1.Cele i zadania nasiennictwa związki z hodowlą i praktyką.

Nasionoznawstwo-morfologia anatomia biologia nasion.

Nasiennictwo- ocena i rejestracja odmian rejonizacja odmian reprodukcja materiału siewnego kwalifikacja mat.siew.uszlachetnianie. Dyscyplina naukowa i działalność praktyczna obejmująca całokształt wiedzy dotyczącej zagadnień hodowli roślin wytwarzanie mat siewnego roślin przygotowanie go do siewu przechowywanie i obrót mat.siew.przechowalnictwo marketing agrotechnika organizacja przemysłu nasiennego działalność

Naukowa. Zadania pośredniczenia pomiędzy hodowlą a produkcją roślinną polega na rozmnażaniu odmiany uzyskanych przez hodowców i przekazania do celów rolniczych nasion wysokowartościowych. Związki z hodowlą jest głównym czynnikiem wdrażania postępu biologicznego decydującego o rozwoju produkcji roślinnej w rolnictwie.

2.Ważniejsze wydarzenia związane z rozwojem polskiego nasiennictwa.

Fryderyk Nobbe – „Ojciec nasiennictwa”

1869r. Założył pierwszą Stacje Oceny Nasion – Tharandt w Saksonii

1876r. Wydał „Handbuch der Samenkunde”

1906r. Pierwszy Międzynarodowy Kongres Oceny Nasion w Hamburgu

1921r. Europejskie Stowarzyszenie Oceny Nasion

1924r. ISTA ( International SeedTeastingAssociation) Międzynarodowe Stowarzyszenie Oceny Nasion

Nasiennictwo w Polsce

1876r. Stacja Kontroli Nasion założona w Żabikowie koło Poznania, następnie powstanie w Subieszynie i Dublanach

1880r. Stacja Oceny Nasion – utworzona przy Warszawskim Muzeum Przemysłu i Rolnictwa

• opracowała metody oceny nasion

• wydała „ Normy doboru nasion” – prowadziła plonowanie

Powołanie sekcji nasiennej przy Centralnym Towarzystwie Rolniczym w Warszawie

• wprowadzenie doświadczeń porównawczych ze wszystkich gatunków roślin uprawnych.

1938r. Ukończenie I etapu kształtowania się hodowli roślin i nasiennictwa w Polsce

• pełne pokrycie potrzeb rynku nasiennego w Polsce

• dokonano po raz pierwszy kwalifikacji materiału siewnego w oparciu o opracowane rok wcześniej przepisy kwalifikacyjne

• wykształcił się system nasienny, typowo samorządowy składający się z sieci prywatnych firm hodowlano – nasiennych i nasiennych zrzeszonych z związków Hodowli Roślin i Wytwórców Nasion ( istnieje 175 gospodarstw nasiennych)

1. I etap – od zakończenia II wojny światowej do 1990r. ( budowa państwowego scentralizowanego systemu nakazowo – rozdzielczego)

• 1946r. powołano Państwowe Zakłady Hodowli Roślin ( praca hodowlano – badawcza, produkcja nasienna, zaopatrzenie rolnictwa w materiał siewny)

• 1951r. powstają

• Instytuty Hodowli i Aklimatyzacji Roślin

• Centralny Zarząd Hodowli Roślin

• Centralny Zarząd Obrotu Nasionami ( Centrala Nasienna)

• 1954r. powołanie Centralnej Stacji Oceny Odmian w Słupi Wielkiej (od 1965- COBORU)

• 1956, 1961, 1987 – kolejne ustawy hodowli roślin i nasiennictwa

• 1960r. Zjednoczenie Hodowli Roślin i Nasiennictwa

1. II etap

• 1991r. – Powołanie AWRSP – oddział w Warszawie

• Przedsiębiorstwo Hodowli Roślin i tworzy 38 spółek hodowlano – nasiennych.

Aktualnie globalizacja

• Spółki strategiczne prowadzące hodowlę i nasiennictwo roślin rolniczych

• Spółki strategiczne – dla roślin warzywnych i ogrodniczych

• Reszta firm o małym potencjale

• Firmy z kapitałem prywatnym

1995, 2000, 2003r. – nowelizacja ustaw nasiennych, dostosowanych do przepisów UE

3.Organizacja hodowli roślin i nasiennictwa w Polsce. Kto i w jakim zakresie zajmuje się hodowlą i nasiennictwem pod względem badawczym kontrolnym produkcyjnym i handlowym. Firmy handlowo-nasienne.Instytucje PIORiN, WIORiN,COBORU,SDOO, ich zadania.

COBORU - Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych z siedzibą w Słupi Wielkiej państwowa jednostka organizacyjna podlega Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi.Zadania to:prowadzenie rejestru odmian, ochrona wyłącznego prawa do odmian urzędowe badania odmian, upowszechnienie wiedzy o odmianach .

