1.Schemat komunikacji językowej Romana Jacobsona Jacobson rozwinął zagadnienie funkcji językowych na podstawie modelu aktu mowy Bűhlera; Uważał że nadawca kieruje komunikat do odbiorcy. Aby komunikat był efektywny musi być zastosowany do kontekstu (coś musi znaczyć), kontekstu uchwytnego dla odbiorcy i albo zwerbalizowanego, albo takiego, który da się zwerbalizować. Konieczny jest także kod w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy i odbiorcy. Musi istnieć także kontakt-fizyczny kanał i psychiczny związek miedzy

nadawcą i odbiorcą, umożliwiający im obu nawiązanie i kontynuowanie komunikacji. Schemat: KONTEKST KOMUNIKAT NADAWCA, ODBIORCA ,KONTAKT ,KOD Każdy z tycz sześciu czynników determinuje inną funkcję języka. Mimo rozróżnienia 6 podstawowych aspektów języka, nie można równocześnie znaleźć komunikatu słownego spełniającego tylko jedną funkcję. Odmienność każdorazowego aktu mowy polega nie na monopolu którejś z tych funkcji, ale na odmiennym porządku hierarchicznym funkcji. Struktura słowna komunikatu zależy przede wszystkim od funkcji dominującej. Funkcja poznawcza- (oznaczająca, denatatywna) zasadnicz7y cel licznych komunikatów. Funkcja emotywna (ekspresywna)- ześrodkowana na adresacie, wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego wobec tego, o czym on mówi. Czysty element emotywny w języku stanowią wykrzykniki....

● Funkcja poznawcza (lub nazywająca) - polega na nazywaniu różnych przedmiotów i zjawisk spostrzeganych przez człowieka w otaczającym go świecie. W ten sposób powstaje olbrzymi zasób słów, których znaczenia i brzmienia są nam znane ● Funkcja komunikatywna (poznawcza) - powstaje, gdy jeden człowiek przekazuje drugiemu pewne informacje, o sobie lub o świecie. Ma ona najczęściej formę zdań, wyrażających myśli mówiącego. Funkcję komunikatywną spełnia język przede wszystkim w szkole, w wychowaniu. ● Funkcja ekspresywna - polega na wyrażaniu uczuć. Najogólniejszym wyrazem są wykrzykniki, którym zazwyczaj towarzyszy komentarz. Innym sposobem wyrażania uczuć jest odpowiednie przekształcenie słowotwórcze wyrazów np. zdrobnień lub zgrubień. ● Funkcja prezentacyjna - Polacy pochodzący z różnych stron kraju mają nieco zróżnicowaną wymowę, intonację zdań, słownictwo. Po sposobie mówienia możemy rozpoznać z jakiego regionu pochodzi

rozmówca, a także jakie ma wykształcenie lub zawód. ● Funkcja impresywna - w literaturze pięknej funkcję te pełni głównie liryka, która nie tylko wyraża uczucia i myśli twórcy, ale stawia sobie za cel budzenie odpowiednich nastrojów, uczuć, myśli u czytelnika lub

słuchacza.● Funkcja estetyczna - literatura zaspokaja w czytelniku potrzebę wzruszeń estetycznych i refleksji moralnej. Stronę estetyczną tekstu odczuwamy czytając piękne opisy przyrody.

3.Rodzaj literacki: system ogólnych zasad budowy dzieła literackiego i odpowiednia zbiorowość dzieł spełniających te zasady.Podziału na rodzaje literackie dokonuje się ze względu na pewne uniwersalne i zasadniczo pozahistoryczne wyznaczniki konstrukcji dzieł. Podstawowe wyznaczniki dotyczą:- sposobu uzewnętrzniania się podmiotu literackiego w obrębie utworu; - budowie świata przedstawionego (kompozycja ); - budowy językowo- stylistycznej. W tradycji europejskiej utrwalił się trójrodzajowy podział na: a) lirykę (podmiot liryczny, afabularność, monolog liryczny ), b) epikę (narrator, fabuła, narracja ), c) dramat (nieobecność nadrzędnego podmiotu, akcja, dialog ). Liryka: uznawana za najbardziej pierwotną formę twórczości literackiej, wywodzi się z obrzędów religijnych, zaklęć magicznych, modlitw. Dominantę tematyczną stanowią głównie przeżycia wewnętrzne, doznania, emocje i przekonania jednostki przekazywane za pomocą wypowiedzi monologicznej o silnym nacechowaniu subiektywnym, podporządkowanej funkcji ekspresywnej. Ośrodkiem utworu lirycznego bywa najczęściej podmiot liryczny; jego sytuacja jest głównym wyznacznikiem kompozycji. Za najbardziej swoistą sytuację liryczna uznaje się sytuację wyznania, w której zindywidualizowane „ja” wypowiada swoje uczucia, czy przeświadczenia. Głównym rodzajem wypowiedzi stosowanym w liryce jest monolog wewnętrzny. Epika: utwory, w których świat przedstawiony ma charakter fabularny, podmiot literacki jest usytuowany na zewnątrz świata przedstawionego (narrator ), a podstawową formę wypowiedzi stanowi narracja. Źródło epiki stanowią różnorodne formy narracji ludowej. Za najbardziej pierwotne uznaje się mity, podania i baśnie. Ze względu na kryterium formy przekazu rozróżnia się epikę wierszowaną (gatunki: epos,

powieść poetycka, poemat epicki, poemat heroikomiczny ) i epikę prozaiczną (nowela, powieść, opowiadanie itd. ).

Dramat: utwory przeznaczone do realizacji scenicznej, mające najczęściej charakter fabularny, w płaszczyźnie językowej cechujące się dominacją dialogu. Świat przedstawiony dzieła dramatycznego koncentruje się zazwyczaj wokół wyraźnie zarysowanej akcji. W tradycyjnych warunkach ma on ustalone fazy przebiegu od

ekspozycji poprzez rozwinięcie akcji, punkt kulminacyjny i perypetię, aż do rozwiązania. Strumień zdarzeń podzielony jest na akty, sceny i odsłony. Szczególną rolę odgrywa wyraźnie zarysowany konflikt oraz wszelkie chwyty wprowadzające napięcie i nagłe zmiany sytuacji (intryga, anagnoryzm ). Gatunek literacki- zespół intersubiektywnie istniejących reguł, określających budowę poszczególnych dzieł literackich. Gatunek literacki wchodzi w obręb konwencji literackiej

i podlega historycznym przemianom.

4. Dobry artykuł powinien być przejrzysty kompozycyjnie, zawierać logiczny wywód, w którym kolejne argumenty stanowią potwierdzenie tezy lub opis sytuacji.

5.Manipulacja językowa – forma zamierzonego i intencjonalnego działania komunikatem tekstowym, mającego na celu wywarcie korzystnego dla manipulatora wpływu na osobę lub grupę. Manipulacja

dotyczy jednak bardziej relacji między nadawcą i odbiorcą, nie zaś użytych środków jako takich. Działania manipulacyjne są ukryte dla świadomości odbiorcy. Najczęstszymi środkami językowymi wykorzystywanymi do manipulacji językowej są: ● wyrazy wartościujące

● formy pierwszej osoby liczby mnogiej wprowadzane do tekstu w celu wywołania wrażenia tożsamości nadawcy i odbiorcy ● wyrazy zawierające pozytywną ocenę odbiorcy, które poprzedzają przekazywany komunikat ● wypowiedzi tak zbudowane, że nie da się im zaprzeczyć i przez to wydają się zawsze prawdziwe ● mówienie między wierszami

● eufemizmy ● zmienianie znaczenia wyrazów.

Należy pamiętać, iż niemal wszystko może zostać uznane za manipulacyjne. Termin ten jest silnie pejoratywny i oparty na subiektywnym odczuciu, w związku z czym brak w nim naukowości.

