TEMAT 1.: GENEZA I ROZWÓJ NAUKI O ORGANIZACJI.
NAUKA O ORGANIZACJI A TEORIE ORGANIZACJI.
Pojęcie ORGANIZACJA charakteryzuje się dużą złożonością i wieloznacznością. Może być rozpatrywane z różnych punktów widzenia i stanowi przedmiot zainteresowań wielu dyscyplin naukowych. Z tego względu można wyróżnić wiele teorii (koncepcji, nurtów, podejść do organizacji)
NAUKA O ORGANIZACJI porządkuje różne aspekty wiedzy dotyczącej funkcjonowania organizacji w zmieniającym się otoczeniu.
EWOLUCJA KONCEPCJI ORGANIZACJI.
ORGANIZACJA to twór społeczno-technologiczny złożony z ludzi którzy zmierzają do osiągnięcia określonych celów, co wymaga połączenia wspólnych wysiłków. Uzyskanie efektów takiego połączenia (nadwyżki nad sumą wysiłków indywidualnych) nazywanego efektem synergicznym wymaga koordynacji i integracji tych wysiłków
ORGANIZACJA to także system którego uporządkowanie polega na tym, że funkcjonalnie zróżnicowane jego części w zasadzie wspólnie przyczyniają się do powodzenia całości, a powodzenie całości jest istotnym warunkiem powodzenia części.
Termin ORGANIZACJA w powszechnym rozumieniu oznacza instytucję *przedsiębiorstwo, szpital, urząd skarbowy) lub proces ORGANIZOWANIA, przez który rozumie się taki sposób ułożenia i przydziału pracy członkom organizacji, aby możliwe było sprawne osiągnięcie jej założonych celów.
W literaturze przedmiotu pojęcie organizacji występuje w trzech ujęciach:
CZYNNOŚCIOWYM – jako proces tworzenia rzeczy złożonej
ATRYBUTOWYM – jako zespół cech charakterystycznych rzeczy organizowanej
RZECZOWYM – jako rzecz złożona z części powiązanych ze sobą w taki sposób, aby umożliwiły sprawne funkcjonowanie całości
ORGANIZACJA to złożony system zmierzający do osiągnięcia celów przy użyciu określonej kombinacji zasobów za pomocą określonego rodzaju działań.
WYRÓŻNIA SIĘ TRZY GŁÓWNE PODEJŚCIA DO ORGANIZACJI:
strukturalne
podmiotowe
sytuacyjne
PODEJŚCIE STRUKTURALNE, inaczej mechanistyczne, w którym traktowano człowieka jako „przedmiot” organizowania, a więc dostosowywano go do struktury organizacji (człowiek i organizacja jako maszyna). W nim wyróżnia się trzy nurty:
klasyczna teoria zarządzania – główny przedmiot zainteresowań stanowiły stanowisko pracy i praca jako forma działania, którą badano w aspekcie jej wydajności. Zasady zarządzania to kombinacja reguł wojskowych i inżynierskich
zarządzanie naukowe – całe „myślenie” należy do managerów i projektantów a całe „robienie” do pracowników
kierunek systemowy – organizacja jako uporządkowany zbiór elementów, nie tylko rzeczowych, ale także takich jak władza, status społeczny, moralność, prawo czy wiara.
PODEJŚCIE PODMIOTOWE – „organizacje jako organizmy”, które koncentrują się na rozumieniu potrzeb organizacji i jej stosunków z otoczeniem oraz zarządzaniu nimi. Najważniejszym elementem organizacji jest człowiek, ponieważ jest on jedynym twórczym składnikiem. Sukces organizacji zależy od integracji potrzeb jednostki i organizacji. W podejściu tym wyróżniamy dwa nurty:
nurt socjologiczny – człowiek jest istotą społeczną a w swoim działaniu kieruje się motywami społecznymi, psychologicznymi i ekonomicznymi mającymi swoje źródło w potrzebach ludzkich
nurt psychologiczny – człowiek jest istotą w pełni autonomiczną, a motywy jego zachowania są oparte na potrzebach ego i są wynikiem stanu jego osobowości (świadomość, rozum, emocje, wiara, kultura), jego osobistego doświadczenia
PODEJŚCIE SYTUACYJNE, którego podstawą jest przystosowywanie się organizacji do otoczenia. Otoczenie to główny czynnik determinujący, który wymusza różne struktury organizacyjne. Przystosowanie się organizacji do otoczenia zależy od zdolności jej kierowników do identyfikacji napotkanych warunków.
W nowoczesnej teorii sytuacyjnej element determinujący został zastąpiony elementem współpracy co oznacza wzajemne oddziaływanie otoczenia i organizacji.
Ujęcie historyczne organizacji zaczerpnięte z obserwacji dokonywanych w przemyśle, ukazuje zbieżności między modernistycznymi zmianami w teorii organizacji, a zmianami w przemyśle. Drogę rozwoju przemysłu można podzielić na następujące fazy:
faza pierwsza – wzięła się z wykorzystania maszyn i poprzedziła fabryczny system produkcji
faza druga – rozpowszechniła się w latach 50-60 XX w. kiedy zaczęto wykorzystywać złożone procesy produkcyjne wymagające rozbudowanych systemów organizacji społecznej i biurokracji (kontrola, rutyna, sprzedaż)
faza trzecia – nowe stosunki z partnerami organizacji, co wymaga od niej większej elastyczności, orientacji na klienta, aktywności na arenie międzynarodowej czy wprowadzania innowacji. Wiąże się to z przejściem od organizacji.
INNE KONCEPCJE METAFORYCZNE WSPÓŁCZESNYCH ORGANIZACJI:
koncepcja organizacji jako mózgu – organizacje są systemami przetwarzającymi informacje, zdolnymi do uczenia się tego jak się uczyć
koncepcja organizacji jako kultury – kultura to istotny czynnik kształtujący charakter organizacji a organizacja to ludzie, których system wartości kształtuje się w środowisku społecznym szerszym niż sama organizacja (zwyczaje, tradycje, mity, symbole organizacji)
koncepcja organizacji jako systemu politycznego – układy interesów, konflikty i gry sił kształtują i zmieniają charakter organizacji
koncepcja organizacji jako psychicznego więzienia – pracownicy stają się zakładnikami własnych myśli, idei i przekonań, poddają się temu, co rodzi się w ich podświadomości
kolaż jako metafora teorii organizacji – uznajemy wartość patrzenia z różnych punktów widzenia i korzystania z teorii oraz wiedzy i doświadczenia, aby stworzyć nowe dzieło (nową teorię do wykorzystania w konkretnych warunkach)
UWARUNKOWANIA ROZWOJU ORGANIZACJI GOSPODARCZYCH I GENEZA PRZEDSIĘBIORSTWA.
Organizacje gospodarcze do których współcześnie zaliczamy różne formy przedsiębiorstw, są wytworem określonych procesów cywilizacyjnych. Ukształtowały się w wyniku procesów rozwoju potencjału wytwórczego, stosunków ekonomicznych, politycznych, prawnych i społecznych.
Powstanie i rozwój organizacji gospodarczych są ściśle związane z rozwojem cywilizacyjnym, w którym można wyróżnić:
Epokę agrarną od 8000 r. p.n.e. do 1650 – 1750 r. n.e.)
Epokę przemysłową (industrialną) do połowy lat 50. XX wieku
Epokę informacyjną
W EPOCE AGRARNEJ obejmującej okresy niewolnictwa i feudalizmu występujące organizacje gospodarcze nie miały cech przedsiębiorstwa.
