Wysokie podatki były złe. Ograniczenie działalności gospodarczej pod wpływem nadmiernej polityki fiskalnej prowadziło do osuszenia źródeł dochodów podatkowych. Deficyt budżetowy oznaczał że dla czasu teraźniejszego poświęcamy dobro gospodarki budżetowej w przyszłości. Deficyt jest negatywny także w aspekcie społecznym, ponieważ wśród podatkowego oddziaływania na gospodarke pojawia się także negatywne oddziaływanie na życie społeczne. Oznacza to że pod wpływem zwiększonego poziomu nacisku fiskalnego dokonuje się proces ubożenia społeczeństwa, ten proces ubożenia powodowany był dwoma nakładającymi się na siebie następstwami:

-Na zwiększone dochody osobiste, zwiększono opodatkowanie dochodów osobistych nakładał się drugi aspekt

-opodatkowanie konsumpcji. Producent, przedsiębiorca przenosił ciężar kosztów podatkowych w cenie na nabywcę, odrzucał go od siebie. To nałożeni e się skutków powodowało proces zubożenia społeczeństwa.

Władza publiczna musiała zapewnić sobie czasowe, zwrotne przychody, o ich charakterze świadczy określenie „przychód budżetowy”. Charakterystyczne dla tego przychodu były pożyczki zaciągane przez państwo bądź to w kraju od ludności poprzez rozpisanie wewnętrznej pożyczki, bądź też były to pożyczki zewnętrzne pochodzące wówczas z dwóch źródeł:

- od rządów obcego państwa

- z zagranicznego banku

Różnica pomiędzy dochodem budżetowym a przychodem budżetowym była następująca: dochód był zawsze przejmowany definitywnie, stanowił pewne i stałe źródło, nie podlegał zwrotowi. Przychód w postaci pożyczki, kredytu, tylko czasowo zasilał budżet państwa i podlegał zwrotowi. Skarbowość to także prawo daninowe, a zatem rozwiązania odnoszące się do systemu podatkowego, który w owym czasie najczęściej był budowany wdł. następującego schematu: Podatki państwowe będące wyłącznym dochodem budżetu państwa i podatki samorządowe, lokalne będące wyłącznym dochodem wspólnot samorządowych. Skarbowość musiała jeszcze obejmować element związany z mechanizmem pożyczek czyli publiczne prawo bankowe. Domeną władzy publicznej, jednym z atrybutów Władzy jest waluta, pieniądz krajowy. Charakterystyczne dla I stulecia gospodarki wolnorynkowej jest to że już od lat 40 XIX aż do roku 1914 system pieniężny państw europejskich był zorganizowany jako system waluty złotej. Co to znaczy? Mechanizm pieniądza krajowego państw europejskich zbudowany był na następujących założeniach:

1. Określono parytet złota w jednostce pieniężnej kraju

2. W obiegu znajdowały się zarówno banknoty jak i złote monety, miały przy tym tę samą wartość i siłę nabywczą.

3. obowiązywała swoboda wymiany banknotów na złoto i na odwrót.

4. Zasady emisji pieniądza były podporządkowane następującej regule: Każda emisja musiała mieć 100% zabezpieczenie w rezerwach złota banku centralnego, ale z czasem dostrzeżono, że złoty pieniądz wcale nie cieszy się większym zaufaniem niż papierowym, zaczęto odstępować od reguły 100% zabezpieczenia emisji pieniądza zgromadzonymi w skarbcu banku; emisja nie miała już 100% pokrycia w złocie. Pomimo tego poluzowania wprowadzania pieniądza do obiegu system waluty złotej funkcjonował do I wojny światowej. Wojna przekreśliła system waluty złotej dlatego że złoto stało się szczególną wartością i towarem, reprezentować zaczęło wartość wyższą aniżeli papierowe banknoty. Można powiedzieć, ze gdy ujmujemy skarbowość, finanse w I stuleciu to ich zakres jest następujący: prawo budżetowe, podatki, prawo bankowe, prawo walutowe, prawo dewizowe, albowiem państwa wprowadzały regulacje prawne, które dotyczyły zasad gospodarki dewizowej, czyli obrotu pieniądzem danego kraju w walutach zewnętrznych. Jednocześnie lata 20 i 30 sprawiły że w następstwie światowych kryzysów gospodarczych zaczęło zmieniać się podejście do instytucji budżetu, do danin publicznych, a także zmiany o charakterze cywilizacyjnym wymuszały na władzy publicznej konieczność zmiany zasad polityki finansowej i odstąpienia od dotychczasowego kanonu, tego który pozostawiał poza sferą zainteresowań władzy aspekty socjalne i społeczne. Dlatego też oblicze i charakter z finansów publicznych zmienił się w gospodarce rynkowej po roku 1950.

2. Zmiany w instytucjach prawno finansowych

Dokonuje się racjonalizacja poszczególnych instytucji finansów publicznych co oznacza, że zmienia się ich charakter ustrojowy, ekonomiczny i społeczny, a te zmiany są wymuszane procesami, które zachodzą w świecie, albowiem dokonuje się proces globalizacji, który znajduje swoje odbicie także w finansach pod wpływem kryzysów gospodarczych pojawia się konieczność sięgania przez władzę publiczną do instrumentów polityki interwencjonizmu finansowego, ponadto zmiany o charakterze kulturowym i cywilizacyjnym wymuszają konieczność zainteresowania się finansowego władzy publicznej aspektami społecznymi i socjalnymi ludności. Ten proces racjonalizacji poszczególnych instytucji ma następujący zakres: gospodarka budżetowa, zmienia się podejście do problemu deficytu budżetowego państwa, ta zmiana wynika z następujących przesłanek; deficyt budżetowy może być korzystny wówczas jeżeli wydatki publiczne przeznaczone są na wspomaganie procesów gospodarczych, a zatem, jeżeli wspierają one rozwój gospodarczy. Korzyść przejawia się w tym, że gospodarka stanowi podstawowe źródło dochodów podatkowych państwa, jednocześnie rozwój gospodarczy jest synonimem wzrostu zatrudnienia. Ma to dla budżetu dwojakie następstwa:

-zwiększa dochody podatkowe

-ogranicza te wydatki budżetowe, które musiałyby być połączone w związku z finansowaniem pomocy dla bezrobotnych.

Ważne jest także forma i sposób finansowania deficytu budżetu państwa. Ten deficyt może być finansowany z kolejnych nadwyżek budżetowych, które pojawiać się jako następstwo zwiększonego poziomu dochodów, powodowanych wzrostem gospodarczym. Równowaga przestaje być kanonem gospodarki budżetowej. Deficyt budżetowy staje się nieodłączną częścią gospodarki publicznej. Racjonalizacja wydatków budżetowych dokonuje się w związku z racjonalizacją dochodów publicznych co oznacza, że system podatkowy jest kształtowany tak aby respektował ekonomiczne granice opodatkowania, czyli żeby nie niszczył gospodarki, a zapewniał systematyczne dochody publiczne. Jest to możliwe wówczas gdy system podatkowy uwzględnia zróżnicowane poziomy zdolności płatniczej podatnika. W myśleniu o podatkach zaznacza się respektowanie dwóch równouprawnionych wartości:

-salus civium

-salus publice

Dostrzeżono wyraźnie, że przy budowie systemu podatkowego zderzają sieze sobą 2 wartości; dobro prywatne i dobro publiczne. Synonimem dobra prywatnego jest indywidualny majątek, synonimem dobra publicznego jest budżet i zadania które ten budżet ma realizować. Dotychczasowym myśleniu o podatkach dominował następujący schemat; dobro publiczne ponad wszystko; czyli argument „dobro publiczne” przesądza o rozwiązaniach prawno- podatkowych. Skoro dobro publiczne miało kształtować treść stosunku pdatkowego pojawiały ię w nim rozwiązania skrajnie fiskalne, majątek budżetu traktowano użytecznie, jako podmiotu który jest zobowiązany do jego płacenia. Władza publiczna nie chciała dostrzec tego że te dwa dobra nie muszą być ze sobą sprzeczne, ale nie są sprzeczne tylko wtedy, gdy w myśleniu publicznym traktuje się podatnika nie jako poddanego, ale jako ten podmiot, od którego pochodzi władza, z którego mandatu sprawowana jest władza i demokratyczne oblicze XXw. Zaczęło zmieniać myślenie władzy publicznej o podatkach, uświadomiło konieczność respektowania ekonomicznych granic opodatkowania.

Na czym polegała racjonalizacja wydatków publicznych?

Natym że władzy publicznej doszły nowe obowiążki, do tradycyjnych jej zadań; administracja, sprawiedliwość, bezpieczeństwo, doszły nowe; wspieranie finansowe nauki, oświaty, ochrony zdrowia. Pojawiła się konieczność ustalania hierarchii poszczególnych potrzeb i w zależności od dokonanego wyboru określenia najbardziej skutecznego sprawnego źródła ich finansowania. Charakterystyczne zjawisko które pojawił się w tym czasie; władza publiczna zaczęła w określonym zakresie spełniać funkcje opiekuńcze, ale te funkcje nie były realizowane wobec całego społeczeństwa, one były adresowane tylko do tej części które określano nisko-średniozamożne. Władza publiczna przejęła na siebie częściowy obowiązek finansowania wydatków o charakterze socjalno kulturalnym, takie postępowanie wymusiły dwa czynniki; dokonujący się w świecie postęp cywilizacyjny, a jednocześnie zróżnicowanie się struktury zamożności społeczeństw. Władza staneła przed wyborem; pozostawić wydatki socjalne, oświatowe, kulturalne, oświate wychowanie, zdrowie tylko indywidualnej zasobności kieszeni, czy też te procesy wspomóc. Zwyciężyło myślenie w kategoriach dobra publicznego, rozumianego następująco; pozostawienie możliwości zaspokojenia określonych dóbr tylko indywidualnym możliwościom finansowym:

1.Pogłębi dysproporcje w społeczeństwie i zburzy spoiwo jakim jest solidaryzm społeczny

2. W perspektywie państwa doprowadzi do przestoju cywilizacyjnego, kulturalnego, ekonomicznego.

Wówczas zaczęto ujmować i podnosić do rangi wartości konstytucyjnych obowiązek współfinansowania określonych dóbr przez władzę publiczne. Wyraźnie zaznaczac się zaczyna od lat 50 zjawisko przekraczania przez finanse publiczne granic państwowych. Początkowo nieśmiało pojawia się międzynarodowe prawo finansowe, pojawiają się międzynarodowe instytucje finansowe, zaczyna kształtować się, a później unia gospodarcza, wraz z nią pojawia się prawo unijne, to prawo unijne ma zarówno charakter prawa bankowego, podatkowego, walutowego, dewizowego w domenę zainteresowań władzy publicznej trafia problematyka rynków finansowych, władza publiczna z konieczności zaczyna interesować się także mechanizmem funkcjonowania ubezpieczeń społecznych, to wszystko sprawia że od klasycznej nauki skarbowości która kończy się z początkiem lat40 przechodzimy do okreslenia finanse publiczne. Zaczynają one utożsamiać wszystkie procesy. Nie wszystkie państwa nawet o zakorzenionej tradycji gospodarki rynkowej mogły tę tradycję i gospodarkę rozwijać, tak stało się w Polsce.

3. Pr. Finansów publicznych w gospodarce nakazowo-rozdzielczej w Polsce 1945-90

Charakterystyczne dla tych czasów jest brak mechanizmu wolnorynkowej, w to miejsce wprowadzono mechanizm centralnego planowania, który faktycznie był mechanizmem gospodarki nakazowo- rozdzielczej tzn. takiej w której w miejsce zasad rynku wprowadzono nakazy i zakazy administracyjne adresując je do procesów gospodarczych. Zastąpiono mechanizm rynkowy mechanizmem nakazu i zakazu administracyjnego. W aspekcie systemowym były 2 negatywne następstwa:

-degradacja gospodarki

-degradacja finansów publicznych

Na czym polegał proces degradacji?

Uspołeczniono gospodarkę, uczyniono to ze względów politycznych prywatna własność środków produkcji stanowiła wtedy zaprzeczenie nowego ustroju, mechanizm wypierania prywatnej własności był dwojaki: nacjonalizacja przedsiębiorstw banków, a także w celach politycznych użyto systemu podatkowego. Oznacza to że w latach 40 i 50 ubiegłego wieku prowadzono taką politykę fiskalną która sprawiła, że z polskiego życia gospodarczego zniknęły te zawody, branże które przetrwały 124 lata zaborów, w bardzo krótkim czasie pod wpływem polityki fiskalnej zostały one zniesione z życia gospodarczego. Użyto systemu politycznego w walce ekonomicznej. Pieniądz nie pełnił swojej funkcji, ponieważ warunkiem spełniania przez pieniądz wszystkich funkcji jest brak jakichkolwiek ograniczeń co do stosowania tego pieniądza na rynku, inaczej mówiąc o kupnie towarów lub usług powinna decydować siła nabywcza pieniądza, a tak nie było. Kupno towarów było możliwe tylko gdy obok pieniądza pojawiał się talon, decyzja o pozwolenie kupna. Reglamentacja towarów polegała na tym że często trzeba było spełnić 2 warunki; mieć pieniądze + talon na kupno tego towaru. Pieniądz przestał być synonimem wartości. Było to możliwe dlatego że wszechobecne w życiu gospodarczym państwo zagwarantowało sobie kształtowanie mechanizmu cen towarów. Ceny towarów ustalano w ramach planowania centralnego. O cenie sprzedawanego towaru nie decydował rynek, ale decyzja administracyjna. Szczegółową reglamentacją objęto wszystkie towary i usługi na rynku. Określono parytet złotówki w odniesieniu do wartości złota, ale był to zabieg propagandowy, bez żadnego znaczenia, ponieważ złotówka ani w warunkach wewnętrznych ani zewnętrznych nie była wymienialna. W ramach gospodarki rynkowej zawsze jest swoboda posługiwania się wartościami dewizowymi, w Polsce 1945-90 wartości dewizowe (obca waluta, złoto, platyna) znajdowały się pod kontrolą państwa. Oznaczało to w pierwszych latach 40, 50 zakaz posiadania wartości dewiz przez osoby prywatne. Jeśli znajdowały się w prywatnym posiadaniu podlegały rejestracji w NBP. Z czasem ten proces zmieniał sięi od generalnego zakazu absolutnego posiadania zagranicznych środków płatniczych i złota zaczęto czynić bardzo szybko odstępstwa.

Dopiero w latach 70. Lata 70 okres daleko idących zmian w prawie dewizowym, wymuszone przez strajki na wybrzeżu. Co jest charakterystyczne dla gospodarki budżetowej tego czasu?

Władza publiczna rozbudowała funkcje socjalne społeczne w zakresie ich finansowania, znaczną część dochodów budżetowych zaangażowano w refinansowanie oświaty, nauki, ochrone zdrowia, ponieważ wymagał tego wizerunek polityczny nowego ustroju, a tak naprawdę że w społeczeństwie nie było prywatnych instytucji kulturalnych i oświatowych, wszystko dzierżyło państwo, po to by udostępnić korzystanie z tych dóbr musiało je początkowo w całości finansować. Taka polityka budziła aprobatę tych którzy byli ich beneficjentami, ponieważ bez pomocy państwa nie mogli korzystać z tych dóbr. Jednocześnie pojawiły się olbrzymie wydatki na rzecz bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Te wydatki były w charakterystyczny sposób maskowane; doktryna polityczna wymagała respektowania poprawności w kształtowaniu… politycznej państwa. Budżet państwa porównywano do budżetu kapitalistycznego, lub burżuazyjnego. W tym budżecie gro dochodów, wydatków jest przeznaczone na zbrojenie, a w systemie socjalistycznym na zbrojenia i policje tylko 8% a większość na oświatę. Wydatki te ukrywano w innych częściach budżetu państwa. W części budżetu ministerstwa oświaty, nauki zdrowia przenoszono wydatki na wojsko.

Jak można podsumować ten czas i wskazać jaki był zakres prawa finansowego w tych latach? Na pewno obejmowało ono prawo budżetowe, bankowe, finansowe przedsiębiorstw uspołecznionych, prawo dewizowe, walutowe, podatkowe i celne. Tylko w większości przypadków były to rozwiązania pozorne albowiem w rzeczywistości nie funkcjonował rynek, dlatego i pieniądz i kredyt i podatki nie miały faktycznie wielkiego znaczenia, bo o mechanizmie gospodarczym decydowała decyzja administracyjna a Nie wartość pieniądza.

4.Aspekt przedmiotowy i podmiotowy

Że odnosi się ona do gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych. Są dwa kryteria, które pozwalają zakwalifikować daną jednostkę organizacyjną do sektora finansów publicznych;

1. jest to realizowanie przez tę jednostkę wyodrębnionych zadań mających charakter zadań publicznych.

2. Finansowanie tych zadań ze środków publicznych ogół jednostek sektora finansów publicznych można usystematyzować wdł. kilku kryteriów:

-kryterium ustrojowe; pozwala usystematyzować ogół jednostek sektora finansów publicznych w dwóch grupach:

1. jako organy władzy i administracji publicznej; w tej grupie mieszczą się:

organy władzy ustawodawczej i wykonawczej.

Administracja rządowa utożsamiana jest z radą ministrów, wojewodami, dowódcami okręgów wojskowych, dyrektorami izb skarbowych i izb celnych, naczelnikami US, urzędów celnych.

Organy ochrony prawa; wśród nich generalny inspektor ochrony danych osobowych, RPDziecka, RPO, sądy powszechne, sądownictwo administracyjne, sądownictwo wojskowe, CBA, Agencja wywiadu,

2. jako jednostki samorządu terytorialnego; tutaj chodzi o gminy, powiaty, województwa, a także o związki gmin i powiatów

-form organizacyjno- prawnych; wdł tego kryterium wyróżnia się:

Jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, fundusze celowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej.

