1. Gospodarka nasienna w lasach-

Zapotrzebowanie na sadzonki dla celów odnowieniowych i zalesieniowych pokrywa się produkcją z własnych szkółek, w wyjątkowych przypadkach korzystając ze szkółek prywatnych, np. sprywatyzowanych dawnych państwowych. Z końcem 2002 roku funkcjonowało w województwie śląskim około 167 ha szkółek, które produkują około 54 mln sztuk sadzonek rocznie. Najnowocześniejsza jest szkółka kontenerowa w Nędzy, w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie, z potencjałem produkcyjnym około 8 mln sztuk rocznie. Produkuje się tam sadzonki z zakrytym systemem korzeniowym, również mikoryzowane, co szczególnie istotne jest przy zalesieniach gruntów porolnych. Szkółka ta powstała po największym pożarze, który w 1992 r. zniszczył ok. 10 tys. ha lasu w trzech nadleśnictwach i trzeba było zapewnić pokrycie zapotrzebowania na sadzonki w celu szybkiego odnowienia zniszczonej powierzchni. W szkółkach leśnych produkuje się pełną gamę gatunków drzew i krzewów, pokrywając zapotrzebowanie własne a również sprzedając na zewnątrz, np. w celu zalesienia gruntów prywatnych w ramach Krajowego Programu Zwiększania Lesistości. Gospodarka nasienna prowadzona jest zgodnie z obowiązującą regionalizacją. Zasięg wyznaczonych regionów nasiennych pokrywa się w znacznym stopniu z przebiegiem granic krain przyrodniczo-leśnych. Ich wyodrębnienie miało na celu zagwarantowanie optymalnych warunków hodowli podstawowych gatunków drzew lasotwórczych w warunkach jak najbardziej zbliżonych do warunków, z których pochodzą. W województwie śląskim zostały wyznaczone trzy regiony nasienne, pokrywające się w znacznym stopniu z przebiegiem granic krain przyrodniczo-leśnych: małopolskiej, śląskiej i karpackiej. Poniżej zestawiono przyporządkowanie nadleśnictw do poszczególnych regionów

nasiennych. Dla każdego z tych nadleśnictw dokładnie określono, jakie są możliwości przenoszenia nasion poszczególnych gatunków drzew. Mniejsze jednostki to mikroregiony, które już przestają obowiązywać. Wśród nich był podział na mikroregiony zwykłe i tzw. mateczne, w których występowały wyjątkowej wartości drzewostany, a ich potomstwo powinno dziedziczyć najbardziej pożądane cechy morfologiczne i fizjologiczne. Aktualnie Instytut Badawczy Leśnictwa przygotowuje nowy podział na regiony nasienne dostosowany do wymogów UE, gdzie najmniejszą jednostką podziału jest gmina, która musi się w całości

mieścić w określonym regionie. W tej wersji regionalizacji nie będzie mikroregionów, a tylko regiony nasienne.

Nasiona podstawowych gatunków drzew leśnych pozyskuje się z wyselekcjonowanych obiektów o najlepszych parametrach, stanowiących bazę nasienną. Poniżej podano Liczba obiektów selekcyjnych powoli, ale systematycznie rośnie. Na podkreślenie

zasługuje w szczególności wzrost powierzchni upraw pochodnych, na których hoduje się wszystkie ważniejsze gatunki drzew leśnych, zarówno iglastych jak i liściastych, najwięcej sosnowych. Drzewostany nasienne pokrywają zapotrzebowanie na nasiona podstawowych gatunków drzew leśnych. Ważną rolę w zakresie nasiennictwa i selekcji odgrywają: Stacja Oceny Nasion w Siewierzu, przechowalnia nasion buka w Nadleśnictwie Bielsko i ostatnio powstały Regionalny Bank Genów w Nadleśnictwie Wisła. W zakresie szkółkarstwa prognozuje się stopniową likwidację starych, wyeksploatowanych, nieefektywnych szkółek, a w większym stopniu korzystanie z potencjału nowych szkółek, przede wszystkim szkółki kontenerowej w Nędzy. Szczególnie powinien wzrastać udział wyprodukowanych przez nią sadzonek mikoryzowanych, z zakrytym systemem korzeniowym do zalesień gruntów porolnych. Podaż tych gruntów zależy w dużej mierze od aktualnego właściciela, którym w obecnej chwili jest Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Lasy Państwowe są w stanie zapewnić odpowiednią ilość sadzonek na zalesienie gruntów nieużytkowanych rolniczo. W dziedzinie selekcji należy dążyć do racjonalizacji bazy nasiennej, poprzez bardziej wnikliwe uznawanie nowych i likwidację starych drzewostanów nasiennych. W tej chwili drzewostany nasienne pokrywają zapotrzebowanie na nasiona prawie w 100%, co zresztą w znacznym stopniu jest zależne od częstotliwości występowania lat nasiennych.

 2.Leśny Materiał Podstawowy: przez leśny materiał podstawowy rozumie się materiał przeznaczony do produkcji leśnego materiału rozmnożeniowego:

a) źródło nasion - drzewa rosnące na określonym obszarze, z których pobierane są nasiona,

b) drzewostan - zespół drzew o zbliżonych cechach morfologicznych, rosnących w bezpośrednim sąsiedztwie i wzajemnie na siebie oddziałujących,

c) plantację nasienną - grupę wyselekcjonowanych klonów lub rodów, zagospodarowaną lub izolowaną w sposób zapobiegający zapyleniu ze źródeł zewnętrznych, prowadzoną w celu uzyskania obfitych zbiorów łatwo pozyskiwanych nasion,

d) drzewo mateczne - drzewo wykorzystywane do pozyskiwania leśnego materiału rozmnożeniowego poprzez kontrolowane lub niekontrolowane zapylanie określonego drzewa wykorzystywanego jako osobnik żeński pyłkiem jednego lub wielu drzew,

e) klon - grupę osobników o jednakowym składzie genetycznym pozyskanych z jednego osobnika w drodze rozmnażania bezpłciowego,

f) mieszankę klonów - grupę różnych, zidentyfikowanych klonów zmieszanych w określonych proporcjach.

 3. Kategorie Leśnego Materiału Rozmnożeniowego:

W ustawie o leśnym materiale rozmnożeniowym wyróżniono następujące kategorie LMR, pozyskanego lub wytworzonego z poszczególnych rodzajów baz nasiennych LMP:

Kategoria I – „ze zidentyfikowanego źródła”

a) źródło nasion- to drzewa na określonym obszarze, z których pozyskuje się nasiona. Źródła nasion stanowią więc grupy drzew na określonym obszarze, mogące się ze sobą krzyżować, których cechy fenotypowe są zbliżone, wskazują, że osobniki te są potomstwem wywodzącym się z jednorodnej genetycznie grupy osobników

b) drzewostan( dawniej: Gospodarczy Drzewostan Nasienny- GDN): zespół drzew o zbliżonych cechach morfologicznych, rosnących w bezpośrednim sąsiedztwie i wzajemnie na siebie oddziałujących.

Kategoria II – „wyselekcjonowana”

a) drzewostan: materiał rozmnożeniowy pochodzący z materiału podstawowego, którym gatunki drzewostanu znajdujące się w jednym regionie pochodzenia, wyselekcjonowane pod wzgl. fenotypowym na poziomie populacji (dawniej Wyłączone Drzewostany Nasienne-WDN) oraz uprawy pochodne będące generatywnym potomstwem tych populacji.

Kategoria III – „kwalifikowana”: Materiał rozmnożeniowy pochodzący z materiału podstawowego, którym są pojedyncze drzewa wybrane na podstawie określonych cech fenotypowych (dawniej drzewa doborowe) oraz plantacje nasienne (plantacje wegetatywne) i plantacyjne uprawy nasienne (generatywne plantacje nasienne) założone z materiałów wegetatywnych i generatywnych pozyskanych z drzew doborowych(matecznych).

a) drzewa mateczne: to drzewo o najlepszych cechach fenotypowych tj. zdrowotności, jakości pnia, pokroju korony, wyróżniające się w drzewostanie większymi wymiarami pierśnicy i wysokości. Drzewa mateczne są przeznaczone do zbioru nasion w celu zakładania plantacji nasiennych rodowych i klonowych oraz do zakładania pochodnych powierzchni rodowych.

b) plantacje nasienne i plantacyjne uprawy nasienne: Plantacje nasienne i plantacyjne uprawy nasienne stanowią wegetatywne lub generatywne potomstwo drzew doborowych. Celem ich zakładania jest dostarczanie dużej ilości ulepszonego pod względem genetycznym LMR

c)klony: grupa osobników o jednakowym składzie genetycznym, pozyskanych z jednego osobnika w drodze rozmnażania wegetatywnego (bezpłciowego, przez zrzezy, zrazy, odkłady korzeniowe).

d) mieszanki klonów: grupa różnych, zidentyfikowanych klonów zmieszanych w określonych proporcjach.

Kategoria IV – „przetestowana”

Do tej kategorii będą wpisywać się LMR po wykonaniu odpowiednich testów sprawdzających wartość genetyczną i hodowlaną.

a) drzewostan,

b) drzewa mateczne,

c) plantacje nasienne,

d) plantacyjne uprawy nasienne,

e) klony,

f) mieszanki klonów.

4.Regionalizacja pochodzenia leśnego materiału rozmnożeniowego:

Regionalizacja nasienna —podział na regiony pochodzenia oraz zasady wykorzystywania w nich LMR określonych gatunków.

Region pochodzenia — to wyznaczony obszar lub grupy obszarów, na których obecnie rośnie dany drzewostan lub źródło nasion, stanowiące materiał podstawowy.

Regionalizację leśną dla nasion i sadzonek wprowadzono w Polsce w celu:

• wyróżnienia i zachowania odrębności jak największej liczby naturalnych, rodzimych lub prawdopodobnie rodzimych populacji gatunków lasotwórczych,

• zwiększenia bazy nasiennej najcenniejszych populacji drzew w regionach ich występowania,

• propagowania tych populacji na terenach, na których lokalna baza drzewostanów nasiennych jest niewystarczająca,

• ograniczenia niekontrolowanych przerzutów materiału rozmnożeniowego i ścisłego określenia zasad i kierunków jego przemieszczania dla zachowania trwałości lasów,

• stworzenia systemu trwałego ewidencjonowania oraz kontroli pochodzenia materiału rozmnożeniowego.

• W polskiej regionalizacji nasiennej jednorodne obszary regionów wydzielono na podstawie następujących kryteriów:

• zróżnicowanie ekologiczne i genetyczne gatunków lasotwórczych,

• zróżnicowanie klimatyczne, geomorfologiczne i przyrodnicze Polski.

• Uwzględniono przy tym następujące elementy istniejących opracowań:

• rozmieszczenie bazy nasiennej najcenniejszych rodzimych proweniencji sosny, świerk, jodły, modrzewia, dębu, buka i olszy,

• międzynarodowego mikropodziału Europy na prowincje i podprowincje fizyczno-geograficzne,

• podział Polski na krainy i dzielnice przyrodniczo-leśne,

• administracyjny podział Lasów Państwowych.

Na podstawie przebiegu granic podprowincji fizyczno-geograficznych i krain przyrodniczo-leśnych wyróżniono 26 makroregionów nasiennych - dużych obszarów o wystarczająco jednorodnych warunkach klimatycznych i geomorfologicznych. Makroregiony oznaczono dwuczłonowymi symbolami cyfrowymi np. 314/3. Pierwszy człon tego symbolu np. 314 jest międzynarodowym oznaczeniem podprowincji, przyjętym w regionalizacji fizyczno-geograficznej. Drugi człon (np. 3) jest stosowanym w Polsce numerem krainy przyrodniczo-leśnej, która znajduje się w danej podprowincji.

W makroregionach zgrupowano 106 mikroregionów nasiennych wyznaczonych na podstawie rozmieszczenia bazy nasiennej oraz na podstawie położenia dzielnic przyrodniczo-leśnych lub regionów fizyczno-geograficznych.

W związku z tym, wyróżniono dwa rodzaje mikroregionów:

• mikroregiony mateczne (dla proweniencji),

• mikroregiony zwykłe (dla środowiska).

Mikroregiony mateczne wydzielone zostały w celu zachowania odrębności naturalnych, rodzimych lub prawdopodobnie rodzimych populacji drzew, występujących na obszarach o dość wyrównanych warunkach przyrodniczo-leśnych. Na ich terenie rosną najcenniejsze w Polsce proweniencje drzew podstawowych gatunków lasotwórczych, wyróżniające się pod względem jakości i przyrostu drzew. Bazę nasienną stanowią znaczące powierzchnie wyłączonych i gospodarczych drzewostanów nasiennych, charakteryzujące się zbliżonymi cechami genotypowymi lub fenotypowymi.

Mikroregiony zwykłe są to miejsca mniejsze od makroregionów, obszary o dość jednorodnych warunkach ekologiczno-fizjograficznych, wydzielone na podstawie przebiegu granic dzielnic przyrodniczo-leśnych. Na terenie występuje bardzo skromna baza nasienna, bez udziału lub tylko z niewielkim udziałem drzewostanów nasiennych, których nie łączą złożone cechy genotypowe lub fenotypowe. Mikroregiony zwykłe różnią się między sobą tylko przyrodniczymi warunkami wzrostu drzew. Zasadnicza różnica między wymienionymi rodzajami mikroregionów polega na tym, że do mikroregionów matecznych nie wolno jest wprowadzać innej proweniencji danego gatunku drzewa niż ta, dla której ten region ustanowiono. Natomiast w mikroregionach zwykłych, w przypadku braku nasion z własnej bazy, można stosować dla wszystkich gatunków nasiona lub sadzonki wyhodowane z nasion zebranych w innych mikroregionach nasiennych z tego samego makroregionu lub w mikroregionach specjalnie wyznaczonych (zarządzenie Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych). Wydzielono 54 mikroregiony mateczne (dla proweniencji) i 52 zwykłe (dla środowiska).