W OKRESIE NIEWOLNICTWA istniały (Egipt, Rzym) duże gospodarstwa niewolnicze. Były one nastawione na zaspokajanie potrzeb właścicieli (patrycjuszy), wytwarzając żywność, odzież, broń i artykuły luksusowe. Sprzedaż produktów była czymś wyjątkowym. Cechą tych organizacji gospodarczych był brak znajomości pojęcia kosztów.
W OKRESIE FEUDALIZMU w średniowieczu organizacje gospodarcze występowały w postaci posiadłości wokół zamków czy klasztorów (zboża, mięso, sery, wina, lekarstwa) jednak typowym zakładem pracy był warsztat rzemieślniczy. Wiele miast w Europie (Paryż, Londyn, Norymberga) w tym i w Polsce (Kraków, Gdańsk, Toruń) było poważnymi ośrodkami rzemiosła.
PRZEDSIĘBIORSTWA POWSTAŁY WRAZ Z ROZWOJEM STOSUNKÓW TOWAROWO-PIENIĘŻNYCH W EPOCE PRZEMYSŁOWEJ. Tworzące się żywiołowo przedsiębiorstwa handlowe, bankowe i przemysłowe rozsadziły cechową gospodarkę feudalną stając się fundamentem gospodarki kapitalistycznej.
Rozwój przedsiębiorstw doprowadził na przełomie XVIII i XIX w. do rewolucji przemysłowej.
PROTOPLASTĄ PRZEDSIĘBIORSTWA PRZEMYSŁOWEGO BYŁA MANUFAKTURA.
Przekształcenie się manufaktury w przedsiębiorstwo nastąpiło pod koniec XVIII w. gdy prace maszynowe zaczęły wypierać prace ręczne. W XIX wieku powstały sieci kolejowe ułatwiające przewóz surowców, półfabrykatów i wyrobów gotowych. Ogromne przyspieszenie rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych nastąpiło w drugiej połowie XIX w. kiedy maszyny parowe zastąpiono maszynami napędzanymi energią elektryczną.
MANUFAKTURA A PRZEDSIĘBIORSTWO PRZEMYSŁOWE
PORÓWNANIE
W – wyróżnik
M – manufaktura
P - przedsiębiorstwo przemysłowe
W: Techniczny podział pracy
M: Nie występuje albo jest w zalążku
P: Jest z reguły bardzo rozwinięty
W:Techniczne uzbrojenie pracy
M:Bardzo niskie, w postaci najprostszych urządzeń i narzędzi z dominacją pracy ręcznej
P:Jest zróżnicowane zależnie od rodzaju produkcji (działalności) często bardzo wysokie
W: Warunki pracy
M: Najczęściej bardzo trudne
P: Zróżnicowane, ale dużo lepsze niż w manufakturze
TAYLORYZM – w wyniku badań nad organizacją pracy F.W. Taylora na początku XX w. nastąpił istotny postęp w rozwoju przedsiębiorstw polegający na wprowadzeniu w procesach produkcyjnych pogłębionego podziału pracy. Pozwoliło to szeroko zastosować specjalistyczne maszyny i urządzenia oraz przejść do produkcji wielkoseryjnej i masowej. W efekcie duża skala produkcji dała znaczne obniżenie kosztów i cen co wpłynęło na wzrost popytu.
FORDYZM – działalność H. Forda w Detroit począwszy od lat 20. XX w. przyczyniła się do upowszechnienia produkcji potokowej (taśmowej) co dało dalszy poważny wzrost wydajności pracy i obniżenie kosztów wytwarzania oraz potanienie produktów.
DO NAJWAŻNIEJSZYCH UWARUNKOWAŃ ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW NALEŻĄ:
powstanie spółek akcyjnych (korporacji)
zmiany w terytorialnym zasięgu działalności (od lokalnego do globalnego)
zmiany w relacji przedsiębiorstwo-państwo
zmiany w roli poszczególnych zasobów w ekonomice przedsiębiorstwa
zmiany w systemach zarządzania i strukturze organizacyjnej
zmiany w relacji przedsiębiorstwo-otoczenie
INNOWACYJNOŚĆ SPÓŁEK AKCYJNYCH (OD DRUGIEJ POŁOWY XX W.) W STOSUNKU DO PRZEDSIĘBIORSTWA INDYWIDUALNEGO POLEGAŁA NA UMOŻLIWIENIU:
gromadzenia rozproszonych oszczędności do celów produkcyjnych lub usługowych, które inaczej nie byłyby zakumulowane
zwiększenia skali produkcji w efekcie zgromadzenia kapitału
zmniejszenie ryzyka działalności gospodarczej w wyniku jego rozłożenia na większą liczbę właścicieli (akcjonariusz)
obrotu akcjami, które przyczyniły się do znacznego poszerzania rynku kapitałowego.
Do podstawowych cech charakteryzujących początek epoki informacyjnej zaliczamy: liberalizację gospodarki, globalizację, oraz nową rewolucję technologiczną, opartą na wyspecjalizowanej wiedzy. Zjawiska te kształtują i będą kształtować sposoby zachowania się wszystkich organizacji w tym również przedsiębiorstw.
W XX wieku możliwości rozwoju handlu i współpracy międzynarodowej różnych organizacji zostały zwielokrotnione dzięki rewolucji w łączności i informatyce.
TEMAT 2.: FORMY RODZAJE I CYKL ŻYCIA ORGANIZACJI.
RODZAJE ORGANIZACJI.
Istnieje ogromna liczba różnych rodzajów organizacji. Trudno jest przedstawić prostą typologię, gdyż nie wszystkie kryteria spełniają warunek rozłączności podziału.
Przede wszystkim organizacje dzielimy na formalne i nieformalne.
Organizacje formalne to takie w których cele i stosunki organizacji ujęto w specyficznym zapisie regulującym wzajemne zależności i korelacje pomiędzy jej elementami. Według ich wartości można podzielić je na:
Organizacje sektora prywatnego – przede wszystkim przedsiębiorstwa
Organizacje sektora publicznego – jednostki administracji państwowej i samorządowe, organizacje militarne, policyjne
Organizacje sektora porządkowego – od organizacji społecznych po pozarządowe
Organizacje (grupy) nieformalne powstają w organizacjach na skutek niemożności zaspokajania potrzeb w ramach jej formalnej struktury i są one mniej lub bardziej trwałe oraz mniej lub bardziej legalne. Zwykle są efektem więzi międzyludzkich, koleżeńskich, zawodowych, wspólnoty interesów i mogą wspomagać organizację formalną, albo gdy ich cele są sprzeczne z celami organizacji, oddziałują destrukcyjnie.
Organizacje można tradycyjnie podzielić na:
Produkcyjne – dostarczające dobra i usługi zaspokajające potrzeby ludzi
Polityczne – związane z realizacją celów politycznych
Adaptacyjne – na przykład badawcze, kulturalne, sportowe
Przyjmując za kryterium typ więzi łączących ludzi w procesie pracy, organizacje dzieli się na:
Przymusowe – oparte nawet na przymusie fizycznym (więzienia)
Utylitarne – w których władza wynika z prawa dysponowania środkami motywacyjnymi
Normatywne – gdzie władza opiera się na przekonaniach ludzi (kościoły, partie polityczne)
Często za wyróżniki organizacji przyjmuje się takie kryteria jak ich wielkość, stopień skomplikowania i czas trwania.