-celu i charakteru działalności;

Publiczne zakłady opieki zdrowotnej, uczelnie publiczne, państwowe i samorządowe instytucje kultury,

państwowe instytucje filmowe:

-PAN, ZUS, NFZ, KRUS

-imiennie wskazanych podmiotów

Zakres przedmiotowy ustawy

Przedmiot dotyczy finansów publicznych, a te finanse publiczne są rozumiane następująco; jako zjawiska związane z procesem gromadzenia i rozdysponowania środków publicznych. Ten proces wiąże się przede wszystkim z gromadzeniem dochodów i przychodów publicznych, z dokonywaniem wydatków publicznych, z zaciąganiem zobowiązań, które angażują środki publiczne, z finansowaniem potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, z państwowym długiem publicznym, z rozliczeniami z budżetem UE. Zakres przedmiotowy nie ma charakteru wyczerpującego, jest jedynie wskazaniem podstawowych dziedzin objętych regulacji prawnych. Jest w nim charakterystyczny zwrot proces, to okreslenie wskazuje na to że zjawiska pieniężne będące przedmiotem finansów publicznych, nie mają charakteru jednorazowego, są zjawiskiem permanentnym i dokonującym się stale. Jednocześnie trzeba pamiętać, że ustawa o finansach publicznych reguluje także i inne zagadnienia:

-określa zasady i tryb gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych w zależności od tego jaką formę organizacyjno- prawną te jednostki przyjmują.

-określa zasady i tryb dokonywania wydatków z środków publicznych, oraz określa tryb kontroli związanej z celowością, legalnością i racjonalnością dokonywania wydatków publicznych.

-reguluje problematykę dotyczącą budżetu; podstawowe regulacje dotyczą nastepujących zagadnień:

Określają pojęcie i cechy budżetu zadaniowego

Regulują tryb uchwalenia, wykonywania i sprawozdawczości budżetu państwa, a także w zakresie gospodarki budżetowej wprowadzają planowanie wieloletnie w postaci tzw. Programu finansowego państwa, który jest opracowywany na 4 lata.

-Przepisy tej ustawy dotyczą także budżetów samorządowych, określają tryb procedury budżetowej, wskazując jego 4 charakterystyczne fazy: przygotowanie, uchwalenie, wykonywanie, sprawozdawczość. Wprowadzają planowanie wieloletnie przy czym ten wieloletni plan określany jest jako prognoza finansowa samorządu terytorialnego.

-Objęty jest także problem kontroli finansowej, audytu finansowego zarządzania państwowym długiem publicznym oraz określenie kiedy i w jakim zakresie przy naruszeniu poziomu zadłużenia państwowym długiem publicznym istnieje obowiązek prowadzenia programu naprawczego.

-Ustawa reguluje także zasady i tryb rozliczeń z budżetem UE, oraz wykorzystywania tych środków finansowych, które nie podlegają zwrotowi, a pochodzą ze źródeł zagranicznych. Błędem byłoby utożsamianie przedmiotu finanse publiczne tylko i wyłącznie z treścią tej ustawy. Faktycznie ta ustawa zastąpiła te regulacje ustawowe które do tej pory dotyczyły prawa budżetowego. Oznacza to tyle do czasu uchwalenia i przyjęcia 3 ustawy o finansach publicznych z 2009r. dotychczasowe ustawodawstwo było zatytułowane prawo budżetowe. Uwzględnia wszystkie zmiany jakie dokonały się w aspekcie gospodarczym w PL, zmiany które znalazły swoje odzwierciedlenie w KRP w rozdziale Finanse publiczne. Można powiedzieć że ust. I finansach publicznych dotyczy przede wszystkim zasad szeroko pojmowanej gospodarki budżetowej państwa i samorządu

5. Kryteria systematyki norm prawa finansowego publicznego

Można przyjąć 2 kryteria które służą uporządkowaniu i systematyce norm należących do sfery publiczne prawo finansowe:

1. Kryterium odnoszenia norm prawnych do zjawisk pieniężnych; wdł. tego kryterium prawo finansowe jest prawem publicznym, które reguluje zjawiska pieniężne odnoszące się do działań władzy publicznej, bądź działań innych podmiotów prawa publicznego, a ukierunkowanych na oddziaływanie na procesy gospodarcze i społeczne. Określenie zjawiska pieniężne jest synonimem procesów gromadzenia i rozdysponowania środków publicznych. Gromadzenie dochodów publicznych nigdy nie może być celem samym w sobie! Zawsze musi służyć finansowaniu określonych zadań, stąd zwrot „rozdysponowanie”. Określenie prawo publiczne wiąże się z koniecznością doprecyzowania.

Podstawowe różnice między prawem publicznym finansowym, a prawem prywatnym:

• Finanse publiczne ukierunkowane są na realizacje dobra publicznego, dobro publiczne jest konkretyzowane w KRP z 1997r. KRP określa katalog dóbr publicznych. W tym katalogu mieści się m.in. bezpieczeństwo wew. i zew, wymiar sprawiedliwości, ochrona prawa, bezpieczeństwo ekologiczne, ochrona zdrowia, nauka, oświata, kultura, wspieranie gospodarki.

Konstytucyjnemu katalogowi dóbr publicznych sens nadają politycy, dokonuje się to w procesie uchwalenia budżetu państwa, wtedy bowiem kompromis polityczny, który zawsze towarzyszy uchwaleniu budżetu państwa pozwala określić, które z dóbr publicznych i w jakim stopniu w danym roku będą finansowane.

• Sankcyjność; oznacza to że określone są prawne konsekwencje zachowań sprzecznych z ustanowionymi obowiązkami w zakresie finansów publicznych np. naruszenie dyscypliny finansów publicznych przez osoby, które są odpowiedzialne za jej respektowanie naraża na odpowiedzialność określoną w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Naruszenie obowiązków podatkowych sprowadza odpowiedzialność wynikającą z KKS, a więc karę grzywny, finansową, pozbawienia wolności, ograniczenia wolności, a także kary przewidziane w ordynacji podatkowej w postaci np. odsetek podatkowych od nieterminowego regulowania zobowiązań podatkowych, możliwe jest wprowadzenie postępowania egzekucyjnego.

• W obszarze finansów publicznych nie ma równorzędności stron; zawsze jest podmiot uprawniony i zobowiązany do określonych działań. Podmiotem uprawnionym jest władza publiczna, a zobowiązanym adresat obowiązków określonych w ustawach finansowych. Ta nierówność stron wynika z władczej metody regulacji, treści stosunków finansowych.

2. Kryterium przedmiotu regulacji; można usystematyzować prawo finansów publicznych w następujący szczegółowy dyscyplinarny:

-prawo budżetowe; ma 2 odniesienia; krajowe prawo budżetowe i prawo unijne. W odniesieniu do prawa budżetowego wskazać można na pewne zasady, które są charakterystyczną cechą tego działu prawa i ten dział prawa wyróżniają: zasady prawa budżetowego łączą w sobie dwa aspekty:

1. aksjologiczny; to postulaty które były formułowane w nauce skarbowości, a następnie w nauce finansów publicznych i dotyczą …by można było ją uznać za racjonalną, spójną, uporządkowana. Na podstawie tych postulatów doktryny przez 10ciolecia formułowani treść poszczególnych rozwiązań przyjmowanych w prawie budżetowym i dlatego z czasem te postulaty przybrały normatywną treść tzn. że w proponowanej przez doktrynę formie przyjęto je w regulacjach prawnych. Katalog ogólnych zasad budżetowych nigdy nie był wyczerpujący. Z całą pewnością do podstawowego katalogu tych zasad należą: zasada jawności gospodarki budżetowej, zasada jedności budżetu, zasada zupełności budżetu, zasada szczegółowości budżetu, zasada łączności budżetu, zasada uprzedniości budżetu. To są podstawowe zasady przyjęte w gospodarce dotyczącej budżetu państwa i samorządu. Zasada ustawowej treści budżetu państwa, a w odniesieniu do budżetu lokalnego zasadę uchwalania budżetu samorządu lokalnego przez właściwy organ stanowiący.

2. prawny

-prawo daninowe

Prawo podatkowe ma charakter… Podstawowe zasady dot. Opodatkowania ujęte są w ordynacji podatkowej i dotyczą procedury ustalania zobowiązań podatkowych, wśród tych zasad najistotniejsze są następujące: zasada prawdy materialnej, zasada praworządności, zasada legalizmu, zasada czynnego udziału podatnika w postępowaniu, zasada dwuinstancyjności, zasada pisemności, zasada informowania podatnika, zasada trwałości decyzji podatkowych. Ten katalog ma charakter normatywny i w swoim założeniu ma zapewnić równowagę pomiędzy organem podatkowym, a podatnikiem w trakcie realizacji zobowiązań podatkowych. Ujęty został tak by chronić prawa podmiotowe podatnika, ale jednocześnie te prawa podmiotowe muszą być odnoszone do treści obowiązku podatkowego i dlatego też należy wskazać na katalog podatkowych zasad, które można odkodować z unormowań przyjętych w KRP. Podstawowa zasada określona i wynikająca z KRP to zasada ustawowego obowiązku podatkowego (Szerzej na ten temat przy temacie aspekt ewolucyjny unormowań finansowych w polskiej konstytucji)

W treści wyroków i postanowień oceniając zgodność z KRP rozwiązań ustawowych począwszy od 1989r. sformułował szereg reguł, które powtarzamy i aprobowane w kolejnych wyrokach tego trybunału weszły do dorobku kultury prawniczej jako zasady podatkowe sformułowane przez TK. Te zasady to: zasada wyłączności ustawy w określaniu treści obowiązku podatkowego, zasada zaufania do państwa i stanowionego przez to państwo prawa podatkowego; ta zasada ma szereg odniesień; zasada jawności treści obowiązków podatkowych, zasada jasności i precyzji w określaniu treści i obowiązków podatkowych, zasada respektowania vacatio legis, zasada ochrony praw słusznie nabytych, zasada respektowania interesów podatnika w toku, zasada sprawiedliwości podatkowej; ta zasada ma dwa odniesienia: materialny dotyczy równości i powszechności proceduralnej, określa standardy procedury podatkowej, wśród zasad orzeczniczych wskazać trzeba zasadę in dubio pro tributario;

Prawo celne

-publiczne prawo bankowe

- prawo walutowe

- prawo rynku finansowego

a) Określenie zasad, które pozwalają wyodrębnić określone działy prawa finansów publicznych i które mają charakter prawnych zasad wyróżniających ten dział prawa

b) Metoda przyjętej regulacji prawnej, oraz standardów interpretacyjnych dotyczących tej dziedziny prawa

Zasady prawa dewizowego regulują problematykę odnoszącą się do gospodarki dewizowej, a w szczególności zasady i tryb obrotu wartościami dewizowymi, zasady kwalifikowania określonych środków do wartości dewizowych, zasady udzielania zezwoleń na dokonywanie obrotu wartościami dewizowymi, zasady kwalifikowania osób fizycznych prawnych jako podmiotów do których stosuje się rygory prawa dewizowego, zasady kształtowania uprawnień Rady Ministrów do ustalania szczególnych warunków w zakresie obrotu wartościami dewizowymi.

Zasady prawa walutowego określają zasady kształtowania obiegu pieniężnego w Polsce, zasady i tryb emisji pieniądza, zasady i tryb rozliczeń gotówkowych, zasady i tryb rozliczeń w formie bezgotówkowej, zasady określające wartość, nominały i wzory polskich banknotów i monet.

Zasady prawa bankowego regulują m.in. zasady i tryb udzielania i zabezpieczania kredytów, zasady i tryb wykonywania czynności bankowych, zasady i tryb sprawowania nadzoru nad działalnością banków, zasady i tryb udzielania zezwoleń na założenie banku.

Wykład 18.04.2013

Ewolucja rozwiązań dotyczących fnansów w Polskich konstytucjach

1. Uniwersalizm rozwiązań w Konstytucji 3 maja 1791 roku.

2. Rozwiązania przyjęte w polskich konstytucjach nowożytnych

Ad.1 Uniwersalizm rozwiązań które przyjęte zostały w Konstytucji z 1791 roku polega na tym, ze unormowania konstytucji wprowadziły bardzo nowoczesne i demokratyczny standard opierający się na dwóch dotychczas respektowanych wartościach:

a) Konstytucja ustaliła że władza ustawodawcza ma (na zasadzie wyłączności) wyłączne uprawnienia do ustalania i określania gospodarki finansowej państwa.

b) Rząd ma tę ustaloną przez władzę ustawodawczą gospodarkę realizować.

Jakie były konkretne ustanowione w tej konstytucji unormowania które przypisywały poszczególne funkcje sejmowi i władzy wykonawczej. Kompetencje Sejmu w dziedzinie gospodarki finansowej państwa:

1. Tylko Sejm może ustanawiać podatki zarówno te które mają charakter stały, jak i te które mają charakter doraźny. Różnica pomiędzy obu podatkami: Stałe obowiązywały w nieograniczonej perspektywie czasowej, doraźne np. na sfinansowanie potrzeb związanych z utworzeniem regimentu wojska były wprowadzane tylko na ściśle określony czas i w celu sfinansowania określonego przez sejm zadania.

2. Tylko Sejm decydował o strukturze wydatków budżetu państwa. Czyli te uprawnienia konstytucja ujęła następująco: Sejm ustala wydatki publiczne, ustala ich przeznaczenie i ustala ich wysokość.

3. Tylko Sejm może decydować o długu publicznym. Oznacza to, że konstytucja przewidywała iż oprócz dochodów podatkowych mogą być także przychody i do tych przychodów zaliczała pożyczki. Jednocześnie wskazywała, że to Sejm ma określić w jakiej wysokości i od kogo pożyczka zostanie zaciągnięta.

4. Sejm uzyskał wyłączność polskiej monety. Ten zwrot „polska moneta” był synonimem uprawnienia do kształtowania nie tylko nominału i wizerunku pieniądza, ale również określania ich emisji. Patrząc na te uprawnienia parlamentu władzy ustawodawczej w dziedzinie finansów publicznych na owe czasy i po dzień dzisiejszy miały one bardzo nowatorski charakter i rozwiązanie. Ponieważ zawsze w władzy wykonawczej towarzyszy silna pokusa aby zdobyć dodatkowe imperium, dodatkowe uprawnienia, zdobyć kolejny fragment władzy konstytucja wprowadziła 3 generalne zakazy. Parlament kontrolował gospodarkę rządu, albowiem rząd był zobowiązany przedłożyć Sejmowi sprawozdanie z tego jak w ciągu roku gospodarował publiczną kasą, czyli Sejm oceniał gospodarke finansową którą prowadził rząd. 3 generalne zakazy:

-zakaz ustanawiania przez rząd podatków, ani stałych, ani doraźnych

-zakaz zmiany struktury wydatków ustalonych przez Sejm, a ten zakaz dotyczy zarówno zmiany przeznaczenia jaki wysokości wydatków

- Rząd nie może zaciągać innych pożyczek, kredytów ponad te które przyjął Sejm.

Te rozwiązania konstytucyjne stanowiły dobry wzór dla dwóch nowożytnych unormowań, które przyjęte zostały zarówno w polskiej konstytucji z marca 1921 jak i w konstytucji kwietniowej z 1935r.

Ad.2 Jakie znaczenie ma konstytucja marcowa 1921r.?

Unormowała ona 2 istotne zagadnienia:

1. Dotyczyło podatków

2. Dotyczyło budżetu państwa

W dziedzinie opodatkowania przyjęto następujące standardy:

-Podatek może być ustanowiony tylko i wyłącznie w formie ustawy państwowej.

-Wprowadzono zasadę powszechności opodatkowania, ustanowiono ją wprost i bezpośrednio w normie konstytucyjnej

-Usystematyzowano podatki w taki sposób iż określono podatki państwowe stanowiące dochód budżetu państwa, i podatki lokalne stanowiące dochód samorządu.

Rozwiązania dotyczące ustawowej formy i powszechności miały następujący sens:

-Pozbawiały władzę wykonawczą jakiejkolwiek ingerencji w prawa podmiotowe podatnika

-Potwierdzały że podatek stanowi ingerencje w sfere majątku i dochodu, ingerencje niezbędną, ale do której uprawniony jest tylko organ władzy ustawodawczej, nigdy władzy wykonawczej. To było wyraźne rozgraniczenie w zakresie kompetencji władzy wykonawczej i ustawodawczej.

- W odniesieniu do sfery budżetowej; jako konstytucyjny standard przyjęto, że budżet państwowy przyjmowany jest tylko w formie ustawowej, tym samym nadano budżetowi charakter podstawowego planu finansowego państwa, bo tylko ten jeden plan finansowy przyjmowany był w formie najwyższej, czyli ustawy, inne plany finansowe takiej formy prawnej nie miały. Rozgraniczono władztwo RM i Sejmu w zakresie gospodarki budżetowej, a uczyniono to w sposób następujący: RM przygotowuje projekt budżetu państwa i przedkłada go Sejmowi nie później niż 5 miesięcy przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Jednocześnie zadbano o to, aby zapobiec anarchizacji w kształtowaniu gospodarki budżetowej państwa; przyjęto rozwiązanie, wedle którego od chwili w której RM złożyła w Sejmie projekt ustawy budżetowej Marszałek Sejmu nie może zamknąć sesji parlamentu. Był to rozwiązanie dyscyplinujące do tego, by uchwalono budżet państwa przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Gdyby zdarzyło się tak, że Sejm zostaje rozwiązany, to na jakiej podstawie rząd miałby prowadzić gospodarkę budżetową państwa? Konstytucja wskazywała następujące rozwiązanie; w takim przypadku podstawą prowadzenia gospodarki budżetowej państwa jest budżet roku poprzedniego.