PIORiN-dokonywanie oceny i kontroli mat siew oznaczonego za kwalifikowany ustalenie stopnia kwalifikacji importowanego mat siew wydawanie zezwoleń na:wytwarzanie mat szkółkarskiego ;opracowuje z jednostkami naukowymi metody i oceny kontroli mat siew opracowuje na podstawie COBORU wykaz odmian ustalenie wzorów świadectw dla mat siew. Inicjowanie szkoleń prowadzenie rejestrów publikowanie informacji o produkcji mat siew,

SON-Stacja Oceny Nasion-w Poznaniu Krakowie posiadają akredytacje ISTA. SON w Poznaniu specjalistyczna analiza zawartości kwasów erukowych i glukozylanów w nasionach. SON w Warszawie i Krakowie ocena zdrowotności nasion pełnią funkcje ośrodka metodycznego dla pozostałych stacji . Wykonują obecnie ok. 85 tyś pełnych odmian urzędu liczba hodowli.

4. Aktualny stan hodowli i nasiennictwa. Pow. Ważniejszych upraw nasiennych.

5.Ocena i legalizacja odmian OWT WGO Programowe Doświadczalnictwo Odmianowe

Projektowe doświadczalnictwo odmianowe-podstawę stanowi sieć doświadczeń odmianowo-czynnikowych prowadzonych w celu poszerzenia informacji o wartości gospodarczej i użytkowej odmiany ważnych gatunków roślin i tworzących na ich podstawie list Odmian Rekomendowanych. PDO funkcjonuje na bazie sieci doświadczeń i kadr COBORU we współpracy z terenowymi jednostkami naukowymi doświadczalnymi i służbami doradczymi. Korzyści PDO bardziej efektywne wykorzystanie postępu biologicznego w rolnictwie ułatwienie rolnikom doboru odmian ochrona przed nieuczciwą konkurencję jest mechanizmem regulującym dopływ odmian na polski rynek.

Warunki rejestracji odmiany-odmianę wpisuje się do rejestru pod warunkiem ze jest ona odrębna wyrównania i trwała (OTW) jeśli gatunek podlega badaniu WGO a ponadto hodowca odmiany prowadzi hodowlę zachowawczą i posiada materiał siewny do badań urzędowych oraz nadał jej nazwę.

OTW-(odrębna wyrównana trwała) badania polegają na sprawdzeniu czy odmiana jest odrębna(istotnie różniąca się od innych odmian) wyrównana(mająca rośliny wystarczająco podobne char. dla niej właściwościami )trwała(jej char. właściwości nie zmieniają się w następnym pokoleniu.

Wyrównanie-gdy zmienność cech odmiany wynikająca z systemu hodowli zanieczyszczeń mutacji innych przyczyn jest tak mała jak to możliwe u odmian rozmnażanych wegetatywnie samopylnych wyrównania ocenia się bez udziału osobników nietypowych w stosunku do normy u odmian obcopylnych wyrównanie porównuje się relatywnie do wyrównania odmian istniejących wymagania wyrównania są większe dla odmian rozmnażanych wegetatywnie i samopylnie mniejsze dla obcopylnych.

Trwałość-odmiana trwała zachowuje swoje cechy po kolejnych rozmazaniach powszechnie uznaje się ze jeśli odmiana jest wyrównana można ja uważaćza trwałą.

6.Ochrona odmian. Wyłączne prawo a przywileje o obowiązki rolnika.

Hodowla roślin –działalność zmierzająca do wytworzenia i zachowania odmian roślin uprawnych obejmująca hodowlę twórczą i zachowawczą. Hodowca odmiany to osoba która wyhodowała lub odkryła odmianę jest zleceniodawcą lub pracodawcą jest prawną następcą w/w osób. Odmiana chroniona której hodowca posiada wyłącznie prawo do odmiany i do korzystania z jej zarobkowo. Wyłącznie prawo do odmiany-prawo hodowcy do ochrony i zarobku z niej(prowadzi hodowlę zachowawczą wytwarza i rozmnaża mat siewny sprzedaż i wszelka inna forma zbywania mat siewnego eksport i import jej przechowywania do celów w/w. Wyłącznie prawo odnosi się do odmian wszelkich rodzajów i gat.roślin przyznawane jest na wniosek hodowcy przez dyrektora COBORU przyznaje się gdy odmiana jest OTW rozpoczyna się od dnia jej przyznania trwa 25 lat .

7. Kategorie i stopnie kwalifikacji materiału siewnego, proces reprodukcji.

Kategorie i stopnie kwalifikacji materiału siewnego roślin rolniczych i warzywnych z wyłączeniem ziemniaka.

1. Elitarny

1. Przedbazowy

• PBII

• PBIII

1. Bazowy

• B

• C1

1. Kwalifikowany

• Pierwszego rozmnożenia C1

• Drugiego rozmnożenia C2

• Trzeciego rozmnożenia C3

1. Standardowy St

2. Handlowy H

Kategorie materiału siewnego

Materiał siewny kategorii elitarnej – materiał siewny Przedbazowy i bazowy, wytworzony przez hodowcę i przeznaczony do produkcji materiału siewnego kategorii kwalifikowanej.

Materiał siewny kategorii kwalifikowanej – materiał siewny wytworzony bezpośrednio z materiału bazowego i przeznaczony do produkcji materiału siewnego kategorii kwalifikowanej kolejnych rozmnożeń lub produkcji innej niż produkcja materiału siewnego.