Mikroregiony oznaczone zostały 3-cyfrowymi symbolami liczbowymi. Pierwsza cyfra jest numerem krainy przyrodniczo-leśnej, a dwie następne numerem porządkowym mikroregionu w danej krainie.

Mikroregiony mateczne są oznaczone numerami porządkowymi od 1 do 50, a zwykłe - od 51 do 99. Symbolem 205 oznaczony jest 5 region mateczny w II krainie przyrodniczo-leśnej, natomiast symbolem 152 - drugi region zwykły w I krainie przyrodniczo-leśnej.

Wyróżnienie mikroregionów matecznych, w których znajdują się szczególnie cenne populacje, miało na celu stworzenie optymalnych warunków wykorzystania tej cennej bazy nasiennej oraz zahamowanie dopływu nasion z zewnątrz, z baz o znacznie gorszej jakości.

 5.Wykorzystanie leśnej bazy nasiennej

LEŚNA BAZA NASIENNA W POLSCE!!!

Odnowienie powierzchni lasów:

I.Naturalne(5-20%)

-stworzenie warunków do naturalnego odnowienia

-ochrona oraz nadzór nad prawidłowym przebiegiem naturalnego odnowienia lasu.

II.Sztuczne(95-80%)

-stworzenie trwałej bazy nasiennej.

Przesłanki do tworzenia leśnej bazy nasiennej w Polsce.

Charakter dostępnej bazy nasiennej:

-większość wchodzących obecnie w okres dojrzałości rębnej drzewostanów głównie So i Św na niżu jest pochodzenia obcego

-brak informacji o ich stopniu dostosowania a przede wszystkim o plastyczności fenotypowej

-konieczna jest ocena wartości hodowlanej, w tym plastyczności

-konieczna jest selekcja populacji w regionach pochodzenia

-konieczne są ustalenia co do obszaru możliwego wykorzystania populacji oraz proporcjonalnych kierunkach przemieszczania.

Wykorzystanie:

- służącej do pozyskania leśnego materiału rozmnożeniowego, która będzie zaspokajać potrzeby na odpowiednim poziomie ilościowym i jakościowym.

- praktyczna w całości w Lasach Państwowych

-w pełni zaspokojone potrzeby nasienne

-wskazane zmiany w udziale poszczególnych kategorii w ogólnej ilości pozyskiwanego LMR

• Zdecydowanie zbyt dużo pozyskuje się LMR w 1 kategorii bazy nasiennej

Program testowania leśnej bazy nasiennej (2006-2010; 2011-2035)

Założenia:

-utworzenie przetestowanej bazy nasiennej na poziomie 10% potrzeb nasiennych w skali kraju.

 6.Uregulowania prawne dotyczące nasiennictwa i szkółkarstwa leśnego

Nasiennictwo leśne: dział hodowli, którego zadaniem jest pozyskanie materiału siewnego, ocena jego jakości, właściwe przechowywanie oraz racjonalne nim gospodarowanie.

Szkółkarstwo leśne: dziedzina hodowli lasu obejmująca produkcję materiału sadzeniowego na potrzeby zalesień i odnowień.

1. Dyrektywa Rady Unii Europejskiej nr.1999/105/WE z dnia 22.12.1999r. w sprawie obrotu LMR

Rozporządzenie Komisji:

a)dotyczące formy krajowej listy LMP do produkcji LMR.

b) dotyczące wzajemnego świadczenia pomocy administracyjnej przez organa

urzędowe;

c) dotyczące upoważnienia państw członkowskich do wprowadzania zakazu

obrotu określonym LMR

Weszła w Polsce w życie 1.01.2003r.

Dyrektywa odnosi się tylko do gatunków, które mają znaczenie dla odnowień w lasach i zalesieniach gruntów rolnych lub nieużytków.

1. Ustawa o LMR z dnia 7.06.2001r.(Dz.U.2015.poz.1092(03.08.2015). Weszła w życie 1.05.2004r.

Reguluje zasady:

-rejestracji LMP

-obrotu LMR

-regionalizacji nasiennej- wyznaczanie regionów pochodzenia materiału podstawowego, przeznaczonego do produkcji materiału rozmnożeniowego,

-kontrolę leśnego materiału rozmnożeniowego.

1. Ustawa o ochronie roślin z 19.12.2003r.(Dz.U2004.nr.11.poz.94 z późniejszymi zmianami.

-rejestracja producentów w Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa(IORiN)

-badania fitosanitarne i paszportowanie LMR(niewiele gatunków, obrót zewnętrzny LMP).

7. Pozyskiwanie i obrót leśnym materiałem rozmnożeniowym:

Produkcja LMR:wszystkie etapy wytwarzania LMR z LMP w celu wprowadzenia go do obrotu, w tym etap powstawania i przekształcania jednostki nasiennej oraz etap wzrostu materiału sadzeniowego wyhodowanego z jednostki nasiennej lub części rośliny;

Obrót LMR to:

1. Nabycie LMR

2. oferowanie zbycia lub zbywanie LMR

3. pośrednictwo w czynnościach, o których mowa w lit. a) i b);

Obrót LMR może być dokonywany wyłącznie przez dostawców zarejestrowanych w rejestrze dostawców prowadzonym przez Ministra Środowiska.\

Rodzaje etykiet LMR:

1)Etykieta czasowa- stosowana do momentu otrzymania świadectwa pochodzenia

2)Etykieta ”LMR w produkcji”- stosowana na wszystkich etapach produkcji LMR

3)Etykieta dostawcy- stosowana w momencie sprzedaży(wprowadzania do obrotu).

Ustalono następujące kolory etykiet dostawcy:

1. żółty dla LMR kategorii ze zidentyfikowanego źródła (część I KR: drzewostan, źródło nasion);

2. zielony dla LMR kategorii wyselekcjonowany (część II KR: drzewostan);

3. różowy dla LMR kategorii kwalifikowany (część III KR: drzewa mateczne, plantacja nasienna rodowa lub klonowa);

4. niebieski dla LMR kategorii przetestowany.

Inne wymagania w zakresie obrotu LMR:

-Obrót w zamkniętych opakowaniach

-opakowanie zabezpieczone plombą lub z zastosowaniem zabezpieczającym zamknięcie opakowania, które w przypadku otwarcia ulega zniszczeniu.

LMR powinien spełniać wymagania jakościowe:

-szczegółowe wymagania dotyczące min. poziomu czystości zdolności kiełkowania

(żywotności), jakie powinien spełniać LMR w postaci nasion;

-szczegółowe wymagania, jakie powinien spełniać LMR w postaci części roślin należących do gatunków topoli.

-szczegółowe wymagania jakie powinien spełniać LMR w postaci materiału sadzeniowego.

Główny import z Niemiec (ok. 75%)

Główny eksport: na Litwę(ok. 40%), Szwecja (ok.30%)

 8.. Biuro Nasiennictwa Leśnego:

jest państwową jednostką budżetową działającą w imieniu ministra właściwego do spraw środowiska i prowadzącą sprawy z zakresu obrotu leśnym materiałem rozmnożeniowym.

ul. Rakowiecka 30,
02-528 Warszawa 
e-mail: [e-mail]

Dyrektor biura: mgr inż. Ryszard Dzialuk

Zadania:

• Prowadzi Krajowy Rejestr LMR i Skrócony Rejestr LMP;

• Wydaje świadectwa pochodzenia LMR;

• Prowadzi rejestr świadectw LMR;

• Prowadzi rejestr dostawców LMR;

• Wydaje pozwolenia na przywóz LMR z państw spoza UE

• Przeprowadza kontrole LMP, LMR oraz dokumentuje dostawców

• współpracuje z organizacjami międzynarodowymi w zakresie selekcji leśnej i nasiennictwa leśnego,

• opracowuje we współpracy z zainteresowanymi jednostkami naukowymi i badawczo-rozwojowymi metody oceny LMR oraz LMP.

Krajowy Rejestr LMP:

• 4 części odpowiadają kategoriom LMR, które z niego pochodzą

• Rejestracja LMP w części II, III, IV wymagają opinii Krajowej Komisji Nasiennictwa Leśnego

• LMP powinien charakteryzować się odpowiednią jakością i spełniać określone wymagania.

9. Zasady oceny nasion w leśnictwie: ocena uproszczona i kwalifikacyjna

Ocena uproszczona:

Ocena Czystości plonu: Frakcje: nasiona czyste, nasiona niedojrzałe, uszkodzone mechaniczne, przez owady, grzyby, gryzonie i ptaki oraz wyschłe, mineralne oraz puste i skiełkowane. ( Ista: trzy frakcje, nasiona Ok, nasiona obce i śmieci)

Masa 1000 Nasion- Ista- 8x100 nasion, ocena uproszczona 2x100 lun 4x50

Wilgotność- Ista 3 próbki około 4-5g, uproszczona z próby średniej jedna 5 g. 103^oC przez 17h

Określenie żywotności nasion-

* Próba krojenia- tylko uproszczona- 2x100

* próba rentgenowska tylko uproszczona 4x100

* Próba barwienia - indygokarminowa zabarwia tkanki martwe na niebiesko tylko met uproszczona

Tetrazolina- zabarwia tkanki zdrowe barwią się na krwisto czerwony kolor

*Zdolność kiełkowania- 4x100 nasion do kiełkownika w ista pierwsze i ostatnie odlicznanie, uproszczona : zdolność kiełkowania i energia kiełkowania

*Zdolność wchodzenia nasion – na piasku

10.  Wykorzystanie wyników oceny nasion w praktyce leśnej-

*ile wysiać nasion niższej kategorii żeby był skuteczny wschód

*rozdzielenie partii nasion niskiej i złej jakości

*Określenie przyczyny złej jakości

* dane co do optymalnych warunków przechowywania

*odliczanie nasion do siewu ( masa)

11. Przechowywanie nasion drzew i krzewów leśnych: czynniki mające wpływ na utrzymanie jakości w czasie przechowywania, warunki przechowywania nasion podstawowych gatunków

PRZECHOWYWANIE NASION NA SUCHO

- polega na składowaniu ich w szczelnie zamkniętych pojemnikach. Wilgotność nasion należy co pewien czas kontrolować i w razie potrzeby podsuszyć. Czyste pojemniki po napełnieniu nasionami zamykamy i umieszczamy w chłodnym i ciemnym miejscu o możliwie równomiernej temperaturze. Przechowywanie na sucho odbywa się na ogół w specjalnie do tego celu przystosowanych piwnicach i chłodniach. Pojemniki do przechowywania nasion powinny być szczelne , z materiałów obojętnych chemicznie oraz odporne na korozję. Mogą być więc ze szkła ( np. balony do wina ) , blachy nierdzewnej , tworzyw sztucznych.

KRÓTKOTERMINOWE PRZECHOWYWANIE NASION

Trwa ono nie dłużej niż 1 rok. Najprostszym sposobem przechowywania jest przechowywanie nasion luzem polegające na rozłożeniu cienkiej warstwy nasion w przewiewnym pomieszczeniu, skrzynkach, naczyniach, pryzmach na podłogach suchych w chłodnych pomieszczeniach. Przechowywanie nasion w warunkach umiarkowanej wilgotności polega na przechowywaniu ich w warunkach zbliżonych do tych, jakie znajdują się w przyrodzie ( w ściółce, na ziemi). Stosowaną od dawna metodą jest przechowywanie ich przez pierwszą zimę pod drzewostanem. Nasiona rozłożone są na glebie mineralnej od dobrej przepuszczalności. Wybiera się miejsce o nieznacznym wzniesieniu na glebie piaszczystej, oczyszcza się ją ze ściółki i próchnicy i rozkłada nasiona w warstwie 5-10cm, a następnie przykrywa się 20-30cm warstwą słomy lub liści i gałęziami. Miejsce to powinno być zabezpieczone przed zwierzyną ( ogrodzenie) i gryzoniami (rowki pułapkowe).

Wyróżniamy 2 kategorie nasion:

1.Nasiona znoszące podsuszanie do niskiego poziomu wilgotności,lub całkowite odwodnienie „orthodoks”.Nasiona tej kategorii podsuszamy po zbiorze do wilgotności 8-10% i przechowujemy w stanie odwodnionym w szczelnie zamkniętych pojemnikach np.:buk,brzoza,modrzew,świerk pospolity,jedlica,sosna wejmutka.

2.Nasiona nie znoszące odwodnienia lub tolerujące odwodnienie częściowe „recalcitrant” do kategorii tej zaliczamy gatunki drzew o wielkich nasionach np.;dęby, kasztan jadalny, jawor. Nasiona te charakteryzują się wysoką wilgotnością 40-50% dlatego w okresie przechowywania dąży się do ograniczenia intensywności ich oddychania. Można to osiągnąć przez składowanie nasion i przechowywanie ich w temp. obnoż.-3C,np.:żołędzie-5C.

W czasie przechowywania nasion należy pamiętać o zachowaniu ich żywotności i zdolności do kiełkowania i wydawania siewek, zadanie zabiegu przechowywania jest utrzymanie rezerw pokarmowych na niezmienionym poziomie przez jak najdłuższy czas.

Czynniki wpływające na długość okresu przechowywania nasion:

-obniżenie wilgotności nasion do wymaganego poziomu,

-obniżenie temperatury w miejscu przechowywania,

-ograniczenie procesów oddychania,

-odporność nasion na mróz.

SPOSOBY PRZECHOWYWANIA NASION:

- w chłodniach w kontrolowanych warunkach,przechowalniach,chłodniach lub piwnicach.

-w szczelnie zamkniętych nie korodujących pojemnikach

-w workach nie szczelnych

-luzem(rozsypane cienką warstwą w miejscach gdzie jest dobry dostęp powietrza ,przechowują się głównie w ten sposób po zbiorze)

-dołowanie nasion i przechowywanie zbioru do momentu wysiewu.

