jest bezskuteczna, to termin taki należy uznać za zawity. Termin zawity może być
przywrócony.

PRZYWRÓCENIE TERMINU ZAWITEGO

Instytucja przywrócenia terminu odnosi się wyłącznie do terminu zawitego.

Przesłankami przywrócenia terminu są art. 126 KPK:

a)

Wystąpienie przeszkody powodującej niedotrzymanie terminu zawitego

a)

Przeszkoda jest niezależna od strony

b)

Złożenie w terminie 7 dni od daty ustania przeszkody wniosku o przywrócenie terminu

c)

Dopełnienie czynności, której należało dokonać w terminie.

a)

Może występować zarówno w zakresie powzięcia woli, jak i jej oświadczeni, a więc jej zakomunikowania
organowi procesowemu. Można tu mówić o przeszkodach w powzięciu woli oraz w jej oświadczeniu.

•

Pierwsza przeszkoda dotyczy samego powzięcia woli w zakresie czynności, która miała być spełniona w
terminie.

•

Druga obejmuje sytuacje w których powzięcie woli jest możliwe, lecz występuje przeszkoda w jej
oświadczeniu organowi procesowemu w oznaczonym terminie. Wola nie może być oświadczona organowi
procesowemu

a)

Przeszkoda zależna od strony istnieje wówczas, gdy zdeterminowana jest działaniem lub brakiem działania tej
strony. Przyczyną przywrócenia jest brak jakiejkolwiek formy winy osoby uprawnionej do dokonania
czynności w oznaczonym terminie. Adwokat odpowiada za zaniedbania sekretarki i zespołu adwokackiego.

a)

Ustanie przeszkody ma być rozumiane w znaczeniu subiektywnym, gdy ustanie przeszkody doszło do
świadomości osoby uprawnionej

b)

Wniosek o przywrócenie terminu składa się do organu, przed którym czynność miała być dokonana. W kwestii
przywrócenia terminu orzeka postanowieniem sąd lub prokurator, przed którym należało czynność dokonać.
Przywrócenie terminu ma skutek restytucyjny, powodujący, że uznaje się, iż czynność dokonana została w
terminie. Przywrócenie ma w zasadzie charakter trwały. Jedynie przywrócenie terminu do wniesienia środka
odwoławczego nie ma charakteru trwałego, gdyż sąd odwoławczy jest uprawniony do badania zasadności
przywrócenia terminu. Jeżeli wydano postanowienie odmawiające przywrócenia terminu, na postanowienie to
przysługuje zażalenie.

56. Pytanie prawne i ich rodzaje ????

PYTANIA PRAWNE I ICH ROZSTRZYGANIE

Pozwalają SN na ujednolicenie wykładni obowiązujących przepisów. Do przedstawienia SN zagadnienia prawnego w
tym trybie uprawnione są określone w przepisach szczególnych sądy oraz składy orzekające SN rozpoznaje kasacje lub
inny środek odwoławczy. Jeżeli w postępowaniu wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni
ustawy, każdorazowy sąd odwoławczy może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać to zagadnienie do
rozstrzygnięcia SN, a SN składowi 7 sędziów. Kwestię tę przedstawia, a więc pytanie prawne przekazuje, SR działający
jako sąd odwoławczy, SO odwoławczy lub SA, a także SN powiększonemu składowi tegoż sądu. Pytanie może dotyczy
tylko istotnych wątpliwości związanych z wykładnią obowiązujących przepisów. Nie można więc obejmować oceny
dowodów lub stanu faktycznego sprawy.
SN któremu przekazano zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia, może:

a)

Pytanie prawne pozostawić bez rozpoznania

a)

Odmówić udzielenia odpowiedzi

b)

Przejąć sprawę do swego rozpoznania

c)

Przekazać zagadnienie prawne do rozpoznania składowi powiększonemu tegoż sądu

d)

Udzielić odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne

e)

Umorzyć postępowanie

Odmawiając udzielenia odpowiedzi SN w uzasadnieniu orzeczenia często wypowiada pogląd co do zagadnienia
prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcie.
SN rozpoznaje kwestię prawną na posiedzeniu, w którym mogą wziąć udział, oprócz prokuratora, obrońcy i
pełnomocnicy. SN udziela odpowiedzi w formie uchwały. Uchwała tzn. zawarta w niej wykładnia, jest wiążąca w danej
sprawie.

Uchwała jest wiążąca w danej sprawie, co oznacza, iż dotyczyć ma także SN. Wobec tego SN w składzie trzech
sędziów nie może dokonać odmiennej interpretacji.

57.

Czy na postanowienie o właściwości sądu przysługuje zażalenie?

Tak.

Sąd jest z urzędu zobowiązany do badania swej właściwości. W razie

stwierdzenia swej niewłaściwości sąd uznaje się za niewłaściwy i
przekazuje sprawę sądowi właściwemu lub innemu organowi.

O swej niewłaściwości sąd orzeka postanowieniem (na które przysługuje

zażalenie). Z powodu niewłaściwości sprawa nie podlega umorzeniu.

Naruszenie właściwości rzeczowej sądu okręgowego przez sąd rejonowy

stanowi bezwzględną przyczynę uchylenie orzeczenia.

W razie stwierdzenia swej niewłaściwości miejscowej:

−

przed rozprawą – sąd uznaje się za niewłaściwy i przekazuje
sprawę

−

na rozprawie – sąd może uznać się za niewłaściwy i przekazać
sprawę sądowi właściwemu tylko wówczas, gdy powstanie
konieczność odroczenia rozprawy z innego powodu

Patrz 13!
58. Czy sporządzenie uzasadnienia z urzędu zwalnia osobę od złożenia wniosku o
sporzadzenie uzasadnienia
SPORZĄDZENIE UZASADNIENIA WYROKU

Uzasadnienie powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od złożenia wniosku, zaś w przypadku sporządzenia
uzasadnienia z urzędu – od daty ogłoszenia wyroku. Termin ten ma charakter porządkowy.

