Pierwiosnek lekarski

[edytuj]

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Pierwiosnek lekarski
Systematyka wg Reveala
Domena
Królestwo
Podkrólestwo
Nadgromada
Gromada
Klasa
Rząd
Rodzina
Rodzaj
Gatunek
Nazwa systematyczna
Primula veris L.
Synonimy
Primula officinalis (L.) Hill
Galeria zdjęć i grafik w Wikimedia Commons

Pierwiosnek lekarski (syn. pierwiosnka lekarska) (Primula veris L.) - gatunek byliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w całej Eurazji z wyjątkiem dalekiej północy. W Polsce częsty na niżu i w niższych położeniach górskich.

Spis treści [ukryj] 1 Charakterystyka 2 Ochrona 3 Zastosowanie 4 Zmienność 5 Ciekawostki 6 Przypisy

Charakterystyka [edytuj]

Liście

Pomarszczone, podługowatojajowate, ściągnięte w ogonek, spodem omszone.

Łodyga 

Głąbik kwiatowy wysokości do 40 cm.

Kwiaty

Zebrane w wielokwiatowy baldaszek na szczycie głąbika. Kwiat o dzwonkowatym, bladozielonym kielichu i ostro zakończonych działkach. Korona złocistożółtego koloru z osklepkami i 5 pomarańczowymi plamkami w gardzieli. Ma średnicę do 2 cm i nieco wycięte na szczycie płatki. Kwitnie wczesną wiosną, od marca do maja. W kwiatach występuje heterostylia, która utrudnia samozapylenie. Pręciki i słupek dojrzewają równocześnie, kwiaty zapylane są przez motyle (entomogamia).

Owoce

Torebka krótsza od kielicha.

Biotop, wymagania 

Świetliste lasy (szczególnie nadrzeczne łegi), pastwiska, zarośla, wzgórza. Hemikryptofit.

Ochrona [edytuj]

Roślina objęta częściową ochroną gatunkową w Polsce.

Zastosowanie [edytuj]

• Roślina ozdobna: często uprawiana w ogródkach.

• Roślina lecznicza:

  • Surowiec zielarski: cała roślina.

  • Zbiór i suszenie: zbiera się w kwietniu i maju, suszy w temperaturze do 35 stopni.

  • Działanie: ze względu na dużą ilość saponin napary i odwary z pierwiosnka pomagają przy leczeniu przeziębień, zapalenia gardła i krtani, grypy, zapalenia oskrzeli. Pomaga w leczeniu gruźlicy i pylicy płuc jako doskonały środek wykrztuśny. Kurację pierwiosnkiem zaleca się palaczom i osobom cierpiącym na reumatyzm. Okłady z odwaru zmniejszają obrzęki i bóle, przyśpieszają gojenie ran pooperacyjnych.

    • Medycyna ludowa od wieków leczy odwarem z pierwiosnka migreny, bezsenność, napięcia nerwowe, dolegliwości miesiączkowe i okresu przekwitania. Wino z tego ziela zaleca się jako środek regulujący krążenie krwi.

    • Pierwiosnek ma właściwości moczopędne, toteż jest stosowany do kuracji oczyszczających i odtruwających organizm.

    • Napar z kwiatów dla dzieci: łyżkę suszu zalać szklanką wrzątku, przykryć, po kwadransie przecedzić i podzielić na trzy porcje. Podawać w ciągu dnia, po jedzeniu, jako środek wykrztuśny, lekko uspokajający, łagodnie nasenny lub na wzmocnienie.

    • Odwar z korzeni i łodyg dla dorosłych: pół łyżki zmielonego suszu zalać szklanką wody, gotować przez 5 minut. Po przecedzeniu popijać po łyżce co 2-3 godziny we wszystkich opisanych wyżej przypadkach.

  • Przeciwwskazania: skłonność do alergii i choroby przewodu pokarmowego jak choroba wrzodowa czy ostry nieżyt żołądka.

• Sztuka kulinarna: młode liście, bogate w witaminę C dodaje się do sałatek lub doprawia się nimi zupy. Młode kwiaty i pędy prymulki, surowe bądź gotowane, wymieszane z zieloną sałatą i cykorią są jedną z ulubionych potraw w Rosji i Wielkiej Brytanii.

Zmienność [edytuj]

Roślina bardzo zmienna, o wielu formach różniących się siedliskowo i geograficznie.