WARUNKI I DŁ. OKRESU PRZECHOWYWANIA:

#Krótkoterminowe(1-3lata) większość nasion drzew liściastych i iglastych wys. temp. w zakresie 1-3C np.:alnus glutinosa,betula pendula,catalpa,cotoneaster,machonia aquifolium

#Długotrwałe przechowywanie nasion wymagane są znacznie niższe temperatury:

-drzewa iglaste z kategorii„ortodox” od –3-20 C i mogą być przechowywane do 30 lat

-drzewa liściaste z kategorii„orthodox” do –3 C okres przech.5-10 lat

-nasiona z kategorii „recalcitrant” od 1-3 C w okresie 2-3 lat

12.  Spoczynek nasion (klasy i charakterystyka) i przysposabianie nasion do siewu:
STRATYFIKACJA

Jest to okres posprzętnego dojrzewania nasion w określonych warunkach. W czasie stratyfikacji nasiona przechodzą nie tylko główną fazę rozwoju zarodka lecz podlegają też jaryzacji. Stratyfikację możemy przeprowadzić w chłodni piwnicy lub zakopując skrzynkę z nasionami na dworze. stratyfikacja występuje gdy łupina nasienna jest nieprzepuszczalna.

Wyróżniamy metody stratyfikacji:

mechaniczna(mat.scierne,narzędzia)

-chemiczna(działanie kw.azotowym i siarkowym)

-termiczna(zamrażanie i rozmnażanie nasion)

Sposoby stratyfikacji:

a)Chłodna do 5 C(Acer platanoides,pseudoplatanus,fagus)

b)Krótka ciepła(2-4 tyg.w 15-25 C)później chłodna(carpinus,prunus awium,sorbus,sambucus)

c)Długotrwała ciepła(2-4mies)później chłodna(acer campestre,cotoneaster,crataegus,rosa canina)

d)Długotrwała ciepła cyklicznie zmienna później chłodna(taxsus bacata,juniperus virginiana,cornus mas)

-ze względu na wilgotność nasion możemy wyróżnić 2 grupy nasion:

1. Nasiona znoszące podsuszenie do niskiego poziomu wilgotności lub całkowitego odwodnienia „ orthodox ”-można je natychmiast po zbiorze i oczyszczeniu podsuszyć do wilgotności 10% lub jeszcze niżej, co umożliwia ich przechowywanie w stanie silnie odwodnionym w szczelnie zamkniętych pojemnikach.(np. So, Św, Dg,), 2.Nasiona nie znoszące odwodnienia lub tolerujące odwodnienie tylko częściowe, do wysokiego progu wilgotności-„ Recalcitrant ”- ich nasiona cechuje po zbiorze wysoka wilgotność dochodząca do ok.40- 50%. Zgromadzone w większych ilościach ,umieszczone w niewentylowanych workach czy pojemnikach w temp. Pokojowej szybko się zagrzewają co świadczy o ich oddychaniu i może prowadzić do zepsucia się nasion.( Dęby, kasztanowce ,jawor ,Kl srebrzysty) .

Stratyfikacja nasion jest zabiegiem przysposabiającym nasiona do skiełkowania w warunkach chłodni (stratyfikacja chłodna 0 do-5st.C, dla niektórych 0 do-10st.C) ,do chłodnej stratyfikacji w pełni kontrolowanej jest niezbędna komora chłodnicza, bądź też warunków zmiennych (stratyfikacja ciepło- chłodna- najpierw 15-20 st.C, a później 1 do 5 z optimum przy3 st.C), przy czym długość fazy ciepłej i zimnej jest uzależniona od gatunku. Zwykle faza ciepła trwa 8-16 tygodni (choć czasem tylko 2-4tyg.), natomiast faza chłodna 12-16 tygodni. Najlepszym podłożem stratyfikacyjnym jest mieszanina torfu wysokiego i czystego ,drobnoziarnistego piasku. Długość stratyfikacji i jej skuteczność zależy od gat., rodzaju spoczynku ,rozwoju i wzrostu zarodka, warunków wegetacji przy wzroście i dojrzewaniu nasion ,przy pozyskaniu nasion. Pod wpływem stratyfikacji następuje wzrost aktywności enzymów oddychania tlenowego ,przekształcania trudno przyswajalnych substancji zapasowych w łatwo przyswajalne, wzrost zawartości cukrów i aminokwasów oraz obniżenie zawartości tłuszczów. Wykorzystując warunki naturalne nasiona można stratyfikować bezpośrednio w ziemi .W glebie piaszczystej i przepuszczalnej kopie się rowek o głębokości ok. 50 cm, szer. 60 cm. W górze i 40 cm na dnie oraz różnej długości .Napełnia się go nasionami zmieszanymi z piaskiem lub torfem ,bądź nasionami ułożonymi warstwami na przemian z piaskiem. Następnie zasypuje się to warstwą ziemi ok.20 cm, zabezpiecza przed gryzoniami.

PRZECHOWYWANIE I STRATYFIKACJA NA ZIELONO-

Zbiór na zielono dotyczy owoców o nie przebarwionej jeszcze okrywie. Nasiona są w tych owocach zazwyczaj już dobrze wykształcone, choć nie nagromadziły się w nich jeszcze substancje zapasowe w takiej ilości, która pozwala na przetrwanie zimy i długotrwałego nieraz okresu ustępowania spoczynku.( zawsze chodzi tu o nasiona spoczynkowe). Nasiona z nie w pełni dojrzałych owoców nie nadają się do przechowywania i muszą być wysiane natychmiast po zbiorze, ich podsuszenie nie jest wskazane. Wczesny, bo dokonany późnym latem, wysiew nasion w nie przebarwionych owocach umożliwia kiełkowanie i wschody już na pierwszą wiosnę. W rzeczywistości chodzi tu o to, że nasion większości gat. zbieranych na zielono, podobnie jak w pełni dojrzałe i zebrane już w lipcu nasiona czereśni ptasiej wymagają stratyfikacji dwufazowej, tzn. ciepło-chłodnej .Wysiew późnym latem zapewnia im, przy odpowiedniej ilości i częstotliwości opadów, przejście już w glebie okresu ciepłego w temp. 15-25 ^oC, w stanie napęczniałym. Po fazie ciepłej następuje, dzięki naturalnemu, jesiennemu spadkowi temp., konieczny dla ustąpienia spoczynku zarodków okres chłodny (temp. 1-5 ^oC).

13.  Procesy technologiczne uszlachetniania nasion drzew i krzewów leśnych: So i Św wyłuszczamy sposobem termicznym w tzw. wyłuszczarniach ogrzewanych. Ciepłe powietrze przedostaje się do specjalnych komór wyłuszczarskich powodując otwieranie się szyszek i wysypywanie nasion w bębnach z siatki obracanych mechanicznie. Nasiona nie tracą żywotności przy temp. do 40 stp.C (60oC) a prężność pary wodnej nie powinna przekraczać ciśnienia 40 mm słupa Hg (40 g pary na 1 m3 powietrza) bez względu na temp. otoczenia. Szyszki Md wyłuszcza się w wyłuszczarniach mechanicznych. Stosowano i jeszcze się stosuje model wyłuszczarki mech. Typu TD. Mocno zasuszone szyszki wsypuje się do zbiornika wyłuszczarki , który po włączeniu silnika wyłuszczarki zostaje wprawiony wraz z szyszkami w ruch wahadłowy. Pokruszone łuski szyszek uwalniają nasiona , które wraz z drobno pokruszonymi łuskami i pyłem opadają przez otworki dna i ścian bocznych do rury zsypowej .Po usunięciu z rury zsypowej nasion z pyłami i drobnymi łuskami opróżnia się zbiornik. Ostatnio mechaniczne wyłuszczanie Md znacznie zmodernizowano stosując model wyłuszczarko- przesiewacza znacznie usprawniający proces oczyszczania nasion.

14.  Linia technologiczna uszlachetniania nasion drzew iglastych:

Linia technologiczna to w wielkim skrócie wyłuszczanie nasion i ich segregacja oraz czyszczenie. Sosnę i Świerka wyłuszczamy sposobem termicznym w wyłuszczarniach ogrzewanych. Ciepłe powietrze przedostaje się do specjalnych komór wyłuszczarskich powodując otwieranie się szyszek i wysypywanie nasion w bębnach z siatki obracanych mechanicznie. Nasiona nie tracą żywotności przy temperaturze do 40^°C (60^°C) a prężność pary wodnej nie powinna przekraczać ciśnienia 40 mm słupa Hg (40 g pary na 1m³ powietrza) bez względu na temp. otoczenia. Szyszki Md wyłuszcza się w wyłuszczarniach mechanicznych. Stosowano i jeszcze się stosuje model wyłuszczarki mechaniczne Typu TD. Mocno zasuszone szyszki wsypuje się do zbiornika wyłuszczarki , który po włączeniu silnika wyłuszczarki zostaje wprawiony wraz z szyszkami w ruch wahadłowy. Pokruszone łuski szyszek uwalniają nasiona , które wraz z drobno pokruszonymi łuskami i pyłem opadają przez otworki dna i ścian bocznych do rury zsypowej .Po usunięciu z rury zsypowej nasion z pyłami i drobnymi łuskami opróżnia się zbiornik. Ostatnio mechaniczne wyłuszczanie Md znacznie zmodernizowano stosując model wyłuszczarko- przesiewacza znacznie usprawniający proces oczyszczania nasion.

15.  Postęp w poprawie jakości nasion i przygotowaniu ich do siewu

 16.Wymagania stawiane LMR: Leśny materiał rozmnożeniowy w postaci jednostek nasiennych powinien osiągać poziom czystości gatunkowej nie mniejszy niż 99 %; wymogu tego nie stosuje się do leśnego materiału rozmnożeniowego w postaci jednostek nasiennych blisko spokrewnionych gatunków drzew, jeżeli nie został wyprodukowany ze sztucznych hybryd. SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA, JAKIE POWINIEN SPEŁNIAĆ LEŚNY MATERIAŁ ROZMNOŻENIOWY W POSTACI MATERIAŁU SADZENIOWEGO Leśny materiał rozmnożeniowy w postaci materiału sadzeniowego, z wyjątkiem gatunków topoli, powinien spełniać następujące wymagania:

1) posiadać prostą i zdrewniałą mna całej długości strzałkę, wyraźnie wydłużoną wskutek przyrostu w ostatnim roku

2) posiadać skupiony i prawidłowo rozwinięty system korzeniowy;

3) posiadać licznie występujące korzenie drobne na korzeniach szkieletowych⁴⁾;

4) posiadać nieuszkodzony pączek szczytowy;

5) posiadać zdrowy i dobrze wykształcony pączek szczytowy - w przypadku gatunków drzew liściastych oraz iglastych, w których pędy boczne wyrastają z pędu głównego na tej samej wysokości (okółkowy układ pędów);

6) posiadać nieprzycinane pędy boczne korony - w przypadku gatunków drzew iglastych, z wyjątkiem gatunków z rodzaju Larix;

7) w przypadku gatunków drzew liściastych:

a) posiadać nie więcej niż połowę przycinanych pędów bocznych w koronie,

b) nie posiadać przycinanych pędów innych niż wymienione w lit. a,

c) posiadać zabezpieczone przed infekcją rany po przyciętych pędach - w przypadku przycinania, o którym mowa w lit. a;

8) nie posiadać oznak przesuszenia, przegrzania, pleśnienia lub gnicia;

9) nie posiadać uszkodzeń mechanicznych, w szczególności otwartych ran na pędach lub korzeniach sięgających miazgi lub drewna, rozdarć korzeni w miejscach rozwidlenia oraz wyłamań korzenia szkieletowego, z wyjątkiem ran powstałych podczas podkrzesywania, podcinania korzeni i wyorywania sadzonek;

10) nie posiadać uszkodzeń korzeni i pędów spowodowanych mrozem;

11) być pozbawiony śladów żerowania przez szkodliwe organizmy;

12) być pozbawiony oznak chorobowych, w szczególności uszkodzeń przyrostu z poprzedniego roku większych niż 10 %;

13) być pozbawiony martwicy, pęknięć oraz pomarszczeń kory;

14) nie posiadać więcej niż jednego pędu głównego;

15) posiadać prawidłowe proporcje pomiędzy wielkością części nadziemnej a wielkością systemu korzeniowego.

 17.Rodzaje i charakterystyka szkółek leśnych:

Szkółki to gospodarstwa produkujące materiał sadzeniowy. Można je podzielić w zależności od przyjętego kryterium na:

-leśne i zadrzewieniowe (z punktu widzenia celów produkcyjnych),

-scalone i zespolone(ze względu na rozplanowanie kwater),

-wielko średnio i małoobszarowe lub duże(>10ha), średnie(3-10ha) ,małe(<3ha) czyli gospodarcze,

-stałe i czasowe (ze względu na długość zagospodarowania),

-na otwarte i podokapowe(kryterium osłony górnej).

W szkółkach leśnych produkuje się sadzonki drzew i krzewów do odnowień, zalesień, zakładania plantacji, do poprawek ,dolesień itp.

SZKÓŁKI SCALONE to duże lub średniej wielkości obiekty o niekorzystnych warunkach mikroklimatycznych. Duże nasłonecznienie ,wiatry na otwartym terenie wysoka ewapotranspiracja, znaczne przesuszanie gleby. Zaletą tych szkółek jest ich duża koncentracja ,co ułatwia wszelkie prace gospodarcze, organizacyjne ,transportowe.

SZKÓŁKI ZESPOLONE o łącznej powierzchni mniejszej na ogół od kilkunastu hektarów, składają się na ogół z kilku odrębnych pól , położonych wewnątrz drzewostanu i oddzielonych od siebie kulisami. Wielkość pojedynczych pól waha się między 0,5 a 3ha. Na szkółkach tych panują korzystne warunki mikroklimatyczne .Są to szkółki stałe.

SZKÓŁKI LEŚNE MAŁE (gospodarcze) są zwykle mniejsze od 1 ha. Wspomagają one większe gospodarstwa szkółkarskie. Warunki mikroklimatyczne są bardzo dobre. Nie można na nich jednak przeprowadzić mechanizacji oraz deszczowania Są to zwykle szkółki czasowe.

SZKÓŁKI PODOKAPOWE mogą występować samodzielnie lub być częścią szkółki zespolonej. Służą one do produkcji sadzonek drzew cienioznośnych, głównie Jd i Bk.