Materiał siewny kategorii standardowej – nasiona roślin warzywnych pochodzące z rozmnożenia materiału siewnego elitarnego, kwalifikowanego lub materiał siewny wytworzony przez hodowcę i przeznaczony do produkcji innej niż produkcja materiału siewnego.

Materiał rozmnożeniowy winorośli - pochodzący z rozmnożenia materiału elitarnego, kwalifikowanego lub kategorii standardowej przeznaczony do produkcji innej niż produkcja materiału siewnego.

Materiał siewny kategorii handlowej – materiał siewny gatunku roślin pastewnych, oleistych, włóknistych spełniających wymagania jakościowe określane dla tych kategorii.

Stopnie kwalifikacji:

• PBIII

• materiał siewny wytworzony przez hodowcę lub zachowujący odmianę, stanowiący trzecie pokolenie poprzedzające materiał siewny kwalifikowany.

• Uznany w urzędowej ocenie jak odpowiadający wymaganiom

• PB II

• materiał siewny wytworzony przez hodowcę lub zachowujący odmianę, stanowiący drugie pokolenie poprzedzające materiał siewny kwalifikowany

• przeznaczony głownie do produkcji materiału bazowego, siewnego lub kwalifikowanego

• Uznany w urzędowej ocenie jak odpowiadający wymaganiom

• B

• materiał siewny wytworzony przez hodowcę lub zachowujący odmianę

• materiał siewny odmian innych niż mieszańcowe przeznaczone do produkcji materiału siewnego kategorii kwalifikowanej

• przeznaczony do produkcji materiału siewnego odmiany mieszańcowej

• C1

• Pochodzi z rozmnożenia materiału bazowego lub przedbazowego

• Został wytworzony poprzez bezpośrednie krzyżowanie składników rodzicielskich odmiany mieszańcowej

• Można stosować materiał do uzyskania kolejnego niższego stopnia

• Uznany w urzędowej ocenie jak odpowiadający wymaganiom

• C2

• C3

• Pochodzi z rozmnożenia materiału kwalifikowanego drugiego rozmnożenia

Cykle reprodukcji materiału siewnego podstawowych roślin rolniczych

PBIII – PBII – B – C1 motylk. Drobnonasienne, trawy, oleiste i buraki

PBIII – PBII – B – C1 – C2 zboża, strączkowe bez bobiku

PBIII – PBII – B – C1 – C2 – C3 len

PBm – PBIII – PBII – B (B₁-B₂) – C(C_A – C_B) ziemniak

PBM materiał siewny ziemniaka tzw. Mini bulwy.

• Został wytworzony w technologii mikrorozmnażania i uznany w urzędowej ocenie

• Jest przeznaczony do wytwarzania elitarnych sadzeniaków ziemniaka kolejnych niższych stopni

PBIII – sadzeniaki, które:

• Zostały wytworzone zgodnie z działaniami zapewniającymi zachowanie właściwych cech odmiany i zdrowotności

• Stanowią trzecie rozmnożenie poprzedzające kategorię kwalifikowaną

• Przeznaczone głownie do produkcji sadzeniaków, kategorie elitarne lub kwalifikowane

• Uznany w urzędowej ocenie

PBII – sadzeniaki które:

• Zostały wytworzone zgodnie z działaniami zapewniającymi zachowanie właściwych cech odmiany i zdrowotności

• Mogą pochodzić z rozmnożenia PBII

B

• Zostały wytworzone zgodnie z działaniem zapewniającym zachowanie właściwych cech odmiany i zdrowotności

• Mogą pochodzić z rozmnożenia sadzeniaków PBII

• Stanowią pierwsze rozmnożenie PBII

• Zostały uznane w urzędowej ocenie

Klasa B₁

• Są przeznaczone do produkcji sadzeniaków

Klasa B₂

• Pochodzą z sadzeniaków klasy B₁ lub z degradacji wyższych stopni

• Są przeznaczone do produkcji sadzeniaków klasy C

• Uznane w urzędowej ocenie

C

• Rozmnożenie sadzeniaków bazowych

Klasa C_A

• Pochodzi z rozmnożenia sadzeniaków bazowych i mogą służyć do rozmnażania klasy C_B

Klasa C_B

8. Współczynnik rozmnażania nasion, współczynnik obsadzenia, znaczenie w nasiennictwie.

Współczynnik rozmnożenia = $\frac{\text{plon}}{\text{ilo}sc\text{wysiewu}}$

Współczynnik rozmnożenia jest to stosunek plonu nasion netto z jednostki powierzchni do masy wysianej na tę powierzchnię (dotyczy również sadzeniaków). W praktyce określa on ile hektarów można obsiać materiałem siewnym zebranym z jednego hektara. Np. żyto 18-30; pszenica 15-45; groch 5-25; ziemniak 3-15; burak cukrowy 60-400; kukurydza 200-600.

Pole przeznaczone pod plantację nasienną powinno być równe, możliwie małej zmienności gleby i uwilgotnienia. Gleba powinna być najlepsza spośród typowych dla uprawianego gatunku. 

Współczynnik obsadzenia =$\frac{\text{powierzc}h\text{niaobsianaelit}a}{\text{powierzc}h\text{niaobsadzaniawysadkami}}$

9.Materiał siewny jako środek produkcji, znaczenie m.s. w produkcji roślinnej.