• Primula veris subsp. canescens - kserotermiczny, występuje na zachodzie i południu. Liście pod spodem pokryte gęstym kutnerem o włoskach ponad 0,5 mm, często rozgałęziających się. Nasada liścia stopniowo zbiegająca w oskrzydlony ogonek. Gatunek charakterystyczny dla rzędu Quercetalia pubescenti-petraeae ^[1].

• Primula veris subsp. macrocalyx - liście na spodniej stronie nagie lub słabo owłosione pojedynczymi włoskami długości 0,3-0,5 mm. Blaszka stopniowo zwężająca się w ogonek.

• Primula veris subsp. veris - liście na spodniej stronie nagie lub słabo owłosione pojedynczymi włoskami długości 015-0,3 mm. blaszka nagle przechodząca w ogonek.

• Tworzy mieszańce z pierwiosnkiem bezłodygowym i p. wyniosłym ^[2].

Ciekawostki [edytuj]

• Wierzono, że wpleciony we włosy lub przypięty do sukni działa magicznie na mężczyzn – otwierają zatwardziałe serca, budzą ciepłe uczucia dla osoby, która go nosi. Stąd zapewne wzięła się ich ludowa nazwa – kluczyki.

• W parapsychologii wierzy się, że kto regularnie jada prymulki, temu wyczula się „szósty zmysł”.

Primula veris L.
pierwiosnek lekarski (pierwiosnka lekarska)

syn. Primula officinalis (L.) Hill.;

takson rodzimy lub trwale zadomowiony [24]

wymagania uprawowe →

ochrona częściowa (2.40) [50]

02.05.2002, lasy milickie, buczyna; znal. 020502.6 Copyright © by Marek Snowarski kwiatostan, znamię słupka; 21.04.2004, okolice Debienka, WPN Copyright © by Błażej Gierczyk kwiatostan w zbliżeniu, Suwalszczyzna Copyright © by Maciej Romański 27.04.2005, murawa kserotermiczna w rezerwacie „Skarpy Ślesinieckie” między Nakłem n. Notecią a Ślesinem Copyright © by Błażej Gierczyk 27.04.2005, murawa kserotermiczna w rezerwacie „Skarpy Ślesinieckie” między Nakłem n. Notecią a Ślesinem Copyright © by Błażej Gierczyk
02.05.2002, lasy milickie, buczyna; znal. 020502.6 Copyright © by Marek Snowarski kwiatostany; 13.04.2008, Woźniki; znal. BG080413.4 Copyright © by Błażej Gierczyk pokrój; 13.04.2008, Woźniki; znal. BG080413.4 Copyright © by Błażej Gierczyk kwiatostan; 13.04.2008, Woźniki; znal. BG080413.4 Copyright © by Błażej Gierczyk
pokrój; 13.04.2008, Woźniki; znal. BG080413.4 Copyright © by Błażej Gierczyk