Kryterium wielkości pozwala wyróżniać organizacje małe, średnie i duże, a wielkość organizacji w istotny sposób wyznacza jej zorganizowanie i zarządzanie nią.
Kryterium stopnia skomplikowania pozwala wyróżnić organizacje proste i złożone, w zależności od liczby w danej całości organizacyjnej, części funkcjonalnie zróżnicowanych, świadomie ukształtowanych.
Kryterium czasu trwania pozwala wyróżnić organizacje terminowe i bezterminowe, ale także organizacje w różnych fazach cyklu życia.
Organizacje dzieli się powszechnie według funkcji wiążących się z zaspokajaniem potrzeb społecznych (funkcji genotypowej) albo celu zewnętrznego na:
organizacje gospodarcze nastawione na zysk – uczestniczące w produkcji i wymianie dóbr i usług w celu zaspokajania potrzeb społeczeństwa
organizacje użyteczności publicznej – z reguły niedochodowe, służące zaspokajaniu potrzeb społecznych w zakresie oświaty (szkoły), zdrowia (szpitale) itp.
organizacje administracyjne państwowe i samorządowe – ich zadaniem jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania państwa w określonych warunkach wewnętrznych i zewnętrznych.
organizacje militarne i policyjne – mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.
organizacje społeczne – ich rolą jest dbanie o interesy określonych warstw, klas społecznych, grup zawodowych, grup zainteresowań (partie polityczne, organizacje młodzieżowe, związki zawodowe, towarzystwa naukowe).
organizacje religijne – zrzeszające ludzi wyznających takie same wartości o odgrywające istotną rolę w kształtowaniu świadomości ludzi.
rodzina – stanowiąca podstawową grupę społeczną
CYKL ŻYCIA ORGANIZACJI.
Koncepcja cyklu życia organizacji opiera się na założeniu, że organizacje podobnie jak organizmy rozwijają się fazowo. W swojej ścieżce rozwoju przechodzą od stanu początkowego, przez zróżnicowane i odmienne stany pośrednie aż do stanu końcowego.
Według L.E. Greinera rozwój organizacji można utożsamiać z występującymi przemiennie procesami jego ewolucji, charakteryzujący stopniowy wzrost, i rewolucji – opisującej czasy wstrząsów i zawirowań.
Model L.E. Greinera funkcjonuje pod nazwą KRYZYSOWEJ KONCEPCJI PRZEKSZTAŁCEŃ ORGANIZACJI i przedstawia aż 5 faz rozwoju organizacji:
Faza I – wzrost przez kreatywność
Faza II – wzrost przez kierowanie
Faza III – wzrost przez decentralizację
Faza IV – wzrost przez koordynację
Faza V – wzrost przez współpracę
CHARAKTERYSTYKA FAZ CYKLU ŻYCIA ORGANIZACJI
Styl zarządzania
Faza 1: autokratyczny
Faza 2: dyrektywny
Faza 3: delegacyjny
Faza 4: nadzorujący
Faza 5: partycypacyjny
Cel zarządzania
Faza 1: produkcja i sprzedaż
Faza 2: wzrost
Faza 3: ekspansja rynkowa
Faza 4: konsolidacja
Faza 5: kreatywność i innowacje
Struktura organizacyjna
Faza 1: nieformalna
Faza 2: funkcjonalna
Faza 3: dywizjonalna
Faza 4: nowa dywizjonalna
Faza 5: macierzowa
Sposób działania
Faza 1: innowacyjność, zorientowanie techniczne, niedocenianie organizacji pracy i zarządzania
Faza 2: doskonalenie zarządzania, specjalizacje pracy, planowanie i budżetowanie, rozwój zasobów
Faza 3: delegowanie odpowiedzialności, jednoosobowe kierownictwo, oddziały realizują własne cele
Faza 4: reguły i procedury koordynowania działalności, rachunkowość zarządcza, techniki informacyjne
Faza 5: autonomia pracowników, koła jakości, samodzielne zespoły
Problem
Faza 1: kryzys przywództwa
Faza 2: kryzys autonomii
Faza 3: kryzys kontroli
Faza 4: kryzys biurokracji
Faza 5: - -
Działanie
Faza 1: wzrost przez kreatywność
Faza 2: wzrost przez kierowanie
Faza 3: wzrost przez decentralizację
Faza 4: wzrost przez koordynację
Faza 5: wzrost przez współpracę
PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO ORGANIZACJA GOSPODARCZA.
Przedsiębiorstwa (wraz z gospodarstwami rolnymi i domowymi) są podstawowymi podmiotami gospodarczymi i stanowią kościec całego systemu gospodarczego. W ich ramach powstaje największa część dochodu narodowego, a od ich aktywności ekonomicznej zależy poziom życia całego społeczeństwa
Pojęcie przedsiębiorstwa nie jest jednolicie definiowane i interpretowane, między innymi ze względu na:
odmienne podejście różnych dyscyplin naukowych
inne usytuowanie w gospodarce narodowej oraz różny zakres jego samorządności decyzyjnej w zależności od ustroju politycznego
bardzo duże zróżnicowanie ze względu na własność, status prawny, typ i rodzaj działalności itp.
duże przemiany w przedsiębiorstwach od końca XX w
PRZEDSIĘBIORSTWO to jednostka prowadząca działalność gospodarczą, dążącą do zaspokajania potrzeb innych podmiotów życia społecznego (osób i/lub instytucji) przez wytwarzanie wyrobów i/lub świadczenie usług, przy czym działalność ta jest motywowana chęcią uzyskiwania korzyści majątkowych i prowadzona samodzielnie, na ryzyko właściciela czy właścicieli.
Cechy odróżniające przedsiębiorstwo od innych organizacji
jest powoływane nie do realizacji jednego przedsięwzięcia lecz do prowadzenia działalności gospodarczej w sposób trwały
zaspokaja swoimi produktami/usługami potrzeby innych podmiotów będących jego klientami
wymienia produkty z klientami na zasadzie kupna-sprzedaży co dotycz zarówno jego sfery zaopatrzenia jak i zbytu.
posiada pochodzące od właściciela określone zasoby kapitałowe w postaci środków pieniężnych, dóbr materialnych oraz wartości niematerialne i prawne
cechuje je samodzielność decyzyjna co do rodzaju, charakteru i zakresu prowadzonej działalności, stosunków z otoczeniem oraz swojej wewnętrznej organizacji (zasada autonomii przedsiębiorstwa)
swoje koszty i obciążenia podatkowe pokrywa z uzyskiwanych przychodów. Swój stan majątkowy wykazuje w bilansie, a wynik finansowy w rachunku strat i zysków
jest organizacją zarobkującą, tzn. dąży do maksymalizacji dochodowości zaangażowanego kapitału
prowadzi działalność na własne ryzyko, odpowiada za swoje zobowiązania finansowe
ponosi odpowiedzialność karną za przestępcze działania swych przedstawicieli (pracowników)
Wymienione cechy należy uzupełnić trzema dodatkowymi wyróżnikami przedsiębiorstwa:
jest ono systemem otwartym, tzn. pozostaje w stałej interakcji ze swoim otoczeniem;
charakteryzuje się ono dużym dynamizmem, jest więc systemem dynamicznym;
jest nastawione na uczenie się, przyjmowanie i gromadzenie nowej wiedzy oraz jej stosowania w swojej działalności (tzw. Ucząca się lub inteligentna organizacja).
Nie należy utożsamiać pojęcia „zakład” z przedsiębiorstwem.
Przedsiębiorstwo to kategoria ekonomiczna i prawna, natomiast zakład oraz filia to kategorie terytorialne, organizacyjne i produkcyjne.