Rok 1925 nowa konstytucja; co się zmienia w sferze opodatkowania i gospodarki budżetowej państwa?

Gdy chodzi o podatki to zachowano unormowanie dotyczące powszechności opodatkowania i zachowano podatek w ustawowej formy, ale z istotną modyfikacją; prezydentowi RP przyznano prawo ustanawiania podatków na podstawie dekretu. Prezydent mógł wydawać dekrety z mocą ustawy. A zatem pod pojęciem ustaw podatkowych rozumiano te które ustalał Sejm, oraz te które w formie dekretów wprowadzał prezydent. Uprawnienia prezydenta w zakresie ustanawiania obowiązków podatkowych ujęto bardzo precyzyjnie:

- prezydent nie mógł wydawać dekretów dotyczących obowiązku podatkowych, wówczas gdy sejm został rozwiązany. W tym czasie gdy sejm był rozwiązany prezydent nie mógł wydawać dekretów ustanawiających podatki, miał to zapobiegać samowoli prezydenta w sferze opodatkowania, jednocześnie wskazywało na to że jedynym suwerenem w sferze podatków jest sejm

- Prezydent zawsze miał uprawnienie dotyczące ustanawiania ulg podatkowych.

-Prezydent w formie dekretów mógł znosić poszczególne podatki

Uprawnienia dotyczące gospodarki budżetowej państwa

RM była zobowiązana do przygotowania projektu ustawy budżetowej i do przedłożenia go sejmowi, ale nie później niż w ciągu 4 miesięcy od rozpoczęcia nowego roku budżetowego i takzę w mechanizm konstytucyjny unormowań dotyczących rozwiązań budżetowych wpisana została regulacja dzięki której budżet państwa miał być wprowadzany w poprzedającym roku budżetowym, miało to zagwarantować że budżet będzie przyjęty przed okresem jego obowiązania. Na podstawie unormowania konstytucyjnego w terminie 90 dni od dnia złożenia przez RM projektu budżetu państwa budżet musi zostać przez sejm uchwalony. To rozwiązanie także dyscyplinowało gospodarkę budżetową państwa i nakładało obowiązek przyjęcia budżetu państwa licząc od dnia złożenia projektu ustawy. Jednocześnie pojawiło się jeszcze jedno rozwiązanie; sejm nie mógł wbrew projektowi rządowemu zwiększać poziomu wydatków publicznych, chyba że rząd wskazał nowe źródło dochodów które te wydatki mogłoby sfinansować; charakterystyczne rozwiązanie które później w bardzo rozbudowanej formie pojawi się w konstytucji z 1997, a sens rozwiązania z 1935 był następujący; RM odpowiada za treść gospodarki budżetowej państwa, a to oznacza że sejm nie może jej w tym wyręczać, a wyręczanie polegałoby na tym że wprowadza nowe wydatki, takie których rząd nie przewidywał, bądź przewidywał w mniejszej wysokości, nie można postępować tak, że obciąża się i zadaniami i odpowiedzialnością rząd, który takich wydatków w ogóle nie planował i to było także potwierdzeniem tego, że to rząd odpowiada za program finansowy państwa, a skoro odpowiada to musi mieć wpływ na jego treść, może odpowiadać tylko za to co sam zaproponował, nie może ponosić odpowiedzialności za cudze propozycje.

Konstytucja lipcowa 1952

Jest zerwaniem z tymi konstytucyjnymi wartościami, które przyjęte zostały w konstytucji z 21 i 35 roku. Miało to przede wszystkim uzasadnienie ideologiczne, nowy ustrój, polityczny, społeczny i gospodarczy zdezawuował to co było demokratycznym standardem okresu międzywojennego.

Czego nie było w konstytucji z 1952r.?

Nie było żadnych unormowań dotyczących podatków. Natomiast postanowienia dotyczące gospodarki budżetowej państwa miały blankietowy charakter. Blankietowość polegała na tym, że bardzo ogólnie unormowano kwestie następujące:

-budżet uchwala sejm

-RM przygotowuje projekt i dba o gospodarkę budżetową

-NIK ocenia gospodarkę budżetową państwa

Nie skonkretyzowano żadnych standardów prawnych dotyczących zasad gospodarki budżetowej państwa.

Co się stało w sferze opodatkowania? Jakie było następstwo tego że w konstytucji nie było mowy o podatkach?

Najogólniej; brak instytucyjnej regulacji obowiązku podatkowego sprawił że pojawiło się zjawisko bezprawia legislacyjnego. Polegało ono na tym, że obowiązki podatkowe były wprowadzane aktami prawnymi niskiej rangi; rząd i Minister Finansów wyręczały władzę ustawodawczą; oznaczało to że o treści obowiązku podatkowego decydowało zarządzenie ministra finansów, a także uchwała RM. W tym czasie zarówno uchwała jak i zarządzenia miały moc prawa powszechnie obowiązującego, były zatem źródłem obowiązków.

RM w formie uchwały upoważniła sama siebie do określania poszczególnych rodzajów podatków, czyli przyznała sobie sama prawo do decydowania o treści obowiązku podatkowego.

Konstytucja pomijała w swoich unormowaniach całkowitym milczeniem wolności ekonomiczne jednostki tzn. że nie było konstytucyjnego standardu wskazującego na konieczność respektowania tych dóbr w procesie ustanawiania obowiązków podatkowych

Przyjmowano rozwiązania dotyczące podatków w takiej formie, która uniemożliwiała zapoznanie się z treścią obowiązku, czyniono to w następujący sposób; RM przyjmowała uchwałę wprowadzającą nowy podatek i dopisywała „nieujawniona”, ale to określenie „nieujawniona” oznaczało, że nie docierała ona do powszechnej wiadomości, skąd zatem świadomość obowiązku podatkowego. Pojawiała się ona w chwili wydania decyzji przez organ podatkowy z dopiskiem „uchwała niepublikowana”. TO pozbawiało podatnika wszelkich praw by skutecznie chronić swoje prawa. Takie uchwały z takim dopiskiem pojawiały się także jeszcze w latach 70.

W zakresie opodatkowania MF i RM przyjmowały rozwiązania, które miały skutecznie sprawić, że ograniczona zostanie własność prywatnych środków produkcji, działalność ta zostanie zlikwidowania w sferze opodatkowania, a wzrośnie sektor w zakresie gospodarki upublicznionej. Podatki były stosowane przez MF i RM jako oręż w walce politycznej.

Jakie znaczenie i jaki sens ma określenie powszechność obowiązku podatkowego?

Każdy ma płacić podatki, jest zapis czy go nie ma każdy ma płacić podatki. Co się działo do 1997 ?

MF w drodze swobodnego uznania, czyli pozostawiając do decyzji uznaniowej mógł zwalniać podatkowego, mógł wedle uznania umarzać zobowiązania podatkowe, mógł w formie indywidualnej decyzji zwiększać… Swobodne uznanie było arbitralnym działaniem MF

Skoro nie ma powszechności opodatkowania tzn. że wszystkie ulgi, zwolnienia, wyłączenia nigdy nie będą miały charakteru rozwiązań systemowych, zawsze będą wynikiem tzw. Łaski władzy, łaski MF. Do 1980r. władza publiczna decydująca o treści obowiązków podatkowych na podstawie konstytucji 1952 była poza jakąkolwiek formą kontroli, zmiany dokonały się dopiero w 1980r. polegały na:

-wprowadzeniu w Polsce ponownie sądownictwo administracyjne, powstał NSA i powstał też TK

Czy władza straciła instynkt samozachowawczy?

NIE, te rozwiązania były wymuszone koniecznością respektowania pewnych minimalnych standardów demokratycznego państwa, władzy zaczęło zależeć na zewnętrznym wizerunku, wydawało jej sięze wprowadzi pewne atrapy NSA i TK, ale władza pomyliła się, albowiem sędziowie orzekający w SA, sędziowie TK bardzo godnie rozumieli pojęcie sędziowskiej niezawisłości, oznaczało ono, że tak po prostu nikt nie może stać obok sędziego i podpowiadać mu jakiej treści ma wydać wyrok, nikt nie może pośrednio ani bezpośrednio wpływać na treść sędziowskiej decyzji, potoczyła się lawina, sądownictwo administracyjne zaczęło przywracać równowagę między władzą publiczną a podatnikiem w sprawach podatkowych. Polegało ono na:

W grudniu 1980 władza przyjęła o zobowiązaniach podatkowych, tam znalazła się regulacja z której wynikało ze obowiązek podatkowy określają ustawy. Co zrobili sędziowie? Wspaniałą rzecz, bo powiedzieli tak…:D skoro treść obowiązku podatkowego określają ustawy, to tym samym zarządzenia, rozporządzenia a także samoistne uchwały RM pozbawione są mocy prawnej nie mogą być podstawą do nakąłdania obowiązków podatkowych; władza osłupiała. Wyroki SA wiązały tylko w konkretnej sprawie, ale podatnicy zaczeli się na te wyroki powoływać, składali skargi do SA i w pierwszych latach 80 ok. 70-80% skarg było rpzez sąd uwzględnianych i z tego powodu że treść obowiązku podatkowego nie wynikała z ustawy. TK któremu przyznano kompetencje badania zgodności ustaw z KRP musiał dokonać ekwibylyrystyki. Konstytucja na podstawie której TK orzekał milczała na temat opodatkowania. Wtedy Trybunał zwrócił się ku zasadzie demokratycznego państwa prawnego. Władza w konst. Lipcowej napisała że Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Z owej zasady demokratycznego państwa prawnego wywiedziono szereg zasad które nie były wprost wyrażone w KRP, m.in. że obowiązki podatkowe wynikają z ustawy. TK wraz z SA sprawił, że proces legislacji podatkowej zaczął się cywilizować w takim sensie że władza wprowadzając treść obowiązku zaczęła liczyć sięze zdaniem TK i SA.

Konstytucja z 1997r.

Jakie znaczenie ma ta konstytucja?

W zakresie spraw dotyczących finansów publicznych jej znaczenie jest następujące. Wyraźnie wyodrębniony jest rozdział X zatytułowany finanse publiczne. W tym rozdziale finanse publiczne uregulowane są ustrojowe podstawy dotyczące najistotniejszych podstawowych kwestii związanych z gospodarką finansową państwa:

-konstytucja ustanawia wyłączność ustawodawstwa w określaniu treści obowiązku podatkowego.

-konstytucja określa ustrojowe podstawy dotyczące proceduralnych aspektów kształtowania gospodarki budżetowej państwa.

-konstytucja określa znaczenie i poziom państwowego długu publicznego

-konstytucja określa znaczenie i pozycje funkcje banku centralnego. O

- odnosi się również do zagadnień związanych ze skarbem państwa, natomiast w rozdziale 7 konstytucji określone są podstawy gospodarki finansowej samorządu terytorialnego. Rozdział X i VII to unormowania które bezpośrednio odnoszą się do finansów publicznych w państwie. Ustanowiona jest również ale poza rozdziałem X norma która wprowadza powszechność obowiązku podatkowego (art.84 KRP)Można również wśród norm konstytucyjnych wskazać takie które do problematyki finansów publicznych odnoszą się pośrednio, czyli nie wprost, ale na treść tych finansów mają istotny wpływ, jakie to są unormowania? Te które dotyczą konstytucyjnego katalogu dóbr publicznych. KRP ustanawia ten katalog, ich cechą jest to że są finansowane w całości lub części ze środków publicznych. Konstytucja wprowadza jako normę gospodarke rynkową, nazywa ją społeczną gospodarką rynkową. Miała mieć ona 2 cechy;

-Interwencjonizm państwa przez kształtowanie parametrów finansowych,

-wprowadzanie unormowań które chronią grupy społeczne nisko i średnio zamożne

-konstytucja ustanawia bardzo precyzyjnie katalog wolności praw ekonomicznych jednostki, ten katalog to art.64 i 21, 22 KRP. Czyli artykuły wskazujące na to że pdostawą ustroju gospodarczego jest prywatna własność środków produkcji która podlega ochronie prawnej, a sens tej ochrony prawnej ma 2 wymiary:

- nie można nikogo z własności wywłaszczyć bez słusznego odszkodowania i może dokonać się to tylko w formie ustawowej

-władza publiczna nie może ustanawiać rozwiązań, które w istotny sposób ograniczają korzystanie z prawa własności. Z tego można wywodzić wespół z innymi normami konstytucyjnymi ekonomiczne granice opodatkowania. Co oznacza ten zwrot istota prawa własności? Jest to zwrot o charakterze ocennym który pozostawia trybunałowi swobodę co stanowi naruszenie istoty prawa własności. Dla idei sprawiedliwości podatkowej ważne jest nie tylko unormowanie dotyczące art.84krp, ale ważne jest też to że obowiązuje zasada równości art.32krp; 2 istotne aspekty; równość wobec prawa i równość w prawie. Jest zatem w Polsce w dziedzinie spraw podatkowych bardzo jednoznaczny ustrojowy, konstytucyjny model dotyczący treści obowiązku podatkowego i ten model musi być przez władze ustawodawczą respektowany.

Znaczenie konstytucyjnych unormowań dotyczących opodatkowania.

Art. 217 KRP zawiera w swojej treści podstawowe unormowania dotyczące opodatkowania. Z tych unormowań wynika:

1. Rozgraniczenie władztwa w sprawach podatkowych wyłącznie na rzecz władzy ustawodawczej

2. Art.217 KRP decyduje co oznacza pojęcie obowiązek podatkowy.

3. Wskazuje na to że zwolnienia, ulgi i kategorie zwolnień podatkowych mogą mieć tylko i wyłącznie charakter systemowy tzn. mogą być ustanawiane wyłącznie ustawą.

4. Z treści art. 217 wynika, że w odniesieniu do obowiązku podatkowego można rozgraniczyć bezwzględną treść tego obowiązku do której należy określenie przedmiotu, podstawy opodatkowania, podmiotu i stawki podatku, oraz względną treść obowiązku podatkowego do której zalicza się zwolnienia, wyłączenia, ulgi.

Co to wszystko oznacza?

Pojęcie obowiązku podatkowego nie miało normatywnej treści w okresie międzywojennym Najwyższy Trybunał Administracyjny (NTA) w orzecznictwie wskazał że treść obowiązku podatkowego jest wyznaczana poprzez wskazanie kto jest podatnikiem? Poprzez określenie zdarzeń, które stanowią przedmiot opodatkowania, poprzez określenie podstawy, wielkości od której oblicza się podatek i przez określenie stawek podatkowych. Te 4 elementy miały decydować o treści obowiązku podatkowego, nigdy jednak nie przyjęły charakteru normatywnego tzn. nigdy nie pojawił się akt prawny „tak obowiązek podatkowy należy rozumieć”. Art. 217 KRP w swojej treści nawiązuje zarówno do sposobu rozumienia obowiązku podatkowego ujętego w orzecznictwie NTA jak i do wskazanego w orzeczeniach TK sposobu rozumienia tego pojęcia. Rozumienie obowiązku podatkowego ma znaczenie dlatego, że pozwala ocenić czy działanie władzy publicznej są zgodne z prawem czy też nie. Obowiązek podatkowy wyznacza bowiem granice prawną obciążeń podatkowych. Obecnie wyłącznie Sejm decyduje o tych 4 elementach składowych treści obowiązku podatkowego. To że sejm o tym decyduje chronić ma przed bezprawiem legislacyjnym, chronić ma podatnika przed nieuzasadnioną ingerencją innego organu władzy publicznej w jego prawa podmiotowe.

Jakie są dla podatnika konsekwencje prawne tak ujętej treści obowiązku podatkowego?

Oznacza to że jeśli organ władzy wykonawczej wkracza w domenę treści obowiązku podatkowego np. w formie rozporządzenia to taki akt prawny ma charakter niekonstytucyjny. Jeśli w domene władzy ustawodawczej wkracza organ władzy wykonawczej i określa co najmniej jeden z obowiązków podatkowych to jest to działanie niekonstytucyjne, ale jednocześnie w formie rozporządzenia mogą być regulowane zagadnienia dotyczące ulg, zwolnień, kategorii podmiotów zwolnionych z opodatkowania, przy czym działania RM, MF może być podjęte tylko z respektowaniem następującego konstytucyjnego modelu postępowania:

1.Ustawa podatkowa musi określać zasady kształtowania zwolnień, ulg, wyłączeń, kategorii podmiotów zwolnionych z kategorii opodatkowania, a zatem władza ustawodawcza decyduje o zasadach zwolnień i

2. władzy wykonawczej określonej w treści delegacji ustawowej powierza w granicach upoważnienia ustawowego wydanie przepisów wykonawczych, ale nie może władza wykonawcza określić tych zwolnień w sposób sprzeczny z zasadami ustawowymi. Jeśli przekroczy granice upoważnienia ustawowego to jest to działanie niekonstytucyjne; akt taki ma charakter niekonstytucyjny.

Skoro standard konstytucyjny jest określony bardzo jednoznacznie to jaką prace do wykonania ma TK?

Władza ustawodawcza ma respektowac w procesie legislacyjnym standardy kultury polityczne, prawne wynikające z norm konstytucyjnych. Czy od 1997 TK w orzekaniu w sprawach dotyczących podatków Ne ma nic do powiedzenia? Okazuje się ze ma, na Tyc działaniach władzy publicznej niezależnie od tego czy jest demokratyczna czy nie demokratyczna nie zmienia się. I demokratyczna władza ma wielokrotnie pokusy by przekraczać konstytucyjne standardy, To Bezprawie legislacyjne ma inny charakter które sięgało konstytucji z 1952. W czym tkwią różnice i na czym polegają te regulacje?