6.Opinia-przekonanie,pogląd na jakąś sprawę,sposób w jaki oceniają kogoś inni,orzeczenie specjalisty na jakiś temat

7.Cechy reportażu Gatunek publicystyczno-literacki, przedstawia rzeczywiste zdarzenie i towarzyszące mu okoliczności, autor reportażu opowiada o zdarzeniach, których był świadkiem lub których przebieg zna z relacji świadków, dokumentów lub innych źródeł. Ze względu na tematykę wyróżniamy reportaże: społecznoobyczajowe, podróżnicze, wojenne, sądowe, polityczne, popularnonaukowe. Ze względu na formę

publikacji i związane z nią środki ekspresji mówi się o reportażu literackim, radiowym, telewizyjnym, filmowym i fotoreportażu.

W zakresie sposobu prezentacji wydarzeń reportaż powinien cechować się obiektywizmem, rzetelnością i wiernością wobec przedmiotunarracji. Z drugiej strony reportaż jest subiektywny, zawiera ocenę, opinie

autora na dany temat (niekiedy jedynie sugestie). Reportaż może zawierać cytaty, wypowiedzi świadków zdarzenia, tematem reportażu może być wszystko, co przykuwa uwagę, ważny jest problem i bohater.

Reportaż można pisać w czasie teraźniejszym, co nadaje tempa relacji, wywołuje w czytelniku wrażenie obserwacji opisywanego wydarzenia (relacja unaoczniająca). Mimo iż reportaż opiera się na materiale autentycznym i zasadniczo unika fikcji literackiej, to częstokroć

uformowany jest na wzór epickiejfabuły, niekiedy przybierając postać wyrazistej akcji. Wybitni twórcy reportażu, prócz typowego sprawozdania włączają doń różnorodne formy narracyjne: opis, rozbudowaną

charakterystykę postaci, poetycką narrację, wspomnienie, a także wywiad, dialog.

8.Rodzaje rymów. W zależności od akcentu: - rymy żeńskie

- posługujące się akcentem paroksytonicznym (na przedostatnią sylabę), np.moda – uroda. Występują w wierszu sylabicznym.

- rymy męskie - posługujące się akcentem oksytonicznym (na ostatnią sylabę), np. dłoń – skroń. Występują w wierszu sylabotonicznym.

- rymy daktyliczne - posługujące się akcentem proparoksytonicznym (na trzecią sylabę od końca), np. zakochać - rozszlochać.

W zależności od umiejscowienia: - rymy końcowe - występujące na końcu wersu. - rymy wewnętrzne - występujące w środku wersu.

- rymy inicjalne - występujące na początku wersu (bardzo rzadkie).

Inne rymy: - rymy dokładne - np. wodzie – lodzie, boju – pokoju.

- rymy niedokładne - asonans, rym oparty na identyczności samogłoskowej, np. woda – droga - konsonans, rym oparty na identyczności spółgłoskowej, np. warg - dróg. - rymy gramatyczne

- utworzone z wyrazów, których współbrzmienie wynika z identyczności

końcówek gramatycznych, np. czasowniki: chodzimy – rodzimy; rzeczowniki: gromady - osady.- rymy niegramatyczne

- utworzone z wyrazów z różnych kategorii gramatycznych lub z wyrazów, które różnią się formą gramatyczną, np. ginę – przyczynę.

- rymy bogate - obejmują kilka głosek, np. męczeństwo – społeczeństwo.

- rymy składane - np. bab ryk – fabryk, panie – na nie. - rymy banalne

- tzw. rymy częstochowskie, np. kocham - szlocham, blizna - ojczyzna.

- rymy wyszukane - niezwykły dobór wyrazów, np. farby - znał by, trytonów - pantalonów. Monorym - identyczny rym występujący we wszystkich wersach wiersza. Pantorym - utwór wierszowy lub jego fragment, w którym wszystkie lub prawie wszystkie wyrazy rymują się z innymi. Układ rymów - końcowe - w zakończeniu wersu;

- wewnętrzne - wewnątrz wersu; - parzyste - dwa kolejne wersy mają ten sam rym (aabb); - przeplatane (krzyżowe) - rymy występują naprzemiennie (ab, ab); - okalające - identyczne rymy na początku i końcu zwrotki. Wiersz pozbawiony rymów nazywa się wierszem białym .9.Parafraza-Parafraza – swobodna przeróbka tekstu lub tłumaczenia, która rozwija i modyfikuje treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy sens. Przeciwieństwo metafrazy – literalnego przekazu

słowo w słowo.

10. 6 pokoleń współczesności

Literatura polska w latach 1945-1950-Literatura krajowa w tym okresie przeżywała początkowo żywiołowy rozwój. Powstało wtedy wiele wybitnych utworów głównie o tematyce okupacyjno wojennej. Ówczesne władze wspierały bujny rozwój kultury, licząc na pozyskanie jej do

celów propagandy. Wkrótce też podjęto działania mające na celu uzależnienie kultury od ideologii komunistycznej

Literatura polska w latach 1950-1956-Państwo w tym okresie posiadało monopol wydawniczy i dążyło do podporządkowania sobie twórczości literackiej. Jego polityka szła dwoma torami. Z jednej publikowano w dużych nakładach klasykę (Mickiewicz, Sienkiewicz, Prus), z drugiej wycofywano z księgarń, bibliotek i czytelni takich autorów jak Maria Rodziewiczówna, Melchior Wańkowicz, Zofia Kossak-Szczucka i wielu innych. Masowo wydawano też literaturę radziecką (dzieła Lenina i Stalina). Oszołomieni zasięgiem totalitarnego oddziaływania partii, zafascynowani dynamizmem systemu, zastraszeni, albo też przekupywani przywilejami materialnymi, jakie przyznawano posłusznym, polscy

twórcy coraz aktywniej włączali się w propagowanie nowych kanonów sztuki.

Literatura polska w latach 1956-1960- Poznański Czerwiec '56, który utorował drogę do władzy Władysławowi Gomułce, spowodował złagodzenie cenzury i przyniósł ożywienie w polskim życiu

literackim. Gwałtownie wzrosła ilość przekładów literatury zachodniej. Szczególną popularność zdobyła wśród czytelników literatura amerykańska. Pojawiły się pierwsze wydania utworów polskich pisarzy

emigracyjnych (m.in. Gombrowicza. W tym okresie powstały nowe pisma literackie np. „Współczesność” i „Dialog”. Ożywienie zapanowało w publicystyce kulturalnej i krytyce literackiej, na łamach już istniejącej

pism, takich jak „Przegląd Kulturalny”, „Nowa Kultura”, czy „Życie Literackie”. Do głosu doszło związane z Krakowską szkołą krytyki nowe pokolenie krytyków z Andrzejem Kijowskim na czele.

Literatura polska w latach 1960-1970-Nadzieje związane z Poznańskim Czerwcem zostały szybko rozwiane. Już pod koniec lat pięćdziesiątych cenzura zaczęła ponownie coraz głębiej ingerować w literaturę, a wielu pisarzy objęto zakazem druku. Polityka wydawnicza reżimu

komunistycznego polegała na lansowaniu masowo wydawanej propagandowej literatury kombatancko wojennej takich twórców jak Janusz Przymanowski, czy Zbigniew Safjan, oraz mało pokupnych, na ogół przeciętnych debiutów kosztem nakładów najbardziej poczytnych autorów współczesnych i klasyki. Cenzura praktycznie zniszczyła literaturę zagłębiającą się w realia PRL. W 1964 r. czołowi intelektualiści

polscy złożyli na ręce premiera Józefa Cyrankiewicza słynny List 34, w którym protestowali przeciwko polityce władz wobec kultury.

Literatura polska w latach 1970-1980-Literatura w Polsce przeżywała w latach siedemdziesiątych pewne załamanie wynikające z rosnącej cenzury i jałowości utworów wydawanych oficjalnie. Kryzys był jednak stopniowo przezwyciężany przez nieoficjalną działalność wydawniczą

i młode pokolenie pisarzy. Jedną z cech charakterystycznych a w literaturze lat siedemdziesiątych było wyodrębnienie się pewnych nurtów literackich. Były to nurt wiejski (m.in. „Konopielka” Edwarda

Redlińskiego, „Tańczący jastrząb” Juliana Kawalca, „Pałac” Wiesława Myśliwskiego), nurt kresowy (m.in. „Dolina Issy” Czesława Miłosza, „Bohiń” Tadeusza Konwickiego ) oraz nurt żydowski (m.in.

twórczość Juliana Stryjkowskiego).