W sprawie zawiłej w razie niemożliwości sporządzenia uzasadnienia wyroku w terminie, prezes sądu może termin ten
przedłużyć na czas oznaczony.

Dzięki trafnie dobranym argumentom, precyzji sformułowań i logice rozumowania ma przekonać uczestników
postępowania o prawidłowości rozstrzygnięć zamieszczonych w wyroku. Uzasadnienie wadliwe, prawniczo nieudane i
społecznie błędne, jest szkodliwe z punktu widzenia funkcji wychowawczych sądu.

Stronom uzasadnienie wyroku pozwala na zorientowanie się w powodach, jakimi kierował się sąd przy wydaniu
wyroku. Przekonywujące uzasadnienie, może wpływać na to, że strona zrezygnuje z zamiaru zaskarżenia wyroku.

Uzasadnienie jest dokumentem sprawozdawczym.

Powinno ono zawierać (art. 424 KPK):

a)

Wskazanie faktów, jakie sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, i na jakich w tej mierze się oparł
dowodach oraz dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych

a)

Wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku

W uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć:
Okoliczności – które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego
złagodzenia kary, środków zabezpieczających, uwzględnieniu powództwa cywilnego oraz przy innych
rozstrzygnięciach zawartych w wyroku.

Kodeks nie określa kto powinien sporządzić uzasadnienie. Najczęściej sporządza go przewodniczący składu
sędziowskiego lub sędzia sprawozdawca, chyba że z określonych w par 88 ust 2 tego regulaminu powodów, sporządza
je inny sędzia. Sędzia nie ma obowiązku sporządzania uzasadnienia, jeżeli zostało przez niego zgłoszone zdanie
odrębne.

Jeżeli wniosek o sporządzenie uzasadnienia został złożony jedynie w części odnoszącej się do niektórych tylko
oskarżony to sąd może ograniczyć zakres uzasadnienia do tych jedynie części wyroku, których wniosek dotyczy.

Uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby które wydały orzeczenie, włącznie z tymi osobami, które zostały
przegłosowane.

•

Jeżeli sprawa była rozpoznawana w składzie sędziego i dwóch ławników uzasadnienie podpisuje tylko
przewodniczący

•

W składzie dwóch sędziów i trzech ławników podpisują obaj sędziowie

•

Jeżeli zgłoszone zostało przez któregokolwiek z sędziów zdanie odrębne, uzasadnienie orzeczenia podpisuje
zawsze cały skład sądzący, nawet jeśli orzeczenie wydane zostało w składzie ławniczym.

Jeżeli nie można uzyskać podpisu przewodniczącego lub innego członka składu orzekającego, jeden z podpisujących
czyni o tym wzmiankę na uzasadnieniu z zaznaczeniem przyczyn tego faktu.

Jeżeli sprawę rozpoznano z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa, zamiast uzasadnienia doręcza
się zawiadomienie, że uzasadnienie zostało sporządzone.

59. SPRZECIWY I QUASI SPRZECIWY

Sprzeciwy i quasi – sprzeciwy charakteryzują się:

a)

Skargowością

a)

Brakiem dewolutywności

b)

Kasacyjnością – wniesienie sprzeciwu ma ten skutek że zaskarżone nim orzeczenie traci z ustawy moc prawną,
a sprawa toczy się w dalszym ciągu przed tym organem, który poprzednio wydał zaskarżoną decyzję

Sprzeciwy i quasi – sprzeciwy stanowią procesową formę braku zgody podmiotu procesowego na wydaną decyzję
procesową, jeśli decyzja procesowa, zwłaszcza wydana w postępowaniu szczególnym lub na podstawie szczególnych
przepisów, stanowi rozstrzygnięcie, którego byt zależy od akceptacji, nawet milczącej, strony lub jej przedstawiciela.

Możemy do nich zaliczyć:

a)

Sprzeciw od wyroku zaocznego

a)

Sprzeciw od wyroku nakazowego

b)

Żądanie rozpoznania sprawy zgłoszone przez oskarżonego w razie umorzenia postępowania karnego z powodu
abolicji

60.

Właściwość rzeczowa

Właściwość sądu – jest przesłanką procesową dodatnią.
Po stwierdzeniu, że sprawa należy do kompetencji sądu powszechnego

(lub wojskowego), należy ustalić właściwy sąd do rozpoznania
oznaczonej sprawy:

−

właściwość rzeczowa – właściwość pionowa – pozwala na
ustalenie tego z sądów, niższego, lub wyższego rzędu, który
powinien rozpoznać sprawę z I instancji (ustalenie rodzajowe). W
systemie sądów powszechnych sądami tymi są sądy rejonowe lub
okręgowe

−

właściwość miejscowa – pozwala na imienne ustalenie sądu
uprawnionego do rozpoznania sprawy spośród sądów danego
rodzaju

Stwierdzając swą niewłaściwość – sąd nie umarza postępowania, lecz przekazuje sprawę właściwemu sądowi lub
innemu organowi.

B. Właściwość rzeczowa

Właściwość rzeczowa polega na ustaleniu sądu (organu odpowiedniego

szczebla), który ma rozpoznać sprawę w I instancji.

W sądach powszechnych jest to ustalenie, czy w I instancji sprawę ma

rozpoznać sąd niższego rzędu, jakim jest sąd rejonowy, czy sąd
okręgowy.

