Finanse od strony prawnej-zjawiska i procesy pieniężne w których występuje w postaci przepływających promieni
4 funkcje pieniądza:
środek wymiany dóbr
środek płatniczy
środek przechowywania wartości (tezauryzacji)
miernik wartości i wyceny
Finanse od strony ekonomicznej- gromadzenie i podział środków pieniężnych
Podział finansów:
publiczne-publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulujące; obejmują budżet państwa, budżety jednostek państwa
prywatne-osób fizycznych lub podmiotów gospodarczych
1.Gromadzone są na zasadzie przemysłu i służą zaspokajaniu potrzeb państwa i ludności -potrzeby zbiorowe
2 Zasięg-zakres oddziaływania publicznych jest znacznie szerszy
3.finanse publiczne wpływają na stan równowagi gospodarczej w państwie
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
1.Alokacyjna
2.Dystybucyjna
3.Stabilizacyjna
Ad.1
4 sytuacje kiedy zasadna jest ingerencja państwa w środki produkcji:
kiedy występuje monopol (dyktat warunków) (Urząd Antymonopolowy)
• pojawienie się monopolu naturalnego-w tych branżach które są w stanie wygenerować niskie koszty (energetyka)
działalność czynników zewnętrznych (klęski żywiołowe)
kiedy istnieje potrzeba dotowania przedsiębiorstw działających na potrzeby zbiorowości(poczta, służba zdrowia)
Ad.2
Podział dochodu i majątku będących w dyspozycji osób fizycznych i prawnych (np. rozdysponowanie na potrzeby zbiorowe).Następuje przeniesienie środków os. fizycznych na rzecz państwa i później wracają lub nie
Ad.3
Pełne wykorzystywanie czynników produkcji.
Państwo dąży do uzyskania możliwie największego zatrudnienia(przeciwdziałanie bezrobociu)
ograniczenie inflacji
zapewnienie wzrostu gospodarczego
Ustawa o finansach publicznych 26 XI 1998
Podział sektora finansów publicznych:
rządowy
samorządowy
Rządowy
org. władzy publicznej i podległe im jednostki (urzędy skarbowe, celne, izby skarbowe)
Samorządowy- jednostki sam. terytorialnego
Posługiwanie się finansami publicznymi:
1.Jawność i przejrzystość- art.11
*jawność sejmowej debaty budżetowej
debat nad budżetem samorządów
*podawanie do wiadomości publicznej szeregu informacji na temat finansów publicznych (kwoty deficytu, długu, subwencji, dotacji)
2.Zasada gospodarki finansowej -art. 24,25,26 - ujęte w budżecie dochody są prognozą ,natomiast ujęte wydatki stanowią nieprzekraczalny limit
3.Zasada dokonywania wydatków publicznych-powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny. Powinny zapewnić terminową realizację zobowiązań- art. 28
4.Ograniczenia deficytu budżetowego art. 36-39 -nadwyżka wydatków nad dochodami państwa
FORMY ORGANIZACYJNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
Podmioty wymienione w ustawie (tylko i wyłącznie)
jednostka budżetowa
zakład budżetowy
gospodarstwo pomocnicze
środki specjalne
fundusze celowe
JEDNOSTKA BUDŻETOWA-podmiot sektora finansów publicznych który wszystkie swoje dochody przekazuje dla państwa a wydatki pokrywane są ze środków budżetowych
Rozliczenie brutto jednostki z państwem
np. centralne organy państwa (ministerstwa), sądy
ZAKŁAD BUDŻETOWY -jednostka która swoje wydatki pokrywa ze środków budżetowych , natomiast swoje dochody przeznacza dla państwa lub na własne potrzeby.
Rozliczenie netto z państwem
np. oświata, szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia
GOSPODARSTWO POMOCNICZE- wyodrębniona pod względem organizacyjnym i finansowym część działalności jednostki budżetowej
może swoje dochody przeznaczać na własne cele
może otrzymywać dotacje z państwa
np. ośrodki szkoleniowe, wypoczynkowe przy ministerstwach, zakłady pracy przy więzieniach
ŚRODKI SPECJALNE-środki finansowe trzymane przez jednostki na ściśle wyodrębnionych rachunkach .Na podstawie ustaw gromadzone.
np. środki z poboru podatku w dniu egzekucji
FUNDUSZE CELOWE-fundusz powołany w drodze ustawy przed dniem 1 I 1999 (przed wejściem ust. o finansach publicznych) .
Przychody funduszu celowego pochodzą z budżetu państwa
Wydatki przeznaczone na ściśle oznaczone cele
F.C. są obecnie niemożliwe do powoływania
Jest to instytucja która burzy przejrzystość budżetu państwa (fundusz ubezpieczeń społecznych; gwarantowanych świadczeń pracowniczych, emerytalno-rentowo-rolnicze )
GOSPODARKA FINANSOWA-tworzenie, gromadzenie, dzielenie i wydawanie zasobów pieniężnych
Państwo realizuje ją w sposób bezzwrotny i zwrotny
Metoda bezzwrotna- nieodpłatne i bezzwrotne wyposażenie jednostek w środki pochodzące z budżetu (do jednostek budżetowych, do jedn. samorządu teryt.
Metoda zwrotna-wyposażenie jednostek w środki pochodzące z budżetu na czas określony, z koniecznością ich zwrotu (gł. przedsiębiorstwa)
POLITYKA FINANSOWA-działalność polegająca na ustalaniu i realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych .Główne znaczenie ma skuteczność tej polityki-to jest kryterium oceny
SYSTEM FINANSOWY-ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez prawo finansowe.