Literatura polska w latach 1980-1990-Literaturę lat 80. charakteryzowało zerwanie z kanonami "języka literackiego" i kształtowanie się pod dużą presją bieżących wydarzeń politycznych.

Część autorów podejmowała tę tematykę wprost, przez co musieli publikować swoją twórczość w wydawnictwach podziemnych lub za granicą. Inni szukali ratunku przed nihilizmem w refleksji ogólniejszej

lub przeszłości, co pozwalało im publikować utwory oficjalnie. Koniec dziesięciolecia zamknął w polskiej literaturze epokę naznaczoną zmaganiami z ustrojem politycznym. Wraz z upadkiem w Polsce

komunizmu doszło do połączenia się krajowych i emigracyjnych nurtów literackich.

11. Awangarda (z franc. avant-garde - straż przednia) Kierunek w sztuce i literaturze, który przede wszystkim zrywa z tradycją (rozumianą bardzo szeroko), szuka nowych rozwiązań tematycznych i formalnych. Stanowczo odrzuca założenia sztuki naśladującej rzeczywistość - musi więc też odrzucić praktykę literacką realizmu i naturalizmu. Koncentruje się na środkach wyrazu związanych z nowoczesnymi strukturami cywilizacyjnymi. Awangarda to także

bunt przeciw nim.. Słowem, pojęcie awangardowości zawiera w sobie: eksperyment, antyestetyzm, nowatorstwo, dążność do dość wyraźnych samookreśleń ramowych Ekspresjonizm (z łac. expressio - wyraz)

Ekspresjonizm to sztuka wyrazu - jest obecny wszędzie tam, gdzie artysta dąży świadomie do wzmocnienia siły oddziaływania, gdzie spokój zostaje zastąpiony emocją i napięciem. „Dla ekspresjonisty bowiem to, co zdolne jest wywołać żywiołową, spontaniczną reakcję, przyśpiesza obieg

krwi, co wstrząsa i do głębi przejmuje, ma w dziele sztukiistotną wartość". Nurt ten był przede wszystkim sprzeciwem wobec sztuki przełomu wieków - negował i naturalizm, i modernizm. Pierwszym i naczelnym jego hasłem był „powrót do pierwotnych, duchowych

źródeł kultury", a najpierwszym celem sztuki - szukanie prawdy. Największy rozkwit ekspresjonizmu

przypada na lata 1910-1925.

Futuryzm – to poezja traktowana jako manifestacja buntu. Najwybitniejsi przedstawiciele futuryzmu w Polsce to reprezentanci grupy krakowskiej, Bruno Jasieński, Tytus Czyżewski, oraz Warszawy – Aleksander Wat i Anatol Stern. Dadaizm Ruch artystyczny, rozwijający się w latach 1916-1924. Jego inicjato-rem był Tristan Tzara, który w 1916 roku w Zurychu (Szwajcaria) urzą-dził pierwszy wieczór dadaistów. Nazwę dla nowego ruchu wymyślo-no, otwierając na chybił trafił słownik Larousse'a - wybór padł na słowo „dada", które w języku dzieci oznacza zabawkę. Poezja dadaistów to przede wszystkim absolutna wolność. Wycho-dzili oni z założenia, że skoro społeczeństwo i kultura doprowadziły do takiego absurdu, jakim jest wojna, nie ma już w takim razie żadnych za-sad i zobowiązań. Dadaizm to anarchistyczny bunt przeciw wszelkim wartościom, to totalny nihilizm, kpina ze wszystkiego, to nawet kpina z własnych utworów. Manifest dadaistów głosił: „Włóżcie słowa do ka-pelusza, wyciągnijcie na chybił trafił, a otrzymacie poemat dada". Ich utwory to często zlepki nieartykułowanych dźwięków, oderwanych słów,przypadkowych skojarzeń. Wykorzystywali w nich nawet slogany re-klamowe czy wycinki z gazet. Dadaizm nie stworzył, bo nie mógł stworzyć, żadnych dzieł wybit-nych i wypalił się dość szybko. Z ruchem tym przejściowo związani byli Jean Cocteau, Andre Breton, Louis Aragon i Paul Eluard – wybitni poeci nadrealizmu. Niektórzy badacze twierdzą nawet, że nadrealizm nie mógłby zaistnieć bez dadaizmu,który utorował mu drogę. Nadrealizm (surrealizm) Nonsens i przypadkowe kojarzenie słów w praktyce dadaistów były dla Andre Bretona niewystarczające - próbował znaleźć dla tego jakieś uzasadnienie. Studiował medycynę i zetknął się z tekstami Freuda, dzięki którym poznał teorię podświadomości. Doszedł do wniosku, że opierając się na odkryciach psychoanalityków, można stworzyć poezję, o jakiej marzył. Poezję wolną od presji zewnętrznej, nielogiczną, po-wstającą jakby we śnie, dla której poeta jest tylko medium. „Zbuntowany" dadaista Andre Breton, mający dosyć dadaistyczne-go „bełkotu", w roku 1924 wydał Manifest nadrealizmu, który stał się programem nowej szkoły poetyckiej. „Piszcie prędko, bez żadnego z góry obmyślonego tematu, na tyle prędko, aby nie pamiętać ani nie mieć pokusy przeczytania tego, co już się napisało. Pierwsze zdanie przyjdzie samo, w każdej chwili bowiem, w każdej sekundzie jakieś zdanie obce naszej świadomości szuka sobie przez nas ujścia". Surrealistom chodziło przede wszystkim o absolutnie odruchowe działanie, o niekontrolowanie umysłu, o umiejętność natychmiastowego reagowania - zastanawianie się nad słowami tłumi spontaniczność nie-zbędną do powstawania prawdziwej poezji. Poezji, której podstawo-wym elementem miał być obraz, efekt realizacji dowolności, nieprze-tłumaczalny na język praktyczny. Surrealizm był opozycją wobec wszelkich skonwencjonalizowanych form artystycznej działalności,

ale także wobec „umownych" form ży-cia. Chciał wyzwolić sztukę z jakichkolwiek przejawów racjonalizmu -stąd postulat absolutnej spontaniczności.

12.Socrealizm (realizm socjalistyczny) – kierunek w sztuce, określany jako metoda twórcza, istniejący od 1934 w sztuce radzieckiej, a następnie w pozostałych krajach socjalistycznych. Miał tam oficjalny

status podstawowej i jedynej metody twórczości artystycznej i był ideowym oraz propagandowym narzędziem partii komunistycznych

13.”Rzeka”wiersz A.Wyżyka na temat Stalina...

14.Pojęcie Ketman wdg Cz.Miłosza Rozumowanie intelektualisty poddanego ciśnieniom władzy Imperium i Metody jest pełne sprzeczności. Uchwycić dokładnie te sprzeczności nie jest łatwo, bo mamy do czynienia z zupełnie nowym zjawiskiem, które nie występuje w tym stopniu ani u Rosjan (narodu panującego), ani u zwolenników Nowej Wiary na Zachodzie (którym pomaga niewiedz?). Nikt z obywateli krajów demokracji ludowej nie ma możności ani pisać, ani mówić głośno o tych

sprawach. Na zewnątrz tam one nie istnieją. A jednak istnieją i stanowią rzeczywiste życie tych aktorów, jakimi są z konieczności wszyscy niemal ludzie w krajach zależnych od Centrum, a zwłaszcza przedstawiciele umysłowej elity. Trudno inaczej określić rodzaj panujących tam

stosunków pomiędzy ludźmi jak aktorstwo, z tą różnicą, że miejscem, gdzie się gra, jest nie scena teatralna, ale ulica, biuro, fabryka, sala zebrań, a nawet pokój, w którym się mieszka. Jest to wysoki kunszt, wymagający czujności umysłu. Nie tylko każde słowo, które się wymawia,

powinno być szybko ocenione, zanim wyjdzie z ust, z punktu widzenia następstw, jakie może spowodować. Uśmiech pojawiający się w niewłaściwej chwili, spojrzenie, które wyraża nie to, co

wyrażać powinno, mogą być przyczyną niebezpiecznych podejrzeń i zarzutów. Również sposób bycia, ton głosu, zamiłowanie do takich a nie innych krawatów są interpretowane jako oznaka skłonności politycznych. Przyjazd na Zachód jest dla człowieka ze Wschodu dużym wstrząsem, gdyż w obcowaniu z innymi - poczynając od tragarza i szofera taksówki - nie napotyka na żaden opór - są oni zupełnie rozluźnieni, brak im tej wewnętrznej koncentracji, która wyraża się w opuszczeniu głowy albo w latających niespokojnie oczach, gadają, co im ślina na język przyniesie, śmieją się głośno; czyż to możliwe, aby stosunki pomiędzy ludźmi mogły być aż tak proste?