Regułą jest, że sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich

sprawach, z wyjątkiem tych, które z mocy ustawy przekazane zostały
do właściwości innego sądu (okręgowego)

Można wyróżnić właściwość rzeczową:

−

stałą – która obejmuje kategorie przestępstw wyraźnie w ustawie
wyliczone (przestępstwa o większym ładunku społecznej
szkodliwości czynu). Sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji
w sprawach o następujące przestępstwa:

−

ruchomą – sąd apelacyjny, na wniosek sądu rejonowego, może
przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jako sądowi I
instancji sprawę, o każde przestępstwo, ze względu na szczególną
wagę lub zawiłość sprawy

61. KASACJA W TRYBIE ART. 521 KPK

Odrębny tryb wnoszenia kasacji przewidziano w art. 521 KPK dla RG i dla RPO. Wymienione organy oraz MS mogą
wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe.

Art. 521 KPK który obecnie stanowi że - wymienione w nim organy mogą wnieść kasację od każdego prawomocnego
orzeczenia sądu kończącego postępowanie a więc bez względu na to w jakim stadium zostały wydane.

PG I RPO mogą wnieść kasację:

a)

Bezpośrednio do SN

a)

Od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie

b)

Niezależnie od terminu, do wniesienia kasacji, przewidzianego dla stron

Skarżący w tym trybie musi jednak mieć na uwadze następujące ograniczenia:

a)

Niedopuszczalne jest wniesienie kasacji od orzeczenia SN

a)

Kasację w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orzeczenia każdy uprawniony może wnieść
tylko raz

Niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od daty
uprawomocnienia się orzeczenia.

62.

Art. 170.

Oddalenie wniosku dowodowego

§ 1. Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli:
1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne,
2) okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest
już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy,
3) dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności,
4) dowodu nie da się przeprowadzić,
5) wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.
§ 2. Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody
wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić.
§ 3. Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia.
§ 4. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu,
chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności.

63. Właściwość funkcjonalna

Właściwość funkcjonalna jest właściwością obejmującą zakres czynności

należących do kompetencji sądu. Obejmuje właściwość rzeczową
oraz inne czynności dokonywane przez sąd z upoważnienia
ustawowego”

−

właściwość funkcjonalna sądu rejonowego obejmuje:

•

orzekanie w I instancji

•

rozpatrywanie zażaleń na niektóre postanowienia prokuratora

•

udzielanie pomocy sądowej

−

właściwość funkcjonalna sądu okręgowego:

•

orzekanie w I instancji

•

orzekanie w II instancji w sprawach, które w I instancji
rozpoznają sądy rejonowe

•

orzekanie o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie

•

orzekanie o wznowieniu

−

właściwość funkcjonalnej sądu apelacyjnego:

•

rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i
zarządzeń wykonawczych w I instancji w sądzie okręgowym

–

orzekanie w innych sprawach

64.

reguły przesłuchania

Ogólne reguły przesłuchania – obowiązują przy każdym przesłuchaniu, bez względu na to czy ma ono miejsce w
postępowaniu głównym czy w przygotowawczym. Zaliczamy do nich:

a)

Swobodę wypowiedzi

a)

Porządek przesłuchania

b)

Zakaz substytuowania zeznań

c)

Zakaz zadawania osobie przesłuchiwanej pytań sugerujących treść odpowiedzi

Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej
czynności. Dopiero po spontanicznej wypowiedzi można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia i
kontroli zeznań.

Przystępując do przesłuchania oskarżonego, należy go powiadomić o stawianych mu zarzutach. Świadka natomiast
należy zapytać, co wie w sprawie. W ten sposób umożliwia się im złożenie spontanicznych wyjaśnień lub zeznań.
Relacje te nie powinny być przerywane, chyba że nie są one istotne dla sprawy. Granicami swobodnej wypowiedzi jest
cel danej czynności.

Wyłączenie swobody wypowiedzi może mieć miejsce zarówno w ramach naturalnych warunków przesłuchania, jak i w
postaci stosowania dodatkowych środków oddziaływania na osobę przesłuchiwaną.

Zakazy stosowania dodatkowych środków oddziaływania na osobę przesłuchiwaną, zabraniają:

a)

Wpływania na wypowiedzi przesłuchiwanej osoby za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej

a)

Stosowania hipnozy

b)

Stosowania środków chemicznych lub technicznych

Przepis art. 171 KPK nie tylko ustala jako regułę swobodę wypowiedzi osoby przesłuchiwanej, ale jednocześnie
przewiduje sankcje za naruszenie tej reguły. Wyjaśnienia, zeznania lub oświadczenia złożone w warunkach
wyłączających swobodę wypowiedzi lub wbrew zakazom określonym w par 5 nie mogą stanowić dowodu.
Stwierdzenie że dowód zostaje pominięty, powinno być z reguły ustalone postanowieniem.

Według art. 171 par 4 KPK nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi. Takie
pytania uchyla organ przesłuchujący.

Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane tzn. stawiane sobie przed oczy, aby w ten sposób np. wyjaśnić
sprzeczności w ich zeznaniach, chyba że ustawa możliwość konfrontowania wyłącza np. świadek anonimowy

Zakaz substytuowania wyjaśnień lub zeznań zapiskami, pismami lub notatkami urzędowymi. Dowodu z wyjaśnień
oskarżonego lub zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pisma, zapisków lub notatkami urzędowymi.