W gospodarce narodowej występują organizacje gospodarcze non-profit, zbliżone do przedsiębiorstw, którymi jednak nie są:
gospodarstwa pomocnicze, funkcjonujące w ramach jednostek budżetowych (zakłady lecznicze, jednostki oświatowe i naukowe oraz kulturalne)
zakłady budżetowe, będące wyodrębnionymi jednostkami organizacyjnymi, których przedmiotem działania jest odpłatne świadczenie określonych usług użyteczności publicznej (żłobki, przedszkola, domy pomocy, muzea, biblioteki)
organizacje społeczne, w tym fundacje prowadzące działalność gospodarczą.
CECHY ORGANIZACJI NON-PROFIT:
działalność gospodarcza nie jest głównym przedmiotem działania tych organizacji, ale ma wyraźny charakter dodatkowy, uboczny
ich działalność dostarcza środków (finansowych lub rzeczowych) umożliwiających prowadzenie podstawowej działalności społecznej
prowadzą działalność w całości lub częściowo z zewnętrznego zasilania finansowego (budżetu państwa, budżetów terenowych, składek członków, zbiórek publicznych, sponsorów)
często oferują wyroby lub usługi po cenach ustalonych poniżej ich kosztów albo nawet bezpłatnie.
NALEŻY WYRAŹNIE ODRÓŻNIĆ PRZEDSIĘBIORSTWA OD ICH RÓŻNYCH ZWIĄZKÓW.
STOWARZYSZENIE (branżowe, izba przedsiębiorstw) zrzesza przedsiębiorstwa ,które konkurują między sobą, ale jednocześnie realizują w ramach stowarzyszenia swoje wspólne interesy w zakresie standaryzacji przemysłowej, związków zawodowych itp.
KONSORCJUM jest porozumieniem (związkiem) przedsiębiorstw i ewentualnie innych jednostek organizacyjnych (banków, uczelni) zawartym w celu zrealizowania pewnych przedsięwzięć, wymagających dużych nakładów kapitałowych i intelektualnych, przekraczających możliwości jednego człowieka konsorcjum. Konsorcjum nie ma osobowości prawnej a każdy uczestnik odpowiada swoim majątkiem za jego zobowiązania. Jeden z uczestników pełni funkcję koordynatowa przedsięwzięcia.
KARTEL jest umownym związkiem przedsiębiorstw, w którym następuje ograniczenie ich samodzielności w zakresie określonym umową kartelową. Dotyczy ono głownie instrumentów polityki sprzedaży, w tym cen. kartel ma na celu opanowanie rynku przez ograniczenie konkurencji. Jest zwalczany przez prawodawstwa poszczególnych krajów, jak również prawo UE.
Przedsiębiorstwo ujmujemy jako system otwarty, ponieważ bezwzględnym warunkiem jego funkcjonowania są jego kontakty z otoczeniem.
CECHAMI PRZEDSIĘBIORSTWA JAKO SYSTEMU OTWARTEGO SĄ:
przedsiębiorstwo jako system otwarty składa się z wielu wzajemnie powiązanych i skorelowanych podsystemów
przedsiębiorstwo funkcjonuje w określonych otoczeniu
między otoczeniem a poszczególnymi podsystemami przedsiębiorstwa zachodzą określone związki, zależności i ciągłe interakcje
przedsiębiorstwo pobiera z otoczenia określone zasoby niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej, które w wyniku procesów produkcyjnych (usługowych) przekształca w inne zasoby, które w formie wyrobów lub usług trafiają na rynek, czyli ponownie do otoczenia
warunkiem funkcjonowania przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest bezwzględne przestrzeganie zasady: wartość na wyjściu (efekty działalności) musi być większa od wartości nakładów (zasobów) na wejściu.
TEMAT 3.: MISJA I CELE ORGANIZACJI.
POJĘCIE MISJI I CELÓW ORGANIZACJI.
Podstawą istnienia organizacji jest określona koncepcja działania, która składa się z trzech elementów:
funkcji, jaką podmiot chce spełniać na rynku i szeroko pojmowanym otoczeniu (może się ona zmieniać ze względu na zmianę potrzeb itp.)
sposobu spełniania tej funkcji (należy rozumieć ją szeroko, łącznie z obsługą klienta
segmentu rynku, który określa obszar działania organizacji.
Koncepcyjne ramy działania prezentowane są w misji organizacji, wyznaczającej wzajemne proporcje między jego elementami.
MISJA ORGANIZACJI to oświadczenie woli wyrażające jej posłannictwo zdefiniowane w postaci unikatowego celu, do którego osiągnięcia organizacja trwale dąży, aby pełnić pożądaną rolę w określonym środowisku.
Na kształt misji mają wpływ:
historia organizacji
preferencje i wizje kierownictwa lub właścicieli
środowisko, w jakim organizacja działa
środki, jakimi organizacja dysponuje.
K. Obłój sformułował następujące postulaty dotyczące ustalania misji organizacji:
musi być zakotwiczona w przyszłości
powinna mieć motywujący charakter
musi być wiarygodna
powinna być lapidarna
powinna mieć element marzenia
musi być jednocześnie ogólna i konkretna
L.A. Digman twierdzi, że misja musi spełniać następujące wymagania:
być ukierunkowana rynkowo- powinna dokładnie określać rynek lub rynki, na których organizacja działa lub zamierza działać
spełniać postulat realności- założenia nie powinny być ani zbyt obszerne, gdyż będą one wtedy niemożliwe do spełnienia, ani zbyt wąskie, ponieważ będą one wówczas za bardzo ograniczać zakres działania organizacji
być motywacyjna- skuteczna misja motywuje każdego członka organizacji do osiągnięcia w swej dziedzinie sukcesu
być szczegółowa- założenia powinny być na tyle szczegółowe, aby określić główne kierunki działania organizacji, zostawiając jednak menedżerom pewien margines swobody.
Posłannictwo organizacji wyrażone w misji znajduje odzwierciedlenie w jej celach.
Wyznaczenie celu działania to podstawowy atrybut zorganizowanego działania.
Celem jest założony rezultat dążeń, punkt dojścia, do którego osiągnięcia się zmierza, albo- inaczej mówiąc- pożądany, przyszły stan rzeczy, jaki organizacja chciałaby osiągnąć.
Konkretyzując, można powtórzyć za L. Balcerowiczem, że celem przedsiębiorstwa jest zmienna ekonomiczna (lub zmienne ekonomiczne) odnoszące się do jego działalności, będąca przedmiotem głównego zainteresowania jego kierownictwa i tym samym stanowiąca główne kryterium wyboru typu i kierunku działania.
W odniesieniu do przedsiębiorstw można wyróżnić cele:
immanentne- celem głównym przedsiębiorstwa jest wytwarzanie i sprzedaż wyrobów i usług
transcendentne- poszczególne podsystemy przedsiębiorstwa mają własne cele, jak: zysk, udział w rynku, wartość przedsiębiorstwa, przetrwanie, zadowolenie klientów, zadowolenie pracowników, utrzymanie dotychczasowego poziomu zatrudnienia, wpływy polityczne i społeczne.
Cele poszczególnych podsystemów (transcendentne) nie mogą być osiągnięte jeśli przedsiębiorstwo nie osiągnie swojego celu głównego.
TEORIE GŁÓWNEGO CELU ORGANIZACJI.
Cele przedsiębiorstwa to ważny przedmiot analiz teoretycznych.