Opis skrócony	Bylina. Kwiaty w baldachu na pędzie kwiatostanowym wykości do 25 cm, żółte z ciemniejszym pomarańczowym pierścieniem wokół gardzieli.
Jak odróżnić od Primula veris	W czasie kwitnienia kielich kwiatowy luźny; w gardzieli korony kwiatowej 5 pomarańczowych plam; brzeg płatków podwinięty.   Zobacz tabelę z obrazkami: szczegółowe porównanie Primula elatior i Primula veris (Primula veris - elatior porownanie).
Występowanie	tutaj w Wersji Profesjonalnej jest mapa występowania here in Professional Version is map of distribution in Poland Częsty na terenie całego kraju. Pojawia się w słonecznych miejscach, na łąkach, w zaroślach, skrajach lasów, na murawach. Czasem jest uprawiany jako roślina ozdobna w założeniach o charakterze naturalistycznym.
Uprawa	Uprawiany głównie w ogrodach naturalistycznych, w niekoszonych (lub późno koszonych) miejscach trawiastych. Wymaga słonecznych stanowisk, nie nazbyt wilgotnych, gleba wapienna lub o obojętnym odczynie. Rozmnaża się przez wysiew nasion na miejsca stałe, bezpośrednio po zbiorze, jesienią.
Krótko o wymaganiach w uprawie	Grupa użytkowa: · byliny ogrodowe Zastosowanie: · na rabatę bylinową · do ogrodu naturalistycznego · wysokość 10-25 cm · kwitnienie: 4-5 Wymagania: · umiarkowane słońce (elw) » pełne słońce (elw) · gleba sucha (elw) » przeciętnie wilgotna (elw) · gleba zasadowa, z wapniem (elw) · miejsce przeciętnie ciepłe (elw) » wybitnie ciepłe (elw) · gleba średnio zwięzła (elw) · podłoże umiarkowanie żyzne (elw)
Ekologiczne liczby wskaźnikowe	- liczebność stanowisk: 4 - duża liczba stanowisk w wielu regionach kraju - forma życiowa wg Raunkiaera: H - autotrof, hemikryptofit - pączki zimujące znajdują się na poziomie ziemi - wskaźnik świetlny: 4-5 - umiarkowane światło lub pełne światło - wskaźnik termiczny: 5-4 - umiarkowanie ciepłe warunki klimatyczne lub najcieplejsze regiony i mikrosiedliska - wskaźnik kontynentalizmu: 3 - gatunek neutralny wobec kontynentalizmu - wskaźnik wilgotności gleby: 2-3 - sucha lub świeża - wkaźnik trofizmu (żyzności): 3 - gleba (woda) umiarkowanie uboga (mezotroficzna) - wkaźnik kwasowości gleby lub wody: 5 - gleba zasadowa (pH > 7) - wskaźnik granulometryczny gleby: 4 - gliny piaszczyste i utwory pylaste
Zbiorowiska roślinne	Gatunek charakterystyczny (Ch.) dla: O. Quercetalia pubescenti-petraeae; Gatunek wyróżniający (D.) dla: Ass. Violo odoratae-Ulmetum minoris;
Literatura (REFERENCES)	Zając, A., Zając, M. (Eds.), 2001 - Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. - Distribution Atlas of Vascular Plants in Poland. [25] Matuszkiewicz, W., 2001 - Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. [14] Mirek, Z., Piękoś-Mirkowa, H., Zając, A, Zając, M. et al., 2002 - Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin kwiatowych i paprotników Polski. [24]
W Internecie (LINKS)	Lista (3) linków zewnętrznych, w tym miejscu, dostępna w wersji profesjonalnej; tutaj użyj linku w tytule tego bloku aby je odszukać. List of (3) external links available in professional version; here use link on the left to locate it.

Wybrane znaleziska. Kliknij na miniaturkę aby zobaczyć tablicę wszystkich fotografii: Selected collections. Click on small photo to see all pictures:
znal. 02 05 02 - 6 (Marek Snowarski) (lasy milickie, buczyna) znal. 20080413.4.bg (Błażej Gierczyk) (Woźniki) skraj lasu liściastego

System » rośliny nasienne » dwuliścienne » ukęślowe » pierwiosnkowce » pierwiosnkowate » pierwiosnek » klucz

Classification » Spermatophyta » Magnoliophytina » Dilleniidae » Primulales » Primulaceae » Primula » key

Strona główna/Home · Indeks · Obrazkowy/by Pictures · Zbiorowiska/Syntaxons · Ogród · Słownik/Dictionary · Wersja Pro 

Pierwiosnek Lekarski - Roślina ta występuje w całym kraju, w lasach suchych, w miejscach słonecznych, na wzgórzach,
na glebach wapiennych. Dziko rosnący pierwiosnek jest pod ochroną. Do celów leczniczych używa się tylko rośliny pochodzące z upraw. Pierwiosnek w stanie naturalnym występuje w całej Europie i we Wschodniej Syberii. W celach leczniczych można także używać surowców pochodzących z pierwiosnka wyniosłego (Primula elatior).

Inne nazwy: prymula, prymulka, kluczyki.

Surowce lecznicze:

W celach leczniczych wykorzystuje się korzenie, czasem kwiaty i liście.

Substancje lecznicze:

Głównym związkiem leczniczym zawartym w korzeniu pierwiosnka są saponiny trójterpenowe z głównym związkiem tej grup

kwasem prymulowym. Ponadto korzenie zawierają glikozydy fenolowe, garbniki, substancje gorzkie, ślady olejku eterycznego i sole mineralne.

W kwiatach pierwiosnka znajdują się saponiny i flawonoidy. Liście zawierają witaminę C.

Zbiór i konserwacja:

Korzenie wykopujemy od marca do maja. Po umyciu i rozdrobnieniu, należy je rozłożyć cienką warstwą w miejscach ocienionych W suszarniach suszyć w temperaturze nie wyższej niż 4O°C.