OKAZANIE jest formą przesłuchani, której celem jest rozpoznanie osoby lub rzeczy. Osobę lub rzecz okazuje się
osobie przesłuchiwanej. Okazanie może dotyczyć każdego kto jest przesłuchiwany, a więc świadka, oskarżonego i
biegłego, a także innych podmiotów, jak np. osoby, o której mowa w art. 416 KPK. Okazanie powinno być
przeprowadzone w taki sposób aby wyłączyć sugestię.

Okazanie osoby – wymaga, aby okazywana osoba znajdowała się w grupie, stanowiącej co najmniej cztery osoby.
Wszystkie okazywane osoby powinny mieć zbliżoną powierzchowność. Reguła ta powinna się także odnosić do
rozpoznania na podstawie wizerunku. Okazanie i rozpoznaniem można także objąć pokrzywdzonego lub osobę trzecią
np. świadka zdarzenia, jeżeli to ma znaczenie dla przeprowadzonego postępowania karnego. Może być przeprowadzone
również, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną np. przez
zastosowanie odpowiedniej szyby pomiędzy pomieszczeniami.

Okazanie rzeczy – ma duże znaczenie w zakresie rozpoznania narzędzi popełnionego przestępstwa, jak i przedmiotów
pochodzących z przestępstwa. Z czynności okazania sporządza się protokół.

65. Cechy środka odwoławczego

ŚRODKI ODWOŁAWCZE

Mają one następujące cechy:

a)

Skargowość – kontrola jest uruchamiana na żądanie

b)

Charakter dewolutywny – wniesienie środka odwoławczego powoduje przekazanie sprawy do rozpoznania
organowi wyższej instancji

•

Dewolutywność bezwzględna – gdy wniesienie środka odwoławczego w każdym przypadku pociąga za sobą
konieczność przekazania sprawy wyższej instancji do rozpoznania.

•

Dewolutywność względna – gdy obowiązujące przepisy zezwalają na załatwienie środka odwoławczego w tej
samej instancji np. wniesienie zażalenia

•

Brak pełnej dewolutywności – w razie rozpoznania zażalenia na zarządzenie prezesa sądu przez sąd właściwy
do rozpoznania sprawy

a)

Charakter suspensywny – przejawia się w powstrzymaniu prawomocności i wykonalności zaskarżonego
orzeczenia.

•

Powstrzymanie prawomocności orzeczenia w razie wniesienia zwyczajnego środka odwoławczego ma ono
charakter bezwzględny gdyż zaskarżenie wyklucza możliwość uprawomocnienia się decyzji do czasu
rozpatrzenia środka odwoławczego przez uprawniony organ procesowy.

•

Powstrzymanie wykonalności orzeczenia na skutek wniesienia środka odwoławczego może być
bezwzględne lub względne

a)

Charakter reformacyjny – wniesienie środka odwoławczego powoduje uruchomienie merytorycznej kontroli
orzeczenia, w wyniku której organ procesowy może zaskarżone orzeczenie nie tylko uchylić lub utrzymać w
mocy, ale także zmienić.

Wśród środków odwoławczych można wyodrębnić:

a)

Zwyczajne środki odwoławcze

b)

Nadzwyczajne środki odwoławcze

a)

Zwyczajne środki odwoławcze – pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji
nieprawomocnych. Zaliczamy tu:

•

Apelację

•

Zażalenie

a)

Nadzwyczajne środki odwoławcze – umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń kończących
postępowanie sądowe. Zaliczamy tu:

•

Kasacja

•

Wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu

•

Wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia w trybie ustawy z 1991 roku.

66.

Przesłanki bezwzględne i względne

Przesłanki bezwzględne – stanowią warunki dopuszczalności postępowania w każdym układzie procesowym. Istnienie
przeszkody procesowej, wynikającej z braku bezwzględnej przesłanki procesowej powoduje, że proces nie może być
wszczęty, ani nie może być kontynuowany zarówno obecnie jak i w przyszłości, gdyż niemożliwa jest taka zmiana
układu procesowego, która powodowałaby dopuszczalność procesu.

Przesłanki względne – warunkują dopuszczalność procesu wyłącznie w określonym układzie procesowym. Oznacza
to, że przeszkoda, wynikała z braku warunku dopuszczalności procesu o tym charakterze, powoduje niedopuszczalność
postępowania w tym istniejącym układzie procesowym. Nie wyklucza to jednak możliwości toczenia procesu
przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn w zmienionym układzie procesowym.

Przesłanki o charakterze czysto procesowym, mieszanym i materialnym. Podział ten jest umowny. Można do
sprowadzić do podziału dwuczłonowego:

•

Czysto procesowe

•

Zakotwiczone w prawie materialnym

Przesłanki są zawsze zjawiskiem procesowym, nawet wówczas, gdy związane są z instytucjami o podwójnych
implikacjach. Niektóre przesłanki są ściśle związane z prawem materialnym np. znikoma społeczna szkodliwość czynu,
brak ustawowych znamion przestępstwa lub istnienie kontratypu.

Przesłanki procesowe nie zostały w KPK wyliczone taksatywnie. Wyliczone w art. 17 KPK ujęte są od strony
negatywnej jako przesłanki procesowe. Nazwy „przeszkoda procesowa” jak już wspomniano wyżej używa się na
oznaczenie zarówno braku przesłanki dodatniej, jak i istnienie przesłanki ujemnej. Pojawienie się chociażby jednej z
nich powoduje, że postępowanie nie wszczyna się, a wszczęte podlega umorzeniu. W razie istnienia przeszkody
procesowej postępowania przygotowawczego nie wszczyna się.

Badanie istnienia przeszkód procesowych stanowi obowiązek organu procesowego. Badanie takie powinno być
dokonywane z urzędu w toku całego postępowania. Obowiązek ten wynika z ogólnego przepisu art. 17 KPK oraz
licznych unormowań dotyczących poszczególnych faz procesu.