Obecnie przeważa pogląd, że przy wielości celów szczegółowych wszystkie one mogą być podporządkowane jednemu celowi ogólnemu (głównemu), którym się przedsiębiorstwo kieruje w działaniu.
Doświadczenie gospodarcze wykazało, że wielość celów ma istotne, ujemne strony, a mianowicie:
cele mają niejednakową ważność, dlatego gdy chce się wyrazić je syntetycznie konieczne jest ustalenie hierarchii celów
nieuchronne jest występowanie sprzeczności między celami, zwiększona realizacja jednego celu wiąże się ze zmniejszeniem realizacji innego celu.
„Przyjęcie wiązki celów może stać się instrumentem uzasadnienia każdej nietrafnej decyzji.”
Wśród najbardziej powszechnych poglądów, za główny cel przedsiębiorstwa uważa się:
przetrwanie- w sytuacjach poza kryzysowych może być uznany tylko za cel wstępny, warunkujący realizację innych celów
rozwój- jest ważnym warunkiem przetrwania, jednak rozwój sam w sobie nie może być celem przedsiębiorstwa
wygospodarowanie zysku- dążenie do maksymalizacji zysku jest konstytutywną cechą przedsiębiorstwa (neoklasyczna teoria ekonomii).
W prymitywnie zarządzających przedsiębiorstwach występuje pogoń za zyskiem za wszelką cenę bez względu na dobro pracowników, odbiorców i użytkowników, społeczności regionu i państwa, a także bez uwzględniania konieczności ochrony środowiska.
Współcześnie przedsiębiorstwa kierują się nie tylko nakazem szybkiego maksymalizowania zysku, ale narzucają sobie samoograniczenia w dążeniu do maksymalizacji zysku. Kierują się przy tym:
dążeniem do pozyskiwania nowych klientów i utrzymania dotychczasowych w warunkach konkurencji
dążenia do zdobycia nowych rynków czy ich nowych segmentów
staranie o dobrą opinię w społeczeństwie, a zwłaszcza w regionie i we wspólnotach lokalnych
tworzeniem korzystnych warunków dla pracowników
Nie ulega wątpliwości, że jeżeli celem przedsiębiorstwa ma być maksymalizacja zysku, to powinna to być maksymalizacja w długim okresie.
Za przyjęciem maksymalizacji zysku jako celu przedsiębiorstwa przemawiają następujące argumenty:
zysk jest najsilniejszym, najbardziej uniwersalnym i ciągle obecnym motywem działania
jeśli konkurencja jest silna, to firmy muszą maksymalizować zysk, aby mogły przetrwać na rynku
założenie, że firmy maksymalizują zysk, pomaga rozumieć ich reakcje i zachowania
PRZEDSTAWICIELE EKONOMII EWOLUCYJNEJ odrzucają maksymalizację zysku jako podstawę zachowań przedsiębiorstwa, twierdząc, że:
przedsiębiorstwa poszukują zysku, ale nie jest ich celem jego maksymalizacja
przedsiębiorstwa usiłują dostosować się do zmieniających się warunków rynkowych, przewidywanych szoków i wahań procesów ekonomicznych
przedsiębiorstwa poddawane są procesowi naturalnej selekcji, będącej zasadniczym elementem mechanizmu rynkowego
środowisko rynkowe określa, co można uznać za sukces przedsiębiorstwa, który jest ściśle związany ze zdolnością do jego przetwarzania i rozwoju
TEORIA POSTĘPOWANIA ZADAWALAJĄCEGO należąca do szkoły behawioralnej (H. A. Simon) głosi, że przedsiębiorstwa nie stawiają sobie celu maksymalizacji zysku lecz dążą do uzyskania zysków zadowalających, czyli będących do zaakceptowania przez właścicieli – akcjonariuszy, mających określony poziom aspiracji w tym zakresie i pozwalających na rozwój przedsiębiorstwa.
TEORIE MANAGERSKIE wskazują na odmienność ekonomicznych interesów właścicieli kapitału i zarządzających firmą. Najemni managerowie bardziej niż zysk preferują powiększanie przedsiębiorstwa, gdyż jego wzrost, rozwój i ekspansja podnoszą ich zarobki i prestiż zawodowy.
Managerowie podejmują działania zgodnie z interesami akcjonariusz, gdy:
posiadają akcje przedsiębiorstwa lub opcje na akcje
mają powiązane wynagrodzenie z osiąganą przez przedsiębiorstwo stopą zwrotu z zaangażowanego kapitału
występuje zagrożenie przejęcia przedsiębiorstwa przez inną firmę
występuje wąski rynek pracy dla kadry kierowniczej
Coraz szerzej w świadomym biznesie przyjmuje się, że celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja jego wartości rynkowej. Uważa się, że:
gdy przedsiębiorstwo jest zarządzane z perspektywy jego wartości, to podejmuje się w nim najkorzystniejsze decyzje
dążenie akcjonariuszy do zwiększania wartości przedsiębiorstwa nie jest sprzeczne z interesem innych jego partnerów, zwłaszcza pracowników
jeżeli wartość przedsiębiorstwa nie wzrasta, to zaangażowany w nim kapitał będzie się z niego wycofywał.
Dążenie przedsiębiorstwa do osiągnięcia zysku i wzrostu jego wartości rynkowej wspomagają się. Cel przedsiębiorstwa najlepiej wyraża więc dążenie do maksymalizacji dochodowości (stopy zwrotu) kapitału zaangażowanego przez właścicieli przy ustalonym (akceptowanym) poziomie ryzyka. Inaczej mówiąc celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja jego wartości dla właścicieli w długim okresie.
Przedstawiciele teorii głoszącej , że celem przedsiębiorstwa jest służenie społeczeństwu, podkreślają iż współczesne przedsiębiorstwo nastawione jest nie tylko na realizację swoich egoistycznych celów, ale przede wszystkim na służeniu społeczeństwu, podkreśla się, że przedsiębiorstwo nie jest tylko organizacją gospodarczą…
SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA.
Powodzeniem przedsiębiorstwa w realizacji jego celów zainteresowanych jest wiele stron: właściciele, managerowie i pracownicy, ale także wiele instytucji i osób z jego bliskiego otoczenia: klienci, dostawcy, kooperanci, wierzyciele, banki, instytucje fiskalne, społeczność lokalna. Te wszystkie osoby i instytucje nazywa się stronami zainteresowanymi (interesariuszami – ang. Stakeholders).
W konwergencyjnej teorii interesariuszy, podważa się twierdzenie, że przedsiębiorstwu przyświeca tylko jeden cel główny jakim jest maksymalizacja korzyści dla właściciela i sugeruje się, że poza dobrem właścicieli celem przedsiębiorstwa muszą być też korzyści interesariuszy.
W ramach koncepcji społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa oczekuje się, że dążenie do maksymalizacji zysku powinno być skorelowane z działaniami nakierowanymi na ochronę środowiska, poszanowanie praw pracowniczych, rozwój społeczności, w których firmy działają oraz inne elementy otoczenia. Mówimy tu o:
wewnętrznej odpowiedzialności – kierownictwo przedsiębiorstwa powinno równoważyć interesy właścicieli i pracowników
zewnętrznej odpowiedzialności – kierownictwo przedsiębiorstwa powinno uwzględniać interesy swoich partnerów rynkowych (dostawców, odbiorców, inwestorów itp.) oraz przyczyniać się do rozwiązywania ważnych i trudnych problemów społecznych w regionie, a nawet w całym kraju ( tworzenie nowych miejsc pracy, ograniczanie bezrobocia, ochrony środowiska przyrodniczego, przyczynianie się do poprawy warunków życia ludności, pomoc w walce z biedą).