Kwiaty należy zbierać wraz z kielichami w porze kwitnienia, kwietniu i maju. Suszyć w miejscach ocienionych.

Działanie: wykrztuśne.

Pierwiosnek lekarski jest od dawna znanym lekiem, który przynosi ulgę w suchym uporczywym kaszlu, rozrzedza bowiem i zwiększa ilość śluzu produkowanego w drogach oddechowych. Ułatwia odkrztuszanie wydzieliny z oskrzeli. Jest skutecznym lekiem przy zapaleniach gardła i krtani, zapaleniach oskrzeli. Pierwiosnek może być korzystnym lekiem w leczeniu gruźlicy i pylicy płuc, dla palaczy tytoniu i ludzi narażonych na wdychanie dymów i pyłów przemysłowych.

Pierwiosnek zwiększa nieco ilość wydalanego moczu. Może być z powodzeniem stosowany przy nerwicy, migrenie i bólach stawów.

Pierwiosnek lekarski	Dodaj do notesu

Botanika

Pierwiosnek lekarski (Primula veris syn, Primula officinalis), roślina z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Roślina wieloletnia osiągająca 15-40 cm wysokości. Liście ma podobne do pierwiosnka wyniosłego. Kwiaty koloru żółtego, z pomarańczowymi plamkami w gardzieli, o przyjemnym zapachu, zebrane w wielokwiatowy baldach. Kielich po przekwitnięciu rozdęty. Kwitnie w kwietniu i maju. Rośnie na łąkach, polanach śródleśnych, słonecznych wzgórzach i widnych zaroślach. Występuje na nizinach i w niższych partiach gór.

Do celów leczniczych zbiera się i suszy rozkwitające kwiaty oraz jesienią korzenie z uprawianych roślin, ponieważ pierwiosnek wiosenny jest rośliną pod częściową ochroną. Kwiaty zawierają saponiny, olejek eteryczny, karatenoidy, flawonoidy, fitosterole, garbniki, glikozydy i kwasy organiczne. Korzenie zawierają więcej saponin trójterpenowych aniżeli kwiaty (do 10%) oraz podobne ilości innych związków.

Preparaty z pierwiosnka stosuje się w stanach zapalnych gardła, krtani lub oskrzeli, zwłaszcza przy suchym kaszlu. Zwiększają one wydzielanie śluzu w drogach oddechowych i wydalania go na zewnątrz. Pierwiosnek wykazuje również słabe działanie przeciwzapalne i moczopędne. Zastosowanie zbyt dużych dawek preparatów może powodować nudności, biegunkę, wymioty lub uczulenie.

Roślina lecznicza ale również trująca.

Pierwiosnek lekarski - Primula veris L. - ogólny pokrój rośliny. Pierwiosnek lekarski - Primula veris L. - liść. W okresie kwitnienia roślina wytwarza wniesioną łodygę kwiatostanową (głąbik kwiatowy), na szczycie której znajduje się baldachowaty kwiatostan. Pierwiosnek lekarski - Primula veris L. - zbliżenie kwiatów. Rozeta liściowa młodej, nie kwitnącej jeszcze rośliny.