 18. Lokalizacja szkółek i czynniki na nią wpływające

Właściwa lokalizacja szkółek ma ogromny wpływ na wyniki produkcji szkółkarskiej. Waga tego zagadnienia wzrasta, szczególnie od czasu wprowadzenia w Lasach Państwowych szkółek wielkopowierzchniowych z trwałą produkcją. Zakłada się przy tym, że jedna szkółka lub gospodarstwo szkółkarskie ma zapewnić nadleśnictwu samowystarczalność w zakresie materiału sadzeniowego.

Dokonując wyboru terenów pod szkółki należy brać pod uwagę następujące czynniki: przydatność ze względu na konfigurację powierzchni, warunki glebowe, wodne, klimatyczne, transportowe i zaplecze robotnicze, możliwości zaopatrywania się w masę organiczną do nawożenia oraz wyposażenie w energię elektryczną. Wyprodukowany w takich warunkach materiał sadzeniowy jest wartościowszy biologicznie, daje większą gwarancję udatności i wzrostu w uprawach, nawet w skażonym środowisku leśnym.

1. Konfiguracja terenu: Najodpowiedniejszy pod szkółki jest teren równy; dopuszcza się niewielki spadek (nachylenie) wynoszący na nizinach 2-3°, a w górach 3-5°. W przypadku szkółek zespolonych lokalizacja ze względu na konfigurację terenu jest łatwiejsza. Ze względów ekonomicznych należy jednak dbać aby odległość między szkółkami cząstkowymi nie przekraczały 500 m.

2. Warunki glebowe: Warunki glebowe do prowadzenia szkółki leśnej pod wieloma względami muszą być słabsze niż do prowadzenia szkółki zadrzewieniowej, głównie ze względu na zwykle mniejsze wymagania produkowanych sadzonek i krótsze cykle ich produkcji. Gleba o korzystnych naturalnych właściwościach fizycznych i chemicznych jest najodpowiedniejsza, daje bowiem rękojmię uzyskania dobrych efektów oraz zachowania trwałości produkcji szkółkarskiej. Najodpowiedniejsze pod szkółkę leśną są gleby bielicowe słabo zbielicowane, rdzawe, płowe i brunatne występujące w borze mieszanym świeżym i lesie mieszanym, a dla szkółek zadrzewieniowych wyjątkowo i w lesie świeżym. Nie nadają się pod szkółkę leśną gleby piaszczyste (głębokie piaski luźne) oraz ciężkie gliny i iły, a także gleby bardzo kamieniste. Pod względem składu mechanicznego warstwy uprawnej najodpowiedniejsze są piaski słabogliniaste i gliniaste lekkie (szczególnie dla sosny, świerka, modrzewia, brzozy) zawierające odpowiednio 5-10 i 10-15% części spławialnych oraz piaski gliniaste lekkie i mocne (dla pozostałych iglastych i wszystkich liściastych) zawierające odpowiednio 10-15 i 15-20% części spławialnych. Ważny jest udział próchnicy w warstwie uprawnej gleby oraz miąższość (grubość) tej warstwy. Pożądany udział próchnicy w warstwie akumulacyjnej powinien wynosić 4-5% i nie powinien być niższy niż 3%. W przypadku wyboru miejsca o niższej zawartości próchnicy istnieje konieczność nawożenia organicznego. Dlatego gleby o miąższości warstwy akumulacyjnej poniżej 20 cm w ogóle nie powinny wchodzić w rachubę. Jest pożądane, aby warunki glebowe na całej powierzchni szkółek lub przynajmniej na całych ich kwaterach były wyrównane pod względem właściwości fizycznych i chemicznych.

3. Warunki wodne: Na powierzchni szkółki nie powinno być obniżeń sprzyjających utrzymywaniu się wody z opadów lub wody stagnującej okresowo, np. na wiosnę. W przypadku takiego położenia należy rozważyć możliwość sztucznego uregulowania stosunków wodnych. Poziom wody gruntowej nie powinien być zbyt wysoki. Optymalny poziom wody gruntowej w okresie wegetacyjnym powinien się wahać od 150-200 cm. Maksymalny poziom wód gruntowych nie powinien przekraczać wiosną 80-100 cm na glebach lżejszych i 100-120 cm na glebach cięższych.

Ważnym zagadnieniem jest zapewnienie stałego i wydajnego źródła wody dla deszczowania szkółki. Takim źródłem mogą być wody powierzchniowe, np. strumień, jezioro. Ze względów ekonomicznych wskazane jest, aby źródło wody położone było w pobliżu szkółki lub, żeby istniała możliwość przybliżenia go do niej, np. przez wybudowanie kanału. Przy budowie ujęć wodnych należy uwzględniać najniższy poziom lustra wody w okresie wegetacyjnym. Ważne jest także, aby różnica poziomów lustra względem najniżej położonej szkółki nie przekracza 10 m. Woda do deszczowania powinna odpowiadać przynajmniej III klasie czystości. W przypadku korzystnie położonych naturalnych źródeł wody, należy wykorzystać zasoby wód wgłębnych przez zainstalowanie odpowiedniej pompy głębinowej. Woda głębinowa ze względu na niską temperaturę nie nadaje się do bezpośredniego nawadniania szkółki. Dlatego należy zbudować zbiorniki, w których woda się ogrzeje. Warunki klimatyczne. Dobre wyniki w zakresie wydajności i jakości produkcji szkółkarskiej zależą w dużym stopniu od zapewnienia w szkółce korzystnego mikroklimatu dla uprawianych roślin. Wymagany mikroklimat najłatwiej można utrzymać w szkółce położonej w drzewostanie, który chroni ją przed mroźnymi i wysuszającymi wiatrami, łagodzi nadmierną insolację, zapobiega wywiewaniu dwutlenku węgla itp. Ściany ochronne drzewostanu nie powinny znajdować się zbyt blisko kwater produkcyjnych. Odległość od strony południowej i zachodniej powinna wynosić około połowy wysokości otaczającego drzewostanu, od strony wschodniej i północnej odległość może być mniejsza, lecz obrzeża kwater nie powinny pozostawać pod wpływem koron i korzeni drzew. Minimalna szerokość kulis w systemie szkółek zespolonych wynosi 30 m. Poszczególne gatunki drzew i krzewów wymagają odpowiedniego mikroklimatu, na który wpływ wywiera m.in. szerokość smug (kwater) w drzewostanie. Dla gatunków cienioznośnych, np. dla jodły, korzystniejsze są smugi o szerokości do 60 m, dla buka i świerka do 80 m, dla sosny do 120 m. W szkółkach scalonych korzystniejsze warunki uzyskuje się przez sztuczne wprowadzanie osłon drzewiastych, pasów przeciwwietrznych i sieci żywopłotów.

W szkółkach o powierzchniach z jednostronnym dopuszczalnym spadkiem najkorzystniejsze warunki klimatyczne występują przy spadku w kierunku północno-zachodnim, niekorzystne są położenia o ekspozycji południowej lub wschodniej. Skłony zachodnie z odchyleniami ku południowi lub ku północy gwarantują mniejsze zróżnicowanie temperatur w okresie wczesno- i późnowegetacyjnym, jak również korzystniejsze warunki wilgotnościowe. Nie nadają się pod szkółki doliny otoczone wzniesieniami lub zagłębieniami powierzchniowymi, a także obniżenia wzdłuż cieków wodnych. Miejsca te są szczególnie narażone na występowanie przymrozków (są to tzw. zmrozowiska). Nieodpowiednie ze względu na niekorzystny mikroklimat są również wyżej położone tereny górskie, np. dopuszczalna wysokość dla szkółek w Karpatach wynosi 450 m n.p.m., a w Sudetach 400 m n.p.m.

4. Warunki transportowe i komunikacyjne: Należy dążyć do centralnej lokalizacji szkółki w stosunku do obsługiwanego terenu. Jak najmniejsze odległości transportowe mają duże znaczenie ze względów organizacyjnych i ekonomicznych. Dlatego też odległość szkółki od obsługiwanych jednostek w zasadzie nie powinna przekraczać 50 km.

Należy zapewnić dobre drogi dojazdowe do szkółki. Nawierzchnia dróg powinna być utwardzona. Warunek ten dotyczy również dróg dojazdowych do kompostowni z uwagi na przewożenie ciężkich ładunków. Wewnętrzna sieć dróg w szkółce powinna zapewniać sprawną komunikację wewnętrzną, jednak bez zbędnej w tym względzie przesady. Wskazane jest, aby w miarę możliwości lokalizować szkółkę w pobliżu dróg publicznych i linii kolejowych. Wiąże się to z łatwością dojazdu (dowozu) robotników, wysyłaniem materiału sadzeniowego poza granice nadleśnictwa. Ma to duże znaczenie dla sprawności działania szkółki.

5. Zaplecze robotnicze: Wielohektarowe szkółki i gospodarstwa szkółkarskie powinny dysponować własną kadrą pracowników. Stali robotnicy osiągają z czasem wysokie kwalifikacje niezbędne do wykonywania bardziej złożonych zadań, a także do obsługi urządzeń mechanicznych. W okresach spiętrzenia prac w szkółce, zwłaszcza wiosną, zachodzi potrzeba zatrudniania robotników spośród okolicznych wiosek i osiedli. Również i tę konieczność trzeba mieć na uwadze przy lokalizacji szkółki. Niedocenianie powyższego warunku może być bowiem główną przyczyną niepowodzeń w produkcji szkółkarskiej.

6. Źródła substancji organicznej: Intensywne zabiegi agrotechniczne związane z uprawą materiału sadzeniowego powodują przyspieszenie rozkładu substancji organicznej, zwłaszcza mineralizacji próchnicy. Zapewnienie trwałej i efektywnej produkcji uzależnione jest od systematycznego dostarczania do gleby nawozów organicznych. W pobliżu szkółki powinny się znajdować większe zasoby substancji organicznej przydatnej na kompost, np. torfowiska, kora drzew iglastych, obornik i inne. Zasadniczym nawozem do szkółki powinien być dobry kompost, natomiast nawozy zielone i mineralne pełnić mogą tylko rolę uzupełniającą.

7. Dostarczenie energii elektrycznej: W nowoczesnej produkcji szkółkarskiej energia elektryczna z ekonomicznego punktu widzenia jest trudna do zastąpienia. Wykorzystanie elektryczności (uruchamianie deszczowni, młynków do rozdrabniania kory, sieczkarni do zielonek, do obsługi urządzeń chłodniczych) przez dłuższy czas jest zawsze bardziej opłacalne niż korzystanie np. z silników spalinowych. Doprowadzenie energii elektrycznej jest potrzebne do zaplecza magazynowo-socjalnego. Przy wyborze lokalizacji szkółki duże znaczenie ma możliwość łatwego i ekonomicznie korzystnego podłączenia do sieci energetycznej.

 19. Powierzchnia szkółki i jej zagospodarowanie: Powierzchnia szkółek w danej jednostce terenowej wynika przede wszystkim z zapotrzebowania na sadzonki drzew i krzewów leśnych, rzadziej ozdobnych, w ciągu dłuższego czasu, najlepiej zbieżnego z okresem obowiązywania planu hodowli i urządzania lasu, a także z możliwościami zbytu materiału sadzeniowego innym odbiorcom krajowym i zagranicznym. Tylko w odniesieniu do własnych potrzeb wielkość produkcji szkółkarskiej da się dość precyzyjnie określić na podstawie zadań w zakresie zakładania upraw leśnych związanych z odnawianiem lasu i zalesianiem gruntów porolnych lub nieużytków, poprawek i uzupełnień, dolesień, wprowadzania podszytów i zakładania różnego rodzaju plantacji oraz zadrzewień, a także związanych z hodowlą selekcyjną. Wielkość powierzchni produkcyjnej szkółki zależy w znacznym stopniu od przyjętego płodozmianu, związanej z nim rotacji i zmianowania.

Zmianowanie w szkółce to następstwo sadzonek różnych gatunków drzew i ewentualnie innych roślin uprawianych po sobie w określony sposób na tym samym polu w danych warunkach klimatycznych i glebowych, które uwzględnia ich wymagania i wpływ na glebę oraz występowanie chwastów, a także chorób i szkodników.

Płodozmian obejmuje przyjęty schemat zmianowania zaplanowany na dłuższy okres dla całego obszaru szkółki podzielonego na pola, z których każde odpowiada jednej lub kilku działkom produkcyjnym, lub kwaterom, a wyjątkowo oddzielnym grzędom.

Rotacja to pełny cykl upraw w płodozmianie kolejno następujących po sobie roślin, obejmujący z reguły także ugór zielony, a ewentualnie w razie dużego zachwaszczenia lub zagrożenia przez choroby bądź szkodniki, również ugór czarny. Może ona trwać 3,4,5 lub niekiedy więcej lat. Podana liczba lat odpowiada liczbie pól płodozmianu. Przy ustalaniu wielkości powierzchni produkcyjnej szkółki oprócz płodozmianu należy uwzględnić przede wszystkim najwyższe w założonym okresie planowania zapotrzebowanie roczne na sadzonki generatywne lub wegetatywne określonych gatunków, o wymaganym wieku i sposobie produkcji, co wyrażane jest skrótowo symbolem produkcyjnym, uzupełnionym ewentualną dodatkową informacją o tym, czy system korzeniowy był kształtowany oraz czy jest on nagi (odsłonięty), czy zakryty bryłką gleby lub podłoża. O powierzchni decydować będzie też technologia produkcji szkółkarskiej oraz to, w jakim zakresie będzie się ona odbywać w szkółkach odkrytych, zespolonych lub scalonych bądź podokapowych na glebie mineralnej, a w jakim — metodami bardziej intensywnymi na specjalnie przygotowanych podłożach na odkrytej powierzchni lub pod osłonami z folii bądź szkła. Przy ustalaniu liczby potrzebnych sadzonek należy uwzględnić dodatkową rezerwę 10—25% dla pokrycia ewentualnych ubytków produkcyjnych. O gatunku i symbolu produkcyjnym potrzebnych corocznie sadzonek decyduje typ siedliskowy lasu, w którym będą one użyte, a o ich liczbie przyjęta więźba sadzenia. Wynika z niej, po uwzględnieniu przewidywanej wydajności wschodów lub odsetka ukorzenienia zrzezów, zapotrzebowanie na powierzchnię potrzebną do produkcji jednorocznych sadzonek pochodzenia generatywnego lub wegetatywnego. Do produkcji starszych sadzonek potrzebna jest powierzchnia tyle razy większa, ile lat ma liczyć materiał dojrzały do sadzenia. Przy produkcji przesadek o wielkości potrzebnej powierzchni decyduje więźba szkółkowania siewek lub sadzonek wegetatywnych oraz liczba lat wzrostu po zaszkółkowaniu.