ARGUMENTY ZA I PRZECIW SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA.
Argumenty ZA
# Działalność gospodarcza stwarza problemy i dlatego organizacje powinny uczestniczyć w ich rozwiązywaniu.
# Przedsiębiorstwa są obywatelami w naszym społeczeństwie.
# Gospodarka często dysponuje zasobami niezbędnymi do rozwiązania wielu problemów.
# Przedsiębiorstwa są partnerami w naszej gospodarce tak samo jak rząd i społeczeństwo.
Argumenty PRZECIW
# Celem działalności gospodarczej społeczeństwie jest przysparzanie zysków właścicielom.
# Zaangażowanie w programy społeczne daje przedsiębiorstwom zbyt wielką władzę
# Istnieje możliwość konfliktu interesów.
# Gospodarce brak doświadczenia w kierowaniu programami społecznymi
NADZÓR KORPORACYJNY NAD ORGANIZACJĄ.
Wzrasta znaczenie nadzoru nad organizacjami z uwagi na postęp technologiczny, liberalizację rynków finansowych i handlu oraz inne reformy systemowe, zwłaszcza prywatyzacyjne. Do najistotniejszych przyczyn popularności koncepcji ładu korporacyjnego zaliczamy:
ogólnoświatowe nasilenie procesów prywatyzacyjnych
reformy systemu funduszy emerytalnych i wzrost prywatnych oszczędności
zwiększenie liczby wrogich przejęć
deregulację i integrację rynków kapitałowych
pojawienie się kryzysów finansowych
serię skandali korporacyjnych (Ernron, WorldCom)
NADZÓR KORPORACYJNY (corporate governance) jest definiowany przez OECD jako system, za pomocą którego organizacje gospodarcze są zarządzane i kontrolowane. System ten określa podział praw i odpowiedzialności między różne grupy interesów zaangażowane w działalność podmiotu oraz określa reguły ustalające jej cele, sposoby ich osiągnięcia oraz monitorowanie wyników działalności organizacji.
Nadzór korporacyjny jest pewnego rodzaju systemem sieci relacji między kadrą zarządzającą, akcjonariuszami i innymi grupami zainteresowania działaniem organizacji:
w ujęciu szerokim – system narodowy obejmujący zasady i regulacje dotyczące związków między zarządzaniem przedsiębiorstwem a kontrolą sprawowaną nad nim przez różne instytucje i za pomocą różnych mechanizmów
w ujęciu wąskim – nadzór właścicielski, czyli możliwość egzekwowania przez właścicieli praw własnościowych
Obszar obserwacji badawczych wyznaczonych terminami „nadzór właścicielski” i „nadzór korporacyjny”
NADZÓR KORPORACYJNY
Nadzór sprawowany zarówno przez właścicieli, jak i podmioty nie będące właścicielami, ale zainteresowane bezpośrednio skutecznością zarządzania przedsiębiorstwem
NADZÓR WŁAŚCICIELSKI
Nadzór sprawowany przez właściciela lub grupę właścicieli
Obiekt będący przedmiotem nadzoru
ZARZĄDZANIE PRZEDSIĘBIORSTWEM
NARODOWY SYSTEM NADZORU, jako najbardziej ogólną koncepcje, można scharakteryzować za pomocą następujących cech:
zasady i struktura rad nadzorczych (dyrektorów)
wpływ biernych akcjonariuszy na procesy podejmowania decyzji
znaczenie giełdy
istnienie lub brak zewnętrznego rynku kontroli przedsiębiorstw
struktura własności w spółce
zależności między płacami managerów a wynikami przedsiębiorstw
horyzont czasowy celów korporacji
Uwzględniając występowanie wymienionych cech, można wyróżnić cztery modelowe systemy kontroli i nadzoru nad przedsiębiorstwami:
model anglosaski – charakteryzujący się dużą aktywnością i znaczeniem rynku kapitałowego jako zewnętrznego rynku kontroli (przejęć) przedsiębiorstw
model germański – akceptujący duże znaczenie i wpływ inwestorów instytucjonalnych (głównie banków) oraz zakładający udział pracowników w kontroli i nadzorze nad działalnością korporacji
model łaciński – charakteryzujący się stosowaniem rozwiązań między modelem anglosaskim a germańskim; odnosi się głównie do Francji gdzie został dokładnie przeanalizowany
model japoński – akcentujący tradycję oraz powiązania pomiędzy korporacjami a udziałowcami
MODEL ANGLOSASKI
Przykładowe kraje: USA, Wielka Brytania, Kanada, Australia
Koncepcja przedsiębiorstwa: zorientowana na akcjonariuszy
Organizacja systemu nadzoru: jednostopniowa
Wpływ: akcjonariusze
Znaczenie giełdy: duże
Aktywność zewnętrznego rynku: znaczące
Koncentracja własności: niska
Zależność wynagrodzeń: duża
MODEL GERMAŃSKI
Przykładowe kraje: Niemcy, Holandia, Szwajcaria, Dania
Koncepcja przedsiębiorstwa: instytucjonalna
Organizacja systemu nadzoru: dwustopniowa
Wpływ: banki, pracownicy, grupy oligarchów
Znaczenie giełdy: średnie do dużego
Aktywność zewnętrznego rynku: bez znaczenia
Koncentracja własności: średnia
Zależność wynagrodzeń: mała
MODEL ŁACIŃSKI
Przykładowe kraje: Francja, Włochy, Hiszpania, Belgia
Koncepcja przedsiębiorstwa: instytucjonalna
Organizacja systemu nadzoru: do wyboru
Wpływ: holdingi finansowe, rząd, rodziny
Znaczenie giełdy: średnie
Aktywność zewnętrznego rynku: bez znaczenia
Koncentracja własności: wysoka
Zależność wynagrodzeń: średnia
MODEL JAPOŃSKI
Przykładowe kraje: Japonia
Koncepcja przedsiębiorstwa: Instytucjonalna
Organizacja systemu nadzoru: jednostopniowa
Wpływ: banki, pracownicy, grupy oligarchów
Znaczenie giełdy: duże
Aktywność zewnętrznego rynku: bez znaczenia
Koncentracja własności: średnia
Zależność wynagrodzeń: mała
Nadzór nad działalnością spółki to pewien układ organizacyjny, prze który spółka służy interesom swoich właścicieli.
POTRZEBA ISTNIENIA ŁADU KORPORACYJNEGO wynika z cechy współczesnych spółek kapitałowych, a mianowicie oddzielenia własności od kontroli, co oznacza, że wspólnicy nie biorą bezpośredniego udziału w zarządzaniu a zatrudniają personel, który zarobkowo zajmuje się zarządzaniem. Nie sprawują też bezpośredniej kontroli i nadzoru nad kierującymi firmą, lecz zajmuje się tym wyłoniony przez właściciela kompetentny organ formalnie reprezentujący ich interesy.
NADZÓR KORPORACYJNY w dużej mierze dotyczy podziału kompetencji między organami właścicielskimi a organami managerskimi w spółkach kapitałowych.
Zasada rozdziału funkcji właścicielskich od funkcji zarządczych stanowi cechę wspólną spółek kapitałowych prawa kontynentalnego (w tym Polski) oraz prawa anglosaskiego.