Materiał siewny

• materiał rozmnożeniowy, nasiona siewne, diaspory

• organy rozmnażania generatywnego (nasiona i owoce) oraz inne części rośliny służące do rozmnażania wegetatywnego o wysokiej wartości siewnej odpowiadające ustalonym wymaganiom jakościowym.

Znaczenie materiału siewnego

• podstawowy środek produkcji

• przekaźnik postępu genetycznego

• postęp w gospodarce rolnej

10.Przyczyny i konsekwencje wyradzania się odmian i mat siewnego.

Nieodwracalne niekorzystne zmiany pierwotnych właściwość odmiany przejawiające się pogorszeniem plonu i jego wartość:

• Przyczyny wyradzania:-naturalne krzyżowanie się odmian -domieszki mechaniczne -wpływ chorób

-mutacje -wypadanie lini na skutek niekorzystnych warunków środowiska

• Konsekwencje wyradzania-koniecznośc prowadzenia -hodowli zachowawczej –potrzeba ciągłej oceny odmian -reprodukcja i kwalifikacja mat siewnego –odnawianie mat siewnego

• Przeciwdziałanie wyradzaniu –prawidłowa agrotechnika –roślinna selekcja negatywna-czystość maszyn i urządzeń oraz magazynów.

11. Wymiana materiału siewnego

Oprócz zapewnienia odpowiedniej jego jakości przyczynia się do wprowadzenia pstępu genetycznego przez upowszechniania nowych odmian o bardziej porządnych cechach i lepiej przystosowanych do warunków glebowo-klimatycznych gospodarstwa. Nie warto przywiązywać się do odmian bo co roku firmy hodowlano nasienne rejestrują nowe cenniejsze. Pszenicę pszenżyto owies i jęczmień pastewny wystarczy wymieniać raz na 3-4 lata. Jęczmień browarny należy wymienić co 2 lata. Przy rzadszej wymianie można użyć do siewu ziarna z własnej produkcji lub do dobrego rolnika. Pole z którego pochodzi ziarno przeznaczone do siewu musi być niezachwaszczone i chronione przed chorobami.

12.Etapy kwalifikacji materiału siewnego.

Zostały opracowane zasady oceny jakości nasion siewnych na różnych etapach ich wytwarzania . W zależności od gatunku rośliny i rodzaju materiału siewnego proces jego oceny obejmuje jeden lub kilka z następujących etapów :

         Ocena polowa  plantacji nasiennych

         Ocena tożsamości

         Ocena laboratoryjna materiału siewnego

         Ocena cech zewnętrznych sadzeniaka ziemniaka

         Ocena weryfikacyjna sadzeniaka ziemniaka

W obrocie nasionami wyróżnia się materiał siewny kwalifikowany , standardowy oraz handlowy. Materiał siewny kwalifikowany jest wytwarzany w hodowli zachowawczej lub pochodzi ze specjalnie prowadzonych plantacji rozmnożeniowych. Materiał ten jest materiałem pełnowartościowym o stwierdzonejtożsamości odmianowej przez upoważnioną jednostkę ( głównie Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa ). W obrębie materiału siewnego kwalifikowanego wyróżnia się stopnie kwalifikacji , które odpowiadają kolejnym rozmnożeniem materiału hodowcy .

Określenie materiał siewny handlowy obejmuję nasiona , przy których sprzedaży jest gwarantowana tylko jakość cech ocenianych laboratoryjnie. Materiał ten jest oznaczany literami Ho , gdy odmiana jest znana, lub H gdy nie jest znana.

Wszystkie rodzaje i kategorie materiału siewnego są oznakowane etykietami w odpowiednim kolorze, co ma pomóc w ich identyfikacji. Poszczególne kategorie materiału siewnego mają następujące kolory etykiet :

         Przedbazowy – biały z fioletowym przekątnym paskiem

         Bazowy – biały

         Kwalifikowany I rozmnożenia – niebieski

         Kwalifikowany II rozmnożenia – czerwony

         Handlowy – brązowy

         Mieszany – zielony

         Standardowy ciemnożółty

Plantacje przeznaczone do produkcji kwalifikowanego materiału siewnego mogą być obsiane tylko odmianami dopuszczonymi do reprodukcji w kraju. Nasiona do ich obsiewu muszą mieć świadectwo kwalifikacji w odpowiednim stopniu i tzw.ciągłość kwalifikacyjną. Nadzór nad produkcją nasion rozpoczyna się w trakcie prowadzenia plantacji nasiennej , już na tym etapie materiały eliminuje się materiały wykazujące wady.