- może to być bezprawie związane z tym, że ustawodawca w sposób sprzeczny z KRP określa w ustawie podatkowej obowiązek podatkowy naruszając niesprzeczny katalog wartości dóbr konstytucyjnie chronionych, np. nie respektuje konstytucyjnej zasady równości, niedziałania prawa wstecz, jasności precyzji komunikatywności przepisów podatkowych.

-Bezprawie legislacyjne może polegać również na tym, że władza ustawodawcza wbrew i łamiąc zasadę lojalności w wspólnocie nie wprowadza do polskiego systemu podatkowego rozwiązań wynikających z dyrektyw podatkowych.

-Władza ustawodawcza narusza zasady procedury legislacyjnej np. art. 123 KRP wprowadza zakaz aby ustawy podatkowe uchwalać w tzw. Pilnym trybie czyli przy szybkiej ścieżce legislacyjnej, ale władza publiczna która często znajduje się pod presją łamie ten zakaz.

-bezprawie pojawia się także na etapie przepisów wykonawczych, czyli na poziomie rozporządzeń, kiedy? Może to być bezprawie bierne polegające na biernym zachowaniu się nic nie robiąc. Ustawa upoważnia do wydania przepisów wykonawczych, a minister finansów tego nie dostrzega, a bez przepisów wykonawczych ustawa nie może być wykonywana tzw. Zaniechanie prawodawcze, ale najczęściej bezprawie legislacyjne pojawia się wówczas gdy wydaje przepisy wykonawcze… Polega na tym że w sposób odmienny minister w rozporządzeniu w sposób odmienny od ustawy podatkowej określa kto jest podatnikiem, rozszerza zdarzenia powodujące obowiązek podatkowy, wprowadza inne niż przewiduje je ustaw stawki podatkowe i inaczej aniżeli ustaw podatkowa określa podstawe od której podatek się oblicza. Te działania ministra nie są czasowe i chwilowe, przybierają stałą tendencję. To sprawia że obowiązek podatkowy w przepisach wykonawczych jest kształtowany inaczej niż w ustawie. Jego treść jest rozszerzona czyli podatek ma charakter niekonstytucyjny. TK orzeka o niekonstytucyjności, a władza publiczna siega do kasy i zwraca pieniądze? Nie, wyrok zobowiązuje do działania w przyszłości, władza publiczna nie oddaje zagarniętych pieniędzi. Gdy podatnik składa wniosek o stwierdzenie nieważności ostatecznej decyzji podatkowej można stwierdzić nieważność takiej decyzji, ale tylko w określonym czasie, kto przepasuje ten moment nie ma roszczenia.

- bezprawie popełniane przez wł. ustawodawczą. Delegacja może mieć charakter niekonstytucyjny, od 90r. miała taki charakter. Polegał on na tym ze władza ustawodawcza upoważniała ministra do odmiennego aniżeli przyjęto to w ustawie określenia stawek podatkowych i przedmiotu opodatkowania. Pieniądze zostawały w budżecie, TK orzekł o niekonstytucyjności. Standard dotyczący obowiązku podatkowego jest istotny, ma go chronić, ale nie może go uchronić przed takim działaniem władzy która świadomie łamie konstytucyjność norm. To łamanie dotyczy charakterystycznego toku myślenia ustawodawca przyjmuje taką treść jaką chce rząd. Standard rzetelności konstytucyjnej bywa świadomie łamany, na co nie ma skutecznego działania.

Procedura budżetowa w aspekcie konstytucyjnym

Unormowania konstytucyjne rozgraniczają w zakresie procedury budżetu państwa kompetencje RM, Sejmu, Senatu, Prezydenta, NIK. Szczególne znaczenie konstytucja w zakresie procedury budżetu państwa przyznaje RM. RM ma obowiązek przygotowania i uchwalenia projektu ustawy budżetowej. Musi to uczynić najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest przedłożenie projektu ustawy budżetowej w terminie późniejszym. Wyjątkowe przypadki nie są określone, może to być spowodowane zmianą rządu w wyniku wyborów. Jeżeli RM nie przedstawi w terminie konstytucyjnym projektu ustawy budżetowej to musi przedłożyć sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowe. Prowizorium jest skróconą co do treści formą ustawy budżetowej. Ustawa o prowizorium budżetowym musi okreslać czas swego obowiązywania co oznacza, że jej przedłożenie nie zwalnia RM z obowiązku przygotowania projektu ustawy budżetowej. Oznacza to że ustawa o prowizorium budżetowym nie może obowiązywać cały rok budżetowy albowiem podstawą do sporządzenia sprawozdania z wykonania budżetu państwa może być tylko ustawa budżetowa. W zakresie gospodarki budżetowej państwa RM ma wyłączność inicjatywy ustawodawczej dotyczącej ustawy budżetowej, ust. o prowizorium budżetowym, ust. o zmianie ust. budżetowej, ust. o państwowym długu publ., oraz ust. o poręczeniach i gwarancjach finansowych udzielanych przez Skarb Państwa.

Jakie znaczenie ma termin złożenia w Sejmie projektu ustawy budżetowej?

Jeżeli w terminie 3 miesięcy licząc od dnia złożenia projektu tej ustawy parlament nie uchwali budżetu państwa i nie przedłoży w tym terminie prezydentowi tej ustawy do podpisu to prezydent może skrócić kadencję parlamentu. Prezydent nie ma prawa weta wobec ustawy budżetowej, dlatego że to mogłoby destabilizować gospodarkę finansową w państwie. Weto z powodów politycznych mogłoby być nadużywane. Natomiast prezydent ma konstytucyjnie określone obowiązki dotyczące procedury budżetowej, ma 7 dni na podpisanie ust. budżetowej, ale może zakwestionować treść ustawy budżetowej i zarzucić jej niekonstytucyjność. Jeżeli prezydent formułuje taki zarzut to musi skierować skargę do TK w terminie 7 dni, ale zanim podpisze ustawę budżetową. TK ma 2 miesiące czasu na rozstrzygnięcie zarzutów sformułowanych przez prezydenta. Budżet państwa powinien być przyjęty przed rozpoczęciem roku budżetowego, rzadko tak bywa. Najczęściej jest uchwalany z przekroczeniem tego standardu. Nie ma budżetu w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, wtedy gospodarkę budżetową prowadzi się na podstawie projektu albo ustawy budżetowej która nie została jeszcze uchwalona, albo na podst. Projektu o Prowizorium budżetowym. Niezależnie od tego kiedy ustawa budżetowa zostanie uchwalona jej przepisy obowiązują od 1 stycznia roku budżetowego. Po uchwaleniu przez sejm budżetu państwa ustawa trafia do senatu, który ma 20 dni na wypowiedzenie się w tej kwestii, ale w trakcie procedury budżetowej w sejmie ważne są 2 konstytucyjne unormowania:

-poziom deficytu budżetowego ustala RM, konsekwencje tego są następujące; Sejm nie może zmienić pozycji wydatków i dochodów publicznych w taki sposób, że prowadziłoby to do zmiany poziomu deficytu budżetowego; może zmieniać poszczególne pozycje projektu ustawy budżetowej ale tylko w ten sposób aby te zmiany nie spowodowały zwiększenia poziomu deficytu budżetowego, bo za poziom deficytu odpowiada rząd a nie sejm, nie można narzucić takiego programu który byłby nierealistyczny.

-do 1997r. do czasu przyjęcia KRP, rząd nie troszczył się o to jaki jest poziom deficytu budżetowego, ponieważ deficyt budżetowy miał obowiązek finansować NBP. Rząd lekką ręką kupował głosy wyborców rozdając przed wyborami przywileje, a NBP za to płacił. Od 1997r. istnieje zakaz finansowania przez NBP deficytu budżetowego. Rząd musi być kontrolowany jeżeli chodzi o wykonywanie budżetu państwa. Do końca maja roku następującego po roku budżetowym, RM musi przedłożyć sprawozdanie z wykonania budżetu za rok 2012. Otrzymują je posłowie i NIK, rozpoczyna się proces określany mianem absolutorium (zaufanie) do rządu w sprawie wykonania budżetu państwa zgodnie z ustawa. NIK ocenia wykonanie na podstawie dokumentów przedłożonych przez rząd i formułuje swoją ocenę. Rząd wykonał ustawe budżetową zgodnie z jej trescią i jej założeniami; udzielić absolutorium, rząd nie wykonał ustawy budżetowej; wniosek o nieudzielenie absolutorium rządowi musi on być szczegółowo uzasadniony, brak absolutorium z wykonania budżetu państwa nie ma poza politycznym żadnego znaczenia. Dlatego KRP stwierdza że brak absolutorium nie oznacza nowych wyborów.

Wykład 23.05.2013

Ad budżet i procedura. Budżet na 2013 został ułożony tak: Dochody zaplanowano na 299mld zł. Wydatki 334mld zł. Deficyt 35mld. Charakterystyczna jest struktura dochodów budżetu państwa. Znajdują się w niej dochody podatkowe i niepodatkowe. Dochody podatkowe stanowią podstawę budżetu, ponieważ nie podlegają zwrotowi. Wśród tych dochodów podatkowych ułożonych według klasyfikacji; najbardziej wydajne podstawowe są następujące podatek od towarów usług:- 126mld zł. Podatek akcyzowy 64, podatek dochodowy od osób fizycznych 43, podatek dochodowy od osób dawnych 29mld. Podstawowym źródłem dochodów budżetu państwa są podatki pośrednie (VAT 126, akcyza 64). Dlaczego tak nisko osoby prawne? W tym podatku korzysta się z formuły kosztów uzyskania przychodów. Ustawa o podatku dochodowym określa które wydatki mogą być uzyskane jako koszt uzyskania przychodu; to powoduje niższe wpływy podatkowe. Określenie koszt podatkowy oznacza że wydatki z tego tytułu umniejszają podstawę opodatkowania (wielkość od której oblicza się podatek) to sprawia że podatek od przedsiębiorców jest pobierany, wpływa do budżetu w stosunkowo niskiej wysokości; jeśli zestawi się 2 podatki pośrednie VAT i akcyze do tego dołoży podatek bezpośredni to to uświadamia że koszty utrzymania państwa ponosi jednostka, bo faktycznie na opodatkowanie bezpośrednie dochodów osobistych nakłada się podatek pośredni; umieszczony w cenie.

Dochody niepodatkowe pochodzą z wielu różnych tytułów; przede wszystkim SP ma udział w spółkach i z tego tytułu jako dywidenda ma wpłynąć do budżetu 6mld zł.

Dochody z opłat grzywien i kar zaplanowano na 20 mld zł. Wpływy z zysku NBP 0,5mld zł. Dochody z ceł 2 mld. Dochody z środków UE które nie podlegają zwrotowi 1,5mld zł.

Dynamika wpływów podatkowych sięga ok. 20%. Tzn. że do budżetu nie wpływają srodki w przewidzianej wysokości. To ciągnie za sobą skutek niemożliwości realizacji zaplanowanych wydatków. Budżet ma zostać znowelizowany. Z kwoty 334mld prawie połowa; 157mld zł to są dotacje i subwencje. 43mld zaplanowano na obsługę długu SP. 63 mld to koszty finansowania jednostek budżetowych.

Problematyka opodatkowania; zagadnienie podatków w KRP

Podstawowe znaczenie ma regulacja z art. 217 KRP. Ponieważ ta norma musi być wiązana z art. 2 KRP który stanowi o demokratycznym państwie prawnym, oraz z art.84KRP który wprowadza zasadę powszechności opodatkowania. Z unormowania art.217 wynika że władztwo podatkowe związane jest wyłącznie z kompetencjami parlamentu. Tylko władza ustawodawcza może decydować o treści obowiązku podatkowego. Dlaczego? Ponieważ obowiązek podatkowy oznacza ingerencje w sferę praw i wolności ekonomicznych, a wszelkie ograniczania wolności może być dokonywane tylko w formie ustawowej. Uprawnienia muszą bć realizowane zgodnie z standardem art. 2 KRP tzn. jak? Z art. Który stanowi o demokratycznym państwie prawnym dla ustawodawstwa podatkowego wynika jedna podstawowa dyrektywa; zakaz instrumentalnego stanowienia obowiązków podatkowych; czyli zakaz arbitralności w określaniu treści obowiązku podatkowego, jednocześnie unormowania KRP precyzują co oznacza określenie obowiązek podatkowy. Treść tego określenia przyjęta w KRP jest zbudowana zgodnie z orzecznictwem TK. Polski sąd konstytucyjny sformułował w wyrokach wydawanych od 1980r. 4 standardy dotyczące istoty obowiązku podatkowego; wskazał że o obowiązku podatkowym decyduje:

-przedmiot opodatkowania,

-podmiot podatku,

-podstawa opodatkowania,

-stawki

Z tej konstrukcji można wyodrębnić 2 normy ustrojowe; jedna z tych norm formułuje bezwzględny obowiązek podatkowy, druga względna treść obowiązku podatkowego, z tym łączy się następujące wyjaśnienie; bezwzględna wyłączność ustawy jest odnoszona do przedmiotu, podmiotu, podstawy i stawek; oznacza to że żaden inny akt prawny nie może określać zdarzeń podlegających opodatkowaniu, nie może wskazywać podatnika, nie może określać wielkości od której oblicza się podatek i nie może kształtować taryfy podatkowej. Jednocześnie jest tak że w konstrukcji prawnej podatku pojawiają się jeszcze inne elementy; zwolnienia ulgi, kategorie podmiotów wolnych od podatku i w tym zakresie obowiązuje względna wyłączność ustawy; co to znaczy? Ustawa podatkowa musi określać jakie są zasady przyznawania ulg, zwolnień i kategorii podmiotów wolnych od opodatkowania, jednocześnie określając zasady ustawa podatkowa formułuje upoważnienie dla władzy wykonawczej do wydania rozporządzeń, które skonkretyzują treść zawartą w ustawie podatkowej, ale ta konkretyzacja, nie może być dowolna i dlatego ustawa podatkowa musi w tym upoważnieniu sformułować wytyczne dotyczące treści aktu podstawowego. Wytyczne mają zapewnić zgodność rozporządzenia z ustawą podatkową; mają gwarantować, że MF bądx premier wydający to rozporządzenie nie zmieni tej treści dotyczącej zwolnień itd. Które sformułowano w ustawie.

Bezwzględna …ustawy? Jeśli w te 4 zagadnienia wkroczy władza wykonawcza, to takie rozwiązanie dotknięte jest sankcją nieważności, ale ta sankcja nieważności nie pojawia się automatycznie, dopiero wówczas gdy pojawi się wyrok TK. TK od 1997r. w wielu wyrokach stwierdzał niekonstytucyjność wielu rozwiązań które podejmował MF w odniesieniu do tej części konstrukcji prawnej która jest objeta bezwzględną wyłącznością ustawy.

Skoro istnieją ramy ustrojowe kształtowania obowiązków podatkowych to polski ustawodawca respektuje także unormowania konstytucyjne; nie może podejmować unormowań wbrew standardom ustrojowym, a jednak tak jest. Jest tak ponieważ pojawia się bezprawie legislacyjne władzy ustawodawczej i wykonawczej. Co jest charakterystyczne dla bezprawia legislacyjnego w sferze podatków? Może ono być udziałem Sejmu lub naczelnych organów władzy wykonawczej (premiera, ministrów) w czym ono się przejawia? Bezprawie leg. Sejmu polega na tym zę ustanawiane są treści obowiązków podatkowych w taki sposób który narusza wartości i dobra konstytucyjnie chronione. Takimi są prawa majątkowe, majątek podatnika, prawo do prywatności. Żadne z tych praw nie ma charakteru wartości bezwzględnej; ona może być ograniczana z tym jednak, że to ograniczenie nie może naruszać istoty tego prawa. To wynika z art. 64 ust.3 KRP. Władza ustawodawcza narusza ten standard wówczas gdy ustanawia obowiązek podatkowy w takiej treści w której przekracza to co jest istotą prawa własności.

Bezprawie pojawia się w działalności ustawodawczej sejmu również wtedy gdy sejm nie respektuje takiej watości które odnoszą się np. do równego traktowania albo do powsz\echności obowiązku podatkowego; czyli jest to naruszenie art. 32 KRP dotyczącego równego traktowania lub art. 84 stanowiący o powszechności obowiązków podatkowych. Jak należy oceniać takie unormowania w odniesieniu do unormowań KRP? Ani równość ani powszechność nie są …musza ustępować gdy przewyższają ją inne unormowania . Jeśli ustawodawca wprowadza rozwiązania dyskryminujące które nie znajdują racjonalnego wytłumaczenia w podatkach to popełnia grzech określany bezprawiem legislacyjnym; zdarza się to bardzo często dlatego tak wiele wyroków TK stwierdzających niekonstytucyjnośc przepisu z uwagi na naruszenie art. 32 lub 84 KRP.

Zdarza się też tak że Sejm nie respektuje unormowania ujętego w art.124 KRP. To unormowanie zakazuje obejmowania procesem tzw. Szybkiej legislacji spraw dotyczących opodatkowania, a Sejm ulegając presji władzy wykonawczej podejmuje rozwiązania podatkowe które mają służyć rozwiązywaniu doraźnych problemów władzy publicznej, z uwagi na pośpiech świadomie przekracza zakaz sformułowany w art. 123 KRP.