KLASYFIKACJA MODELI KIEROWNICTWA SPÓŁKI
Nadzór właścicielki dwupoziomowy
akcjonariusze >> rada nadzorcza, zarząd spółki >> kierownictwo
Nadzór właścicielki jednopoziomowy
akcjonariusze >> rada dyrektorów >> kierownictwo
JEDNOPOZIOMOWY MODEL naczelnego kierownictwa spółki występuje w systemie anglosaskim oraz prawie francuskim. Zakłada się w nim istnienie jednego organu zarządzającego, w ramach którego można wyróżnić dwie kategorie członków: dyrektorów zarządzających i dyrektorów nie zarządzających.
W MODELU DWUPOZIOMOWYM istnieją dwa odrębne organy naczelnego kierownictwa spółki: zarząd jako organ zarządzający i rada nadzorcza jako organ nadzorujący zarząd z możliwością bezpośredniego wpływu na określone decyzje spółki podejmowane przez zarząd.
W Polsce funkcjonuje kontynentalny (dualistyczny) model nadzoru korporacyjnego, w którym zakłada się prawny rozdział zarządzania od nadzoru w spółkach kapitałowych. Zapewnia on ścisłą kontrolę właściciela nad zarządem oraz dużą rolę inwestora strategicznego, który może wprowadzić do przedsiębiorstwa nie tylko kapitał, ale także nową kulturę zarządzania czy nową technologię.
Przyjęcie nadzoru właścicielskiego w polskich warunkach jest odnoszone przede wszystkim do kompetencji organów spółki: walnego zgromadzenia akcjonariuszy lub wspólników, rady nadzorczej i zarządu. Określa ono wzajemne relacje między tymi organami.
WALNE ZGROMADZENIE AKCJONARIUSZY (UDZIAŁOWCÓW) składa się ze wszystkich właścicieli spółki (posiadaczy akcji lub udziałów). Organ ten ma strategiczne kompetencje stanowiące.
RADA NADZORCZA sprawuje fachową kontrolę nad funkcjonowaniem spółki w imieniu i interesie właścicieli. Członkowie rady nadzorczej powinni równo traktować wszystkich akcjonariuszy (udziałowców) i dążyć do działania w interesie spółki.
ZARZĄD jest organem bezpośrednio zarządzającym spółką.
TEMAT 4.: PRZEDSIĘBIORCA I PRZEDSIEBIORCZOŚĆ.
GENEZA I ROZWÓJ POJMOWANIA PRZEDSIĘBIORCY I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI.
OSOBA PRZEDSIĘBIORCY była przedmiotem zainteresowania wielu klasyków ekonomii:
R. Cantillon (jako pierwszy w połowie XVIII wieku wprowadził pojęcie przedsiębiorcy do literatury ekonomicznej) – przedsiębiorca to osoba, która działając w handlu jest nastawiona na wykorzystywanie okazji do osiągnięcia zysku z różnic w cenach towarów, ponosząc przy tym ryzyko ekonomiczne
A. Smith – przedsiębiorca – właściciel to osoba posiadająca umiejętność oszczędzania i mobilizowania kapitału oraz gotowość do podejmowania ryzyka
J. B. Say – przedsiębiorca – właściciel to osoba, która umiejętnie łączy czynniki produkcji, koordynuje je, przenosząc zasoby ekonomiczne z obszaru niższej do obszaru wyższej efektywności
J. Stuart Mill – głosił, że ryzyko jest najważniejszym kryterium odróżniającym przedsiębiorcę – właściciela od przedsiębiorcy managera
A. Marshall – przedsiębiorca to osoba, która nabywa czynniki produkcji, kieruje produkcją i sprzedaje produkty, a celem tej działalności jest osiąganie zysku.
J. A. Schumpeter – przedsiębiorca dynamizuje gospodarkę przez ciągłe wprowadzanie innowacji, będących siłą napędową poruszającą mechanizm gospodarczy. Dynamiczna nierównowaga, powodowana przez innowacje przedsiębiorstwa jest według niego normą zdrowej gospodarki.
Najpierw był przedsiębiorca, a potem przedsiębiorstwo. On – kierując się motywem zysku – zakłada je, angażując w nie swoje lub powierzone zasoby majątkowe, a następnie je prowadzi, podejmując decyzje w warunkach niepewności oraz ponosi ryzyko ekonomiczne.
Przedsiębiorca jest kluczową postacią i głównym czynnikiem sprawczym w przedsiębiorstwie oraz motorem postępu ekonomicznego. Jeżeli jest właścicielem kapitału przedsiębiorstwa, to ma prawo do dysponowania zyskiem.
P. F. Drucker – przedsiębiorczość jest cechą (sposobem zachowania się) przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa, przez którą rozumie się gotowość i zdolność do podejmowania oraz rozwiązywania w sposób twórczy i nowatorski nowych problemów, przy świadomości związanego z tym ryzyka, a także umiejętność wykorzystywania pojawiających się szans i okazji oraz elastycznego przystosowania się do zmieniających się warunków.
J. A. Schumpeter – przedsiębiorczość może wyrażać się we wszystkich dziedzinach działalności:
Kreowaniu i wprowadzaniu na rynek nowych produktów
Kreowaniu i wdrażaniu do praktyki nowych procesów (nowych technologii)
Kreowaniu i eksploatacji nowych rynków (segmentów rynku)
Kreowaniu i wdrażaniu nowych systemów organizacyjnych
Pozyskiwaniu dostępu do nowych źródeł zasobów
Przedsiębiorczość indywidualna – przedsiębiorczość jest przede wszystkim cechą pojedynczych osób. Przedsiębiorczym powinien być sam przedsiębiorca, kierownicy wszystkich komórek organizacyjnych, a także szeregowi pracownicy.
Przedsiębiorczość zbiorowa – jeżeli cechą przedsiębiorczości ma kierownictwo przedsiębiorstwa i wszyscy (lub wielu) jego pracowników, to cechę tę uzyskuje przedsiębiorstwo jako całość i wówczas mówimy o przedsiębiorczości przedsiębiorstwa.
P. F. Drucker – przedsiębiorczość bynajmniej nie ogranicza się do sfery gospodarczej, chociaż z niej się wywodzi. Realizowana jest w przedsiębiorstwach, ale także w szkołach, urzędach, organizacjach społecznych i politycznych czy wreszcie w gospodarstwach domowych.
J. Reykowski wyróżnia dwa typy organizacji:
Organizacje oparte na zasadach biurokratycznych – nastawione na działania ochronne, konserwujące istniejące stany rzeczy
Organizacje oparte na zasadach przedsiębiorczości – ich celem jest przekształcać rzeczywistość, wytwarzać coś nowego, otwierać nowe możliwości, „przekraczać” istniejący stan rzeczy, są więc nastawione na działania „transgresyjne” – zawierające pierwiastki ekspansji, innowacji, twórczości.
Przedsiębiorczość realizuje się w innowacyjności:
P.F. Drucker - innowacyjność jest specyficznym narzędziem przedsiębiorczości
H. Albach – innowacyjność jest funkcja przedsiębiorczości w procesie kształtowania przyszłości przedsiębiorstwa
UJAWNIENIE SIĘ CECHY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI zależy od wielu czynników:
Systemu ekonomicznego w kraju (system rynkowy pobudza przedsiębiorczość, a system nakazowo-rozdzielczy hamuje)
Ekonomiczno- społecznej polityki państwa (regulacje prawne oraz określone instrumenty ekonomiczne)
Infrastruktury rynkowo-biznesowej (banki, firmy ubezpieczeniowe, giełdy, instytucje wspierania biznesu itp.)