GATUNEK: PIERWIOSNEK LEKARSKI Primula veris L. RODZINA:   PRIMULACEAE RZĄD:   PRIMULALES OPIS ROŚLINY SIEDLISKA I ROZMIESZCZENIE ZASTOSOWANIE DOSTĘPNE PREPARATY   OPIS ROŚLINY:   Wysokość:   do 40 cm   Kolor kwiatów:   żółte   Trwałość:   bylina   Okres kwitnienia:   IV - V   Opis:       Roślina posiada krótkie kłącze o licznych korzeniach. Wiosną wytwarza gęstą rozetę liści odziomkowych kształtu jajowatego lub jajowatoowalnego, przechodzących w nasadzie w oskrzydlony ogonek. Blaszka liściowa jest silnie pomarszczona, od spodu owłosiona o brzegach pofałdowanych i piłkowanych. W okresie kwitnienia roślina wytwarza wniesioną łodygę kwiatostanową (głąbik kwiatowy), na szczycie której znajduje się baldachowaty kwiatostan. Owocem jest torebka zawierająca drobne, ciemnobrunatne nasiona. Pierwiosnek lekarski podlega częściowej ochronie gatunkowej.     SIEDLISKO:   Roślina preferująca stanowiska słoneczne, o glebie próchniczej. Niekiedy uprawiana w ogrodach jako roślina ozdobna.   ROZMIESZCZENIE:   Roślina spotykana na całym obszarze niżowym kraju.     ZASTOSOWANIE W MEDYCYNIE:   Surowiec leczniczy: Surowcem zielarskim jest kwiat oraz korzeń pierwiosnka ( Primulae flos, apimulae radix ) . Zbiór i konserwacja: Kwiaty mogą być pozyskiwane ze stanowisk naturalnych. Zbiór kwiatów przeprowadza się w pełni kwitnienia zbierając całe kwiatostany, bez łodyg kwiatowych. Zebrany surowiec poddaje się suszeniu w warunkach naturalnych, w miejscu zacienionym i przewiewnym lub w suszarniach ogrzewanych w temperaturze do 40^oC. Korzenie pierwiosnka lekarskiego można pozyskiwać wyłącznie z upraw. Zbiór korzeni przeprowadza się wiosną lub jesienią. Zebrany surowiec poddaje się suszeniu w suszarniach ogrzewanych w temperaturze do 40^oC. Skład chemiczny: Korzeń pierwiosnka zawiera mieszaninę saponin triterpenowych (5-10%). Związkiem dominującym jest kwas prymulowy A. Występują w nim także glukozydy fenolowe (prymweryna, prymulaweryna), warunkujące zapach surowca, oraz olejek zawierający miedzy innymi metoksysalicylan metylu. W surowcu stwierdza się także występowanie garbników i cukrów. Zawartość ciał czynnych wykazuje wahania zależnie od okresu wegetacji. Najkorzystniejszy jest zbiór przed i w czasie kwitnienia oraz późną jesienią. Kwiat pierwiosnka zawiera flawonoidy, saponiny i glikozydy fenolowe. Działanie i zastosowanie: Saponiny zawarte w korzeniu pierwiosnka wykazują działanie wykrztuśne. Wysokie dawki mogą działać wymiotnie. Wyciąg z korzenia pierwiosnka wchodzi w skład licznych leków wykrztuśnych i syropów. Stosowany jest w przypadkach przewlekłego zapalenia oskrzeli i gardła, a pomocniczo także w pylicy i gruźlicy płuc. Surowca nie należy stosować w ostrym nieżycie żołądka i jelit, krwawieniach w przewodzie pokarmowym oraz w stanach pooperacyjnych. Kwiat pierwiosnka lekarskiego znajduje zastosowanie jako składnik mieszanek ziołowych o działaniu wykrztuśnym i moczopędnym.   INNE ZASTOSOWANIA:   Korzeni pierwiosnka używano dawniej do prania delikatnych tkanin podobnie jak mydlnicy lekarskiej. Młode liście były używane do przygotowywania sałatek (zawierają witaminę C). Kwiaty były dawniej używane jako namiastka herbaty. Pierwiosnek lekarski jest wcześnie kwitnącą, dekoracyjną roślina ozdobną - wyhodowano wiele mieszańców i odmian ozdobnych tej rośliny.     DOSTĘPNE PREPARATY ZIOŁOWE:

Pierwiosnek lekarski

Pierwiosnek lekarski. Nazwa łacińska: Primula veris Występowanie: Europa i Azja Cechy charakterystyczne: - wysokość do 40 cm - liście pomarszczone, podłużne, jajowate, wydłużone, owłosione od spodu - kwiaty zebrane w baldachy, korona z 5 płatkami w kolorze żołtym, średnica 2 cm, kielich bladozielony, kształt dzwonkowaty, dluższy od korony Systematyka: Domena         jądrowce Królestwo     rośliny Podkrólestwo     naczyniowe Nadgromada     nasienne Gromada     okrytonasienne Klasa         Rosopsida Rząd         pierwiosnkowce Rodzina     pierwiosnkowate Rodzaj         pierwiosnek Gatunek     pierwiosnek lekarski Zastosowanie: Roślina ozdobna, lecznicza, przyprawa. Działanie: Moczopędne, oczyszczające, gojące, przeciwbólowe, wykrztuśne, stosowane w przeziębieniach, leczeniu gruźlicy, w przyspieszaniu gojenia ran pooperacyjnych, w leczeniu reumatyzmu, pomaga w bezsenności.