15.Znaczenie tytułu Dżuma 1) Dżuma jako choroba - jest to dosłowne znaczenie wynikające z przebiegu powieściowych zdarzeń. 2)Dżuma jako potężny, nieobliczalny kataklizm spadający nieoczekiwanie na ludzi - przyczyn jego nic nie tłumaczy, a jego siły nikt nie jest w stanie przewidzieć. Jest symbolem zagrożenia człowieka, bezradności wobec żywiołu. Podkreśla kruchość i nietrwałość ludzkiego losu, którego scenariusz może ułożyć nieprzewidywalna w swym działaniu siła natury. 3) Dżuma jako wojna - wiele szczegółów wskazuje na podobieństwo dżumy do drugiej wojny. Stan oblężenia miasta, rozłąka z bliskimi, segregacja ludności, odosobnienie chorych, kremacja zwłok - nasuwają skojarzenia z doświadczeniem ostatniej wojny. Również niebezpieczny jak ten wywołany przez siły natury, jak również ten stworzony przez człowieka (kataklizm. 4) Dzuma jako zło tkwiące w człowieku i w świecie - mówi Tarrou, twierdząc że człowiek jest w swej naturze zły. Nosi w sobie zło, którego bakcyl ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach ekstremalnych, w chwilach szczególnego zagrożenia. Dobroć, wielkoduszność jakie potrafi okazać to wynik walki, którą prowadzi z samym sobą. W gruncie rzeczy skazany jest na zło i na walkę ze złem.

Zła nie można unicestwić ostatecznie, zwycięstwo nad nim jest chwilowe, tymczasowe, nigdy nie wiadomo kiedy ponownie

16..Dżuma jako powieść parabola Dżumę można określić jako powieść-parabolę(przypowieść). Podstawową cechą tego gatunku jest to, że

wydarzenia i świat w niej przedstawione są pretekstem do głębszych przemyśleń, do przekazania uniwersalnych prawd o ludzkiej egzystencji. Mniej ważne są przedstawiane wydarzenia, istotniejsze jest ich „drugie dno” – znaczenie metaforyczne czy alegoryczne, wnioski natury filozoficznej czy moralnej, które wynikają z treści.

17.Folwark zwierzęcy jako parabola Najważniejszą cechą paraboli (przypowieści) jest to, że warstwa dosłowna nie jest ważna sama w sobie, nie jest najistotniejsza. Istotne jest to, co kryje się pod nią, do jakich innych sensów odsyła. W przypadku „Folwarku” celem autora nie było przedstawienie historii zwierząt, ale mechanizmów, jakimi rządzi się system totalitarny. Najważniejszą cechą paraboli (przypowieści) jest to, że warstwa dosłowna nie jest ważna sama w sobie, nie jest najistotniejsza.

Istotne jest to, co kryje się pod nią, do jakich innych sensów odsyła. W przypadku „Folwarku” celem autora nie było przedstawienie historii zwierząt, ale mechanizmów, jakimi rządzi się system totalitarny.

18.Nowomowa (ang. Newspeak) – sztuczny język obowiązujący w totalitarnym państwie opisanym przez George’a Orwella w powieści Rok 1984. Charakteryzuje się tendencją do eliminacji jak największej

liczby "niepotrzebnych" lub niekorzystnie (z punktu widzenia ideologii państwowej) nacechowanych wyrazów przez zastąpienie ich sztucznymi, ale poprawnymi ekwiwalentami, w celu strywializowania języka (ogłupienie ludności) oraz wyeliminowania nieprawomyślności przez takie przekonstruowanie języka, by niemożliwe stało się sformułowanie w myśli czegokolwiek, co godziłoby w panujący reżim – zarówno poprzez mowę, jak i myśli (tzw. myślozbrodnia).

19.S.Barańczak- znawcą literatury nowoczesnej, ale także baroku polskiego. Wiersze Barańczaka są istotnie nowym barokiem. Choć nieczęsto stosuje on neologizmy, to swe myśli formułuje w sposób

zadziwiająco zorganizowany, tak, iż przypomina to nową formękonceptualizmu – tak się dzieje we wszystkich wczesnych wierszach Barańczaka opartych na frenetyzmie, sensualności i analogii, które podobne są do poezji Jana Andrzeja Morsztyna, a także w takich wierszach jak Południe. Wiersz ten zorganizowany jest wersyfikacyjnie na kształt klepsydry. Skrajne wersy z góry i dołu rymują się. Regularne przerzutnie, forma porównania, analogie, a przede wszystkim spełniający się kontrast przy skrajnych sformułowaniach. Wiersz ten czytany na głos przy stosowaniu pauz na końcu wersów ma wprowadzić w nastrój przesilenia jakim jest dokładne południe. Oczekująca retoryka wiersza traktuje południe jak zaćmienie.Obsesją Barańczaka jest komunikacja. Konotacje komunikowania się ukazane w jego wierszach są często wręcz sceniczne: tak się dzieje w "Dialogu Duszy i Ciała". Używanie przez

osoby duszy i ciała wielu języków wskazuje na ich ponadjęzykowość. Zbieżność brzmieniowa, rymowa, eufoniczna i metaforyczna słów i wyrażeń innych języków, a także wkomponowanie ich poeta wprawia

w wiersz w taki sposób, że są one dobrze zrozumiałe (odbieralne) przez odbiorcę. Języki w tym dialogu prześwitują odsłaniając obcość obu osób

20.Główne wątki w Mistrzu i Małgorzacie... 1. Rzeczywistość rosyjska objęta ustrojem totalitarnym. Moskwa przedstawiona przez Bułhakowa symbolizuje państwo ateistyczne, podporządkowane jednej władzy. Warstwy rządzące posiadają specjalne przywileje, one nadzorują i kontrolują wszelkie sfery życia. Panuje cenzura, łapówkarstwo, biurokracja. Nie istnieje prywatność 2. „Szatańskie sztuczki” Wolanda i jego świty. Celem wizyty diabła w stolicy jest zdemaskowanie powszechnie panującego zła i absurdu, oraz obnażenie prawdy o naturze człowieka: „Ludzie są tylko ludźmi. Lubią pieniądze, ale przecież tak było

zawsze... Ludzkość lubi pieniądze, z czegokolwiek byłyby zrobione, czy to ze skóry, czy z papieru, z brązu, czy złota. Prawda, są lekkomyślni... No, cóż... Ludzie jak ludzie... w zasadzie są jacy byli, tylko problem mieszkaniowy ma na nich zgubny wpływ...” Początkowo Woland, jako obcokrajowiec, „spec” od czarnej magii, zjawia się na Patriarszych Prudach, gdzie przerywa dyskusję dwóch ateistów, przytaczając argumenty na istnienie Boga i szatana: „(...) jak człowiek może czymkolwiek kierować, skoro pozbawiony jest nie tylko możliwości planowania na choćby śmiesznie krótki czas, no powiedzmy, na tysiąc lat, ale nie może ponadto ręczyć, co się z nim samymstanie następnego dnia? (...) bo nagle, nie wiedzieć czemu, poślizgnie się i wpadnie pod tramwaj! Czy naprawdę uważa pan, że ten człowiek sam tak sobą pokierował? Czy nie słuszniej byłoby uznać, że pokierował nim ktoś zupełnie inny? (...) na pożegnanie błagam pana, niech pan uwierzy chociaż w to, że istnieje diabeł. ” Przepowiada śmierć Berliozowi, a następnie opowiada niezwykłą historię mającą dowodzić jego obecności na procesie Chrystusa: „ – Rzecz w tym (...), że sam przy tym byłem. Byłem

i na tarasie u Poncjusza Piłata, i w ogrodzie, kiedy rozmawiał z Kajfaszem, i na pomoście, oczywiście potajemnie, incognito (...)”