Systemu zarządzania przedsiębiorstwami i stosunków społecznych w nich panujących
Osobistych predyspozycji ludzi i ich wieku
Wykształcenia społeczeństwa
Uwarunkowań kulturowych
W gospodarce opartej na wiedzy rośnie znaczenie przedsiębiorczości intelektualnej – polegającej na tworzeniu podstaw materialnego bogactwa i niematerialnej wiedzy. Przedsiębiorczość intelektualna jest cechą ludzi wykształconych i stale uczących się, którzy tworzą wiedzę stającą się zasobem strategicznym, przyciągającym inne zasady.
ZRÓŻNICOWANIE PODEJŚCIA DO PRZEDSIĘBIORCY I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI.
W pierwszej fazie ery industrialnej przedsiębiorca-właściciel zarządzał swoją fabryką. Wraz z rozwojem ery industrialnej i skomplikowaniem procesów gospodarczych wystąpiło zjawisko oddzielenia funkcji własności od funkcji zarządzania. Skomplikowało to odpowiedź na pytanie „kim są współcześni przedsiębiorcy?”.
Jedni autorzy stwierdzają, że przedsiębiorcą może być jedynie właściciel czynników produkcji, a nie najemny manager, choćby wypełniał on funkcję przedsiębiorcy. Motywem przedsiębiorczości jest chęć osiągnięcia możliwie największych zysków i jest on ściśle związany z prawem własności gwarantującym prywatną własność wyniku finansowego przedsiębiorczych działań.
MANAGEROWIE działają, kierując się innymi pobudkami, takimi jak wysokie wynagrodzenie, prestiż społeczny, samorealizacja.
Inni autorzy zwracają uwagę na następujące fakty:
Managerowie w spółkach akcyjnych z rozproszoną własnością weszli w obszar przedsiębiorczych decyzji, nigdy jednak nie weszli w ten obszar całkowicie i na dłuższy okres, gdyż byłoby to sprzeczne z interesem właścicieli
Opłacani managerowie, pomimo największych swoich wpływów nigdy nie będą mieli prawa do dysponowania zyskiem, gdyż przysługuje ono tylko przedsiębiorcy
Managerowie, mimo faktycznej władzy, nigdy nie założyli firmy, a tylko nią kierują, są wynajmowani i mogą być usunięci
Zarówno jedni, jak i drudzy autorzy podkreślają, że konsekwencje nadmiernego oddzielenia własności od zarządzania należy traktować negatywnie. Przeciwdziała się temu przez system nagród i premii wypłacanych managerom w formie akcji i udziałów przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorczość jest kształtowana zarówno przez uwarunkowania wewnętrzne jak i zewnętrzne. Między tymi uwarunkowaniami istnieje ścisły związek, który wpływa na tworzenie się czterech typów przedsiębiorczości:
Przedsiębiorczość żywiołowa – występuje w okresach przełomu i jest związana z tworzeniem się nowego ładu społeczno-ekonomicznego (kształtowanie się stosunków towarowo pieniężnych w XIX wieku po pierwszej rewolucji przemysłowej albo okres transformacji rynkowej w krajach postkomunistycznych)
Przedsiębiorczość ewolucyjna – wiąże się z tak zwanym amerykańskim stylem kariery od „pucybuta do milionera”. Warunkiem jest ciągła profesjonalizacja i awans.
Przedsiębiorczość etyczna – jest związana– jest związana z aprobowanym systemem filozoficzno-religijnym w codziennym zachowaniu i działalności gospodarczej (etyka protestancka sprzyja kulturze przedsiębiorczości; w Japonii i Chinach taką rolę pełni etyka konfucjańska)
Przedsiębiorczość systemowa – wiąże się z rolą państwa jako stymulatora działań przedsiębiorczych (państwo dzięki ulgom, zachętom, kredytom tworzy warunki rozwoju przedsiębiorczości)
CECHY I ROLE PRZEDSIĘBIORCÓW.
W.G. Nickels uważa, że przedsiębiorcę powinny charakteryzować następujące cechy:
Dojrzałość kierowaniu sobą
Wiara we własne siły
Orientacja na działanie
Energia
Liczenie się z ryzykiem
Do tych cech należy dodać skłonność do innowacji.
PRZEDSIĘBIORCZĄ nazywamy osobę:
Aktywna i mającą inicjatywę
Energiczną i odważną
Szybko podejmującą decyzje i działania
Umiejącą przystosowywać się do zmieniających się okoliczności
Potrafiącą znaleźć się w skomplikowanych sytuacjach i właściwie zareagować
Zdolną do podejmowania ryzyka
Względnie kompletny wydaje się być następujący zestaw cech przedsiębiorcy:
Silna potrzeba osiągnięć
Wytrwałość i determinacja w działaniu
Potrzeba autonomii
Umiarkowana skłonność do ryzyka
Zaufanie do własnych zdolności kontrolowania zdarzeń
Zorientowanie na okazje
Umiejętność przyjmowania porażki i wyciągania z niej wniosków
Optymizm życiowy (mimo okresowych porażek) i entuzjazm w pracy
Kreatywność i innowacyjność
Zdolności przywódcze
T. Gruszecki wyróżnia cztery PODSTAWOWE ROLE PRZEDSIĘBIORCÓW:
Inwestowanie swoich i ewentualnie pożyczonych kapitałów…
Odkrywanie okazji, co jest szczególnym przypadkiem inwestowania, dającego nadzieję na nadzwyczajne zyski (przedsiębiorca-odkrywca okazji)
Zakładanie firmy i jej organizowanie (przedsiębiorca-założyciel i organizator)
Wprowadzenie innowacji (przedsiębiorca-inwestor)
W literaturze ekonomicznej najczęściej wskazuje się za J. Schumpeterem na pięć funkcji spełnionych przez przedsiębiorców w gospodarce:
Wprowadzają nowe wyroby na rynek
Tworzą nowe rynki, które poprzednio w ogóle nie istniały
Odkrywają nowe zasoby albo też nowe sposoby rozszerzania podaży istniejących zasobów
Odkrywają i rozwijają nowe technologie
Organizują przedsiębiorstwa w nowy, twórczy sposób
TEMAT 5.: OTOCZENIE PRZEDSIĘBIORSTWA.
EWOLUCJA ROLI I MIEJSCA OTOCZENIA W TEORII ORGANIZACJI.
POJĘCIE OTOCZENIA ORGANIZACJI, zwanego również jej środowiskiem, upowszechniła cybernetyka i oparta na niej koncepcja zarządzania systemowego. Konieczne okazało się wprowadzenie wyraźnego odróżnienia wnętrza organizacji od jej otoczenia, czyli tego, co jest na zewnątrz organizacji i ma większy lub mniejszy wpływ na jej funkcjonowanie.
OTOCZENIE ORGANIZACJI to ogół warunków i oddziaływań różnych innych systemów (instytucji), wpływających na zachowanie się organizacji. Otoczenie narzuca organizacji ograniczenia, ale także stwarza szanse decydujące o powodzeniu lub niepowodzeniu funkcjonowania organizacji. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym systematycznie wzrasta uzależnienie organizacji od otoczenia.
Do końca XIX wieku uwaga zarządzających organizacjami była skierowana głównie na jej wewnętrzne elementy i relacje między nimi. Oznacza to, że zarządzanie zorientowane było do wewnątrz organizacji.
JESZCZE NA POCZĄTKU XX WIEKU rola otoczenia sprowadzała się w zasadzie do wyboru korzystnej lokalizacji.