W tym celu po zgłoszeniu przez gospodarstwo nasienne wniosku o przyjęcie plantacji do kwalifikacji. Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa przeprowadza kwalifikację polową. Ocena polowa polega na sprawdzeniu dokumentacji i ocenie zasiewów. Jeśli plantacja nasienna zostaje w wyniku tej oceny zakwalifikowana , kwalifikator wydaje świadectwo kwalifikacji polowej, które jednak nie uprawnia do traktowania uzyskanego materiału siewnego jako materiału kwalifikowanego. Konieczna jest jeszcze do tego kwalifikacja samego materiału siewnego. Kwalifikacja nasion jest przeprowadzana przez stacje oceny nasion (SON). Sposób przeprowadzenia oceny laboratoryjnej jest przedmiotem stałych badań Międzynarodowej Organizacji Oceny Nasion ISTA. Próbki nasion do badań są pobierane przez próbobiorców po organoleptycznym zbadaniu , czy partia jest jednolita i czy w rażący sposób nie odbiega od wymagań stawianych materiałowi siewnemu. Próbobiorcy przekazują próbki do SON wraz z protokołem. SON sprawdza się dokumentację , wielkość próbek i ich opakowanie czy są zgodne z przepisami, a następnie rejestruje się w księdze wpływu próbek. Badanie wartości siewnej rozpoczyna się od oględzin całej próbki i organoleptycznej oceny barwy, połysku, zapachu, i zdrowotności , następnie wydziela się próbkę i bada się czystość nasion, zdolność kiełkowania, oznaczenia zawartości pośladu i masy 1000 nasion.

Kwalifikacja sadzeniaka ziemniaka składa się z trzech etapów :

         Kwalifikacji polowej w okresie wegetacji

         Kontroli weryfikacyjnej po zbiorze

         Oceny cech zewnętrznych

Nazwa każdej odmiany składa się z nazwy rodzajowej , gatunkowej i nazwy własnej .

Rozmnażanie i kwalifikację materiału siewnego można rozpocząć dopiero po wpisaniu odmiany na krajową listę odmian i na listę odmian dopuszczonych do kwalifikacji .

Odrębność , wyrównanie i trwałość odmiany stanowią warunek konieczny zarówno wpisania odmiany do rejestru , jak i przyznanie hodowcy wyłącznego prawa do jego odmiany.

Kwalifikacja mat. Siewnego:

1) Ocena polowa plantacji nasiennych ( kwalifikacja polowa);

2) Ocena laboratoryjna nasion (kwalifikacja laboratoryjna);

3) Ocena tożsamości i czystości odmianowej.

Ocena 1,2,3 prowadzona jest dla materiału siewnego elitarnego i kwalifikowanego.

Ocena laboratoryjna- (2) dla handlowego.

Kwalifikacja polowa- mat. siewny zgłoszony do kwalifikacji musi mieć ciągłość kwalifikacyjną.

Etapy kwalifikacji polowej:

1) Sprawdzanie dokumentacji plantacji

2) ogólna ocena plantacji:

a) powierzchnia;

b) izolacja przestrzenna;

c) przedplon;

d) rozwój roślin, zachwaszczenie;

e) czystość gatunkowa i odmianowa.

Kwalifikacja laboratoryjna:

- prowadzona na podstawie przepisów Międzynarodowego Związku Nasion.

Przeprowadzają SON oraz SOSZ lub upoważnione laboratoria.

1) Pobranie reprezentacyjnych prób nasion

2) Oznaczenie poszczególnych parametrów nasion

3) Wydanie świadectwa kwalifikacyjnego

Zdolność kiełkowania (ZK)- procentowa liczba nasion normalnie skiełkowanych.

Czystość nasion (CZ)- procentowy udział wagowy nasion czystych w pobraniej do oznaczenia próbce.

Wartość użytkowa (Wu)- procent wagowy zdolnych do kiełkowania nasion czystych w danym materiale siewnym

13.Kwalifikacja polowa: przepisy, zakres, sposób prowadzenia u roślin 1, 2 i wieloletnich.

Kwalifikacja polowa roślin. urzędowe sprawdzanie stanu plantacji nasiennej w okresie wegetacji, przeprowadzane przez uprawnione organy kontrolne wg jednolitej metodyki.

Etapy kwalifikacji polowej:

1) Sprawdzanie dokumentacji plantacji

2) ogólna ocena plantacji:

a) powierzchnia;

b) izolacja przestrzenna;

c) przedplon;

d) rozwój roślin, zachwaszczenie;

e) czystość gatunkowa i odmianowa.

14. Izolacja przestrzenna-przykłady

Określona przepisami minimalna odległość plantacji nasiennej od innych upraw lub skupienia roślin mogących stanowić zagrożenia dla jakości produkowanego mat siewnego.

Zagrożenia mogą być powodowane:

-niepożądanymi krzyżowaniem roślin –przeniesieniem chorób lub szkodników

-mechaniczne zanieczyszczenia plantacji nasion obcych gatunków o odmian trudnych do oddzielenia.

Wielkość izolacji przestrzennej jest zwykle ustalona na podstawie ścisłych badań naukowych lub empirycznie na bazie wyczucia doświadczenia producentów. Zagrożenie zapylenia obcym niepożądanym pyłkiem zmniejsza się wraz ze zwiększeniem odległości od tego pyłku.

Więcej mieszańców powstałych z zapylania obcym pyłkiem jest na brzegu plantacji niż wewnątrz.