Stwierdzenie istnienia przeszkody w toku procesu powoduje , że postępowanie to podlega umorzeniu.

W postępowaniu przygotowawczym oraz w postępowaniu sądowym - do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego
umorzenie postępowania przybiera postać postanowienia.
Po rozpoczęciu przewodu sądowego - umorzenie z powodu okoliczności wyłączającej ściganie następuje w formie
wyroku. W razie stwierdzenia istnienia przeszkody, określonej w art. 17 pkt. 1 i 2 KPK w toku przewodu sądowego, sąd
wydaje wyrok uniewinniający, a nie umarzający postępowanie.

−

bezwzględne (abstrakcyjne)

– stanowią warunek

dopuszczalności postępowania w każdym układzie procesowym

•

istnienie przeszkody procesowej, wynikającej z braku
bezwzględnej przesłanki procesowej powoduje, że proces nie
może być wszczęty, ani nie może być kontynuowany (obecnie
ani w przyszłości), bowiem nie jest możliwa taka zmiana
układu procesowego, która powodowałaby dopuszczalność
procesu

•

do przesłanek o takim charakterze należy np. przedawnienie
karalności, abolicja

−

względne (konkretne) – warunkują dopuszczalność procesu
wyłącznie w określonym układzie procesowym

•

przeszkoda powoduje tu niedopuszczalność postępowania w
tym istniejącym układzie procesowym, nie wyklucza to jednak
możliwości toczenia procesu przeciwko tej samej osobie o ten
sam czyn w zmienionym układzie procesowym

•

przykłady: skarga uprawnionego oskarżyciela

67.

Wyłączenie organu z urzedu

WYŁĄCZENIE ORGANU PROWADZĄCEGO PROCES KARNY

Instytucja ta jest ściśle związana z potrzebą zachowania obiektywizmu, bezstronności. Pozwala ona na wyłączenie
imiennie oznaczonego sędziego.

Przepisy przewidują:

a)

Wyłączenie sędziego z mocy prawa

a)

Wyłączenie sędziego na wniosek

a)

Następuje tylko w wypadkach taksatywnie wyliczonych w art. 40 KPK. Według tego przepisu sędzia jest
z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

•

Sprawa dotyczy go bezpośrednio

•

Jest małżonkiem strony, pokrzywdzonego, ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego,
pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób

•

Jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa
osób wymienionych w punkcie wyżej, albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki
lub kurateli.

•

Był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, był w niej przesłuchiwany jako świadek lub występował jako
biegły

•

Brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy, prowadził
postępowanie przygotowawcze.

•

Brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, lub wydał zaskarżone orzeczenie

•

Brał udział w wydaniu orzeczenia które zostało uchylone

•

Brał udział w wydaniu orzeczenia co do którego wniesiono sprzeciw

•

Prowadził mediację

•

Brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie, lub zaskarżonego w trybie kasacji

Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki
lub kurateli. Przyczyny te mogą być uzupełnione w drodze wykładni.

a)

Wyłączenie na wniosek jest przewidziane w art. 41 KPK– jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, ze
mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość, co do jego bezstronności w danej sprawie

Wyłączenie sędziego następuje:

•

Na żądanie sędziego

•

Z urzędu

•

Na wniosek strony

Z mocy prawa – sędzi ulega wyłączeniu przez złożenie na piśmie do akt, stwierdzającego istnienie okoliczności
wyłączającej go od prowadzenia sprawy z mocy prawa.

Strona może na podstawie art. 9 par 2 KPK złożyć wniosek o wyłączenie sędziego z powodu przyczyn wymieniony w
art. 40 KPK. Sędzia którego dotyczy wniosek, może złożyć oświadczenie potwierdzające istnienie przyczyn wyłączenia
go z mocy art. 40 KPK. Podlega wtedy wyłączeniu z mocy ustawy. Jeżeli w związku ze złożonym wnioskiem sędzia nie
złoży oświadczenia lub w oświadczeniu nie potwierdzi istnienia takiej okoliczności, wniosek rozstrzyga sąd orzekający
w danej sprawie, w którego składzie nie może brać udziału sędzia, którego dotyczy wniosek o wyłączenie lub który
został już wcześniej wyłączony.

Nie jest wykluczona sytuacja, że sąd z urzędu poweźmie wiadomość, co do istnienia przyczyny wyłączenia sędziego z
mocy art. 40 KPK.

Wniosek o wyłączenie powinien wskazywać imiennie sędziego, którego dotyczy. Kiedy nie można w danym sądzie
utworzyć składu sądzącego do rozpoznania tego wniosku, sprawę przekazuje się sądowi wyższego rzędu. W razie
wyłączenia ostatniego sędziego, sąd wyższego rzędu jednocześnie przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu
do rozpoznania. Wniosek o wyłączenie sędziego na podstawie art. 41 KPK powinien być w zasadzie zgłoszony przed
rozpoczęciem przewodu sądowego. Wniosek zgłoszony później pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna
wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego.

W przedmiocie wyłączenia sędziego (poza wyłączeniem sędziego skutkiem jego oświadczenia z powodu
przewidzianych w art. 40 KPK) wydaje się postanowienia. Nie podlegają one zaskarżeniu zażaleniem. W razie decyzji
odmownej, kwestia niewyłączenia sędziego może być podniesiona w apelacji na podstawie 438 pkt. 2 KPK.