Zamieszczanie w treści ustawy podatkowej takich upoważnień do wydawania przepisów wykonawczych które pozbawione sa legalności, które naruszają standard związany z treścią upoważnienia. Dlaczego? Ponieważ w treści upoważnienia ustawowego pojawia się takie unormowanie które upoważnia organ wykonawczy do regulowania np. wysokości stawek podatkowych do okreslania przedmiotu podatku do modyfikowania zakresu podatkowego opodatkowania, do modyfikowania podstawy opodatkowania i takie upoważnienia najczęściej pojawiały się w ustawie o podatku akcyzowym i w ustawie o podatku od towarów i usług; minister wydawał rozporządzenia pozbawione podstawy KRP. Trwała przemyślana zabawa władzy wykonawczej, parlamentu z TK. Na czym ta zabawa polegała? Na tym że wniosek o stwierdzenie niekonstytucyjności takiego upoważnienia kierowany do TK mógł być rozpatrzony tylko gdy w chwili orzekania przepisy te pozostawały w mocy, a MF przyjmował następującą maniere: wpływał wniosek o niekonstytucyjności rozporządzenia i sejm nowelizował jego treść. W chwili orzekania ten przepis nie wiązał. TK nie mógł orzekać o jego niekonstytucyjności i wtedy do tej zabawy włączył się SA, który orzekał szybciej i w wyrokach SA pojawiła się teza następująca; sędziowie orzekają na podstawie konstytucji i na pdostawie ustaw, skoro są niezawiśli to mogą ocenić że ustawa w sposób oczywisty sprzeczna jest z unormowaniem konstytucyjnym; skoro tak to sędzia orzeka na podostawie konstytucji i pomija niekonstytucyjne rozwiązanie. Te wyroki chroniły prawa podmiotowe jednostki, ale jednocześnie chroniły wartości związane z KRP. Na tle tych wyroków powstał spór między TK a SA który miał charakter ambicjonalny, ale sejm zmienił praktyke postępowania. Od czasu ukazania się wyroków SA nie ma już tak często upoważnień naruszających standard legalizmu.

Formy bezprawia legislacyjnego w działalności ministra finansów

Mają 2 systemowe odniesienia:

-Minister finansów dokonuje przeformułowania obowiązku treści obowiązku podatkowego i to jest forma aktywnego bezprawia legislacyjnego.

-jednocześnie z nim może pojawić się bierne bezprawie legislacyjne polegające na tym że MF mimo obowiązku nie wydaje przepisów wykonawczych.

MF korzysta z upoważnienia ustawowego, oznacza to że ma wydać przepisy, ale w granicach tego upoważnienia i w celu jego wykonania. Minister finansów wykorzystuje treść upoważnienia po to by wkroczyć w obowiązek podatkowy w formie niekonstytucyjnej; czyli oznacza to że w rozporządzeniu wbrew określonym granicom tego upoważnienia i wbrew określonemu celowi MF odmiennie; inaczej niż ustawa podatkowa określa przedmiot podmiot i stawki podatków, a to oznacza że zmienia treść obowiązku podatkowego; zmienia w ten sposób że zwiększa jego dolegliwość bo następuje rozszerzenie zdarzeń, które aktualizują obowiązek podatkowy, następuje rozszerzenie zakresu podatkowego; inne są stawki aniżeli te które określone sa w ustawie i inaczej określa się wielkośc od której należy obliczyć podatek; w ten sposób następuje treści podatku. Od początku wiadomo że działanie jest niekonstytucyjne, ale organ podatkowy związany jest zasadą legalizmu; nie może mimo iż ma świadomość niekonstytucyjnego postępowania tych przepisów nie stosować; trwa to tak długo dopóki TK nie uzna tego rozwiązania za sprzeczne z KRP. Dlaczego jest to opłacalne dla MF?

Dlatego że do budżetu wpływają dochody podatkowe, ale jeśli jest niekonstytucyjne to trzeba oddać? Niby tak, istniej zgodnie z ordynacja podatkową zwrot gdy podstawą uzyskania podatku jest niekonstytucyjny przepis; władza nie czyni tego z urzędu; na złożenie wniosku obywatel ma określony czas; jeśli w tym czasie tego nie uczyni nie ma możliwości odzyskania tego podatku. Zawsze w taki przypadku TK stwierdza że jest to rozwiązanie niekonstytucyjne

Pasywne, bierna forma bezprawia

Nie ma unormowania które nakazywałoby władzy wydać rozporządzenie w określonym terminie czasu, z zasady techniki prawodawczej przyjętej w formie uchwały przez RM jako standard nakazują przyjąc następujące rozwiązanie: łącznie z przygotowaniem projektu ustawy podatkowej MF tam gdzie zawiera ona upoważnienia do wydania rozporządzeń przygotowuje treść tych rozporządzeń; wtedy ustaw byłaby spójna z treścią rozporządzenia, ale ministrowi daleko jest do takiego standardu. Bywa tak że nie wydanie rozporządzenia wykonawczego uniemożliwia realizacje uprawnień podatnika; prawa do ulgi, zwolnienia podatkowego, ale ponieważ przepisy mają określić tryb postępowania tak długo jak nie ma przepisów tak długo podatnik z tych przepisów korzystać nie może . Swiadome zaniechanie przez ministra jest traktowane jako bezprawie legislacyjne

(Quid leg es sine moribus? Aanae proficiunt! Petunia non olet!) Nasuwa się pytanie Horacego :D Co znaczy ustawa bez obyczajów? Obyczaju respektowania wartości konstytucyjnych? Pytanie ma sens następujący leg es to jeszcze nie lex; ustawa to jeszcze nie prawo; prawo ma być nośnikiem wartości powszechnie akceptowanych; jeśli konstytucja nie jest respektowana przez włądzę ustawodawczą to podatnik mający tego świadomość odwraca sięod władzy publicznej plecamy szukając rozwiązanie na obejście podatków. Ta ustawa nie znaczy nic! Mimo to jest podstawą podatków. MF pomysłodawca wszystkich przepisów zawsze odpowiada w jednakowy sposób; petunia non olet! Pieniądz nie śmierdzi; nawet taki który pochodzi z podatków sprzecznych z KRP. Jeśli dyrektywą kierunkową określania treści jest ta maksyma to trudno się dziwić że skala oporu podatkowego w PL stale rośnie.

Problematyka państwowego długu publicznego

Standardy unijne są jednoznaczne; państwowy dług publiczny nie powinien przekroczyć 60% wartości PKB, tego standardu nikt w europie nie respektuje. Polska jako jedyne państwo europejskie wprowadziła do KRP unormowanie dotyczące wysokości państwowego długu publicznego; to rozwiązanie jest następujące; państwowy dług publiczny powiększony o kwotę wymagalnych zobowiązań z tytułu udzielonych przez SP poręczeń, gwarancji nie może przekroczyć w skali roku 60% wartości PKB. W ubiegłym roku poziom długi w relacji do PKB wynosił 52,7% (840mld zł) prawie 3,5krotna kwota rocznego budżetu państwa. Problem jest następujący; władze publiczne w każdym państwie w większym bądź mniejszym zakresie dokonują procesu optymalizacji państwowego długu publicznego. Na czym ten proces polega. Dług publ. Ma zostawać w relacji do pkb ; jak należy liczyć wysokość państwowego długu publicznego i jak określić wartość pkb. W zależności od przyjętej metody można dostosowywać strukture i poziom długu do pkb tak aby zachować owe proporcje. Europa tak postępuje. W Niemczech państwowy dług publiczny w stosunku do pkb ostatnio był na poziomie 72%, Grecja, Włochy, Portugalia 115-120% w stosunku do pkb.

Co oznacza okreslenie państwowy dług?

Nominalne zadłużenie jednostek sektora finansów publicznych które pochodzi z następujących tytułów:

-udzielone pożyczki i kredyty

-emitowane papiery wartościowe

-przejęte depozyty

-wymagalne zobowiązania; takie których podstawą jest prawomocny wyrok sądu, ostateczna decyzja administracyjna, czy też zawarta w sądzie ugoda.

Ustawa o finansach publicznych która stanowi rozwinięcie unormowania konstytucyjnego w odniesieniu do państwowego długu publicznego zawiera istotne postanowienia:

-wskazuje że MF jest odpowiedzialny za respektowanie konstytucyjnego unormowania; oznacza to że MF ponosi odpowiedzialność polityczną, czyli może stanąć przed Trybunałem Stanu wówczas jeżeli państwowy dług publiczny naruszy konstytucyjne proporcje. MF ma określone obowiązki związane z kształtowaniem długu publicznego i jego relacji do PKB. Obowiązki są:

-opracowanie 4 letniej strategii zarządzania państwowym długiem publicznym; 4 letnia strategia jest przedstawiana RM- RM tę strategie zatwierdza i każdego roku łącznie z projektem budżetu państwa strategia zarządzania państwowym długiem publicznym przesyłana jest do sejmu, co stanowi podstawe do opracowania przez ministra takiej ustawy. Uwzglednia on przede wszystkim uwarunkowania makroekonomiczne w Polsce, te uwarunkowanie dotyczą gospodarki. Uwzględnia uwarunkowania zewnętrzne; związane z zjawiskiem globalizacji. Uwzględnia koszty obsługi długu publicznego, uwzględnia strukturę zadłużenia i sposób w jaki wpływa ona na poziom państwowego długu publicznego. MF musi też uwzględnić udzielane przez SP poreczenia i gwarancje albowiem ich sens jest zawsze taki; skoro SP poręcza składke kredytu tzn. że ten kto umowy nie wykonuje w jego miejsce wstępuje SP. Te gwarancje kredyty stanowią zobowiązanie SP na wypadek gdy dłużnik nie wykonuje swoich zobowiązań. Są określone procedury na wypadek nadmiernego zadłużenia; procedury ostrożnościowe; kiedy te procedury mają zastosowanie i do kogo są adresowane?

2 progi ostrożnościowe oznaczające państwowy dług publiczny a wartość roczna PKB.

-Pierwszy próg; więcej niż 50 a mniej niż 55. Jeżeli na takim poziomie jest relacja długu do pkb to aktualizuje się następujący obowiązek; projekt budżetu państwa roku następnego nie może zwiększać poziomu deficytu ponad ten który jest obecnie.

-Drugi próg; powyżej 55% ale mniej niż 60. Następstwem takiego progu jest:

-budżet bez deficytu

-zakaz udzielania przez SP poręczeń i gwarancji

-zakaz udzielania przez SP pożyczek i kredytów

-zamrożenie waloryzacji

- zakaz wzrostu wynagrodzeń sfery budżetowej

Procedura sanacyjna; jednoznaczne z wyzdrowieniem; jeśli dług publ. Przekroczy granice 60% to wtedy ma być wdrożony przez MF program sanacyjny. Program ma polegać na diagnozie przyczyny które doprowadziły do nadmiernego zadłużenia, ma krytycznie ocenić sam siebie. Następnie ma zaproponować sposób postępowania który powoduje że te relacje się zmienią.

Bank centralny i jego znaczenie, pozycja i uprawnienia

Banki centralne wykształciły się z banków komercyjnych na początku XXw. Było to spowodowane koniecznością powołania jednej instytucji w państwie zajmującej się emisją. Bank centralny charakteryzuje się przywilejem emisyjnym. Bank centralny jako jedyna i wyłączna w Polsce instytucja emisyjna jednocześnie dokonuje wprowadzenia pieniądza do obiegu tak aby nie deprecjonować jego wartości. Pieniądze,waluta jeszcze w XX. Były odnoszone do złota, ale pieniądze były niewymienialne w warunkach wewnętrznych, były wymienialne w warunkach zewnętrznych. W sierpniu zawarto układ w Bretton Woods, 2 postanowienia;

- ustanowienie międzynarodowego funduszu walutowego

-ustanowienie banku światowego

Sens międzynarodowego funduszu walutowego; państwa zobowiązały się do tego aby powstrzymać się od deprecjonowania swojej waluty w celach konkurencyjnych. Bank światowy miał zapewnić dostępność do międzynarodowych źródeł kredytu i miał te kredyty gwarantować. To porozumienie zawaliło się w 1971r. USA zobowiązały się że będą przyjmowały od banków centralnych wszystkich państw w każdej ilości swoją walutę i będą płaciły za nią wdł. kursu określanego przez bank rezerwy federalnej. Ten kurs był wyznaczony przez wartość uncji trojańskiej złota (31.1g złota). W latach 70 była różnica między sztywnym i oficjalnym kursem uncji trojańskiej złota oferowanej przez USA, a wartością tej uncji na rynku. Jedno z europejskich państw (Francja) zdecydowało się żeby swoje rezerwy walutowe zgromadzone w dolarach wysłać do banku rezerwy federalnej. De Gaulee kazał amerykańskie dolary wysłać do USA . USA w tym momencie po wypłaceniu złota zawiesiły wymienialność dolara w stosunkach między państwami. Europejska unia ekonomiczna i monetarna 1999r. i wejście w życie euro. Jednocześnie powstaje europejski system banków centralnych, który ma taką złożoną strukturę iż tworzy go europejski bank centralny i banki centralne państw należących do UE. Europejski bank centralny odpowiada za emisje euro i realizowanie polityki pieniężnej w strefie euro.

Jednym z najistotniejszych warunków strefy euro jest także niezależność banku centralnego danego państwa, pozostałe banki są następujące; określony poziom deficytu, poziomu inflacji, stabilność kursu walutowego. Ostatni najczęściej się pomija.

Jakie są ustrojowe unormowania dotyczące banku centralnego w Polsce w kontekście niezależności banku centralnego.

3 aspekty niezależnosci:

-instytucjonalny; odnosi się do takiego trybu powoływania władz banku centralnego i takiego jego usytuowania który sprawia że jest on niezależny od wpływu który na ten bank może wywierać władza publiczna. Jaka jest struktura i władza banku centralnego? Prezes-zarząd- rada polityki pieniężnej. Europejskie standardy dotyczące prezesa banku centralnego zalecają aby kadencja prezesa była Ne krótsza niż 5 lat. W Polsce KRP reguluje kadencje 6 letnią prezesa, wybór może być dwukrotny. Kandydaturę w ramach równowagi władz zgłasza prezydent i wybiera sejm, nie ma trybu odwoławczego. Jedynie założenie racjonalności podpowiada, że ten tryb odwoławczy powinien być analogiczny jak tryb powoływania. Prezes banku centralnego nie może być członkiem partii politycznej, nie może prowadzić działalności która byłaby nie do pogodzenia z tego typu posadą. Może być usunięty tylko gdy za przestępstwo kryminalne zostanie skazany prawomocnym wyrokiem. Wiceprezesów NBP powołuje prezydent.

Rada polityki pieniężnej to 10 osobowy organ. Przewodniczy mu prezes banku centralnego, a po 3 przedstawicieli powołuje prezydent sejm i senat. RPP ma podstawowe uprawnienie; ustala kierunek polityki pieniężnej państwa. Realizuje je zarząd banku ponieważ jest organem wykonawczym.

-funkcjonalny; Bank centralny odpowiada za emisję i ma dbać o wartość złotówki; czyli dbać o poziom inflacji w Polsce. Emisja oznacza wyłączne uprawnienie do tego by wprowadzać do obiegu banknoty i monety. Bank centralny może spełniać jedną funkcje wynikającą z ustaw dot. NBP; może wspierać politykę gospodarczą rządu, ale tylko wtedy gdy nie kłóci się to z realizacją tych celów które mają charakter konstytucyjny. Jeśli prezes NBP nie pochodzi z partii rządzącej to zadanie nie jest łatwe. Wtedy prezes niechętnie współpracuje z rządem.

Zadaniem RPP jest ustalanie celów polityki pieniężnej państwa, na zasadzie wyłączności. NBP osiąga znaczące zyski, ma rezerwy dewizowe, władza pożądliwym wzrokiem spogląda na ten skarbiec; chce brać więcej.

Przystąpienie do strefy euro spowoduje utrate monopolu

-finansowy

Finanse samorządów terytorialnych

Europejsaka karta samorządu terytorialnego oznacza konwencję która została przyjęta w 1985r w Strassburgu i która zawiera m.in. postanowienia dotyczące gospodarki finansowej samorządu terytorialnego; określa standardy które powinny obowiązywać w państwach europejskich. Konstrukcja europejskiej karty samorządu terytorialnego oparta jest na nast. Założeniach:

-samorząd terytorialny musi otrzymać do realizacji od władzy publicznej część zadań

-w związku z otrzymaniem tych zadań musi być wyposażony tak aby mógł te zadania sfinansować.