Wraz ze swoimi asystentami – Korowiowem - Fagotem i Behemotem organizuje w teatrze Varietes magiczny spektakl, podczas którego z sufitu lecą pieniądze, damy wymieniają starą garderobę na nową, a konferansjer – Żorż Bengalski z urwaną i na powrót przyprawioną głową „ląduje” w szpitalu dla umysłowo chorych. Przedstawienie powoduje zamieszki w mieście, bo pieniądze okazują się fałszywkami

– bezwartościowymi papierkami, a cudowne stroje znikają. Panie, zakrywając się wstydliwie, paradują po mieście w samej bieliźnie. Przy okazji wychodzą na jaw tajemnice uczestników – widzów: romanse,

niezapłacone rachunki. W dodatku znika gdzieś personel administracyjny Varietes, niektórzy mieszkańcy stolicy (baron Meigel), ginie ucięta głowa Berlioza. Szatan organizuje również wiosenny bal pełni księżyca. Przybywają nań licznie wszyscy ci, którzy za życia byli mordercami, zabójcami, kłamcami, słowem – ci, którzy dopuścili się zła. Dzieją się na nim rzeczy niezwykłe i straszne zarazem. Baron Meigel, poczytywany za zdrajcę i denuncjatora, zostaje ukarany za swoje niecne postępki. Jednym strzałem zabija go Azzazello. Krew zabitego służy do toastu. Jest to wyraźna sugestia, że wszelkie zło, popełniane dla celów osobistych, będzie skarcone. Szatan pomaga odzyskać Małgorzacie jej ukochanego mistrza, a dowcipnisie Korowiow i Behemot „bawią” w mieście, uprzykrzając życie tym, których cechuje podłość, nikczemność, niegodziwość. Demolują wielki magazyn sklepowy dla uprzywilejowanych klientów oraz podpalają restaurację Gribojedowa. Ostatecznie „uciążliwa” świta na czele z Wolandem znika ze stolicy. Zabierają ze sobą parę zakochanych. Może nie do końca powiodło się przywrócenie dyscypliny w Moskwie, ale wystarczająco udało się

przestraszyć i pouczyć niektórych obywateli oraz zwrócić uwagę mieszkańców na nielogiczność i zakłamanie otaczającej ich rzeczywistości. 3. Historia miłości mistrza i Małgorzaty. Jednym z głównych wątków powieści jest miłość dwojga tytułowych bohaterów. Poznali się przypadkiem, kiedy Małgorzata wyszła na spacer z bukietem kwiatów. Oboje, choć mieli już życiowych partnerów czuli się samotni. Zaczęli się potajemnie spotykać. Małgorzata opiekowała się mistrzem, była pierwszym recenzentem jego powieści. Romans niespodziewanie został przerwany, po odrzuceniu przez krytykę utworu mistrza, zajęciu jego mieszkania przez rzekomego przyjaciela i przeniesieniu bohatera do szpitala psychiatrycznego. Miłość zwyciężyła dzięki siłom nieczystym. Małgorzata poświęciła się i została królową na balu szatana. Dzięki temu mogła spełnić swoje życzenie – spotkać się z mistrzem. Dzięki wstawiennictwu Jezusa, szatan przeniósł dwoje zakochanych do krainy, w której mogli cieszyć się wiecznym spokojem. 4. Wątek biblijny

W Mistrzu i Małgorzacie mamy do czynienia z powieścią w powieści. Dzieło mistrza, które przytoczone zostaje w utworze przenosi nas do czasów panowania Cezara Tyberiusza i rządów jego namiestnika w

Jeruszalaim – Jerozolimie, Poncjusza Piłata (lata 26 – 36 n.e.). Historia była wynikiem zafascynowania mistrza postacią Piłata. Historia była wynikiem zafascynowania mistrza postacią Piłata. W opowieści

przedstawia on moment wydania wyroku na Jezusa, jego wykonanie oraz wydarzenia, które zdarzyły się bezpośrednio po śmierci Jeszui Ha – Nocri. Dręczony wyrzutami Poncjusz Piłat rozkazuje zamordować

zdrajcę, przez którego zginął Chrystus – Judę z Kiriatu.

21.W »Cesarzu« ten cesarz właściwie się nie pojawia, pisał Kapuściński. Faktycznie, osobiście Hajle Sellasje nie w książce nie zabiera głosu, lecz robią to ludzie, którzy przez całe swoje życie mu służyli. Z ich relacji zbudowany został portret władcy Etiopii i jej ostatniego cesarza.

Świadomość, że mamy do czynienia z reportażem mówi nam, że cesarz był postacią prawdziwą. Hajle Sallasje I urodził się 23 lipca 1892 roku jako Tafari Makonnen, a zmarł 27 sierpnia 1975 roku. W 1916 roku został

namaszczony przyszłym cesarzem, jako kuzyn córki Menelika II, Zauditu, która przejęła tron po Ijascu V. Wówczas młody książę otrzymał tytuł Ras Tafari (Straszliwy Książę). Już w 1916 roku objął władzę w państwie w imieniu swojej kuzynki, lecz dopiero po jej śmierci, w 1930 roku ogłosił się Cesarzem Haile Selassie I, Zwycięskim Lwem Plemienia Judy, Wybrańcem Boży, Królem Królów Etiopii. Na mocy jego reform Etiopia przekształciła się monarchii absolutnej w monarchię konstytucyjną. Jego rządy zostały przerwane w 1935 roku na prawie sześć lat, ponieważ w tym okresie czasu afrykańskie państwo zostało najechane przez faszystowskie Włochy.

22.Transatlantyk...

23.Najbardziej charakterystyczne dla poezji Różewicza jest zrezygnowanie z tradycyjnejwersyfikacji. Poeta nie używa również zbyt wielu środków artystycznych. Styl Różewicza jest prosty i oszczędny i

poprzez tę prostotę najbardziej zdaje się trafiać do odbiorcy. Rezygnuje również poeta z tradycyjnej interpunkcji. Często całe odcinki wierszy są pisane od małej litery - w taki sposób napisany jest wiersz " Kto jest poetą". Często podstawą wiersza, pomysłem na niego stają się zwykłe wydarzenia, poeta wykorzystuje trafnie zwyczajność, by na jej podstawie zbudować wiersz, ale wiersz, który nie ma zachwycać formą, a wstrząsać treścią. Zdarza się także, że tytuły wiersz stoją niejako w opozycji do treści utworu. Tytuł wprowadza nas w dany ciąg skojarzeniowy, a Różewicz to skojarzenie obala, chcąc przekazać ważne dla niego treści - przykładem mogą być "Liryki lozańskie", "Moja poezja", "Zaraz skoczę szefie".Najbardziej charakterystyczne dla poezji Różewicza jest zrezygnowanie z tradycyjnejwersyfikacji. Poeta nie używa również zbyt wielu środków artystycznych. Styl Różewicza jest prosty i oszczędny i poprzez tę prostotę najbardziej zdaje się trafiać do odbiorcy. Rezygnuje

również poeta z tradycyjnej interpunkcji. Często całe odcinki wierszy są pisane od małej litery – w taki sposób napisany jest wiersz " Kto jest poetą". Często podstawą wiersza, pomysłem na niego stają się zwykłe wydarzenia, poeta wykorzystuje trafnie zwyczajność, by na jej podstawie zbudować wiersz, ale wiersz, który nie ma zachwycać formą, a wstrząsać treścią. Zdarza się także, że tytuły wiersz stoją niejako w opozycji do treści utworu. Tytuł wprowadza nas w dany ciąg skojarzeniowy, a

Różewicz to skojarzenie obala, chcąc przekazać ważne dla niego treści - przykładem mogą być "Liryki lozańskie", "Moja poezja", "Zaraz skoczę szefie".