Całkowita szerokość działki, na której mają być produkowane sadzonki gatunków światłożądnych i mało wrażliwych na przymrozki, a więc nie wymagających osłony, nie powinna przekraczać 100 m. Przy produkcji w szkółce zespolonej sadzonek gatunków cienioznośnych, bardziej wrażliwych na wahania termiczne i wilgotnościowe, czyli wymagających osłony, należy brać pod uwagę to, że istotny wpływ otaczającego drzewostanu na warunki mikroklimatyczne i glebowe sięga najwyżej na odległość równą podwójnej wysokości drzew.

Długość działek produkcyjnych może dochodzić do 300 m. Drogi mają szerokość 3—6 m, pasy nawrotu zaś 8—10 m. Jest wygodnie, gdy powierzchnia objęta produkcją sadzonek wynosi 0,5, 1,0 lub 1,5 ha, a powierzchnia grzędy 0,5 lub najlepiej 1 ar. Taka grzęda powinna być zajęta tylko przez sadzonki jednego gatunku o jednakowym symbolu produkcyjnym. Ułatwia to znacznie planowanie zabiegów uprawowych i płodozmianu. Zwykle produkcja sadzonek w danej jednostce odbywa się w kilku szkółkach. W większych szkółkach o powierzchni produkcyjnej powyżej 3 ha należy przewidzieć układ dróg łączących poszczególne działki, a w ich pobliżu miejsce na pomieszczenie socjalne, garaże lub wiaty na maszyny, podręczny warsztat, magazyny mate riałów i chemikaliów, przechowalnie nasion i sadzonek, sortownię i pakownię sadzonek, kompostowanie, zbiornik wodny, urządzenia elektryczne i instalację deszczowni oraz stację meteorologiczną.

Jeżeli produkcja sadzonek w szkółce prowadzona jest nie tylko w sposób tradycyjny na glebie mineralnej, lecz także w specjalnie przygotowanych podłożach na powierzchni odkrytej lub pod osłonami z folii lub szkła, należy przewidzieć powierzchnię pod odpowiednią lokalizację potrzebnych obiektów dodatkowych, jak np. skład materiałów na podłoża, grzędy i skrzynie, niskie osłony i namioty foliowe, inspekty i szklarnie oraz szkółkę kontenerową. Cały teren szkółki, na którym zlokalizowano działki produkcyjne i inne obiekty oraz pasy przylegającego do nich drzewostanu o szerokości co najmniej 30—50 m, powinien być ogrodzony.

Zagospodarowanie szkółki

Plan zagospodarowania szkółki musi uwzględniać gatunek i symbol produkowanych sadzonek oraz zastosowane w danym płodozmianiezmianowanie. Plan taki znacznie łatwiej opracować, jeżeli produkowane są tylko sadzonki nieszkółkowane, np. siewki, a znacznie trudniej, gdy produkowane są także przesadki. Przy sporządzaniu takiego planu należy uwzględnić zmiany zachodzące w czasie na poszczególnych polach płodozmianu.

Wybór płodozmianu zależy nie tylko od tempa, w jakim dana gleba ulega procesowi zmęczenia, ale także od czasu produkcji sadzonek. Liczba lat trwania rotacji (pól) w płodozmianie jest bowiem równa wiekowi najstarszych produkowanych sadzonek, powiększonemu o jeden rok (możliwy tylko ugór zielony lub tylko czarny, bądź ich kombinacja w ciągu sezonu wegetacyjnego — najpierw ugór zielony, a potem czarny), a raczej wyjątkowo o dwa lata w pierwszym roku ugór zielony, a w drugim czarny, lub w razie potrzeby na odwrót. Ze względów ekonomicznych powierzchnia przeznaczona do produkcji sadzonek powinna być w czasie realizacji płodozmianu wykorzystywana co najmniej przez dwa lata. Natomiast przerwa w produkcji przeznaczona na ugorowanie również powinna z reguły trwać nie dłużej niż rok. Najmniejszą jednostką powierzchniową realizacji płodozmianu jest pole, złożone z jednej lub kilku działek produkcyjnych, a w ostateczności kwater.

Warunkiem realizacji założonego planu produkcyjnego jest zapewnienie stałego zaopatrzenia szkółki w potrzebne nasiona lub materiał do wegetatywnego mnożenia. Dlatego też szkółka powinna mieć możliwość korzystania z nasion długookresowo przechowywanych w chłodni i odpowiednio przysposobionych do kiełkowania, a także z namiotów lub szklarni do ukorzeniania zrzezów.

Zgodnie z zasadami prawidłowego zmianowania, należy się starać, aby na danej powierzchni uprawiać najpierw sadzonki najbardziej wymagające, a dopiero później coraz mniej wymagające. Układ grzęd zajętych na oddzielnych działkach produkcyjnych w obrębie pól płodozmianu przez sadzonki poszczególnych gatunków należy dostosować do ich wymagań oraz warunków otoczenia i stopnia osłony. Po zakończeniu cyklu produkcji sadzonek następuje ugorowanie związane z wprowadzeniem roślin przeznaczonych na nawóz zielony lub, gdy jest to niezbędne, z utrzymaniem gleby w czarnym ugorze połączone z ewentualnym zwalczaniem chemicznym chwastów, chorób lub szkodników.

20. Ekologiczne uwarunkowania produkcji sadzonek

Produkcja starszych, dobrze wyrośniętych sadzonek może wynikać :- z biologicznych właściwości gatunku( np. Jd, Św i wolno rosnące gatunki liściaste), - z potrzeby stworzenia w roku nasiennym rezerw materiałowych na następne głuche lata( np. Db, Bk), - z potrzeby użycia bardziej wyrośniętego materiału sadzeniowego (w trudnych warunkach, np. silnie zachwaszczona powierz.). Wielolatki można hodować na szkółce stosując szkółkowanie lub rzadki siew i podcinanie korzeni rosnących siewek .Zabiegi te sprzyjają otrzymaniu dobrze wyrośniętego i dobrze ukorzenionego materiału sadzeniowego

Światło: Wśród klimatycznych czynników współdecydujących o powodzeniu produkcji sadzonek na pierwszym miejscu wymienia się światło, które warunkuje proces przyswojenia przez roślinę dwutlenku węgla (fotosynteza). W wyniku tego procesu powstają substancje zapasowe, przede wszystkim cukry, białka i tłuszcze, które z kolei stanowią budulec dla celulozy i ligniny, głównych składników drewna. Przebieg procesu fotosyntezy zależy od intensywności naświetlenia i od stopnia stężenia dwutlenku węgla w powietrzu. Różne rośliny w zależności od ich cech genetycznych mają różne zapotrzebowanie na energię słoneczną.

Wyróżnia się tu następujące grupy roślin drzewiastych:

Światłożądne: modrzewie, brzoza brodawkowata, sosna zwyczajna, olsza szara i robinia akacjowa.

Gorzej znoszące ocienienie: dąb czerwony, dąb bezszypułkowy, wiąz górski, limba, olsza czarna, jesion, osika i brzoza omszona.

Lepiej znoszące ocienienie: lipa drobnolistna, klon zwyczajny, jawor, dąb szypułkowy, jedlica zielona, sosna wejmutka.

Dobrze znoszące ocienienie: cis, jodła, grab, buk i świerk.

Temperatura: Jest ona ważnym czynnikiem klimatycznym, ściśle współdziałającym ze światłem w pełnieniu funkcji życiowych rośliny. Ciepło warunkuje wzrost i rozwój roślin w uprawach szkółkarskich w ciągu okresu wegetacyjnego. Poza powietrzem i wodą jest ono przede wszystkim potrzebne do skiełkowania nasion. Nasiona drzew i krzewów kiełkują w szkółkach w zróżnicowanych minimalnych temperaturach. Do temperatury około 30°C proces kiełkowania się wzmaga, do 37°C się zmniejsza, a później ustaje. Zdarza się, że wierzchnia warstwa gleby w szkółce, szczególnie przy dużej zasobności w próchnicę, może osiągnąć temperaturę 50—60° C. W tych warunkach powstają ubytki w siewach, poprzedzane brązowieniem i zamieraniem tkanek strzałki na granicy styku z powierzchnią substratu czy gleby. Zjawisko to znane jest pod nazwą zgorzeli słonecznej. Temperatura wpływa też na intensywność fotosyntezy. Wprawdzie proces ten przebiega w szerokich granicach temperatur, lecz optimum przypada na 30—35°C. Wyższa temperatura powoduje spadek fotosyntezy.

Opady atmosferyczne: Wyróżnia się opady pionowe: deszcz, śnieg i grad oraz opady poziome: rosa, mgła, sadź i szron. Dla produkcji szkółkarskiej znaczący wpływ mają opady deszczu i śniegu. Deszcz opada na powierzchnię gruntu bezpośrednio i spływa również z roślin. Woda w części zostaje wyparowana, częściowo przesiąka do gleby, gdzie pobrana jest przez korzenie i w wyniku transpiracji wraca do atmosfery lub też zasila wodę gruntową. Śnieg pełni podwójną rolę w szkółce. W zimie chroni uprawy szkółkarskie przed silnymi mrozami i wiatrami, a wiosną powoli topniejąc zasila glebę w wodę. Nadmiar wody podobnie jak przy ulewnych deszczach spływa po powierzchni gruntu. Grad występując stosunkowo rzadko ma minimalny wpływ na wilgotność gleby, może natomiast spowodować nawet całkowite zniszczenie upraw szkółkarskich. Opady poziome w porównaniu z ilością wody pochodzącej z deszczu i śniegu dostarczają glebie niewielkich ilości wilgoci. Mają jednak w szkółce większe znaczenie niż w drzewostanie, gdyż poza umożliwianiem roślinom pobierania wody z rosy i mgły bezpośrednio przez organy asymilacyjne, opady te w okresie wschodów mogą uzupełniać zasoby wilgoci wierzchniej warstwy gleby.

Wilgotność powietrza: Źródłem wilgotności powietrza w szkółce leśnej są :opady atmosferyczne, parowanie i transpiracja roślin. Wilgotność względna wynosi w Polsce około 75—80%, w lesie jest o kilka procent niższa i głównie zależy od temperatury, ulegając zmianom w poszczególnych miesiącach roku. Zmniejsza się od stycznia do kwietnia, maja, a później powoli wzrasta do grudnia, osiągając w tym miesiącu najwyższą wartość. Stosunkowo mała wilgotność występująca w kwietniu nie sprzyja siewom w szkółce, szczególnie na glebach lżejszych. W marcu kwietniu wzmaga się również parowanie, co także ujemnie wpływa na proces kiełkowania. Suszę wiosenną potęgują suche wiatry, wiejące z północnego-wschodu. Parowanie z powierzchni roślin i z powierzchni gleby jest w szkółce znacznie większe niż w lesie. Dotyczy to tez transpiracji, gdyż młode drzewa transpirują intensywniej, zużywając w tym celu duże ilości wody. Okresowe zróżnicowanie ilości pobieranej wody i wydzielanie jej w postaci pary wodnej do atmosfery w dużej mierze przyczynia się do zmian stopnia wilgotności powietrza i gleby oraz do regulowania temperatury rośliny.

Wiatr: Ruch powietrza, wprawdzie w sposób pośredni, również wywiera znaczący wpływ na warunki życia drzew w szkółce. Szczególnie pozytywnym zjawiskiem, dla wzrostu upraw szkółkarskich, jest odwiewanie powietrza przesyconego parą wodną z powierzchni aparatu asymilacyjnego i zastąpienie go powietrzem suchym, zdolnym do dalszego pochłaniania pary wodnej, pochodzącej z transpiracji. Zmusza to roślinę do intensywniejszego pobierania wody z gleby z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi, polepszając w ten sposób jej warunki żywieniowe. Poza tym wiatr przesuwa znad upraw szkółkarskich masy powietrza uboższe w dwutlenek węgla, a wprowadza inne o większej zawartości tego gazu, co wzmaga asymilację.

 21.Mikoryza i jej wykorzystanie w szkółkarstwie leśnym: Mikoryza (w dosłownym tłumaczeniu z greckiego — grzybokorzeń) oznacza współżycie grzybów z komórkami roślin naczyniowych.

Ektomikoryzy (mikoryzy zewnętrzne) — stanowią główny typ współżycia mikoryzowego naszych drzew leśnych. Zwana także mikoryzą zewnętrzną; forma symbiozy, w której strzępki grzyba wnikają pomiędzy ściany komórek miękiszu kory pierwotnej korzeni, tworząc tzw. sieć Hartiga, ale nigdy nie przerastają komórek endodermy i nie wnikają do komórek walca osiowego. W rejonie sieci Hartiga następuje wymiana związków mineralnych i organicznych między obu symbiontami: grzyb przekazuje roślinie m.in. sole mineralne, wodę, hormony i witaminy, a otrzymuje od niej głównie cukry, których z powodu braku chlorofilu – sam nie potrafi wytworzyć. Wokół korzeni krótkich, które uległy morfogenezie, tworzy się opilśnia (mufka grzybniowa). Strzępki grzyba wyrastają z powierzchni mikoryzy i przerastają środowisko glebowe, tworząc liczne rozgałęzienia – gęstą sieć. To one pobierają z gleby wodę i substancje pokarmowe, które sznurami grzybniowymi wędrują do rośliny. Ten typ mikoryzy jest charakterystyczny dla wielu panujących drzew strefy umiarkowanej. Śród naszych gatunków lasotwórczych wszystkie odżywiają się ektotroficznie. Ektomikoryzę tworzą głównie grzyby należące do podgromady Basidiomycotina (podstawczaki), z rzędu Agaricales.