Przykład:

-żyto-odmiany ustalone od innych odmian –materiał elitarny 300m kwalifikowany 250m

-pszenica owies jęczmień mat elitarny 50m kwalifikowany 20m

-pszenżyto od innych odmian pszenżyto mat elitarny 50m kwalifikowany 20m

-rzepak-odmiany ustalone mat elitarny 200m mat kwalifikowany 100m

-ziemniaki-mat elitarny 100m kwalifikowany 50m

15. Specyfika produkcji nasiennej.

Podstawowym celem produkcji nasiennej jest:

• maksymalizacja współczynnika rozmnożenia,

• zachowanie wartości genetycznej

• otrzymanie jak najlepszych właściwości somatycznych reprodukowanego materiału siewnego

• Materiał ten powinien charakteryzować się czystością odmianową i gatunkową oraz wysokim wigorem. Jego jakość powinna być zgodna z wymogami norm. Warunkiem uzyskania materiału zachowującego powyższe cechy jest przestrzeganie pewnych zasad produkcji. Dlatego też generalnie produkcja materiału siewnego jest bardziej złożona i stawia plantatorom większe wymagania niż uprawa towarowa na cele niesienne.

Skala produkcji materiału siewnego każdej odmiany powinna być dostosowana do potrzeb i możliwości jego zbytu. Dlatego produkcji nasienna poszczególnych gatunków, odmian oraz stopni kwalifikacji odbywać się powinna w sposób planowany, zarówno w obrębie gospodarstwa jak i firmy handlowo-nasiennej.

16. Zasady produkcji nasion roślin dwu- i wieloletnich, odmian mieszańcowych.

Odmiana mieszańcowa- odmiana, której materiał siewny wytwarza się każdorazowo przez krzyżowanie odpowiednich składników zgodnie z ustaloną formułą

Nasiona mieszańcowe- uzyskane w wyniku krzyżowania odmian lub linii wsobnych i przeznaczone do zasiewów produkcji.

Sposoby uzyskania form rodzicielskich dla odmian mieszańcowych:

-chów wsobny

-selekcja cykliczna

Mechanizm genetyki ułatwiającej produkcję nasion odmiany mieszańcowej:

-męska sterylność

-samoniezgodność

-dwupienność.

Produkcja nasion mieszańcowych:

a) dwuliniowe (AxB)

b) trójlinowe (AxB) x C

c) czteroliniowe (AxB) x (CxD)

d) liniowo odmienne lub odmnieniowe (Ax odmiana populacyjna)

e) systematyczne

Formy rodzicielskie:

-linie wsobne

-odmiany populacyjne

-mieszańcowe pojedyncze.

Mieszańce podwójne.

W pierwszym roku produkcji nasiennej na jednym polu krzyżuje się formy A i B (oddzielnie rzędy formy ojcowskiej i matecznej) i konieczna jest kastracja.

Po zapyleniu usuwamy formy ojcowskie dalej rozwija się forma mateczna.

Na drugim polu C x D . Na jednym polu wysiewamy A, B i C, D. Konieczność kastracji.

Drugi rok F1 (A,B,C,D) materiał kwalifikowany, mieszańce podwójne F1 (C,D) przywracają płodność.

Hodowle zachowawczą form rodzicielskich F1 (utrzymywanie i rozmnażanie form rodzicielskich z zachowaniem genotypu i pełnej wartości kombinacyjnej)

-rozmnażanie odmian (swobodne zapylenie roślin w warunkach całkowitej izolacji)

-utrzymanie i rozmnażanie linii wsobnych oparte na sztucznym wymuszeniu samozapylenia roślin

Produkcja nasion kwalifikowanych.

Kwalifikowany materiał siewny odmian mieszańcowych jest produkowany na izolowanej przestrzennie plantacji, obsianej mieszaniną ziarna komponenta matecznego (AxB) i zapylacza (syntetyka) w stosunku 95: 5 lub innym stosunku zbliżonym, określonym przez hodowcę.

17.Ocena laboratoryjna mat siewnego cele zakres metody wykorzystanie wyników

Polega na sprawdzeniu jakości mat siewnego. Jest przeprowadzana przez stacje oceny nasion (SON) Ocena mat siewnego jest pełnowartościowa gdy wyniki oznaczeń laboratoryjnych są zbieżne z efektami uzyskanymi w praktyce i gdy są prawdziwe dla całej badanej partii mat. Aktualnie laboratoryjna ocena jakości mat siewnego jest dokonywana w Polsce wg. metodyki zawartej w Międzynarodowych Przepisach Oceny Nasion ISTW. Oceną aboratoryjną nasion roślin rolniczych obowiązkowo są obięte te cechy których wartości są zawarte w wymaganiach dotyczących jakości mat siewnego. Badania wartości siewnej rozpoczyna się od oględzin całej próby i ocen organoleptycznej. Następnie wydziela się próbka laboratoryjna i ocena: czystość nasion zdolności kiełkowania ,poślad masa 1000 nasion. Po zakończenia badaniu na podstawie karty badania nasion sporządza się świadectwo kwalifikacji nasion zawierające oprócz wyników oceny także decyzje o zakwalifikowaniu nasion albo ich dyskwalifikacji z podaniem wad które ją spowodowały.

18. Pobieranie prób w nasiennictwie.

Ocenie tożsamości odmianowej podlega:

1) materiał siewny kategorii elitarny;
2) materiał siewny zgłoszony do oceny polowej, przeprowadzanej zgodnie z systemami OECD;
3) nie mniej niż 10% ocenionych partii materiału siewnego roślin rolniczych i warzywnych kategorii kwalifikowany;
4) nie mniej niż 10% partii materiału siewnego roślin warzywnych kategorii standard, znajdującego się w obrocie.