Polskie unormowania ustrojowe: Samorząd terytorialny wykonuje te zadania publiczne, które z mocy krp lub ustaw nie są zastrzeżone dla organów innych władz publicznych. Samorząd terytorialny w PL wykonuje zadania własne; zadanie które dotyczą infrastruktury, szkolnictwo, opieka socjalna, ochrona zdrowia, bezpieczeństwa ekologicznego. EK postanawia że samorząd oprócz zadań własnych może wykonywać tzw. zadania zlecone; rząd przekazuje gminie do realizacji zadanie polegające np. na budowie oczyszczalni ścieków, budowie dróg, jednocześnie na ten cel przekazuje z budżetu państwa środki na realizacje tej inwestycji; inwestycja powinna być wykonana przez rząd ale można zadanie zlecić gminie pod warunkiem że otrzyma na to pieniądze. Warunkiem samodzielności finansowej gmin są dochody własne, oznacza to że władza publiczna musi oddać gminom źródła podatkowe, dochody z określonych źródeł i sama z tych dochodów zrezygnować. Jako źródła dochodów oddano samorządom także opłaty np. od posiadania psa. Filozofia władzy publicznej w zakresie wydzielenia dochodów własnych jest następująca; nie mogą to być dochody które sprawią że gmina będzie niezależna od władzy publicznej; dochody z podatków stanowiące wyłączne dochody gminy są na tyle niewystarczające że gmina musi być dotowana z budżetu państwa. Budżety gminne są dopiero uchwalone po uchwaleniu budżetu państwa; dopiero uchwalenie dochodów budżetu państwa pozwala określić jaki udział w tych dochodach przypadnie gminom w formie dotacji i subwencji; ten kto daje pieniądze stawia określone wymagania. EK wymaga również tego aby samorząd mógł współdecydować o treści obowiązków podatkowych lokalnych i aby mógł w pewnych przypadkach taki obowiązek podatkowy wprowadzać. Co oznacza współdecydowanie o treści obowiązku podatkowego w podatkach lokalnych? Rada gminy może w granicach określonych w ustawie w podatkach rolnych i innych w zależności od struktury zasobności gminy wprowadzać stawki podatkowe,ale nigdy nie może określać ich samodzielnie. Ustawa okresla minimalną i maksymalną stawkę. W tych przedziałach rada gminy może okreslać wysokość stawki podatku np. od nieruchomości, rolnego, leśnego. Jednocześnie w ustawach określone są warunki wprowadzenia ustawowych ulg i do uznania rady gminy pozostaje czy te ulgi w takim charakterze wprowadzić czy też nie. Gmina może w szczególnych przypadkach wprowadzać podatki, ale tryb postępowania jest następujący; jest to samo opodatkowanie mieszkańców; oznacza to że w drodze referendum mieszkańcy gminy decydują o tym czy zgodzą się na finansowanie określonego zadania przez pewien okres czasu tak aby każdy z nich ponosił określoną kwotę podatku. Z formy samo opodatkowania mieszkańcy mogą skorzystać tylko pod warunkiem referendum

Mogą być też dochody zwrotne takie które pochodzą z obligacji; to by oznaczało że gmina może emitować papiery wartościowe; i tak też jest; obligacje komunalne, nadzór nad taką działalnością ma regionalna izba obradnikowa, która ocenia czy gmina zaciągając zobowiązanie jest w stanie dochodów uzyskanych je spłacić.

Wydatki budżetu

Gmina decyduje samodzielnie o przeznaczeniu uzyskanych dochodów, jednak ta samodzielność nie jest 100%, ponieważ dotacje i subwencje otrzymywane z budżetu państwa mogą być wykorzystane tylko w określonych wysokościach i tylko na określony cel. Gospodarka budżetowa gminy została w KRP określona tak aby w PL nie powstało tyle samodzielnych księstw co gmin. Jedynym budżetem ma być budżet państwa. Spośród dochodów zewnętrznych gmina ma zapewniony udział w określonych podatkach które są wyłącznie dochodem budzetu państwa. Gmina partycypuje w dochodach z 2 podatków:

-dochodowego od osób fizycznych

-dochodowego od osób prawnych

Oznacza to że do budżetu gminy budżet państwa ma przekazać w określonym % dochody z tytułu wpływów pochodzących od podatników tych podatków umiejscowionych na terenie gminy; partycypacja w dochodach gminy. EKST wymaga aby gospodarka samorządu terytorialnego respektowała idee solidaryzmu; struktura i zamożność gmin nigdy nie będą jednakowe, wyznacznikiem struktury Zamożności gminy są źródła dochodów tam ulokowanych i dlatego też gminy zasobniejsze muszą partycypować częścią swoich dochodów po to aby mogły być one dane gminom ekonomicznie słabszym.

Gospodarka rynkowa a finanse publiczne. Aspekt ustrojowy gospodarki rynkowej

Polska Konstytucja używa określenia „społeczna gospodarka rynkowa”.

To określenie ma charakterystyczne umocowanie, a jednocześnie treść w tych wartościach i dobrach, które w Konstytucji są sformułowane i których Konstytucja strzeże. Sens społecznej gospodarki rynkowej jest następujący: zawarte są w niej dwie dyrektywy kierunkowe, które odróżniają to pojęcie od tradycyjnego rozumienia gospodarki rynkowej. „

Społeczna” oznacza po pierwsze tyle, że władza publiczna rezerwuje sobie prawo i obowiązek interwencji w sferę gospodarczą. A zatem społeczną gospodarkę rynkową wpisany jest i n t e r w e n c j o n i z m.

Po drugie, społeczna gospodarka to taka, w której władza publiczna, korzystając z form interwencjonizmu, podejmuje je tak, by chronić najuboższe warstwy społeczne.

Jaki jest sens interwencjonizmu? Oznacza on, że władza publiczna wykorzystuje pośrednie metody oddziaływania. Określenie „pośrednie” metody oddziaływania oznacza, że władza publiczna korzysta z takich instrumentów finansowych, jak:

podatki,

opłaty,

cła,

dopłaty,

dotacje,

subwencje,

kredyt,

oprocentowanie kredytu,

waluta,

kursy walut,

poręczenia,

gwarancje finansowe.

… po to, by wpłynąć na decyzje gospodarcze podejmowane przez przedsiębiorcę.

Założenie jest następujące: ten zespół finansowych instrumentów w całości ma tworzyć spójną ekonomicznie i prakseologicznie całość tak, aby można było przy jego pomocy wpływać na kierunek działań gospodarczych, ich tempo, rodzaje podejmowanych przedsięwzięć, ich zakres, żeby można było stymulować eksport i import. A kryterium działalności przedsiębiorcy ma wyznaczać wyłącznie poziom zysku. Przy tym kryterium zysku zawiera w sobie również odniesienie natury społecznej. Zysk liczony jest wyłącznie od sprzedanych towarów bądź usług. To oznacza, że w chwili sprzedaży zaspokojone są określone, indywidualne potrzeby konsumentów. Oznacza to, że dokonuje się podział dochodu narodowego.

Ten zespół finansowych instrumentów będących w dyspozycji władzy publicznej adresowany jest do tzw. „racjonalnego przedsiębiorcy”, czyli przyjmuje się założenie idealizacyjne, że rachunek ekonomiczny będzie skłaniał przedsiębiorcę do wybrania takiego kierunku działań, który uzasadniony jest racjami ekonomicznymi, finansowymi.

Ważne w interwencjonizmie jest to, by nie używać instrumentów natury administracyjnej, czyli nakazu lub zakazu określonego działania.

Jeśli władza publiczna próbuje kierować procesami gospodarczymi poprzez metody administracyjne, to nie jest to interwencjonizm, tylko gospodarka nakazowo-rozdzielcza. W takiej gospodarce pieniądz nie pełni swoich funkcji, bo nie jest środkiem swobodnej wymiany towarów i usług.

 

Wśród zespołu finansowych instrumentów są takie, które władza publiczna może kształtować bezpośrednio sama. Np. podatki, opłaty, dopłaty, cła, subwencje, dotacje, poręczenia i gwarancje.

Są również takie, na które wpływać może wyłącznie pośrednio. W tej grupie mieszczą się rozwiązania dot. polityki pieniężno-kredytowej. Tę politykę kształtuje NBP. Wśród tych instrumentów szczególne znaczenie mają m. in. te rozwiązania, które dot. ustalania poziomu stopy procentowej, zasad udzielania kredytu, obowiązkowych rezerw banku komercyjnego, a także polityki otwartego rynku.

Uprawnienia banku centralnego dot. polityki kredytowej mogą przebiegać w pewnym schemacie dwubiegunowo. W zależności od poziomu koniunktury gospodarczej bank centralny (BC) może podejmować działania, które ograniczają podaż pieniądza na rynek, bądź działania, które dostępność kredytu na rynku zwiększają.

 

J. M. Keynes jest twórcą INTERWENCJONIZMU GOSPODARCZEGO. To z jego nazwiskiem w latach 20., 30. XX w. wiąże się polityka interwencjonizmu.

Uzasadnił on, że interwencjonizm nie jest zaprzeczeniem gospodarki rynkowej. Jest on uzasadniony, albowiem władza publiczna jest współodpowiedzialna za procesy gospodarcze.

Zaproponował, by interwencjonizm przybierał charakter systemowy i kompleksowy. Miało to polegać na tym, że władza publiczna używa, jednocześnie stymulując proces gospodarczy, instrumentów pieniężno-kredytowych zwanych monetarnymi i instrumentów fiskalnych. Tylko takie systemowe podejście sprawia, że przedsiębiorca wybiera spośród nich te, które są adekwatne dla jego specyfiki, rodzaju działalności gospodarczej.

Ale jednocześnie Keynes przestrzega władzę publiczną przed tym, aby nie zastępować praw ekonomicznych prawem stanowionym. To zastępowanie jest nieskuteczne i wówczas, gdy władza publiczna przy pomocy prawa chce zastąpić naturalne prawa ekonomiczne, prowadzi to do dwóch negatywnych następstw:

a) o pierwsze, do degradacji gospodarki. Przykładem jest gospodarka nakazowo-rozdzielcza.

b) po drugie, do degradacji prawa. Dlatego, że prawo nie jest skutecznym regulatorem procesów gospodarczych, a zatem nie spełnia swojej podstawowej funkcji.

Drugą cechą jest ochrona średnio- i nisko zamożnych grupo społecznych.

Jednym z oczywistych, naturalnych następstw gospodarki rynkowej jest to, że następuje zróżnicowanie struktury zamożności i zdarza się, że rynek pozostawia poza swoim nawiasem część społeczeństwa. To pozostawienie oznacza wyeliminowanie z rynku, czyli oznacza ograniczenie w konsumpcji dóbr indywidualnych i publicznych. Wówczas, gdy to ograniczenie wynika z przyczyn, powodów niezależnych od jednostki, np. strukturalne bezrobocie, władza publiczna ma obowiązek podejmowania takich rozwiązań finansowych, które zapewnią co najmniej podstawową, standardową stabilizację finansową tych grup społecznych. Jest to konieczne dla zachowania tzw. pokoju społecznego.

 

Cechy gospodarki rynkowej i współzależność z instytucjami finansowymi

Wśród cech gospodarki rynkowej można wyodrębnić takie, które są najistotniejsze, wyróżniające ją i najbardziej oddają sens tego określenia („gospodarka rynkowa”).

Z tego katalogu cech najistotniejsze są takie:

               - swoboda podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej

               - swoboda kontraktowania, czyli zawierania umów

               - gwarancja nienaruszalności własności

- swoboda przemieszczania się, a dotyczy ona także swobody podejmowania pracy, przemieszczania kapitału, przemieszczania towarów

- swoboda zrzeszania się (przede wszystkim przedsiębiorców)

- interwencjonizm

 

Swoboda podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej

Podejmowanie działalności gospodarczej jest wolne, co oznacza ograniczenie ingerencji natury administracyjnej, np. ograniczenie koncesji, pozwoleń.

Oznacza to jeszcze, że jest nie tylko wolne, ale również oznacza, że jest podejmowana ta działalność na tych samych zasadach, czyli bez nieuzasadnionego dyskryminowania i bez nieuzasadnionego uprzywilejowania. Wolne i dostępne każdemu na tych samych warunkach.

Swoboda podjęcia działalności oznacza także, że ta wolność musi dotyczyć także jej kontynuacji i samodzielnego decydowania, kiedy tę działalność zakończyć.

Dlaczego swoboda działalności gospodarczej ma być konstytucyjną zasadą? O tym świadczy art. 20, 21, 64 K. Jest to zasada, a wyjątki od niej mogą określać wyłącznie ustawy zwykłe.

Dlaczego ważny jest związek pomiędzy podjęciem, kontynuacją i formą zakończenia działalności gospodarczej? Dlatego, że w ten proces ingerują instytucjonalne rozwiązania finansowe: podatki, kredyty, cła, waluta, kursy walut. Swoboda prowadzenia działalności ma przynosić korzyści finansowe władzy publicznej i przedsiębiorcy. Problem dot. zasad podziału i o zasadach podziału decyduje jednostronnie władza publiczna w ten sposób, że określa system danin publicznych. Daniny publiczne są formą jednostronnie określonej przez władzę publiczną partycypacji w zyskach i dochodach przedsiębiorcy. Jeśli skala fiskalnych rozwiązań podatkowych jest taka, że korzyść przedsiębiorcy jest niewystarczająca, to decyduje on o jej zakończeniu.

Problem władzy publicznej jest zatem taki, aby kształtować treść systemu podatkowego w sposób przyjazny dla podatnika. Oznacza to respektowanie granic opodatkowania, nie przekraczanie ich. Zbyt wysoki ciężar podatków niszczy źródło dochodów podatkowych. Zatem władza publiczna racjonalna jest wtedy, gdy poprzez treść systemu podatkowego zapewnia także kontynuację podjętej działalności gospodarczej. Czyli nie przekracza granic opodatkowania.

W swobodzie podejmowania działalności gospodarczej oparte jest podstawowe źródło dochodów państwa: podatki dochodowe (od os. fizycznych i prawnych), podatek od towarów i usług, akcyzowe i od gier.

 

Związek finansów publicznych ze swobodą podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej wyraża się także poza podatkami w tym, że aktywność przedsiębiorcy uzależniona jest również od zewnętrznych źródeł finansowania działalności gospodarczej. Chodzi tu przede wszystkim o kredytowanie tej działalności.

W ręku władzy publicznej leżą instytucjonalne rozwiązania, które, w zależności od sytuacji koniunkturalnej mogą być użyte. Odbywa się to wg pewnego schematu. Działalność przede wszystkim inwestycyjna przedsiębiorcy nigdy nie może być finansowana w całości z jego środków własnych. Finansowana jest przede wszystkim kredytem. Ale władza publiczna może przesądzać o dostępności kredytu.

Pierwszym progiem jego dostępności jest poziom jego opodatkowania. Jednym z podstawowych warunków otrzymania kredytu jest udokumentowanie poziomu zysków, dochodowości. Jeśli system podatkowy jest drapieżny w swej treści skrajnie fiskalnej, to ogranicza to poziom zysku, a tym samym możliwość sięgnięcia po kredyt bankowy.

Jednocześnie władza publiczna współdecyduje o dostępności kredytu w inny sposób. Rada Polityki Pieniężnej określa poziom stóp procentowych. Ten poziom stóp procentowych przekłada się na zasady oprocentowania kredytów, a zatem wyznacza koszty korzystania z nich. Jednocześnie BC może utrudniać bądź ułatwiać dostęp do kredytów bankowych. Jak? Np. gdy zwiększa stopę rezerw obowiązkowych banków komercyjnych, to oznacza, że na fundusz BC wpływa procentowo określona kwota z funduszu banku komercyjnego. Poziom tej kwoty ogranicza zdolności kredytowe banku komercyjnego.

W dyspozycji Ministra Finansów znajdują się rozwiązania, które kształtują zasady polityki dewizowej, przede wszystkim obrotu dewizowego. Minister Finansów (MF) kształtując zasady obrotu dewizowego wyznacza jednocześnie standardy eksportu i importu. Zatem sens swobody działalności gospodarczej rozumianej, jako wolność w podejmowaniu i kontynuacji tej działalności jest bardzo mocno praktycznie zw. ze wszystkimi instrumentami finansowymi. (…)

Ale swoboda podejmowania tej działalności ma jeszcze jeden komponent, bez uprzywilejowania lub faworyzowania. Kiedy władza publiczna może dyskryminować i faworyzować? Problem dot. zasad opodatkowania, a w szczególności respektowania przez władzę publiczną tych samych reguł podatkowych dla wszystkich przedsiębiorców, którzy prowadzą identyczną działalność gospodarczą. Uprzywilejowanie polega na naruszeniu standardu równego traktowania i przybiera formę przywileju podatkowego. Przywilej podatkowy może wyrażać się np. w tym, że okr. działalność gospodarcza korzysta ze zwolnienia podatkowego, a zatem obowiązek podatkowy nie przekształca się w zobowiązanie podatkowe. Np. wolne obszary gospodarcze, celne. Zabierając sobie przywilej zwolnienia np. z podatków dochodowych na określony czas, to to jest forma przywileju jednocześnie ukierunkowana na to, by gospodarczo wzmacniać te regiony, które bez takiej pomocy dotknięte są np. bezrobociem.

Nieuzasadnione uprzywilejowanie ma miejsce wtedy, gdy o uldze podatkowej nie decydują względy merytoryczne (tj. polityka społeczna, gospodarcza), ale pozamerytoryczne (np. struktura własności kapitału). Jeśli ta sama działalność gosp. podlega różnym zasadom opodatkowania, a kryterium jest struktura kapitału własnościowego, to oznacza, że mamy do czynienia bądź z nieuzasadnionym lub dyskryminowaniem. Np. (…).

 

Swoboda kontraktowania a finanse publiczne

W aspekcie systemowym związek jest następujący. Następstwem zawartych umów. w obrocie gospodarczym są skutki podatkowe, albowiem umowy dot. określonych transakcji, a ich następstwa rodzą w obszarze daninowym obowiązek podatkowy. Transakcja kupna, sprzedaży, nieruchomości, dok. obrotu, zawarcie umowy dostawy towarów, świadczenie usług.

Następuje tutaj styk prawa prywatnego i publicznego. Problem dla finansów publicznych jest taki: dotyczy on danin publicznych.

Podatnik, korzystając ze swobody kontraktowania, może tak kształtować teść umowy cywilnoprawnej, żeby obejść obowiązek podatkowy. To obejście polega na przyjęciu dla danej transakcji takiej formy prawnej, przy której nie powstaje obowiązek podatkowy, chociaż z treści zawartej umowy wynika rzeczywisty charakter danej transakcji. Podatnik-kontrahent taką może przyjmować formę, nazwę, układ treści, aby zmieniała ona rzeczywisty charakter dokonanej transakcji. Np. żeby sprzedaż stawała się darowizną i odwrotnie, żeby dokonało się przeniesienie własności nieruchomości na osoby trzecie, itd.