Endomikoryzy (mikoryzy wewnętrzne) — występują tylko u nielicznych drzew leśnych, jak np. klon, jesion, topola. Zwana także mikoryzą wewnętrzną lub mikoryzą arbuskularną; strzępki grzyba wnikają przez ściany komórkowe miękiszu kory pierwotnej korzenia tworząc masę skręconych strzępek we wnętrzu komórki, zwanych jako arbuskule. Strzępki faktycznie nie przenikają przez błonę komórkową, która tworzy wielokrotne wpuklenia wokół nich, zwiększając znacznie swoją powierzchnię kontaktu. U niektórych gatunków, w innych komórkach, strzępki tworzą ponadto pęcherzyki wypełnione substancją olejową najprawdopodobniej o charakterze zapasowym. Grzyby nie wnikają głębiej niż do miękiszu kory pierwotnej korzenia. Endomikoryzy spotyka się u większości roślin zielnych, większości drzew tropikalnych oraz u niektórych roślin drzewiastych klimatu umiarkowanego.

Ektendomikoryzy (mikoryzy pośrednie) — występują tylko u sadzonek sosny, modrzewia, rzadko świerka w szkółkach, ostatnio notowane u tych drzew w uprawach na glebach zdegradowanych. Tworzone są przez grzyby z klasy workowców (Ascomycetes). W swoich cechach anatomiczno-morfologicznych wykazują się brakiem lub bardzo słabo wykształconą opilśnią, występowaniem sieci Hartiga oraz okresowym wnikaniem strzępek do komórek kory pierwotnej, gdzie ulegają wchłonięciu (strawieniu) przez roślinę — gospodarza.

Znaczenie mikoryzy:

• Zwiększenie powierzchni chłonnej korzenia o ok. 1000 razy w porównaniu z korzeniami niemikoryzowanymi;

• Ochrona przed patogenami np. grzybami zgorzelowymi, oraz patogenami korzeniowymi;

• Wzrost odporności drzew na czynniki abiotyczne : mróz, suszę, wysoką temperaturę, zwiększone stężenie tlenków siarki i azotu, kwaśne deszcze, metale ciężkie w glebie itd.

Wykorzystanie:

Szczepionka mikoryzowa umożliwia więc drzewom wzrost na terenach zdegradowanych ekologicznie, na pogorzeliskach, przy autostradach i drogach, w pobliżu których roślinność narażona jest na wysoką emisję trujących substancji. Znajduje ona również zastosowanie w szkółkach leśnych, w których wieloletnie stosowanie nawozów spowodowało naruszenie lub też zupełne wyniszczenie mikroflory glebowej, niezbędnej do prawidłowego wzrostu i funkcjonowania drzew leśnych.

 22.Zabiegi uprawowe w szkółkach leśnych RODZAJ  ZABIEGÓW UPRAWOWYCH

- w nowo układanych szkółkach oraz w trakcie produkcji szkółkarskiej

- orka

- włókowanie

- bronowanie

- kultywowanie (drapaczowanie)

- wałowanie, formowanie grzęd

-zespoły oprawek (przedzimowe, przedsiewne)

ORKA- przemieszanie gleby między górna, i dolną strefą warstwy ornej( najlepsza jest orka jednostronna, bez bruzd i grzbietów)

- Przedzimowa i wiosenna

- podorywka (6-15 cm, ograniczenie parowania, rozwoju chwastów  wymieszanie kompostu)

- z pogłębiaczem( skruszenie podeszwy płużnej co 4-5 lat)

- pogłębiona( stosowana z celu pogłębienia warstwy ornej, gdy jest mniejsza niż 30 cm.)

- głęboszowanie( zamiast orki w sprawnych glebach)

WŁÓKNOWANIE

- powoduje wyrównanie powierzchni, skruszenie wierzchniej skorupy, ograniczenie parowania oraz niszczenie kiełkujących chwastów

- zabieg powinien być wykonywany na wiosnę po jesiennych orkach celem przygotowania powierzchni pod siewy lub szkółkowanie

- włóki - drewniane belki, połączone łańcuszkami lub cięższe metalowe o różny kształtach

BRONOWANIE (na głębokość ml 2 do to cm) - cele:

- kruszenie napowierzchniowej skorupy powstającej po deszczach lub deszczowaniu

- kruszenie brył po orce, spulchnianie oraz wyrównywanie powierzchni

- niszczenie kiełkujących chwastów oraz wydobywanie na powierzchnię korzeni chwastów

- mieszanie z glebą wysianych kompostów łub nawozów mineralnych

- przykrywanie nasion wysianych na zielony ugór

Kultywatorowanie (drapaczowanie) - cele:

- spulchnianie wierzchniej warstwy gleby np. przed zimą

- rozdrabnianie skib na spoistych glebach

- niszczenie chwastów, np. wyciąganie kłączy perzu

- głębokie mieszanie kompostu i nawozów mineralnych

Kultywator, drapacz — narzędzie służące do spulchniania roli do głębokości 5-40 cm bez jej odwracania gdzie zespołem roboczym są zęby sprężynowe, sztywne lub półsprężynowe zakończone redliczkami, gęsiostopkami lub nożami.

Wałowanie — cele:

- kruszenie i wyrównanie wierzchniej warstwy gleby

- ugniatanie spulchnionej gleby przed siewem nasion drzew, co usprawnia podsiąkanie wody

- przyspieszenie kiełkowania nasion chwastów w celu łatwiejszego ich zwalczania

Wały ugniatające gładkie (ugniatanie powierzchniowe) i pierścieniowe (ugniatanie wgłębne) np wal Campbella

Wały kruszące ( pierścienie ustawione blisko siebie i zaopatrzone w  wystające zęby o różnym kształcie). Stosowane wtedy gdy zastosowanie bron jest mało skuteczne

Wałowanie stosuje się głównie po wiosennej orce w celu przyspieszenia terminu siewu nasion. Po wałowaniu powierzchnie gleb) należy lekko spulchnić (do 2 cm).

JESIENNA UPRAWA GLEBY

–zespół uprawek przedsiewnych wykonywanych jesienią , rozpoczyna się orką powierzchni wolnych od sadzonek . Należy tu orka+bronowanie, okres odleżenia orki, bronowanie lub kultywatorowanie(nakrycie nawozów), bronowanie (przed siewem).Zespół uprawek przedzimowych ogranicz się do często tylko do wykonania głębokiej orki. W przypadku nawożenia gleby zespół tych uprawek obejmuje rozrzucenie obornika, torfu , kompostu , orkę średnią (15-20cm) z pozostawieniem gleby w ostrej skibie.

WIOSENNA UPRAWA GLEBY

- zespół uprawek przedsiewnych wiosną na kwaterach zaoranych na zimę obejmuje włókowanie (na glebach cięższych pierwszą uprawką jest średnia orka ) , bronowanie , lub drapaczowanie + bronowanie , wałowanie ugniatające + brona lekka. Zespół uprawek na kwaterach zaorywanych wiosną składa się z orki średniej (20-25 cm.)+ bronowanie lub kultywatorowanie(przykrycie nawozów), wałowanie + bronowanie (przed siewem) , ręczne poprawienie wyrównania i wygrabienia gleby pod wysiew.

 23.. Nawożenie organiczne i mineralne w szkółkach leśnych: Aby utrzymać ciągłość produkcji szkółkarskiej, w szkółkach wielkoobszarowych należy zapewnić stałą zawartość próchnicy w glebie poprzez nawożenie organiczne związane z nawożeniem mineralnym, wapnowaniem i deszczowaniem. Gleba w szkółce jest znacznie silniej wyczerpywana ze składników pokarmowych, które w lesie wracają częściowo do gleby w postaci ściółki. Wraz z wynoszonymi ze szkółki sadzonkami ubywa duża ilość składników mineralnych (ze szkółek zabiera się całkowitą masę plonu, tj. korzenie i część nadziemną). Kolejnym czynnikiem ubożenia gleb jest wymywanie składników poza strefę korzeni przez deszcz i sztuczne deszczowanie. Intensywne stosowanie zabiegów agrotechnicznych w szkółkach znacznie przyspiesza mineralizację próchnicy, co prowadzi do zubożenia kompleksu sorpcyjnego gleby, pogorszenia jej struktury oraz nasilenia innych procesów degradacyjnych. Na potrzebę zastosowania nawożenia mineralnego mogą wskazywać pewne symptomy takie jak:

• niedobór azotu - igły krótkie, blaszki liściowe małe o zabarwieniu żółtozielonym i żółtym,

• niedobór fosforu - barwa igieł i liści szara, niebieskawa, fioletowa; objawy dobrze widoczne na końcach igieł i brzegach liści, szczególnie w końcu lata,

• niedobór potasu - igły lub liście zielonożółte i żółte (zwłaszcza końce igieł i obrzeża liści), wpierw w dolnej części pędów, pędy wierzchołkowe są wyraźnie skrócone i pozbawione pączków szczytowych,

• niedobór magnezu - końce igieł i miejsca między nerwami na blaszkach liściowych o zabarwieniu pomarańczowożółtym,

• niedobór wapnia - zabarwienie igieł lub liści brunatne, przyrosty zmniejszone.

Do głównych składników mineralnych stosowanych w szkółkach należą: wapń, azot, fosfor, potas, magnez i mikroelementy (żelazo, mangan, cynk, miedź, chlor, bór, molibden, kobalt). Rola tych składników jest szczególnie ważna dla wzrostu, tym bardziej że często występują one w niedoborach. Źródłem składników pokarmowych w glebie są jej frakcje organiczna i mineralna.

Organiczne- nawóz zawierający w swoim składzie niezbędne dla roślin składniki pokarmowe w postaci związków organicznych. Cechą większości nawozów organicznych jest posiadanie kompleksu pierwiastków potrzebnych roślinom, w zależności jednak od ilości zawartej w nich substancji organicznej, pierwiastki te mogą być bezpośrednio pobierane przez rośliny dopiero po mineralizacji związków organicznych, w procesie, który zachodzi dzięki różnorodnym organizmom żyjącym w glebie. Mineralizacja zachodzi stopniowo, dlatego działanie nawozów organicznych jest długotrwałe, przez co oddziaływają korzystnie na rośliny o długim okresie wegetacji.

Mineralne- potocznie zwany nawozem sztucznym, przetwarzany z substancji wydobywanych z ziemi lub produkowany chemicznie; wzbogacająca glebę w składniki mineralne niezbędne dla rozwoju roślin, poprawiających strukturę gleby lub zmieniających jej kwasowość. Do najważniejszych składników nawozów należą: azot (N), fosfor (P), potas (K) ("nawozy NPK").

NAWOŻENIE KOMPOSTEM: Stosujemy nie rzadziej niż co 2 –3 lata. Częstsze nawroty w szkółkach o glebach lżejszych. Dawki kompostu na 1 ha wynoszą 200-300m³. Niższe dawki kompostu dobrze przefermentowanego oraz zasobnego w składniki mineralne mogą mieć większe znaczenie niż dawki wyższe lecz kompostu gorszej jakości. Najwłaściwszą porą nawożenia kompostem jest jesień. Nie zawsze jest ono jednak możliwe z powodu braku w tym okresie powierzchni wolnych od uprawy. Najłatwiej i najbardziej równomiernie wykonuje się rozsiew kompostu rozrzutnikiem obornika wyposażonym w specjalny adapter do kompostu. Nawożąc kompostem nie należy dopuścić do jego przesuszenia. Nawóz ten powinien być wprowadzony do gleby w stanie wilgotnym i dobrze z nią wymieszany. Zadanie to z dość dobrym skutkiem osiąga się przy zastosowaniu kultywatora. Lepiej jednak, szczególnie przy stosowaniu wyższych dawek kompostu, jest podzielić dawkę na 2 części. Rozsiać pierwszą część i przyorać na głębokość ok. 15cm, następnie drugą i wymieszać ją z glebą kultywatorem lub ciężkimi bronami. Niedokładne wymieszanie kompostu z gleba lub płytkie jego przykrycie jest błędem

WAPNOWANIE:Zabieg uprawowy polegający na wprowadzeniu związków wapnia do gleby głównie w celu zwiększenia aktywności biologicznej gleby, czyni ją to bardziej przewiewna i przepuszczalną ( istotne dla gleb cięższych oraz powoduje zmianę odczynu gleby. Do wapnowania zaleca się wapna węglanowe szczególnie dolomit zawierający jak wiadomo znaczną domieszkę magnezu. Wapna nie wolno łączyć z żadnym innym nawożeniem w tym i nawożeniem organicznym . Do wysiewu używa się siewniki i rozrzutniki nawozowe, a na mniejszych powierzchniach nawet wysiew ręczny. Po wysiewie należy przemieszać wapno z warstwą uprawną gleby przez kultywatorowanie i bronowanie , a w przypadku gleb cięższych przez płytkie przyoranie i następnie kultywatorowanie i ewentualnie bronowanie.

ZASADY NAWOŻENIA MINERALNEGO: Racjonalne żywienie roślin jest ściśle związane z uwarunkowaniami roślin: skład chemiczny roślin ,rola składników pokarm. w glebie i roślinie ,pobieranie i metabolizowanie składników pokarmowych przez rośliny , prawa żywieniowe(nawozowe) ,czynniki siedlisk. Wpływające na wzrost i rozwój roślin. Nawozy mineralne. wysiewamy doglebowo i pogłównie ,Ca wyłącznie doglebowo. Nawozy P.,K i Mg wysiewamy jesienią lub wiosną ,co najmniej na 2 tyg. przed wysiewem Ca , które można wysiewać także w tych porach roku. Nawozy azotowe wysiewamy w okresie wegetacyjnym w połowie i do końca V (nie wcześniej niż 3-4 tyg. po wykiełkowaniu nasion (iglaste) i po wykształceniu pierwszych liści) oraz od połowy do końca VI .Przy nawożeniu dolistnym można stosować je później. Nawożenie przedsiewne musi być wykonane na 2 tyg. przed siewem.