Próby urzędowe do oceny tożsamości odmianowej pobiera się:
1) na wniosek prowadzącego obrót - właściciela partii podlegającej ocenie tożsamości odmianowej - w przypadku partii materiału siewnego.
2) losowo - na podstawie protokołu pobrania próby - w przypadku partii materiału siewnego,

Próby urzędowe materiału siewnego do oceny tożsamości odmianowej wojewódzki inspektor przesyła do właściwej jednostki organizacyjnej Centralnego Ośrodka.

Próby materiału siewnego do oceny labora­toryjnej, na wniosek prowadzącego obrót – właściciela materiału pobierają:
1) upoważnieni przez wojewódzkiego inspektora pracownicy wojewódzkiego inspektoratu ochrony roślin i nasiennictwa, zwani dalej ,,urzędowymi próbobiorcami";
2) próbobiorcy, którzy uzyskali akredytację wojewódzkiego inspektora - w zakresie materiału kategorii kwalifikowany, z wyłącze­niem sadzeniaków ziemniaka - zwani dalej ,,akredytowanymi próbobiorcami".

Próby materiału siewnego z partii, dla których wystawia się świadectwo Międzynarodowego Związku Oceny Nasion (ISTA), pobierają urzędowi próbobiorcy posiadający upoważnienie do pobierania tych prób, wydane przez kierownika laboratorium wojewódzkiego inspektoratu ochrony roślin i nasiennictwa, posiadającego akredytację ISTA.

Próby sadzeniaków ziemniaka do oceny laboratoryjnej pobierają urzędowi próbobiorcy.

19. Wartość siewna nasion. Ocena jakości materiału siewnego. Pojęcia stosowane w ocenie materiałów siewnych.

• Wartość siewna- Przydatność nasion do siewu stwierdzona na podstawie oceny jakościowej przeprowadzonej zgodnie z obowiązującymi przepisami. Badania wartośći siewnej rozpoczyna się od oględzin całej próbki i organoleptycznej oceny barwy połysku zapachu i zdrowotności. Następnie wydziela się próbkę laboratoryjną. Pierwszym badaniem szczegółowym jest ocena czystości nasion. Dopiero po jej wykonaniu można przejść do badania zdolności kiełkowania oznaczenia zawartości pośladu i masy 1000 nasion, ponieważ do badania tych cech pobiera się nasiona czyste wydzielane z próbki laboratoryjnej podczas oceny czystości.

• Jakość materiału siewnego: - cechy genetyczne charakteryzujące odmianę – cechy somatyczne charakteryzujące wartość siewną(czystość, zdolność kiełkowania, wigor) – zasada „z jednego nasiona jedna roslina” – łatwy wysiew zaopatrzenie we wszystko co zapewnia szybki wzrost i ułatwia pielęgnacje.

• Właściwości fizjologiczne zależą od: - czynników genetycznych – czynników środowiska w którym nasiona formują się i dojrzewają (klimat, światło, temp, powietrze, wiatr, gleba, czynniki biologiczne, agrotechnika, skażenie środowiska, czynniki antropogeniczne).

20. Wymaganiastawiane materiałom siewnym, przykłady.

Materiał siewny: organy rozmnożenia generatywnego (nasiona i owoce) oraz inne części roślin służące do rozmnażania wegetatywnego o wysokiej wartości siewnej, odpowiednim ustalonym wymaganiom siewnym.

Jakość materiału siewnego:

-cechy genetyczne (odmianowe charakterystyczne dla odmiany)

-cechy somatyczne charakteryzujące wartość siewną

-czystość

-zdolność kiełkowania

-wigor

-restytucja (przy rozmnażaniu wegetatywnym)

-zasada „z jednego nasiona jedna roślina”

-łatwy wysiew i zaopatrzenie w wszystko co zapewnia szybki wzrost i ułatwia pielęgnacje (uwarunkowania jakości nasion: właściwość fizjologiczne (wigor i żywotność) zależą od czynników genetycznych i środowiskowych).

21. Normy i przepisy w nasiennictwie. Umiejętność korzystania z norm. Dokumentacja w nasiennictwie.

• Normy i przepisy w nasiennictwie

-ustawa z 24 listopada 1995r z późniejszymi zmianami –rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 14 sierpnia 2001r w sprawie rejestracji odmian i udzielenia ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli mat siewnego –w ostatnim czasie przepisy doprowadzane są do pełnej zbieżności z przepisami UE –Międzynarodowe Przepisy Oceny nasion ISTA

• Dokumentacja w nasiennictwie-to min.

-wniosek o przyjęcie do oceny polowej plantacji nasiennej –arkusze oceny polowej –świadectwo oceny polowej plantacji nasiennej –św.kwalifikacji nasion –św.wartości siewnej nasion –kwalifikacji sadzeniaków ziemniaka –nalebki na próbki nasion –etykiety dla mat siewnego –karta badań nasion

- karta badań zdolności kiełkowania –protokół pobrania próbek mat siewnego do oceny laboratoryjnej/oceny tożsamości.