Przepisy dotyczące wyłączenia sędziego mają odpowiednie zastosowanie do ławników. Przyczyny wyłączenia sędziego
z mocy ustaw, określone w art. 40 pkt. 1-4, 6 i 10, par 2 oraz w art. 41 i 41 KPK, mają odpowiednie zastosowanie do
prokuratora, innych osób prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz do innych oskarżycieli publicznych.
Mechanizm wyłączenia Oskarżyciela publicznego jest taki sam, jak przy wyłączeniu sędziego. Jednakże o takim
wyłączeniu rozstrzyga prokurator bezpośrednio przełożony lub nadzorujący postępowanie, wyznaczając jednocześnie
kogoś w zamian.

68.

Art. 22.

Zawieszenie postępowania

§ 1. Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, a w
szczególności jeżeli nie można ująć oskarżonego albo nie może on brać udziału w postępowaniu z
powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się na czas trwania
przeszkody.
§ 2. Na postanowienie w przedmiocie zawieszenia postępowania przysługuje zażalenie.
§ 3. W czasie zawieszenia postępowania należy jednak dokonać odpowiednich czynności w celu
zabezpieczenia dowodów przed ich utratą lub zniekształceniem.

CZASOWE WSTRZYMANIE BIEGU PROCESU KARNEGO

Proces karny nie przestaje istnieć, lecz jego bieg ulega zahamowaniu. Dalej trwa zawisłość sprawy.

Z czasowym wstrzymaniem mamy do czynienia w przypadku:

a)

Zawieszenia postępowania karnego

a)

Okresowego pozostawienia sprawy bez biegu

b)

Przerwy i odroczenia rozprawy

c)

Odroczenia wydania wyroku

Czasowe wstrzymanie procesu wynikające z zawieszenia postępowania może mieć miejsce zarówno w postępowaniu
przygotowawczym jak i w sądowym.

Instytucja zawieszenia postępowania karnego w tym także postępowania przygotowawczego jest przewidziana w art. 22
KPK. Przyczynami zawieszenia postępowania w tym przepisie nie są przeszkody procesowe, lecz przeszkody faktyczne
uniemożliwiające toczenie postępowania karnego. Powołany przepis stwierdza że przyczynami zawieszenia
postępowania są długotrwałe przeszkody uniemożliwiające prowadzenie postępowania, a szczególnie:

a)

Niemożność ujęcia oskarżonego

a)

Choroba psychiczna oskarżonego

b)

Inna ciężka choroba oskarżonego.

Istotną przesłanką wszystkich przyczyn powodujących zawieszenie postępowania jest ich charakter długotrwały.

Postanowienie o zawieszeniu postępowania przygotowawczego wydaje organ prowadzący postępowanie. Na
postanowienie dotyczące zawieszenia postępowania przysługuje zażalenie.

Zawieszenie nie oznacza jednak zupełnego bezruchu w postępowaniu. W okresie tym wolno dokonywać niektórych
czynności np.:

a)

Wolno dokonywać niektórych czynności w celu zabezpieczenia dowodów przed ich utratą lub
zniekształceniem

a)

Zawieszenie nie stoi na przeszkodzie orzekaniu co do środków zapobiegawczych

Decyzję o podjęciu zawieszonego postępowania wydaje prokurator w postępowaniu przygotowawczym lub sąd w
postępowaniu jurysdykcyjnym.

69.

Formalne przesłanki środków zapobiegawczych

ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE

Mają na celu zapewnienie prawidłowego przebiegu procesu karnego przez zapobieżenie uchylenie się oskarżonego od
wymiaru sprawiedliwości oraz przed jego działalnością, zmierzającą do wprowadzenia bezprawnych zmian w
dowodach. Środki zapobiegawcze mogą polegać na pozbawieniu wolności oraz na poręczeniu lub ograniczeniu
wolności. Pierwsze nazywa się środkami izolacyjnymi, a drugie środkami nie izolacyjnymi.

Środki te mogą przybrać postać:

a)

Tymczasowego aresztowania

a)

Poręczenia

•

Majątkowe

•

Społeczne

•

Osoby godnej zaufania

a)

Dozoru policji

b)

Zakazu wydalania się z kraju

c)

Zawieszenia w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazu powstrzymania się od
określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów.

Stosowanie pozostałych środków zapobiegawczych jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje podstawa stosowania
tymczasowego aresztowania. Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek
zapobiegawczy. Jeżeli pozostały środek zapobiegawczy okaże się niewystarczający, stosuje się tymczasowe
aresztowanie.

Środki zapobiegawcze mogą być stosowane wyłącznie wobec osoby, przeciwko której toczy się proces karny.

Obowiązujące przepisy przewidują szereg warunków, które muszą być spełnione, aby stosowanie środków
zapobiegawczych było prawnie dopuszczalne. Te warunki można podzielić na materialne i na formalne.

Do warunków materialnych zalicza się:

a)

Istnienie odpowiedniej podstawy dowodowej

a)

Istnienie podstawy środka zapobiegawczego

a)

Środki zapobiegawcze mogą być stosowane wtedy, gdy zebrane w sprawie dowody przeciw oskarżonemu
wskazują na duże prawdopodobieństwo, że popełnił on przestępstwo. Ustawa wymaga tutaj udowodnienia
zbliżonego do pewności, wynikającej z dotychczasowych dowodów, że oskarżony jest sprawcą przestępstwa,
co jest zrozumiałe. Uzasadnienie postanowienia, polegające na odwołaniu się do słów ustawy jest
niewystarczające, konieczne jest wskazanie dowodów, jakie w sprawie zostały zebrane, w świetle których
zarzut popełnienia przez oskarżonego przestępstwa, został istotnie w stopniu dostatecznym
uprawdopodobniony.

a)

Istnienie podstawy, a więc pewnego przewidzianego w ustawie stanu, pozwalającego na stosowanie środka
zapobiegawczego.