24.Wiesława Szymborska

Laureatka Nagrody Nobla od zawsze fascynowała się światem przyrody, jej prawami. Ukazywała przy tym jej harmonię ale i absurd ("Obmyślam świat"). W "Rozmowie z kamieniem" do głosu dochodzi silny agnostycyzm. Zawsze koncentruje się na takich problemach egzystencjalnych człowieka jak przemijanie. Analizuje stosunek jednostki do historii i poszczególnych praw przyrody. Uświadamia

wszystkim, że nie ma możliwości dokonania korekt w swoich działaniach ("Nic dwa razy"), ani też nie można zaradzić trudnościom w porozumieniu się ("Na wieży Babel", "Niespodziane spotkanie", "Przy

winie"). Co prawda ludzie kreują się nawzajem, ale to na niewiele się zdaje.Poetka podejmuje także refleksję nad ludzką naturą, wskazuje przy tym zarówno wady jak o zalety umysłowości człowieka. Analizuje poszczególne sytuacje, aby poszukać jakichś prawidłowości ("Dwie małpy Breughela", "Zdumienie", "Konkurs piękności męskiej", "Sto pociech") . Czasami nie ucieka przed ironią, czego przykładem jest tekst"Lekcja". Z drugiej strony potrafi ukazać bestialstwo ludzi oraz

wydobyć tragizmanonimowego uczestnika dziejów w "Obozie głodowym pod Jasłem". Natomiast swe poglądy na współczesną literaturę i jej czytelników przedstawia w "Radości pisania", "Nagrobku", czy "Wieczorze autorskim". Pokazuje przy tym jak ludzie są uwikłani w schematy. W tej poezji dominuje nastrój łagodny. Specyficzny klimat ma skłonić odbiorcę do refleksji. Natomiast poezja Białoszewskiego ujawnia silną fascynację kulturą plebejską i tym co się dzieje na przedmieściach. Pisarz uwzniośla przedmioty codzienne, ale także te już niepotrzebne, czy

nieużyteczne. Dlatego też krytycy mówili, że to "poezja rupieci". Oczarowanie codziennością widoczne jest w wielu tekstach. Poeta śledzi wszystkie przejawy ludzkiej egzystencji i nie przechodzi obokniach

obojętnie. Pragnie zatrzymać się nawet przy jakimś szczególe i pilnie odnotowuje go w swych tekstach. Kontrastowo zestawia pojęć uświęcone tradycją oraz rzeczy codzienne, czy nawet wstydliwe. Tak dzieje się w utworze "Podłogo błogosław". Jego poezja jest z ducha lingwistyczna. Jednak da się uchwycić również zachwyt nad wielkością człowieka ("Wywód").

25.Cechy dramatu groteskowego współczesności-Cechami formalnymi i kompozycyjnymi owego stylu są następujące komponenty: akcję dramatyczną zastępuje absurdalna sytuacja, która symbolizuje warunki egzystencji ludzkiej. Świat podlega deformacji, istotne wartości zanikają

lub ulegają uprzedmiotowieniu, ujawnia się sztuczność społecznych konwencji. Bohaterowie są przedstawieni szablonowo, bez głębi psychologicznej. Styl wysoki zostaje pomieszany ze stylem

niskim. Widza zaskakuje dziwność, absurdalność, występują elementy grozy. Punktem wyjścia jest często sytuacja realistyczna, natomiast absurd, groteska, dziwność, potworność ujawniają

się i potęgują stopniowo. Dramat groteskowy jest jedną z form bardziej typowych dla dramatu współczesnego. Pojawiła się w końcu XIX w., a rozwinęła m.in. pod wpływem surrealizmu. Przykłady: Alfred Jarry, Król Ubu ( 1888), Witkacy, Szewcy ( 1931-34), Witold Gombrowicz, Iwona księżniczka Burgunda (1938), Eugene Ionesco, Łysa śpiewaczka (1950), Samuel Beckett, Czekając na Godota (1952), Miron Białoszewski, Wiwisekcja (1955), Tadeusz Różewicz, Kartoteka (1959), Sławomir

Mrożek, Tango (1964)

26.„Kartoteka” Różewicza należy do tradycji dramatu, w którym dokonuje się aktu kreacji świata przedstawionego. Już w komentarzu autor stwierdza, że jego bohater nie jest wyposażony w podstawowe elementy charakterystyki, takiej jak wygląd, wiek, zawód. Nie ma imienia. Bohater nie wykonuje żadnych czynności, leży w łóżku, a jego działa nie sceniczne jest ograniczone do zamordowania Chóru Starców czy próby samobójstwa. Kompozycja świata realizuje się w „Kartotece” przez swobodny układ scen, bez powiązania więzami motywacji przyczynowej. Pojawiające się na scenie osoby i sytuacje następują po

sobie na zasadzie swobodnego wyliczania. W konstrukcji poszczególnych scen występuje nadrealizm, poetyka snów, groteska, symbolizm. Monologi Bohatera dotyczą jego usytuowania w świecie przedstawionym, prezentują go jako postać, która nie ma świadomości celu istnienia

i działania. Na scenie ukazują się osoby, które pozostają z Bohaterem w różnego typu związkach. Są to związki z najbliższą rodziną i zupełnie przypadkowe stosunki z osobami pojawiającymi się w życiu Bohatera. W oczach rodziców Bohater pozostaje dzieckiem, które się wychowuje. Dla Tłustej Kobiety jest młodzieńcem, podglądającym ją w kąpieli Każda z

postaci dramatu utożsamia osobowość Bohatera z rolą, która przypadkowo ukształtowała się we wzajemnych kontaktach. Postępowanie postaci „Kartoteki” jest aktualizacją pewnych

stereotypów myślowych, określających stosunki jednostki do innych ludzi. To, co istnieje na zewnątrz Bohatera, to tylko funkcjonujące w świadomości innych różne jego role pojmowane w kategoriach stosowanych automatycznie schematów myślowych i działania. Role te nie tworzą całości, nie składają się na pełny obraz osobowości, można je tylko zebrać jako pewien zbiór elementów kartoteki. W ten sposób w dramacie Różewicza została ukazana dezintegracja osobowości ludzkiej.

Luźnemu układowi poszczególnych scen, odpowiadają cechy wewnętrznej budowy dialogów. Każdy z rozmówców mówi o czymś innym. Zostają zachowane pewne czysto werbalne pozory porozumienia. Znaczeniowe relacje między rozmówcami sprowadzają się do absurdalnej

sprzeczności. W dramacie jest wiele przykładów demaskowania zużycia znaczeniowego słów, stereotypów, automatyzmu językowego. Wyrazem automatycznego posługiwania się formułami językowymi są teksy z gazety i utworów literackich, np. Chór Starców wygłasza strofę „Ody do młodości”. Bohater i Chór Starców wypowiadają w różnych momentach słowa nie powiązane znaczeniowo, wzięte jakby ze słownika, oparte tylko na skojarzeniach dźwiękowych. W „Kartotece” zostało zachwiane przekonanie o możliwości kontaktów międzyludzkich, gdyż

język - podstawowe źródło komunikowania się ludzi - został pozbawiony tej funkcji. Dramat Tadeusza Różewicza jest przykładem współczesnego dramatu awangardowego. Nawiązuje w nim autor do europejskiego teatru absurdu, który rozwinął się we Francji w latach '50. Za jego twórców uchodzą: Arthur Adamow, Samuel Beckett, Eugene Jenesco, Jean

Geuet. Jest to Wielka Czwórka dramaturgów. W Polsce prekursrem teatru absurdu był Witkacy. Dramat Tadeusza Różewicza jest przykładem współczesnego dramatu awangardowego. Nawiązuje w nim autor do europejskiego teatru absurdu, który rozwinął się we Francji w latach '50. Za jego twórców uchodzą: Arthur Adamow, Samuel Beckett, Eugene Jenesco, Jean Geuet. Jest to Wielka Czwórka dramaturgów. W Polsce prekursrem teatru absurdu był Witkacy. "Teatr abstrakcyjny. Dramat czysty. (...) Postacie bez charakterów. Kukły. Osoby bez twarzy. Raczej: puste ramy, które aktorzy mogą wypełnić własną twarzą, postacią, duchem, ciałem i kośćmi. W słowach wypowiadanych bez związku logicznego i pozbawionych sensu, mogą umieszczać co chcą; (...) Komizm, wartości dramatyczne, humor, samych siebie." /Janesco/

Teatr absurdu wyrasta ze świadomości wyczerpania się form zastanych, był poszukiwaniem takich form teatralnych, które sprostałyby nowej, trudnej i porażającej wiedzy o świecie i człowieku.