Co te próby obejścia uzasadnia? Przede wszystkim prawo prywatne i publiczne posługuje się tymi samymi instytucjami, np. majątek, środek trwały, nieruchomość, rzeczy ruchome, dochód, zysk, obrót, kapitał, kredyt, procent. I to jest związek natury przedmiotowej. Jest też związek natury podmiotowej. I prawo prywatne i publiczne ma określenia: osoba fizyczna, prawna, spółka, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej. A zatem można używając tych samych pojęć, które funkcjonują w obu tych gałęziach ujmować treść umowy tak, by podatku w ogóle nie zapłacić, lub by przypadł on w możliwie najniższej kwocie.

Relacja prawo publiczne a prywatne w aspekcie podatkowym ma wymiar następujący: czy mowa cywilnoprawna może skutecznie ograniczyć treść obowiązku podatkowego. Gdyby odpowiedzieć „tak”, to oznaczałoby, że oświadczenie woli może wyłączyć stosowanie ustawy podatkowej.

Problem jest następujący: władza publiczna rezerwuje sobie możliwość oceny rzeczywistej treści kontraktu i rzeczywistego celu, które strony kontraktu chcą osiągnąć. Oznacza to, że organ podatkowy może zakwestionować treść umowy cywilnoprawnej, ale tylko i wyłącznie w sferze jej następstw podatkowych. Musi wówczas sfomułować i uzasadnić zarzut, że umowa ma charakter pozorny, bo skrywa w sobie zupełnie inną treść od tej, którą strony ujęły w tytule. Czyli zarzut, że faktyczna treść czynności dokonanej przez strony tej umowy jest inna od tej, którą wyraziły w tytule umowy. Ale to musi być dowiedzione. To zarzut obejścia treści obowiązku podatkowego.

Dzisiaj w OP nie ma legalnej definicji obejścia obowiązku podatkowego. Jest tylko art. 199a OP, który upoważnia organ podatkowy do tego, żeby wystąpić do sądu powszechnego o rozstrzygnięcie, jaki był zgodny zamiar i cel umowy. Organ podatkowy jest bezradny, gdy chodzi o wiedzę wobec ogromu doświadczeń zawodowych doradców zajmujących się optymalizacją opodatkowania.

Klauzula obejścia obowiązku podatkowego nie ma sformułowania w OP, ale jest wywodzona z tych przepisów OP, które dot. postępowania dowodowego.

 

Swoboda kontraktowania nie może przekształcić się w instytucjonalne rozwiązanie, które prowadzi do ograniczenia obowiązku podatkowego. Nie ma w Polsce takiej normy konstytucyjnej, ustawowej, która nakazywałaby podatnikowi, aby płacił najwyższe podatki. Co więcej, z ogólnych przepisów OP i zwykłych ustaw dot. opodatkowania wynika, że podatnik może zmniejszać wysokość zobowiązań podatkowych, ale pod jednym warunkiem: to zmniejszanie, redukowanie zobowiązania podatkowego musi wynikać z treści ustaw podatkowych. Czyli stosuje legalne, przewidziane w ustawie podatkowej, zwolnienia, wyłączenia lub ulgi. Tylko w sposób zgody z prawem publicznym można zmniejszać treść obowiązków podatkowych.

 

Gwarancja nienaruszalności własności

Ma rangę zasady ustrojowej, a zatem wynika wprost z Konstytucji. Jest uzasadniona tym, że, po pierwsze, daje pewność, a więc stabilizację każdemu, kto jest właścicielem, gwarancję, że bez ustawy i za słusznym odszkodowaniem nikt nie zabierze mu własności. Też daje pewność władzy publicznej, która stabilizując system własności, adresuje do niego system podatkowy.

Stabilizacja własności, objęcie jej ustrojową ochroną, zwiększa pewność obrotu gospodarczego, daje konieczny w stos. finansowych element zaufania. Jednocześnie ta ochrona własności jest konieczna dla władzy publicznej, albowiem zaufanie do niej pozwala przedsiębiorcy, jednostce zwiększać, pomnażać majątek i pomnażać dochód. A to pomnożenie majątku zawsze, bo taka jest logika opodatkowania, przekształca się w dochody podatkowe. Czyli stabilizacja własności, określenie jej nienaruszalności zwiększa zakres źródeł opodatkowania, bo jednostka działa w zaufaniu do władzy publicznej i w sposób naturalny i w sposób naturalny powiększa się jej dążenie do pomnażania majątku, zysku.

 

Swoboda zrzeszania się

Przedsiębiorca musi mieć swoją legalną reprezentację. To może być izba przemysłowa, handlowa, gospodarcza, branżowe porozumienia itd.

Dlaczego zrzeszanie się przedsiębiorców ma znaczenie w gospodarce rynkowej? Dlatego, że wyznacza też krąg i zakres obowiązkowych konsultacji władzy publicznej, która wprowadza rozwiązania ustawowe bezpośrednio lub pośrednio dot. prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej. Tej obowiązek konsultacji jest warunkiem konstytucyjności procesu legislacyjnego. Władza publiczna musi skonsultować treść i skutki proponowanych rozwiązań z tymi, którzy są adresatem ich uprawnień lub obowiązków. Jeśli nie ma przedstawiciela, to władza publiczna nie ma partnera do rozmowy.

Obowiązek konsultacji nie oznacza, że respektowany jest głos i opinia tych, którzy są konsultowani. Władza publiczna może tą opinię zlekceważyć. Ale brak tej konsultacji jest jedną z przesłanek niekonstytucyjności rozwiązania. Decyduje o tym TK.

W demokratycznym państwie prawnym obowiązek konsultacji rozwiązań legislacyjnych staje się jednym z kanonów sprawiedliwościowej …  Władza publiczna konsultuje nie tylko treść obowiązków podatkowych, ale także tych rozwiązań, które dotyczą wszystkich sfer finansów publicznych.

 

Swoboda wykonywania zawodu, przemieszczania (?)

Ma również konstytucyjne gwarancje, ale ze swobodą podejmowania zawodu, przemieszczania kapitału łączy się aspekt podatkowy.

Od stuleci nic się nie zmienia, gdy chodzi o nawyk postępowania.

Adam Smith zauważył, że migracja kapitału, pracy związana jest przede wszystkim z poziomem obciążenia. Pisał tak: właściciel kapitału zawsze przeniesie go do kraju bardziej przyjaznego a ten, kto świadczy pracę także tak uczyni.

To było zwrócenie uwagi na międzynarodową konkurencję, która sprawia, że podatnik porównuje warunki opodatkowania kapitału, pracy, usług i wybiera te, które z jego punktu widzenia są najkorzystniejsze. Zatem przemieszczanie kapitału i migracja za pracą stawiają taki problem: jak opodatkować takie dochody?

Z punktu widzenia podatnika nie może on płacić dwukrotnie podatku z tego samego tytułu. Z punktu widzenia władzy publicznej problem jest taki: w jaki sposób od podatnika, który wyjechał z kraju, ściągnąć podatki pomimo tego, że pracę wykonuje za granicą?

Zawierane są umowy dot. podwójnego opodatkowania. Są to umowy bilateralne między państwami, dotyczące zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu dochodów, majątku. Polska zawarł blisko 150 takich umów.

Jaki jest sens tych umów? To są umowy, które rozgraniczają władztwo podatkowe państw wg charakterystycznego schematu. U jego podstaw leży reguła, dzięki której każde z dwóch państw w określonym procencie, określonej proporcji partycypuje w dochodach podatkowych. Inaczej mówiąc te dwa państwa dzielą się tym dochodem podatkowym, ale w taki sposób, żeby podatnik nie musiał dwukrotnie płacić tej samej kwoty z tego samego tytułu. I to dotyczy przede wszystkim osób fizycznych.

Natomiast w odniesieniu do przedsiębiorcy, do wszystkich, którzy prowadzą działalność gospodarczą reguła opodatkowania jest inna. Mianowicie o treści obowiązku podatkowego decyduje miejsce położenia (co do zasady) siedziby prawnej. Ono przesądza, gdzie i czy w ogóle płacony jest podatek. Ale od tej zasady stosowane są wyjątki. Najogólniej dotyczą one problemu następującego: zdarza się, że siedziba prawna i siedziba faktyczna różnią się od siebie. Czyli pozornie w celu obejścia obowiązku podatkowego siedziba prawna położona jest za granicą, ale faktycznie znajduje się ona w Polsce. Wtedy, gdy jest ten rozdźwięk między tymi miejscami położenia przyjmuje się, że treść obowiązku podatkowego ocenia się wg miejsca położenia faktycznej. Ta siedziba zapewnia realne wpływy podatkowe.

Jeśli spojrzymy na problem gospodarka rynkowa a finanse publiczne całościowo, to widać, że każdy z elementów składowych cech wyróżniających tę gospodarkę w sposób wielostronny powiązany jest z systemem finansów publicznych. Widać, że to układ finansów publicznych oddziałuje na treść i zakres przedsięwzięć gospodarczych.

 

Dobro publiczne a finanse publiczne

Pojęcie „dobro publiczne” budowane jest w opozycji do dobra jednostki, dobra indywidualnego, prywatnego. Jedno i drugie dobro (prywatne i publiczne) musi korzystać z podobnej ochrony prawnej, gwarantowanej przez Konstytucję.

Określenie dobro prywatne a dobro publiczne ma charakterystyczny rodowód i wiąże się z problemem co najmniej dwóch charakterystycznych sposobów finansowania jednostek. Z dwoma sposobami zatem finansowania konsumpcji, bądź też z dwoma sposobami finansowania potrzeb.

W każdym społeczeństwie potrzeby jednostki mogą być finansowane indywidualnie, z prywatnych dochodów, z własnej kieszeni, i w takim przypadku zakres tych potrzeb jest zawsze funkcją pochodną dochodów. Czyli możliwości i skala finansowania potrzeb zależy od tego, jaki jest indywidualny, prywatny dochód jednostki. Poziom tego dochodu potrafi  eliminować z rynku. Ale zawsze, od początków cywilizacji, były takie potrzeby, które mogły  być sfinansowane tylko dzięki temu, że wszyscy wspólnie składali się na ich finansowanie. To określenie „składali się” jest niefortunne dlatego, że nie była to składka dobrowolna. Były potrzeby dot. bezpieczeństwa, dot. organizacji i wymiaru sprawiedliwości, dot. funkcjonowania administracji, które były niezbędne dla zapewnienia normalnego biegu życia gospodarczego, społecznego i to były pierwsze potrzeby publiczne wspólne, które mogły być sfinansowane dzięki partycypacji każdego w ich finansowaniu. Ta partycypacja przybierała formę podatkową. Ze scentralizowanego zasobu tych środków, czyli budżetu władza finansowała te rzeczy. Były to pierwsze dobra publiczne.

W miarę rozwoju cywilizacyjnego dochodziły nowe obowiązki, które przyjmowało na siebie nowożytne państwo. Dotyczyły one ochrony zdrowia, nauki, oświaty, kultury. Obowiązek finansowania tych dóbr wzięło na siebie państwo, ale przecież nie finansowało ich z tzw. „pustego pieniądza”. Finansowało je z okrojenia dochodów ludności w formie podatkowej.

Początkowo władza publiczna ponosiła w pełnej wysokości wydatki związane z ich finansowaniem, ale z czasem zaczęły one w budżecie państwa dominować. Zaczęły się rozrastać pod wzgl. zakresu, treści. Władza publiczna zaczęła wówczas dzielić się tymi obowiązkami w finansowaniu tych dóbr z jednostką. Jak? Otóż nie finansowała tych dóbr w całości, ale tylko w części. Z czasem stało się tak, że te dobra publiczne władza publiczna finansuje tylko w części.

 

Skąd określenie „dobro publiczne”? Oznacza ono, że dane dobro jest finansowane z budżetu państwa, bądź z budżetu samorządu terytorialnego.

Jednocześnie współczesne konstytucje podnoszą niektóre z tych dóbr do rangi wartości konstytucyjnie chronionych. Tak jest w PL. Niezmienione zostały te pierwsze dobra w katalogu: bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, administracja publiczna, wymiar sprawiedliwości, ale doszły też nowe: ochrona zdrowia, bezpieczeństwo ekonomiczne, nauka, kultura, infrastruktura, oświata.

Jednocześnie Konstytucja przy każdym z tych dóbr zawiera charakterystyczne i identyczne rozwiązanie: „szczegóły określa ustawa”. Zakres finansowania uzależniony jest więc od finansowych możliwości budżetu. Dane dobro ma charakter dobra publicznego, ale zakres jego finansowania oznacza tyle, „w zależności od możliwości finansowych budżetu państwa”.

W finansowaniu tych dóbr publicznych konkurują ze sobą dwie zasady:

               1. zasada pomocniczości

               2. zasada egalitaryzmu.

Egalitaryzm w finansowaniu tych dóbr jest potężny, dominujący.

 

W jaki sposób problem egalitaryzmu i pomocniczości można ująć? W Preambule Konstytucji jest zwrot użyty „dobra podstawowe finansuje się z uwzględnieniem zasady pomocniczości i egalitaryzmu”, treść zasady pomocniczości nie została jednak na szczęście określona, bo to byłoby nierozsądne.

PAŃSTWO

SAMORZĄD

STRUKTURY SPOŁECZNE

JEDNOSTKA

 

 

 

 

 

 

 

 

Najwięcej …

Na samym dole jest jednostka, która wszystko dźwiga, bo od jednostki w górę płyną dochody: podatki, podatki samorządowe, do struktur społecznych płyną dobrowolne wpłaty itd. Można odliczyć i przekazać część dochodu na określone cele społeczne. Obywatelowi nie pozostaje wiele dochodu na to, by sfinansować to, co mieści się w kategorii dobra publicznego: ochronę zdrowia, naukę, oświatę, infrastrukturę, wypoczynek itd.

Ta piramida jest ilustracją aktywności… Jej następstwem jest przede wszystkim nacisk fiskalny na jednostkę.

Na czym polega ten egalitaryzm?

Pierwsze rozwiązanie konstytucyjne mówi o tym, że ochrona zdrowia jest dostępna każdemu na równych zasadach, niezależnie od jego sytuacji materialnej. Oznacza to zobowiązanie państwa, by finansować ochronę zdrowia w równym stopniu ludzi zamożnych, niezamożnych itd.

Egalitaryzm to także finansowanie szkolnictwa. Konstytucja stanowi, że co do zasady nauka jest bezpłatna. Czy ten system jest tak zorganizowany, że ta zasada jest spełniona? Nie do końca, bo jednostka to finansuje.

Ta piramida powinna wyglądać tak:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Na podstawie powinna być jednostka. Nieco wyżej struktury społeczne. Wyżej samorząd, a na szczycie państwo.

Władza publiczna ma do sfinansowania tylko niektóre dobra publiczne. Pozostałe rzeczy finansuje jednostka. Ale jeśli władzy publicznej ubywa zobowiązań, to jednostka oczekuje, że jednostkowe dochody, fundusze nabywcze ulegną wzmocnieniu, czyli że władza publiczna dok. samoograniczenia w treści zobowiązań podatkowych tak, że ciężar podatkowy i wysokość potrzeb dostosuje do tych zadań, które musi spełniać. Jeśli struktura zamożności jednostek się zmieni, to w większym zakresie będą racjonalnie, własnymi dochodami funkcjonować.

Idea egalitaryzmu, czyli równego traktowania niezależnego traktowania jest u nas tak mocno zakorzeniona, że jej przełamanie nie jest możliwe w sensie braku woli politycznej. Ten, kto to zmieni, straci władzę polityczną.

 

Funkcje finansów publicznych

To określenie oznacza zadania, cele w sferze społecznej, gospodarczej, ustrojowej, które można zrealizować, jeżeli w sposób świadomy, a to zakłada polityka finansowa, władza publiczna będzie posługiwała się systemem finansów publicznych.

Poprawne byłoby określenie „funkcje systemu finansów publicznych”, ale używa się określonego skrótu myślowego. Trzeba pamiętać, że same finanse publiczne żadnej funkcji spełniać nie mogą, może je spełniać tylko system.

W ramach zadań, które może spełniać system finansów publicznych ukształtowano dwie grupy: ekonomiczne i polityczne.

Do funkcji ekonomicznych zaliczano funkcję rozdzielczą, stymulacyjną, ewidencyjno-kontrolną, alokacyjną.

Natomiast funkcja polityczna dot. zawsze dwóch zagadnień: kształtowania polityki finansów publicznych i określania jej uniwersalnych zadań, i dotyczyła po drugie zarządzania finansami publicznymi.

Te funkcje ekonomiczne finansów publicznych współcześnie przekształciły się w:

               1) funkcję redystrybucyjną

               2) funkcję stabilizacyjną

               3) funkcję alokacyjną.

 

Natomiast funkcje polityczne finansów publicznych, a dokładniej ta pierwsza dot. polityki skazuje na cele, które niezależnie od czasu będą traktowane jako podstawowe, strategiczne zadania, które można osiągnąć za pomocą polityki. Można je ująć tak:

               Wzrost gospodarczy

               Ograniczanie poziomu bezrobocia

               Dbałość o wartość pieniądza

               Bezpieczeństwo zewnętrzne systemu finansowego

               Bezpieczeństwo wewnętrzne systemu finansowego

               Wspieranie konkurencyjności gospodarki.

 

Jest tylko jedno kryterium, które pozwala ocenić racjonalność polityki finansowej. Jest nim stopień realizacji zakładanych zadań. Ta świadoma polityka wiąże się także współcześnie z zarządzaniem finansami publicznymi. Sprawuje ją na etapie wykonawczym Minister Finansów.