Do warunków formalnych, zalicza się:

a)

Legitymację organu procesowego

a)

Przesłuchanie przed zastosowaniem środka zapobiegawczego przez ten organ, który środek stosuje

b)

Wydanie decyzji w formie postanowienia

Według art. 250 KPK - aresztowanie tymczasowe stosuje sąd. Pozostałe środki zapobiegawcze stosuje sąd, a w
postępowaniu przygotowawczym, także prokurator.
Tymczasowe aresztowanie stosuje na okres do trzech miesięcy w postępowaniu przygotowawczym na wniosek
prokuratora, zawsze sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się to postępowanie, a w wypadkach nie cierpiących
zwłoki także inny SR.

Zastosowany przez sąd środek zapobiegawczy może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub zmieniony
na łagodniejszy również przez prokuratora. Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego, uprawniony organ
stosujący ten środek, przesłuchuje oskarżonego, chyba że oskarżony się ukrywa lub jest nieobecny w kraju.

Prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącego przedłużenia stosowania tymczasowego
aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego.
Niestawiennictwo obrońcy lub prokuratora należycie zawiadomionych, nie tamuje rozpoznania sprawy.

Środki zapobiegawcze stosuje się na mocy postanowienia. Postanowienie takie powinno wskazywać osobę
oskarżonego, zarzucany mu czyn oraz podstawę prawną zastosowania środka zapobiegawczego. W postanowieniu o
zastosowaniu tymczasowego aresztowania należy ponadto wymienić czas aresztowania oraz termin, do którego ma ono
trwać. Duże znaczenie ma uzasadnienie takiego postanowienia. Powinno zawierać przedstawienie dowodów
świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa oraz przytoczenia okoliczności wskazanych na istnienie
podstawy i konieczność zastosowania środka zapobiegawczego.

Stosowanie środków zapobiegawczych jest poddane kontroli:

a)

Zażaleniowej

a)

W trybie złożenia wniosku

b)

Z urzędu

Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, z tym, że na
postanowienie prokuratora, w tym przedmiocie, zażalenie przysługuje do SR. Oznacza to że zażalenie można wnieść
zarówno na postanowienie co do zastosowania, zmiany, jak i uchylenia środka zapobiegawczego.

Ponadto oskarżony może w każdym czasie składać wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego. W tym
przedmiocie rozstrzyga najpóźniej w ciągu 3 dni prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia sąd, przed którym sprawa
się toczy.

Organ stosujący środek zapobiegawczy powinien badać w każdym czasie czy zachodzi potrzeba kontynuowania
stosowania środka zapobiegawczego. Środek powinien być niezwłocznie uchylony lub zmieniony, jeżeli ustaną
przyczyny jego stosowania lub pojawią się okoliczności wymagające uchylenia, lub zmiany tego środka.

Nadzór nad prawidłowością wykonania środka sprawuje sąd, a w czasie postępowania przygotowawczego także
prokurator. Zawieszenie postępowania nie stoi na przeszkodzie orzekaniu co do środków zapobiegawczych. Środki
mogą być stosowane aż do rozpoczęcia wykonania kary. Dotyczy to także aresztu tymczasowego w razie orzeczenia
kary pozbawienia wolności.

70.

Ściganie na wniosek

Ściganie na wniosek jest uregulowane a art. 12 kpk. Istotną cechą tego trybu jest złożenie wniosku,
który warunkuje możliwość wszczęcia postępowania z powodu popełnionego przestępstwa
ściganego na wniosek.
Złożenie wniosku jest uprawnieniem – podmiot uprawniony ma swobodę wyboru pomiędzy
złożeniem a niezłożeniem takiego wniosku.
Złożony wniosek upoważnia do ścigania także do współsprawców, podżegaczy i pomocników oraz
innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy
określonego we wniosku. O konsekwencji złożenia wniosku należy uprzedzić zgłaszającego
wniosek.
Gdy chodzi o sprawców przestępstw będących najbliższymi osoby pokrzywdzonej – koniecznym
warunkiem są wnioski imienne.

Pokrzywdzony powinien posiadać zdolność procesową (wniosku nie może złożyć małoletni). W
imieniu małoletniego wniosek może złożyć jego przedstawiciel ustawowy, osoba, pod opieką której
małoletni się znajduje, a w przypadku braku takiego wniosku – odpowiednie zarządzenie wydaje
sąd rodzinny.

Wszczęcie postępowania bez wymaganego wniosku stanowi przeszkodę

procesową, lecz wada ta może ulec konwalidacji przez wydaniem
wyroku w pierwszej instancji na skutek złożenia wymaganego
wniosku o ściganie.

Złożenie wniosku o ściganie powoduje, że od tego momentu

postępowanie toczy się z urzędu – co pociąga za sobą obowiązek
wszczęcia postępowania z mocy art. 10 par. 1 kpk, jeżeli istnieje
uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Wniosek ten może
być jednak cofnięty. W postępowaniu przygotowawczym wymaga to
zgody prokuratora. W postępowaniu sądowym – zgody sądu, ale tylko
do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie
głównej.

Cofnięcie nie może dotyczyć przestępstwa z art. 197 kk (zgwałcenie).
W ramach ścigania na wniosek wyróżnia się:

−

ściganie na wniosek pokrzywdzonego

•

bezwzględnie wnioskowe – gdy przestępstwo podlega
ściganiu na wniosek bez względu na osobę sprawcy
przestępstwa, np. przestępstwo zgwałcenia

•

względnie wnioskowe – gdy zasadniczym trybem ścigania jest
tryb z urzędu, natomiast tylko niektóre kategoria sprawców
tych przestępstw są ścigane na wniosek, z reguły dotyczy to
sytuacji najbliższego stosunku łączącego sprawcę
przestępstwa z poszkodowanym

−

ściganie na wniosek organu opieki społecznej lub właściwej
instytucji

−

ściganie na wniosek dowódcy jednostki wojskowej

71. Zdolność procesowa

Zdolność procesowa – ogólne uprawnienie do stania się stroną stosunku

spornego – stania się stroną procesową.