NAWOŻENIE P I N: fosfor należy do katalizatorów wielu procesów biochemicznych, inicjuje wzrost wchodzi w skład ATP. Wysiewa się jesienią lub wiosną , co najmniej 2 tygodnie przed wysiewem wapna. Wpływa na szybsze drewnienie pędów przed zimą. Nawożenie P można stosować razem z K (synergistyczne) dolistnie i doglebowo do końca okresu wegetacyjnego. Nawożenie przedsiewne na 2 tyg. przed siewem Stosowane nawozy-superfosfat ,fosforan amonowy,supertomasyna ,polifoska. Nie wolno mieszać fosforanu z nawozami wieloskładnikowymi i z superfosfatem i superfosfatu z polifoską, nie wolno też mieszać nawozów fosforowych z azotowymi stosowanymi pogłównie.

Nawożenie AZOTEM- nawozy azotowe wysiewamy w okresie wegetacyjnym w połowie i do końca maja (nie wcześniej niż 3-4 tygodnie po wykiełkowaniu nasion (iglaste) i po wykształceniu pierwszych liści (liściaste ) oraz od połowy do końca czerwca. Przy nawożeniu dolistnym można stosować je później. Nawożenie przedsiewne musi być wykonane na 2 tyg. przed siewem nasion. Do wysiewu nawozów stosuje się siewniki i rozrzutniki nawozowe , a czasem siew ręczny. Zaleca się nawozy azotowe : saletrę amonową , saletrzak lub mocznik. Można też stosować nawozy wieloskładnikowe np. azofoska , fruktus 1 i 2 , polifoska.

NAWOZY ZIELONE

Do nawożenia zielonego przeznacza się rośliny dające wysoki plon zielonej masy i korzeni zasobny w azot i inne składniki mineralne. Rośliny te po przyoraniu wzbogacają warstwę orną w substancje organiczne i składniki pokarmowe wpływając korzystnie na jej właściwości fizykochemiczne i biologiczne. Nawozy zielone należą do tzw. nawozów pełnych, ponieważ zawierają wszystkie składniki niezbędne dla życia roślin. Dodatnie oddziaływanie nawozów zielonych jest stosunkowo krótkie, ponieważ następuje szybki rozkład zielonej masy stosuje się głownie rośliny motylkowe

*za pomocą deszczowania

 24.Siew nasion w szkółce: Czynność pielęgnacyjna polegająca na umieszczeniu nasion w warunkach umożliwiających ich skiełkowanie i wyrośnięcie w siewki. W szkółkach wysiew nasion do gruntu wykonywany jest w różnych terminach. Zależy to od wielu czynników przyrodniczych oraz gospodarczych, jak np. zdolność zachowania siły kiełkowania przez nasiona, pora ich zbioru i sposób przechowywania, warunki glebowe i klimatyczne, organizacja pracy, wyposażenie szkółki w sprzęt oraz urządzenia itp. W warunkach naturalnych nasiona rozsiewają się przeważnie w krótkim czasie po ich dojrzeniu. Siew w szkółkach z różnych względów wykonywany jest także w innym czasie. Nasiona, które szybko tracą siłę kiełkowania, muszą być wysiane zaraz po zbiorze. Należą do nich przede wszystkim nasiona wierzb i topól. Pora siewu nasion wierzby i topoli przypada na koniec maja-czerwiec. Na początku czerwca wysiewa się również nasiona wiązu, szczególnie jeżeli są zebrane „na zielono”, tj. przed osiągnięciem pełnej dojrzałości. Nasiona grabu, lipy drobnolistnej, jesionu wyniosłego, trzmieliny pospolitej zebrane „na zielono” wysiewać należy wczesną jesienią (zazwyczaj w połowie września), a nasiona trzmieliny brodawkowatej, derenia świdwy i kruszyny pospolitej - w sierpniu.

Najbardziej odpowiednią porą wysiewu nasion drzew i krzewów jest wiosna. Wszystkie nasiona, które z zasady przechowuje się przez zimę luzem lub „na sucho” wysiewać należy - po ich uprzednim przygotowaniu - wiosną. Dotyczy to tylko tych gatunków, których nasiona są zdolne do kiełkowania zaraz po dojrzeniu, w wielu bowiem przypadkach przechowuje się „na sucho” przez zimę także nasiona przeznaczone do późniejszej stratyfikacji. Wiosną wysiewa się wszystkie nasiona, których proces stratyfikacji został zakończony.

• Sosna zwyczajna: Siew powinno wykonywać się po ociepleniu wiosennym. Termin siewu powinien zależeć od temperatury gleby (optymalna temperatura 20-25°C).Optymalnym terminem siewu tego gatunku jest termin kwietniowy na terenie całej Polski. Im wcześniejszy jest siew wiosenny sosny zwyczajnej, tym większe są wymiary wyprodukowanych siewek, jednak powodzenie siewów związane jest z temperaturą gleby. Możliwy jest również siew w sierpniu, jednak jest on drogi, gdyż siewy wymagają ciągłego zraszania. Ciepło i wilgotność niosą z sobą niebezpieczeństwo chorób grzybowych. Siew sosny w sierpniu może mieć zastosowanie tylko przy produkcji wielolatek. Często siewki z tego terminu nie zdążą zdrewnieć do przymrozków i ulegają zniszczeniu, co wpływa na obniżenie wydajności siewu.

• Świerk pospolity: Właściwym terminem siewu świerka jest:

- marzec lub kwiecień dla południowo-zachodniej Polski,

- kwiecień dla północno-wschodniej i środkowej Polski.

Nasiona tego gatunku podobnie jak nasion u sosny wymagają ocieplonej gleby w momencie wschodów. Im wcześniejszy jest siew wiosenny świerka, po ociepleniu wiosennym, tym większe są wielkości cech biometrycznych uzyskanych siewek. Siewy wiosenne wykonane za wcześnie, przed ociepleniem wiosennym gleby, mogą przelegiwać przez dłuższy czas w chłodnej glebie co wpływa na zmniejszenie ich wydajności. jesienne (październik, listopad) dają małą wydajność, ponieważ duża część nasion ginie w okresie zimowym lecz siewki otrzymane z nasion które przetrwały zimę mają największe parametry wzrostowe. Mała wydajność siewów jesiennych sprawia, że nie powinny być one stosowane w praktyce.

• Modrzew europejski: Najbardziej korzystnymi terminami siewu modrzewia są:

- marcowy lub kwietniowy dla południowo-zachodniej Polski,

- kwietniowy dla południowo-wschodniej i środkowej Polski.

Wiosenne terminy siewu modrzewia dają większą wydajność niż terminy jesienne.

• Jodła pospolita: Optymalnymi terminami siewu jodły są:

- termin jesienny (październik, listopad) dla regionów z często występującą mroźną, bez dużych wahań temperatur i dłuższych okresów ociepleń zimą,

- termin marcowy dla regionów z przeważającą ciepłą, bezśnieżną zimą z dłuższymi okresami o temperaturze dodatniej w czasie zimy i przedwiośnia.

Dobrej jakości siewki jodły można uzyskać z siewu kwietniowego, przy zastosowaniu nasion przechowywanych w chłodni.

• Dąb szypułkowy: Właściwymi terminami siewu dębu szypułkowego są:

- terminy jesienne (październik, listopad) dla regionów z często występującą mroźną zimą, bez dłuższych okresów z temperaturą dodatnią,

- termin marcowy dla regionów z przeważającą ciepłą, bezśnieżną i bezmroźną zimą; dobre wyniki daje siew w kwietniu z wykorzystaniem do siewu nasion przechowywanych w chłodni.

Najwięcej siewek dębu szypułkowego można uzyskać wykonując siew w marcu i kwietniu. Jeśli zimą nasiona nie są uszkadzane w glebie przez grzyby, duże wydajności uzyskuje się również z siewów jesiennych.

• Buk zwyczajny: Optymalnymi terminami siewu buka są:

- terminy jesienne (październik, listopad) dla regionów z przeważającą mroźną zimą bez dłuższych okresów z temperaturą dodatnią i glebą przykrytą warstwą śniegu aż do wiosny,

- termin marcowy i kwietniowy dla regionów w których występują częste, ciepłe zimy i znaczne skoki temperatur.

Nasiona wysiewane w kwietniu powinny być przechowywane w chłodni z regulowaną temperaturą powietrza i wilgotnością. Najwięcej siewek buka można uzyskać z siewu w październiku i listopadzie, jeżeli nasiona z tych terminów przetrwają zimę w glebie. Z wiosennych siewów najwięcej siewek uzyskuje się z siewu w marcu. Duże szkody we wschodach buka może spowodować dłuższy okres suszy w okresie kiełkowania.

 25.. Nawadnianie szkółek: Dostarczanie wody do gleby w celu pokrycia jej niedoborów i zwiększenia produkcji roślinnej. W szkółkach na powierzchniach zraszania lub w namiotach foliowych najczęściej wykorzystywane są rampy deszczujące. Mają one możliwość programowania pracy (czas włączenia, prędkość jazdy, wielkość dawki) i mogą pracować w trybie automatycznym bez udziału obsługi. Na szkółkach otwartych stosuje się deszczownie stałe, półstałe lub przewoźne (szpulowa) rampy deszczujące, zraszacze lub mikro zraszacze. W każdym przypadku woda czerpana jest ze zbiorników przy pomocy pomp do hydroforni skąd jest rozprowadzana rurociągami do miejsca przeznaczenia. Również w tym przypadku działanie deszczowni może być programowane i nadzorowane przez komputer umieszczony zwykle w hydroforni. Rozróżnia się nawadnianie mechaniczne (ciśnieniowe) – deszczowanie i mikronawadnianie: kroplowe i wgłębne, oraz nawadnianie grawitacyjne – zalewowe, podsiąkowe, stokowe, bruzdowe, itp.

Deszczowanie: jeden ze sposobów nawadniania gleby przez zraszanie jej powierzchni wodą w postaci sztucznego deszczu, najczęściej za pomocą urządzeń zwanych deszczowniami; rozróżnia się deszczowanie: wegetacyjne, ochronne przed przymrozkami, przed i po szkółkowaniu siewek, po nawożeniu mineralnym.

Czynniki decydujące zaopatrzenia szkółki w wodę:

• Wielkość szkółki

• Rodzaj produkcji

• Stosunki wodne w glebie

• Rodzaj gleby, rzeźba terenu

• Położenie źródła wody

• Średnia ilość opadów atmosferycznych

Źródła wody:

• Naturalne zbiorniki

• Studnia o dostatecznej wydajności

Mikronawodnienia: polegają na wprowadzaniu do gleby małych dawek wody lub roztworów nawozowych w postaci kropel, strużek, rozprysku lub mgły. W zależności od rozwiązań konstrukcyjnych i eksploatacyjnych mikronawodnienia można podzielić na:

• nawodnienia kroplowe,

• nawodnienia wgłębne,

• mikrodeszczownie.

Nawodnienia zwilżające – podstawowym celem stosowania nawodnień jest u3mywanie uwilgotnienia gleby w stanie zapewniającym prawidłowy rozwój roślin. Za pomocą nawodnień zwilżających u3muje się w warstwie korzeniowej uwilgotnienie gleby w zakresie, przy którym woda jest łatwo dostępna dla roślin, lecz nie występuje w nadmiarze, gdyż mogłoby to powodować uszkodzenia – pleśnienie nasion, wymywanie składników nawozowych lub negatywnie wpływać na stan mikoryzę.
Nawodnienia technologiczne – polegają na zwiększeniu wilgotności gleby w celu ułatwienia szkółkowania, oraz zapewnienia optymalnych warunków wodnych bezpośrednio po wykonanych zabiegach szkółkowania i po podcinaniu korzeni. Równoczesne nawożenie i zwilżanie gleby to fertygacja.
Nawodnienia ochronne - polegają na regulacji warunków termicznych dla ochrony przed przymrozkami lub w celu zmniejszania transpiracji przez obniżenie temperatury powietrza w upalne dni.,

Wytyczne nawadniania szkółek leśnych na powierzchniach otwartych"

3. Źródła poboru wody do nawadniania.

Źródłami poboru wody do nawadniania szkółek mogą być rzeki, kanały bądź inne cieki stałe prowadzące wodę, jak również jeziora i zbiorniki wodne.

Istotne znaczenie ma również odległość ujęcia wody od szkółki oraz wzniesienie terenu szkółki ponad poziom wody w miejscu ujęcia. Pompownia musi być zlokalizowana blisko szkółki i nie powinna znajdować się zbyt nisko w stosunku do najwyżej położonej kwatery.W nawodnieniach szkółek leśnych może być używana woda odpowiadająca III klasie czystości. W deszczowniach nie występuje wtedy problem zatykania zraszaczy. Kryterium jakościowe spełnia większość wód powierzchniowych i podziemnych obszarów leśnych. Znacznie bardziej zaostrzone są kryteria jakości wód dla mikronawodnieniach ze względu na małe przekroje otworów, emiterów i mikrozraszaczy. Niekiedy woda przed wprowadzeniem do sieci nawadniającej musi zostać poddana procesowi oczyszczania, uzdatniana i ewentualnie wzbogacana – przez dodanie nawozów i środków chemicznych.

Elementy deszczowni.

Deszczownia składa się z następujących elementów:

- ujęcia wody powierzchniowej lub podziemnej

- agregatu pompowego przewodów złożonych z rurociągów tłocznych z odpowiednią armaturą.

- przewodów deszczujących z zasuwami i zraszaczami.

Czas pracy deszczowni trwa zwykle od 4-6 h w ciągu dnia roboczego.