 

Jak można scharakteryzować poszczególne funkcje finansów publicznych?

Ad. 1) Funkcja redystrybucyjna

Oznacza, że władza publiczna uznaje za konieczne dokonanie wtórnego podziału dochodu narodowego. Podział pierwotny dokonał się bowiem w następstwie mechanizmów gospodarki rynkowej.

Te mechanizmy sprawiły, że w określonych regionach gospodarczych kraju skumulowały się dochody będące następstwem działalności gospodarczej, a także w ręku jednostki w wyniku działalności zarobkowej powstał określony dochód.

Władza publiczna nie może pozostawić dochodu w miejscu i w dyspozycji tych podmiotów, które go uzyskały. Gdyby tak postąpiła, to objawiłyby się negatywne skutki co najmniej dwojakiego rodzaju:

Po pierwsze, dochód pozostawionych w tych regionach geograficznych kraju, w którym został ukształtowany powodowałby, że tempo wzrostu gospodarczego byłoby zróżnicowane; dynamiczniej i szybciej rozwijałyby się silne pod względem przemysłowym regiony gospodarcze. Jednocześnie dokonywałby się proces ubożenia pozostałej geograficznie części kraju.

Po drugie, pozostawienie dochodów w pełnej wysokości w ręku tych, którzy otrzymali go z działalności zarobkowej, spowodowałoby następstwo negatywne społecznie, czyli szybko postępujące rozwarstwienie społeczeństwa. Powstałyby dwa skrajne bieguny. W uproszczeniu: bogactwa i ubóstwa.

Dlatego też władza publiczna, która ustrojowy obowiązek dbania o rozwój gospodarczy państwa jako całości, a jednocześnie wspomagania finansowego najmniej zamożnych grup społecznych, musi korygować zysk i dochód ukształtowany przez mechanizmy rynkowe.

Ta korekta uzasadniona jest też tym, że władza publiczna ma do spełnienia obowiązki wynikające z Konstytucji, a ich realizacja uzależniona jest od dochodów. Tym czasem władza publiczna nie ma żadnych własnych źródeł dochodów. Może tylko w formie władczej sięgać do dochodu podatnika.

Wtórny podział dochodu narodowego dokonuje się poprzez system transferów środków publicznych. Istota tego transferu polega na tym: po pierwsze, władza publiczna dokonuje podatkowego okrojenia zysków i dochodów. Po drugie, to okrojenie podatkowe stanowi dochód budżetu państwa. Są to scentralizowane zasoby publiczne. Ich synonimem jest budżet państwa. Po trzecie, z budżetu państwa płyną transfery, czyli środki niepodlegające zwrotowi. One wpływają pod różnymi tytułami prawnymi do kieszeni jednostki (renty, stypendia, zasiłki), ale także płyną do organów władzy i administracji publicznej, które mają obowiązek sfinansowania tych zadań z zakresu działań publicznych, które są objęte treścią ich obowiązków.

System transferów środków publicznych z budżetu do pozostałych podmiotów ma jeden uniwersalny, podstawowy cel: ma ukształtować poziom funduszy nabywczych tak, aby można było sfinansować odpowiednio jednostkową, indywidualną konsumpcję, bądź też sfinansować wydatki organów władzy publicznej.

Redystrybucja oznacza konflikt interesów. Konflikt ma charakter ekonomiczny. Wiąże się z następującą wątpliwością: dlaczego władza publiczna z moich dochodów ma finansować konsumpcję innej jednostki? Po drugie, w jakim zakresie? Dlaczego mam partycypować w finansowaniu konsumpcji?

Redystrybucja oznacza zatem zapewnienie każdemu stosownie do jego potrzeb udział w dochodzie narodowym. Udział w dochodzie narodowym jest synonimem tego, że wytworzone produkty i usługi trafiają do tego, kto ma być ostatecznym nabywcą. Redystrybucja oznacza, że pieniądz ma siłę sprawczą polegającą na tym, że dokonuje się przemieszczenie towaru: w jedną stronę płynie pieniądz, w drugą towar. TO jest podział dochodu taki, który władza publiczna uznaje za słuszniejszy, bardziej sprawiedliwy od tego, który ukształtował rynek.

Redystrybucyjna funkcja dot. każdego z nas.

Pytanie, od czego zależy mój udział w wytworzonym dochodzie narodowym. Uzależniony jest on od dwóch finansowych czynników: funduszu nabywczego i cen.

FUNDUSZEM NABYWCZYM jest ta kwota dochodu lub zysku, która pozostaje do mojej wyłącznej dyspozycji po zapłaceniu wszystkich zobowiązań publicznych i prywatnych. Odzwierciedla on mój udział w dochodzie narodowym tylko nominalnie. Nominalna dlatego, że jego wysokość musi być odniesiona do systemu cen. Ten system cen wyznacza realną siłę funduszu nabywczego.

Z punktu widzenia jednostki podstawowe znaczenie ma kryterium indywidualnej redystrybucji, bo ono pozwala ocenić, ile przypada mnie indywidualnie, jaka część dochodu narodowego trafia do mnie.

Innym kryterium jest kryterium makroekonomiczne i makrospołeczne. Kryterium makrospołeczne odnosi się do udziału w redystrybucji poszczególnych grup społecznych. (…)

Kryterium makroekonomiczne to jest wskazanie, w jakim zakresie w dochodzie narodowym uczestniczą poszczególne działy, branże, rodzaje działalności gospodarczej, usługowej. Czyli w jaki sposób redystrybucja zmienia pozycję ekonomiczną tych działów gospodarki narodowej.

 

Ad. 3) Funkcja alokacyjna

Zwrot „alokacja” jest synonimem rozmieszczenia w skali całej gospodarki narodowej: kapitału i pracy. Czyli dwóch czynników, które determinują możliwość wzrostu gospodarczego, a tym samym przesądzają o poziomie życia społecznego.

Co do zasady decyduje o ich rozmieszczeniu rynek, ale przecież są dwa rynki: dóbr prywatnych i publicznych. Na tym pierwszym funkcjonują i działają prawa ekonomiczne, czyli prawa gospodarki rynkowej.

Drugi rynek co do zasady wyklucza mechanizm gospodarki rynkowej. Bo na tym rynku o podziale dóbr przesądza decyzja polityczna. Decyzja, która dotyczy treści budżetu państwa. Polityczna dlatego, że dochody i wydatki decydują o tym, w jakim zakresie dobra publiczne będą finansowane.

Uwzględniając ten podział można powiedzieć, że mechanizm gospodarki rynkowej przesądza o alokacji pracy i kapitału na rynku dóbr prywatnych. Na rynku dóbr publicznych decyduje decyzja polityczna. Oznacza to, że w takim ujęciu modelowym, idealizacyjnym na rynku dóbr prywatnych o pracy i kapitale przesądza przede wszystkim konkurencja oraz popyt. Bo łącznie te dwa elementy są kluczowe dla produkcji lub usług. Bez popytu konsumentów nie ma sprzedaży, nie ma zysku. To drugie założenie idealizacyjne mówi, że konsument i jego potrzeby rozpoznawane przez przedsiębiorcę decydują o strukturze i wielkości produkcji, a skoro tak, to za nimi postępuje kapitał i praca. Te założenia idealizacyjne są fikcją dlatego, że konsument na rynku nie ma nic do powiedzenia poza tym, że musi zapłacić za towar. A procesy w gospodarce powoli zacierają działanie prawa konkurencji, albowiem następuje koncentracja kapitału w tym samym ręku, a po drugie nie ma wątpliwości, że strukturę popytu i jego kierunek przesądza reklama. To ona kształtuje nawyki konsumentów.

Są także takie dobra, których nie można urynkowić. Trudno sobie wyobrazić, że na zasadach wolnego rynku funkcjonuje bezpieczeństwo państwa: obrona, wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo wewnętrzne, administracja, polityka zagraniczna itd. To oznacza, że o finansowaniu tych przedsięwzięć decyduje także decyzja polityczna. Nie można urynkowić pewnych działań w państwie.

Chociaż wielu twierdzi, iż granica państwa znajduje się w rękach prywatnych, celników… Ale to pewnie złośliwości J

 

Ad. 2) Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych

Kiedyś to była funkcja „stymulacyjna”, „bodźcowa”, „interwencyjna”. Dziś mówi się „stabilizacyjna”.

Mechanizm gospodarki rynkowej samoczynnie nie zapewni realizacji takich zadań, jak:                wzrost gospodarczy,

ograniczanie poziomu bezrobocia,

konkurencyjność gospodarki,

bezpieczeństwo systemu bankowego,

wartość złotówki.

A to oznacza, że procesy gospodarcze zawsze będą przebiegały z różnym natężeniem w czasie. Oprócz wzrostu gospodarczego będzie się pojawiała też dekoniunktura.

Obowiązkiem władzy publicznej jest więc wspieranie procesów gospodarczych, ale władza publiczna może to uczynić tylko w sposób zgodny ze standardem interwencjonizmu. Może się posłużyć zarówno metodą monetarystyczną, używać pieniądza i kredytu, a także fiskalną, czyli metodą polityki budżetowej, w ramach której decydujące znaczenie uzyskują podatki, dotacje, subwencje, poziom deficytu, ew. poziom nadwyżki budżetowej i państwowego długu publicznego.

Metody monetarystyczne skupione są w ręku BC. Metody fiskalne  w ręku władzy wykonawczej.

W zależności od tego, które elementy w polityce finansowej dominują: monetarystyczne czy fiskalne, tak określa się podstawowy nurt polityki finansowej. Mówimy bądź o monetarystach bądź o fiskalistach.

W Polsce monetarystyczny kierunek myślenia prezentował Leszek Balcerowicz. Ale realia gospodarcze są takie, że te dwie metody stosowane są łącznie. Monetarystyczna jest lepsza, skuteczniejsza, bo umożliwia reagowanie ad hoc, stosownie do szybko dokonujących się zmian procesów gospodarczych, społecznych, zewnętrznych i wewnętrznych. Decyzję podejmuje Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej, nie ma opieszałości w działaniu. O zastosowaniu tych środków decyduje wyłącznie własna ocena sytuacji gospodarczej i społecznej, a z tą diagnozą łączy się także odpowiedzialność za przyjęte rozwiązanie (np. podwyżkę stóp procentowych).

Metoda fiskalna jest metodą żółwia dlatego, że oddziałuje się przy pomocy budżetu państwa. Rozwiązania przyjęte w budżecie mogą być nieadekwatne do czasu, w którym są stosowane dlatego, że budżet jest opracowywany na pół roku przed upływem roku kalendarzowego. Wtedy też dokonuje się oceny, diagnozy gospodarki globalnej i wewnętrznej. Przyjmuje się propozycje rozwiązań podatkowych, dot. subwencji, dotacji, i od uchwalenia budżetu do jego wejścia w życie upływa co najmniej pół roku. Nawet trafna diagnoza gospodarcza może być po pół roku nieaktualna.

Ponadto jest naturalna bariera wiedzy o kształtowaniu i przebiegu procesów gospodarczych. Bardzo często decyduje intuicja, przypuszczenia, ocena na zasadzie prawdopodobieństwa przebiegu procesów pieniężnych, gospodarczych itd. Dlatego metoda fiskalna jest opieszała w stosunku do zadań pojawiających się w trakcie każdego roku.

 

Daniny publiczne, czyli podatki. Pojęcie i cechy podatków.

Oprócz ujęcia doktrynalnego jest legalna, a więc prawna definicja PODATKU. Określa ona cechy, które muszą być spełnione, aby można dane świadczenie uznać za podatkowe. Wskazując te cechy OP ich nie charakteryzuje. Są one dopełniane treścią, która wynika zarówno z komentarzy doktryny podatkowej, jak również z orzeczeń sądownictwa. I to poczynając od orzeczeń międzywojennego Najwyższego Trybunału Administracyjnego po orzeczenia współczesnych SA i TK.

Podatek jest świadczeniem publicznoprawnym. Ale cóż to znaczy?

Po pierwsze oznacza to, że jest to świadczenie bezwarunkowe, czyli nakładane jednostronnie przez władzę publiczną. Wynika ono zatem z atrybutu władztwa państwa. Publicznoprawny charakter oznacza, że władza publiczna nie pyta nikogo: chcesz być podatnikiem, czy nie? Oznacza o również, że zakres tego obowiązku sięga tak daleko, jak daleko sięga władza publiczna – obowiązuje na całym terytorium będącym we władaniu władzy politycznej.

Oznacza to również, że jest to świadczenie, które musi być bezwarunkowo spełniane przez daną jednostkę tego, kto władzy publicznej jest podporządkowany.

Ponadto podatek jest świadczeniem publicznoprawnym przymusowym.

Oznacza to, że niespełnianie zobowiązań podatkowych jest zagrożone sankcją prawną zastosowania środków także prawem określonych, które przymuszą podatnika do spełnienia świadczenia podatkowego. Pożądane jest i oczekiwane dobrowolne spełnianie zobowiązań podatkowych. Środkami przymusu są między innymi te, które dot. postępowania egzekucyjnego.

Ponadto podatek nie wynika z umowy między państwem a jednostką. Oznacza też, że takie wartości konstytucyjnie chronione, jak majątek, dochód są tylko wartością względną, albowiem podlegającą opodatkowaniu.

Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym.

To jest cecha wyróżniająca dlatego, że znajduje swoje uzasadnienie w publicznoprawnym charakterze podatku, jego przymusowym charakterze. Bezzwrotność oznacza, że środki pieniężne pobierane w formie podatku wpływają do budżetu w sposób ostateczny. Tym różni się od pożyczki czy kredytu.

Ale są wyjątki. Np. podatek nadpłacony, pobrany bez podstawy prawnej. To są wyjątki wskazujące na to, że w pewnych szczególnych przypadkach podatek pobrany bez podstawy prawnej lub wysokości większej od należnej musi zostać zwrócony i ten zwrot nie przekreśla tej cechy, która mówi, że to świadczenie bezzwrotne.

Podatek jest świadczeniem pieniężnym.

Ta cecha wykształciła się w procesie ewolucyjnym dlatego, że pierwsze podatki płacono w naturze (dziesięcina). Z ksiąg Starego i Nowego Testamentu wynika, że podatek dot. dóbr materialnych. Obowiązek oddania dziesiątej części majątku szybko przekształcił się w obowiązek, podatek pieniężny.

To świadczenie nieekwiwalentne.

Oznacza to, że władza nie musi się podatnikowi odwdzięczać się, bo ten obowiązek istnieje bezwarunkowo.

Niekiedy wskazuje się, że służą podatki finansowaniu tych dóbr, z których wszyscy korzystamy. Ale po pierwsze, nie ma żadnego bezpośredniego związku między zapłatą podatku a korzystaniem z dóbr publicznych, ani pomiędzy wysokością podatku a zakresem korzystania z dóbr.

Nieekwiwalentność oznacza, że przepływowi środków nie towarzyszy żadne świadczenie wzajemne państwa. Dlatego podatek to „środek transferowy”.

Podatek to świadczenie pobierane na rzecz województwa, powiatu i gminy.

Wskazuje się, kto jest beneficjentem tych środków pieniężnych. Jest nim budżet państwa, powiatu, województwa lub gminy.

Jest on ustanawiany w formie ustawy.

Ustawowy charakter podatku ingeruje w prawa podmiotowe, może więc pochodzić tylko od władzy parlamentarnej. Ponadto zapobiega ten obowiązek arbitralności władzy wykonawczej. Po trzecie zapobiega także samowoli w określaniu treści podatku i w realizacji zobowiązań podatkowych.

Zapobiega samowoli na etapie treści podatku, że kontrolę sprawuje TK. Na etapie wykonywania zobowiązań kontrolę organów podatkowych, ich legalności sprawuje SA.

 

20.06.2013

Sprawy organizacyjne: zagadnienia dot. prawa bankowego

Europejski system banków centralnych – kiedy powstał, jaka jest struktura, jakie spełnia funkcje, w jaki sposób je realizuje

 

Państwo a podatnik; wiedza o władzy publicznej o opodatkowaniu

Podatnikami stajemy się mimo woli, a w zasadzie w brew naszej woli. To dobrze ilustruje szereg pytań a mianowicie czy można zrezygnować z pobierania wynagrodzenia emerytury, renty, zasiłków.

Czy można zrezygnować z zapłaty za dostawę towarów, usług?

Czy można zrezygnować z kupna nieruchomości, wtedy gdy nas na to stać → domu mieszkania, działki?

Czy można zrezygnować z kupna towarów i usług na rynku?

Otóż nie - a wszystkie te zdarzenia sprawiają, że aktualizuje się obowiązek podatkowy. Wszystkie one związane są z obowiązkiem świadczeń publiczno-prawnych. Dlatego określenie „stajemy się podatnikami mimo woli“. Władza publiczna ma do podatnika jeden apel – bądź uczciwy w spełnianiu zobowiązań podatkowych. Uzasadnia to wezwanie dwoma argumentami:

1. jeśli nie jesteś uczciwy w spełnianiu zobowiązań podatkowych, to tym samym występujesz przeciwko tym, którzy rzetelnie ten obowiązek spełniają;

2. będąc nierzetelnym, występujesz przeciwko tym wszystkim, którzy są beneficjentami, a wiec korzystają ze świadczeń, funduszy budżetowych.

Apel dotyczący rzetelności w spełnianiu obowiązków podatkowych i te argumenty maja uświadomić, ze obowiązek podatkowy, który jest uciążliwy, albowiem ogranicza nasze prawa podmiotowe, jednocześnie jest obowiązkiem, w następstwie którego możliwe jest by państwo spełniało wszystkie swoje funkcje. Aby organizm państwa w sferze ustrojowej, gospodarczej, społecznej mógł funkcjonować.