• Obrót materiałem siewnym-oferowane do sprzedaży sprzedaż dostawa lub inny sposób dysponowania mat siewnym. Wśród podmiotów zajmujących się mat siewnym wyróżnia się:

-przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów o działaniu gospodarczej zajmujący się mat siewnym.

-producenta-osoba fizyczna prawa lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowośći prawej która wytwarza mat siewny

-dostawca-producent lub przedsiębiorca zajmujący się mat siewnym rozmnażeniowym.

22. Uszlachetnianie i przechowywanie mat. Siewnego.

23. Wilgotność nasion-metody oznaczania i obliczania wilgotność, zasady suszenia nasion. W nasionach znajduje się tzw. woda związana i woda swobodna usuwalna z nasion przez suszenie. Wilgotność nasion jest określana w procentowej zawartości wody swobodnej w stosunku do ogólnej masy nasion: w=W*100/(M+W) sposób obliczania wilgotności na podstawie świeżej masy nasion. w_sm= W/M*100 sposób obliczenia wilgotności nasion na podstawie suchej masy. Zawartość wody w nasieniu jest zmienna zależy od stopnia dojrzałości, stanu pogody podczas zbioru, terminu zbioru i warunków przechowywania. Średnio wynosi 14-18%. W okresie przechowywania powinny mieć wilgotność 9-16%.

Zwiększenie zawartości wody w nasionach prowadzi do zmiany wielu ich właściwości fizycznych np.: - wzrostu objętości nasion; - wzrost kąta usypu;- zmniejszenie gęstości warstwy nasion;- wzrostu masy tysiąca nasion;- zwiększenia wytrzymałości na makrouszkodzenia;- Zmniejszenia wytrzymałości na mikrouszkodzenia.

Wysoka wilgotność nasion w niskiej temperaturze sprzyja przemarzaniu zarodka a w wysokiej temperaturze zwiększeniu podatności na działanie drobnoustrojów i szkodników. Duże znaczenie dla gospodarki materiałem siewnym ma wzrost nasilenia przemiany materii wraz ze wzrostem wilgotności nasion. intensywne procesy przemiany materii naturalne i pożądane po wysiewie w okresie przechowywania zawsze prowadza do strat jakościowych i ilościowych w wyniku samozagrzewania, porastania, pleśnienia, lub mniej widocznych lecz równie szkodliwych zmian wyrażających się utrata zdolności kiełkowania i szybkim starzeniem się nasion.

Metoda suszarkowa. Próbkę o znanej masie suszy się w ściśle określonych warunkach nie powodujących strat innych substancji oprócz wody swobodnej różnica masy przed i po suszeniu jest masa odparowanej wody którą wyraża Siwę w % w stosunku do pierwotnej świeżej masy próbki. Wilgotność oznacza się w dwóch powtórzeniach gdyż nawet drobna niedokładność w wykonaniu badania może znacznie zniekształcić wynik. Oznaczenie winno być wykonane w tym samym dniu lub następnego dnia po otrzymaniu próbki. Nasion pozostałych po badaniu się nie przechowuje. Wyróżnia się dwie suszarkowe metody oznaczanie wilgotności: niskiej stałej temperatury i wysokiej stałej temperatury. Metoda niskiej stałej temperatury jest stosowana do nasion zawierających lotne substancje lub u których na skutek utleniania lub rozkładu może dojść do zmiany masy nie związanej z odparowaniem wody. Obejmuje ona: gatunki roślin cebulowych, gorczyc, kapustnych, len, lniankę, rzepak, soja, i wszystkie nasiona drzew. Nasiona te suszy się w temp. 103 +/- . przez 17 +/- 1 godzina. Metoda suszarkowa wysokiej stałej temperatury obejmuje pozostałe nasiona, które suszy się w temperaturze 130- przez 4 godz dla kukurydzy, dwie godziny zboża i jedna godzina pozostałe gatunki. Nasiona duże przed suszeniem musza być zmielone.

24.Obrót materiałem siewnym-mogą prowadzić przedsiębiorcy wpisania do rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez WIORiN ponadto na rynku lokalnym-producencji mat rozmnożoniowego i sadzeniowego roślin warzywnych i ozdobnych oraz mat szkółkarskiego mogą sprzedawać na obszarze swego powiatu mat przeznaczonego dla odbiorcy na jego własne niezarobkowe potrzeby. Przedsiębiorca prowadzący obrót materiałem siewnym jest zobowiązany:

-składać WIORiN informacje dotyczące obrotu mat siewnym

-prowadzić dokumentację dotyczącą:*wytwarzanie mat siewnego*procesów technologicznych*obrót mat siewnego

Do obrotu dopuszcza się mat siewny min:

-odmian roślin rolniczych i warzywnych wpisanych do rejestru krajowego lub UE –odmiany mat szkółkarskiego wpisane do KR lub katalogu UE –szkółkarski CAC- mat rozmnażeniowy:nasadzeniowy roślin warzywnych odmian wpisanych do KR lub katalogu UE- mat siewny oraz oraz mat rozmnożeniowego i nasadzeni owy roślin ozdobnych

25. Obliczanie ilości wysiewu, wilgotności, ubytków technologicznych, inne zadania związane z oceną mat. Siewnego.