27.Pierwszym rzucającym się w oczy problemem w „Tangu” jest odwieczny konflikt pokoleń. W tym przypadku jest on nieco inaczej przedstawiony, ponieważ to jego rodzice reprezentują wartości

odpowiednie dla młodzieży, podczas gdy poglądy głównego bohatera można nazwać konserwatywnymi. Artur pragnie porządku, poszanowania starych, dobrych zasad. Jego celem jest powrót do normalności,

w której miałby prawo do buntu. Zarzuca swojemu ojcu, że jego pokolenie doprowadziło do upadku norm, „przeciw którym można się było jeszcze buntować (…) Brak norm stał się waszą normą. A ja mogę się

buntować tylko przeciw wam, czyli przeciwko waszemu rozpasaniu”. Sprzeciw Artura wydawał się w końcu przynosić sukcesy, lecz zwątpienie w słuszność własnych racji doprowadziło do ponownej porażki, a nawet śmierci głównego bohatera. Dzieło porusza także kwestię upadku moralnego współczesnego świata. Mieszkańcy domu Stomila przywykli do jego niechlujnego wyglądu, a co gorsza do rozwiązłości seksualnej pani domu, która nie ukrywała swojego romansu z Edkiem. Widzimy także babcię Eugenię, ubraną w kolorowy, młodzieżowy strój, grającą w karty i posługującą się nietypowym, jak na swój wiek, językiem: „Cztery piki skurczybyki!” czy „Łubudu - dubudu - bach!”. Doprowadziło do tego łamanie wszelkich norm przez pokolenia, które uważały się za uciskane przez „starą epokę”. Artur tak nazwał panującą wokół niego rzeczywistość: „(…) burdel, gdzie nic nie funkcjonuje, bo wszystko dozwolone, gdzie nie ma ani zasad, ani wykroczeń (…)”. Usiłował odnaleźć jakąś wielką formę, następnie ideę, ale nic już nie było w stanie naprawić świata. Nawet idea Boga została niemal natychmiast przez niego odrzucona, nie mówiąc o postępie, sztuce, a nawet śmierci. Ostatecznie, upadek wszelkich zasad doprowadził do tego, że władzę w domu przejął

bezmyślny i brutalny Edek, człowiek o marnej reputacji, niewykształcony, o którym wuj Eugeniusz mawiał: „to debil”. Innym problemem, który można znaleźć w dramacie Sławomira Mrożka jest zagadnienie władzy

totalitarnej. Gdy Artur zrozumiał, że żadna idea nie jest w stanie przywrócić dawnego ładu, postanowił wprowadzić w domu rządy twardej ręki. Posłużył się w tym celu Edkiem: „To nie pachoł, tylko ramię

mojego ducha. Ciało mojego słowa”. Jednak bohater okazał się za słaby i zbyt prawy, by zostać tyranem. Przez to został szybko i brutalnie obalony przez swojego pomocnika. Fakt podporządkowania się wszystkim domownikom Edkowi, prostakowi i chamowi, symbolizował posłuszeństwo, jakie wykazywała polska inteligencja wobec komunistycznych dygnitarzy PRL. Najlepiej tę sytuację autor zobrazował za pomocą wypowiedzi wuja Eugeniusza: „Ulegam przemocy, ale w duszy będę nim gardził”. W utworze można także dopatrzyć się tematyki rewolucyjnej. Traktując „Tango” jako metaforę, zauważymy, że pokolenie Stomila i Eleonory wywołało swoisty przewrót, który doprowadził do powstania nowej rzeczywistości. Jak przyznaje sam ojciec głównego bohatera, nigdy nie obchodziło go, co będzie później, on skupiał się tylko na łamaniu norm. W rzeczywistości upadek wprowadził na salony ludzi pokroju Edka. Gdy Artur decyduje się na swoistą kontrrewolucję, czyli powrót do starych wartości i poprzez siłę, zostaje obalony przez głównego beneficjenta „nowej epoki”, czyli właśnie Edka. „Tango” poprzez postać Artura, pokazuje człowieka dwudziestowiecznego, który zmaga się z problemami natury filozoficznej i moralnej, niegodzącego się na idący wraz z postępem

cywilizacyjnym upadek obyczajów.

28.S.Grochowiak- polski poeta, dramatopisarz i publicysta.Grochowiak zapisał się w polskiej powojennej poezji jako twórca, który poszukiwał nowych form ekspresji poetyckiej i przeciwstawił się tradycyjnej

interpretacji "piękna". Był klasyfikowany jako poeta reprezentujący nurt turpistyczny (od łac. turpis – brzydki) – programowym wręcz przykładem jest wiersz Płonąca żyrafa. W późniejszym okresie swojej twórczości skłaniał się ku klasyczności i zgodzie na reguły dnia codziennego (bunt nie przemija, bunt się ustatecznia). Poetę cechowała szczególna wrażliwość na barwy. Jeśli w jego utworach pojawiały się jakieś barwy,

nigdy nie był to przypadek. Np. kolor czarny symbolizował śmierć lub żałobę, zielony – rozkład ciała, błękitny – nieograniczone przestrzenie, niebo, a także życie, czerwony – aktywność, życie Twórczość prozatorską Grochowiaka cechowała duża różnorodność. Jego pierwsza powieść Plebania z magnoliami chociaż wyszła w roku „odwilży” nie była wolna od rozwiązań typowych dla powieści produkcyjnej

29.Z.Herbert-polski poeta, eseista, dramatopisarz, autor słuchowisk; kawaler Orderu Orła Białego. Z wykształcenia ekonomista, prawnik i filozof.polski poeta, eseista, dramatopisarz, Tworzywem poezji

Herberta, na co od razu zwróciła uwagę krytyka, są bardzo często mitologiczne opowieści, starożytni bohaterowie i dzieła sztuki; nie pełnią one jednak roli martwych elementów literackiej konwencji. Herbert

stosuje mechanizm szczególnej demitologizacji – próbuje odrzucić wszystkie kulturowe nawarstwienia (o ile taki zabieg w ogóle jest możliwy) i dotrzeć do pierwowzorów, stanąć oko w oko z antycznymi

bohaterami. W jego twórczości przeszłość nie jest bowiem czymś odległym i zamkniętym – ożywiane postaci i zdarzenia pozwalają podjąć próbę zrozumienia historii, a zatem zrozumienia i chwili obecnej.

Przeszłość stanowi miarę dla teraźniejszości

30.Etyka Pana Cogito-Musisz zdecydować, kim naprawdę chcesz być: ”Masz mało czasu, trzeba dać świadectwo”. Każdy z nas powinien świadczyć o wyborze wartości., jakie uznał za swoje. Świadczyć własnym postępowaniem, nie tylko słowem. Zachowaj postawę wyprostowaną. Bezkompromisowa, jednoznaczna postawa wyprostowana stanowi manifest wyznaczany przez autora etyki opartej na wierności

najistotniejszym wartościom: cnocie, godności, prawdzie, braterstwie. Pamiętaj, że zostałeś powołany do wypełniania misji, która jest szczególnym wyróżnieniem, bo „czyż nie było lepszych”. „Wy jesteście solą dla ziemi. Lecz jeśli sól utraci swój smak, czymże ją posolić” - głosi ewangelia Św. Mateusza. Te słowa miał na uwadze autor formułując myśl o obowiązku wzięcia na siebie odpowiedzialności przyjęcia misji świadczenia wartością. „Bądź odważny, gdy rozum zawodzi”. Zachowaj męstwo, nawet w sytuacjach irracjonalnych. Miej w sobie gniew i pogardę dla „Szpiców, katów, tchórzy”, kiedy słyszysz „głos

poniżonych i bitych”. To nakaz nie mieszczący się w etyce chrześcijańskiej, nie uznaje zasady miłosierdzia, każe konsekwentnie manifestować pogardę dla niewolników. „I nie przebaczaj” - to również jest sprzeczne z etyką chrześcijańską. Nic nas nie upomina do wybaczania w swoim, a szczególnie w imieniu tych, których zdradzono o świcie. Wyznaje maksymalistyczną zasadę odpowiedzialności za złe czyny. „Strzeż się dumy niepotrzebnej”, „Oschłości serca”, zachowaj pokorę i dystans wobec samego siebie, powściągliwość w sądzeniu innych. Zwróć się ku sobie, surowo osądzaj własne czyny. Człowiek z łatwością toruje wyroki dotyczące innych ludzi,własnych błędów nie widzi.