Zdolność procesowa może występować po:

−

stronie czynnej – posiadają ją osoby fizyczne bez względu na
wiek, także małoletni – ale jego prawa wykonuje ustawowy
przedstawiciel, osoby prawne, instytucje

−

stronie biernej – posiadają ją osoby fizyczne, które ukończyły 13
lat (postępowanie w stosunku do nieletnich o czyny karalne ma
zastosowanie w stosunku do osób, które dopuściły się takiego
czynu po ukończeniu lat 13 nie ukończyły lat 17)

•

zdolność procesowa osób prawnych zachodzi w takim
zakresie, w jakim występuje odpowiedzialność takich
podmiotów:

•

w ramach odpowiedzialności posiłkowej

•

w ramach odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za
czyny zabronione pod groźbą kary

72.

Obrona z wyboru

Obrona z urzędu – ma miejsce wówczas, gdy:

−

jest obowiązkowa, a oskarżony nie wybrał sobie obrońcy

−

oskarżony nie mający obrońcy z wyboru żąda, aby mu
wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże,
że nie jest w stanie bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania
siebie i swojej rodziny ponieść kosztów obrony

Obrońcę wyznacza prezes tego sądu, do którego właściwości należy sprawa (prezes sądu wyznacza
obrońcę także wówczas, gdy proces karny znajduje się na etapie przygotowawczym).

−

zawiązanie stosunku obrończego w wypadku obrony z urzędu
następuje w drodze zarządzenia prezesa sądu

Obrona z urzędu ma charakter akcesoryjny – co oznacza, że wyznaczenie obrońcy z urzędu może
mieć miejsce tylko wówczas, gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru.
Gdy oskarżony ma obrońcę z urzędu, a udzieli upoważnienia z wyboru innemu adwokatowi – to
obrońca z urzędu traci tytuł do działania. Obrońcę z urzędu odwołuje prezes sądu w drodze
zarządzenia.
Obowiązki dokonywania czynności przez obrońcę z urzędu są ograniczone do czasu
prawomocnego zakończenia postępowania. Po tym czasie może on dokonywać czynności, ale nie
jest do tego zobowiązany.
Obrona z wyboru – ma miejsce wówczas gdy:

−

oskarżony sam udzielił adwokatowi upoważnienia do obrony

•

upoważnienia takiego może też udzielić przedstawiciel
ustawowy oskarżonego lub osoba, pod której pieczą pozostaje
oskarżony

Obrona z wyboru może mieć miejsce w sytuacji, gdy:

−

jest obowiązkowa

−

nie jest obowiązkowa

Obrońca z wyboru jest uprawniony i zobowiązany do dokonywana czynności procesowych także po
uprawomocnieniu się orzeczenia, np. do złożenia kasacji, wniosku o uzupełnienie wyroku, wniosku
o wznowienie postępowania.
Adwokat może podjąć obronę kilku oskarżonych, byleby ich interesy nie pozostawały w
sprzeczności – np. w razie wzajemnego pomawiania się oskarżonych.
Udział w czynnościach obrońcy nie wyklucza osobistego działania oskarżonego. Obrońca nie działa
zamiast oskarżonego. Nie może za niego składać wyjaśnień, przyznawać się lub nie przyznawać się
do winy.

•

obrońca jednak jest uprawniony do składania wnisków,
zadawania pytań, zaskarżania decyzjo procesowych,
przedsiębrania innych czynności związanych z jego rolą (z
wyjątkiem czynności zastrzeżonych dla oskarżonego)

•

obrońca ma obowiązek podejmowania tylko takich czynności,
które są korzystne dla oskarżonego – w tym zakresie obrońca

nie jest związany poleceniami oskarżonego (ocena wg intencji
a nie skutku).

Zaniedbywanie obowiązków ze strony obrońcy nie może przynieść szkody oskarżonemu – jeśli
więc obrońca uchybi terminowi – to ten fakt upoważnia do przywrócenia uchybionego terminu.
Obrońca jest zobowiązany zachować w tajemnicy wszystko, czego się dowiedział w związku z
udzieleniem pomocy prawnej.

−

adwokat może zostać przesłuchany w charakterze świadka tylko
wyjątkowo – np. w zakresie odtworzenia zaginionych lub
zniszczonych akt

Adwokat-obrońca korzysta z immunitetu adwokackiego – zapewniającego mu w zakresie
wykonywania zawodu korzystanie z wolności słowa i pisma.
W razie rażącego naruszenia przez obrońcę lub pełnomocnika ich obowiązków procesowych – sąd
lub prokurator zawiadamiają o tym właściwą radę adwokacką.
Przymus adwokacji – w ściśle określonych wypadkach ustawa wymaga, by czynność spełniona
była przez adwokata., np.

−

art. 446 par. 1 kpk – apelacja od wyroku sądu okręgowego, która
nie pochodzi od prokuratora lub pełnomocnika (wg art. 88 kpk)
winna być sporządzona i podpisana przez adwokata

−

podobnie – kasacja, wniosek o wznowienie postępowania

−

skarga subsydiarna składana przez pokrzywdzonego – winna być
podpisana prze adwokata

73. Patrz 35.