 26.. Produkcja wielolatek W praktyce hodowlanej istnieje dość często konieczność produkowania starszego materiału sadzeniowego. Konieczność ta może wynikać:

• z biologicznych właściwości danego gatunku, tj. bardzo powolnego wzrostu w pierwszych latach życia (jodła, świerk i wolno rosnące gatunki liściaste),

• z potrzeby użycia bardziej wyrośniętego materiału sadzeniowego w szczególnych warunkach odnowieniowych (gleby silnie zachwaszczające się, poprawki, uzupełnienia, dolesienia, gleby będące pod wpływem imisji przemysłowych, warunki górskie),

• z planowanych zamierzeń w zakresie stworzenia w roku nasiennym rezerw materiału sadzeniowego na najbliższe lata głuche (u dębu, buka i jodły).

Wielolatki hodować można stosując szkółkowanie lub rzadki siew i podcinanie korzeni rosnących siewek. Zabiegi te sprzyjają otrzymaniu dobrze wyrośniętego i dobrze ukorzenionego materiału sadzeniowego.

• Szkółkowanie sadzonek

• Pikowanie sadzonek

• Podcinanie korzeni sadzonek

 27.Podstawy szkółkarstwa kontenerowego, podłoża, przygotowanie i siew nasion, ogólne zasady uprawy sadzonek metodą kontenerową:

WADY ,ZALETY I METODY HODOWLI SADZONEK Z ZAKRYTYM SYSTEMEM KORZENIOWYM.

Wady : deformacje systemu korzeniowego przy pojemnikach okrągłych (szczególnie spiralne są niekorzystne), przerastanie korzeni ,duże koszty związane z budową odpowiednich obiektów i (wiaty ,pomieszczenia do sporządzania substratów) oraz kosztami produkcji.

Zalety utrzymanie korzeni w stanie naturalnej świeżości ,nie dochodzi do przesuszenia ,sadzonki nie wykazują szoku po posadzeniu, wykazują zdolność natychmiastowego wzrostu. ,ochrona przed szkodnikami ,duża wydajność i łatwość sadzenia w d-stanie, możliwość sadzenia w warunkach trudnych(góry ,obszary emisji przemysłowych. Metody: GM ,boxpruning, balotyNisuli, finpot, paperpot, Enzo, naboje Waltersa, Kopparfors,pojemniki Winstrips ,brykiety torfowe

Metoda GM opracowana w IBL i nazwa pochodzi od nazwisk twórców (Gorzelak i Mateja). Pojemnik –plastykowa skrzynka warz-owoc. o ażurowym dnie (20*37*57) .Do skrzynki wstawia się kratownicę z nadciętych do połowy pasków tekpolu (tektura 2-4cm) tworząc zestaw komórek .Wielkość komórek zależy od przeznaczenia (siew , szkółkowanie ,gat.).Napełnianie pojemników substratem ,siew nasion wykonuje się na siewnikiem pneumatyczny. lub 3 nasiona ,które przykrywa się piaskiem (0.3cm) .Po wschodach (4-6 tyg.)przerzedza się siewki i pozostawia tylko jedną ,najlepszą. Do pustych kom można przepikować te siewki ,które zostały usunięte z innych kom.

Metoda Baloty Nisuli opracowana w Finlandii ,stosowana głównie do produkcji So i Św .Metoda polega na usypywaniu na taśmie z folii polietylenowej warstwy miałkiego torfu sfagnowego , a następnie układaniu na niej sadzonek z obu stron ,korzeniami do środka , odstęp ok. 15 cm .Grubość warstwy torfu zależy od okresu produkcji (np. dla 1 roku 5-8cm).Po ułożeniu 35-50sztuk sadzonek. z każdej strony taśma wraz z torfem i sadzonkami jest zwijana w rulon .następnie rulon przecinany jest poprzecznie na pół i każda z części po obróceniu sadz. w pionowe położenie wystawiana do szkółki. Takie baloty mają średnio 25-30cm ,a wys.) bez sadz) około 15 cm oraz ważą 3-4kg.Sadzonki układa się ręcznie .Proces rozwijanie taśmy ,nasypywania torfu ,zwijania i przecinania rulonów jest zmechanizowany .Obsługa składa się z 10 pracowników. W ciągu 1 h szkółkuje się ok. 11tys sadzonek.

PORÓWNANIE SADZONEK Z ZAKRYTYM I ODKRYTYM SYSTEMEM KORZENIOWYM-

Używanie sadzonki z bryłką pozwala na uniknięcie uszkodzenia systemu korzeniowego, powstającego często w trakcie wyjmowania z gleby sadzonek produkowanych w sposób tradycyjny. Zakryty system, korzeniowy ułatwia również utrzymanie korzeni w stanie naturalnej świeżości, nie dochodzi do przesuszenia tworzących je tkanek, a także do zniszczenia czy osłabienia grzybów mikoryzowych. Sadzonki takie nie wykazują ponadto szoku przesadzeniowego, są więc zdolne do bezzwłocznego kontynuowania wzrostu na uprawie i mogą być sadzone przez cały okres wegetacyjny. Można też przy mniej starannym sadzeniu uzyskać wyższy stopień przeżycia w uprawie, a także szybszy wzrost. Korzystną cechą jest także możliwość chronienia korzeni przed żerem pędraków chrabąszczy. Zaletą sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym jest znaczne usprawnienie sadzenia tych sadzonek, a wadą duże koszty ich wyprodukowania i nakłady pracy oraz to, że w transporcie są ciężkie i zajmują dużo miejsca.

28.podstawy szkółkarstwa kontenerowgo, podłoża: Szkółkarstwo kontenerowe jest nastawione na intensywną produkcję w systemie głównie jednorocznym, sadzonki po roku mogą konkurować z dwuletnimi sadzonkami z szkółek tradycyjnych. Umożliwia to również zaspokojenie produkcji danego gatunku bez niedoboru i nadprodukcji, hodowla precyzyjna „Ile zasiejemy tle wyprodukujemy”. Stworzenie optymalnych warunków termicznych i wodnych zapewnia szybkie wschodzenie, oraz optymalny rozwój siewek. Po przewiezieniu na pola hodowlane sadzonki są przyzwyczajane do warunków atmosferycznych, dzięki czemu uzyskuje się naturalne mechanizmy obronne i odpornościowe.

Hodowla kontenerowa w odróżnieniu od tradycyjnych metod odróżnia się zastosowaniem odpowiedniego podłoża oraz stosowanie sztucznych pojemników, których kształt i budowa nie powoduje uszkodzenia ani deformacji korzeni, jest to największe zagrożenie w produkcji kontenerowej, które należy bezwzględnie eliminować. Pojemniki dobiera się tak, aby zapewnić odpowiednią wielkość gatunkowi, który zamierzamy hodować bierze się pod uwagę również rodzaj maszyny napełniającej substratem i typ siewnika. Składowane pojemniki muszą być czyste i zdezynfekowane np. czystą wodą. Początkiem produkcji jest napełnienie pojemników substratem i umieszczenie ich w tunelach, ich główną funkcją jest zapewnienie odpowiednich warunków podczas kiełkowania i pierwszych etapów życia. Sadzonki mają zapewnioną odpowiednią temperaturę, wilgotność oraz właściwą ilość wody wszystko jest precyzyjnie sterowane przez komputer. Wysiew, który odbywa się w dwóch rzutach pierwszy w marcu drugi po ok. 5 tygodniach. W przypadku gatunków lekko nasiennych stosuje się siewnik pneumatyczny, natomiast nasiona dębu i buka są ręcznie wysiewane do kaset. Po zastosowaniu siewu po kilka nasion np. w przypadku dębu do jednej celi po wschodach należy wykonać zabieg przerywania. W szkółkarstwie kontenerowym stosowany jest siew punktowy, dlatego bardzo istotnym aspektem jest wysianie nasiona o wysokiej wartości, pozbawione negatywnych cech. Następnie sadzonki są przenoszone na zewnątrz gdzie spędzają dalszą cześć okresu wegetacyjnego, w celu zachowania odpowiedniej ilości wody sadzonki są podlewane. Odpowiednie nawadnianie stanowi podstawowy element wpływający na sukces hodowlany. Podczas produkcji do sadzonek dostarcza się odpowiednią ilość wody i składników pokarmowych. Podlewanie jest wykonywane aż do momentu pełnego wysycenia, podłoża cechują się dużą pojemnością sorpcyjną jest to cecha, która wydłuża czas parowania wody. Bardzo istotnym zabiegiem jest terminowe usuwanie chwastów z celi należy to robić jak najszybciej gdyż może to uszkodzić system korzeniowy. Ustawienie sadzonek na kilkucm warstwie podkłady tzn. Nóż powietrzny pozwala na ograniczenie rozrostu systemu korzeniowego i tym samy deformacją systemu korzeniowego. Podkłady te mogą wykonane z drewna, metalu lub tworzyw sztucznych. Hodowla szkółkarska metodą kontenerową wymaga zastosowania specjalnie przygotowanego podłoża. Głównym jego składnikiem jest torf wysoki, powstały z obumarłych szczątek roślinnych w warunkach beztlenowych. polska jest krajem posiadającym niewielkie złoża tego torfu który obficie występuje na trenach Litwy , Estonii i Łowy. Torf sfagnowy charakteryzujący się kwaśnym odczynem w zakresie od 3,4 do 4 pH. Dlatego niezbędne jest poddanie go procesowi odkwaszania ,w tym celu stosowana jest skała wapienna –Dolomit. Stanowi ok. 80 % całego substratu. Podczas produkcji podłoża można dodać różne dodatki mające na celu podniesienie, jakości podłoży stosowanych w produkcji kontenerowej. Najpopularniejszymi dodatkami są perlit i wermikulit oraz nawozy mineralne. W praktyce stosowane są dodatki w postaci naturalnych komponentów min: ścioły, trocin, mielonej kory i szyszek. Główne cech, jakie musi spełniać substrat do produkcji sadzonek metodą kontenerową jest zachowanie naturalnej porowatości gleby, czyli zachowaniu zdolności do tworzenia przestworów powietrznych oraz zachowania zdolności gromadzenia wody, która będzie dostępna dla korzeni młodych roślin. Ważne jest, aby zachować podłoże przed wystąpieniem wszelkiego rodzaju zarodnikami grzybów chorobotwórczych, głównie zgorzelowych, uzyskuje się to przez zachowanie odpowiedniej technologii podczas pozyskania. Substrat jest również wolny od nasion chwastów i innych niepożądanych roślin. Substrat do hodowli drzew leśnych charakteryzuje się odpowiednim składem: 20-25% objętości stanowi pojemność powietrza, 800-1000% wagi - pojemność wodna, porowatość ogólna ok.70% i pH4,5-5,5

Na terenie nadleśnictwa Olsztynek jest jeden z dwóch takich obiektów będących w posiadaniu Lasów Państwowych. Szkółka w Mielnie rocznie produkuje ok. 4 miliony sadzonek sosny rocznie na potrzeby nadleśnictwa Olsztynek oraz innych nadleśnictw RDLP Olsztyn.

Do produkcji sadzonek metodą kontenerową niezbędne jest wdrażanie coraz nowszych technologii, które mają znacząco ułatwić pracę zminimalizować koszty oraz stworzyć najlepsze warunki do rozwój roślin. Na początku po wysiewie kontenery znajdują się w namiotach foliowych. Umożliwiają one stworzenie warunków optymalnych do kiełkowania, wszystkie najważniejsze czynniki są terowane w miarę potrzeb mogą być regulowane. Wyposażenie namiotów w piece grzewcze umożliwia podniesienie temperatury i jej równomierne rozprowadzenie po całym namiocie foliowym dzięki zastosowaniu foliowych rękawów. W momocie, gdy temperatura panująca we wnętrz jest za wysoka dzięki regulowanemu dachowi jest ona wietrzona. Woda jest dostarczana przez ruchomą belkę deszczującą, zapewnia to odpowiednie warunki wilgotnościowe. Szkółka w Mielnie jest również wyposażona w maszynę służącą do przygotowywania substratu poprzez odpowiednie rozdrobnienie, nawilżenie i wymieszanie. W pełni zautomatyzowaną linię począwszy od napełniania kontenerów substratem, linie do automatycznego wysiewu nasion drobnych. Urządzenie myjące i dezynfekujące kasety wodą pod wysokim ciśnieniem oraz niezbędny sprzęt transportowy.

 29.. Ochrona leśnych zasobów genowych w Polsce

W grudniu 1995 r w Kostrzycy na terenie nadleśnictwa Śnieżka utworzono jednostkę organizacyjną pod nazwą Leśny Bank Genów. Do podstawowych zadań Leśnego Banku Genów należy:

- inwentaryzacja ekosystemów leśnych i stanowisk roślin w Sudetach, przewidzianych do objęcia ochroną zasobów genowych.

- działanie na rzecz zachowania ginących populacji i restytucji, ze szczególnym uwzględnieniem Sudetów Zachodnich oraz realizacja ochrony ginących gatunków drzew, krzewów i roślin runa leśnego.

- organizacja zbioru i pozyskania nasion we własnym zakresie.

- kontrola nad zbiorem nasion i dokumentowanie ich pochodzenia w jednostkach organizacyjnych LP.

- przechowywanie przez maksymalny okres, wynikający z istniejącego stanu wiedzy, reprezentatywnych próbek nasion ze szczególnie cennych wyłączonych drzewostanów nasiennych i drzew doborowych z terenu Polski.

- produkcja materiału rozmnożeniowego

- zakładanie powierzchni zachowawczych.

- prowadzenie komputerowego banku informacji o zgromadzonym materiale.

- współpraca z i innymi ośrodkami w kraju i zagranicą.

Podstawowy cel działalności banku realizowany będzie poprzez długookresowe (30 lat i dłużej dla gat. liściastych) przechowywanie i badanie zgromadzonych zasobów genowych rodzimych drzew, krzewów i roślin zielnych współtworzących środowisko leśne. Gromadzenie reprezentatywnych partii nasion i ich wieloletnie przechowywanie w warunkach Banku Genów stwarza szansę zachowania rodzimych populacji oraz ich odtworzenie dla następnych pokoleń wówczas, gdy ustąpią czynniki sprawcze powodujące zamieranie lasów.