31.Leopold Staff- Jeden z najwybitniejszych twórców literatury XX wieku.kojarzony głównie jako przedstawiciel współczesnego klasycyzmu; prekursor poezji codzienności[2], związany także z franciszkanizmem i parnasizmem.Twórczość poetycka Leopolda Staffa oceniana jest

z perspektywy czasu jako trudna do jednoznacznego zaklasyfikowania Chociaż jej centrum zawsze stanowił kult humanizmu i klasycznych wartości, to jednocześnie charakteryzowało ją wewnętrzne napięcie, skłonność do przeciwieństw ("słodycz smutna", "dobroć chora", "pogodny

smutkiem") i skrajności[12][15]. Najbardziej znamienna okazała się "afirmacja i aktywna zgoda na życie", stojąca w opozycji do wczesnych, dekadenckich tendencji poety[16]. Z afirmacją tą na ogół zwykło się kojarzyć autora Gałęzi kwitnącej. Ponadto, Staff generacyjnie przynależał do trzech epok literackich, w każdej z nich odnajdywał się jako autorytet i wzór dla młodych pisarzy[17]. Zdaniem wielu, swoim wejściem na

arenę literacką wypełnił on lukę, jaka powstała w poezji polskiej po odejściu romantyków i pozytywistycznych parnasistów[18]. W okresie Młodej Polski, razem z Janem Kasprowiczem, postrzegany był jako najwybitniejszy reprezentant nowej poezji[19] i największy, obok Antoniego Langego, "sztukmistrz słowa"[20]. W późniejszym czasie Staff nie tylko cieszył się godnością nauczyciela literatów międzywojnia i współczesności powojennej, ale sam wykazał zdolność do

pobierania nauk od swoich młodszych adeptów[21]. Dzięki temu był on dla trzech pokoleń twórcą zawsze nowoczesnym[21]. Jeszcze w latach 30. uważany był za "poetyckiego rówieśnika", a także inicjatora współczesnego klasycyzmu i poezji codzienności[22][23].

32.Czesław Miłosz-Wiersze Czesława Miłosza są intelektualne, a metafory jakich używa – sugestywne. Jego twórczość z lat 30., przed II wojną światową jest przesycona katastrofizmem. Dominuje w niej

rozmach, metaforyczność, rytmiczność, wizje apokalipsy. Wiersze pisane podczas wojny nie mają już w sobie tyle patosu. Są znacznie mniej ozdobne. Poeta stawia na komunikatywność wiersza – na zrozumiałość zawartych w nim treści filozoficznych i intelektualnych. Część z tych wierszy poświęca Miłosz okupowanejWarszawie (Miasto, Błądząc), w której spędził prawie cały okres wojny. W twórczości Miłosza przypadającej na okres wojny da się również zauważyć świadome odchodzenie od tematyki wojennej. Znajdziemy wiersze opisujące zwykłe piękno świata, który – mogłoby się wydawać – nigdy nie zaznał wojny. Tak jest w wierszach Piosenka pasterska, czy Świat – poema naiwnez 1943 r. Po wojnie poeta podjął tematykę bardziej filozoficzną. Szczególnie upodobał sobie formętraktatu. W wydanym w tomie Światło dzienne Traktacie moralnym piętnuje zanik wartości, krytykuje brak moralności i wskazuje na to, co jego zdaniem, należałoby zmienić w ludzkiej mentalności. W 1957 r. napisał Traktat poetycki pokazujący polską historię, kulturę i mentalność ludzi z czasów Młodej Polski. W tomie Druga przestrzeń (2002 r.) znalazł sięTraktat teologiczny, w którym Miłosz rozważa problem tajemnicy wiary. Oprócz wielu poezji Czesław Miłosz napisał także eseje, najważniejszy z nich to Zniewolony umysł - do

dziś uważana za wybitną próbę naukowej analizy działania propagandy komunistycznej. (inne eseje to Rodzinna Europa, Ziemia Ulro, Ogród nauk), powieści (Dolina Issy) oraz dziennik (Rok myśliwego).

33.Miron Białoszewski-polski poeta, prozaik, dramatopisarz i aktor teatralny.

34

35

36.Anna Kamieńska-polska poetka, pisarka, tłumaczka i krytyk literacki; autorka książek dla dzieci i młodzieży.Twórczość to wiersze,zbiory poezjii,opowiadania,powieści,opowieści dla dzieci,eseje i felietony o poezjii,tematyka religijna(książki),

37.Nowa Fala-Nowa Fala skupiała poetów debiutujących w połowie lat 60., dla których przeżyciem pokoleniowym był Marzec 1968 i Grudzień 1970. Czasami bywa nazywana także Pokoleniem '68.Ośrodkiem, wokół którego zaczęło się skupiać środowisko nazwane później Nową

Falą, była krakowska grupa "Teraz", do której należeli Wit Jaworski, Julian Kornhauser, Jerzy Kronhold, Stanisław Stabro, Adam Zagajewski. Dołączyli do niej z czasem poeci z innych ośrodków: poznańska

grupa "Próby" – Stanisław Barańczak i Ryszard Krynicki, z Warszawy – Krzysztof Karasek, Jarosław Markiewicz i Leszek Szaruga, z Łodzi – Jacek Bierezin, Zdzisław Jaskuła, Witold Sułkowski, z Wrocławia

– Lothar Herbst i Marianna Bocian

38.Postmodernizm (inaczej: ponowoczesność, pomo, po-mo) – prąd myślowy odwołujący się do poczucia końca historii i wielkich narracji.Centralnym zagadnieniem i tematem w postmodernizmie

jest opozycja pomiędzy pojęciem nowoczesności i ponowoczesności. Postmodernistyczni teoretycy piszą o końcu człowieka, o zmianie jego kondycji, podają w wątpliwość wszelkie systemy wartości jako

arbitralne i determinujące człowieka. Postmodernizm wiąże się z poczuciem lęku przed modernizmem utożsamianym z systemamitotalitarnymi.

39.

40.Teatr absurdu — nowatorski nurt w dramacie współczesnym, zapoczątkowany wlatach osiemdziesiątych XIX wieku we Francji, mający swój renesans w latach1950-1965, potem odżywający i przekształcany w kolejnych pokoleniach pisarzy. Charakterystyczną cechą teatru absurdu jest widzenie świata, polegające na godzeniu sprzeczności. W teatrze absurdu zostają odwrócone tradycyjne role przypisane tragizmowi i komizmowi - tragizm staje się nośnikiem treści komicznych, a komizm

- tragicznych. Równocześnie zostaje zakwestionowane jedno ontologiczne rozstrzygnięcie świata. Głównymi tematami w dramacie absurdu jest niepewność prawdziwości wszystkiego, co otacza współczesnego człowieka; to tragiczny bohater komicznej gry pozorów istnienia. Działania człowieka w świecie pozbawionym metafizycznego sensu naznaczone są chaosem, a społeczna rzeczywistość bywa często zakłamana przez język i politykę totalitarnego państwa. Co prawda wizja przypadkowego istnienia człowieka w świecie zawierała się w np. tragediach greckich, ale tam odnosiła się do uznanego metafizycznego porządku, natomiast teatr absurdu neguje istnienie takiego porządku. Absurd w tym znaczeniu można traktować nie tylko jako pojęcieestetyczne, ale także jako wyraz pewnej metafizycznej

refleksji wobec świata[1]. W dramatach absurdystów silnie eksponowana jest sztuczność, teatralność; często pojawiają się motywy

masek, luster i snu. Postacie dramatu często zestawione są w parach, np. kat - ofiara, gruby – chudy itp., lub też w układach trójkowych, np. dwóch na jednego. Wprowadzany jest także motyw sobowtórów.

Absurdyści korzystają chętnie z tradycyjnych motywów farsowych, np. poślizgnięcie się na skórce od

banana (Wdowy Mrożka)