SYSTEMATYKA PRAWA FINANSOWEGO
I- prawo budżetowe- regulowane przez ust. o finansach publicznych oraz ustawy budżetowe na dany rok
II-prawo podatkowe -ust. ”Ordynacja podatkowa” oraz ustawy powołujące konkretne przypadki
III- prawo celne -ust. „Kodeks celny”
IV-prawo finansowe ubezpieczeń- ust. „O działalności ubezpieczeniowej ”-ubezpieczenia gospodarcze
ust .”O powszechnym ubezpieczeniu emerytalnym”- ub. osobowe
V-prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego- ust. ”o finansach publicznych”
ust. „o dochodach jednostek samorządu terytorialnego” VI-prawo walutowe i dewizowe- Kodeks dewizowy i ust. o NBP VII-prawo bankowe- ust. o prawie bankowym i ust. o NBP
VIII-prawo finansowe podmiotów gospodarczych (dotyczy też finansów prywatnych)-„o działalności gospodarczej” , Kodeks cywilny , „Prawo spółek handlowych”
ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO -art.87 Konstytucji= jednocześnie źródła pr.finansowego
Akty wykonawcze-normują sprawy szczegółowe z danej dziedziny i służą do wykonywania ustawy
Postanowienia Konstytucji odnoszące się do finansów publicznych:
1. Regulacje dotyczące specyficznego prawodawstwa finansowego -art. 84, 168, 190, 216, 217-normy ogólne, normy podstawowe tworzą podstawowe zasady
2. Przepisy dotyczące danin publicznych (podatki) - art. 84, 123 ,167, 168, 217
3. Regulacje poświęcone budżetowi państwa- art. 146, 190, 204, 219-226
4. Odnoszące się do Centralnego Banku Państwa i polityki pieniężnej -art. 204, 227
5. Zasady gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego- art. 167, 168, 171 1-5 należą do uregulowań bezpośrednio odnoszących się do uregulowań publicznych POŚREDNIO DOTYCZĄCE FINANSÓW PUBLICZNYCH (cały czas Konstytucja)
1.O charakterze ogólnym, ustrojowym które mają zastosowanie do Finansów Publicznych i do innych dziedzin
np. źródła prawa, tryb uchwalania ustaw, sądy
2.Te które wprowadzają określone struktury, procedury oraz wolności i prawa ekonomiczne
np. gwarancja powszechnego dostępu do sądów, dwuinstancyjność)
3.Podstawowe zasady prawa które wpływają na kształt i wykładnię prawa finansowego
np. zasada nieretroakcji
NORMA PRAWA FINANSOWEGO |
||
Hipoteza
|
Dyspozycja
|
Sankcja
|
1.Powoływanie się na źródła prawa 2.powoływanie się na stan faktyczny |
Przedmiot normy -określone zachowanie się Niesie ze sobą powstanie zobowiązania jednej osoby i uprawnienie drugiej Zobowiązany-bierny Upoważniony- czynny |
Pewne dolegliwości karne i materialne „Kodeks karny skarbowy” + niektóre ustawy |
Cecha szczególnie odróżniająca od innych norm-charakter stymulacyjny -nie określają celów (ani formalnie, ani prawnie
PODZIAŁ NORM PRAWNYCH
1.Ustrojowe-określają organizację ,kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organ władzy
Ust. ”o finansach publicznych” , „Ordynacja podatkowa”
2.Materialne- -tworzą uprawnienia i obowiązki podmiotu stosunków prawnych. Wszystkie ustawy powołujące podatki- Prawo podatkowe materialne
3.Proceduralne- określają reguły postępowania przy stosowaniu norm materialnych -„ordynacja podatkowa, „prawo bankowe”
PODMIOTY PRAWA FINANSOWEGO- osoby bądź jednostki organizacyjne objęte uprawnieniami bądź obowiązkami finansowo-prawnymi
1.Podmioty czynne- uprawnione:
organy państwa
organy jednostek samorządu terytorialnego np. Skarb Państwa 2.Podmioty bierne- zobowiązane-muszą się zastosować do tych norm
osoby fizyczne i jednostki organizacyjne
STOSUNKI FINANSOWO-PRAWNE
Cechy:
majątkowy charakter (przepływ strumieni pieniężnych)
nierównorzędność prawna podmiotów finansowych (bo są czynne i bierne) -inaczej niż PC
nierównorzędność interesu podmiotów finansowych
Interes państwa nie pokrywa się z interesem osoby fizycznej lub jednostki gospodarczej .Nie są jednakowe ale nie są tez sprzeczne-inaczej niż PA (tam interes jest zbieżny)
Przedmiot: uprawnienia i obowiązki finansowo-prawne
PRAWO BUDŻETOWE
Budżet:
1.Zasób pieniężny państwa
2.Roczny plan gospodarowania-gromadzenia i wykorzystywania zasobów pieniężnych gospodarki pieniężnej państwa
3.Akt normatywny-jako ustawa budżetowa która upoważnia rząd do gromadzenia dochodów oraz ich wydatkowania zgodnie z planem.
plan finansowania państwa
budżet państwa dotyczy 1 roku -roku budżetowego
budżet dotyczy przyszłych dochodów i wydatków ,nie odzwierciedla stanu obecnego
budżet jest planem dyrektywnym- zobowiązuje organy państwa do konkretnych zachowań(osiągnięcie odpowiedniego dochodu i poniesienie określonych wydatków
SYSTEM BUDŻETOWY-ogół norm regulujących organizację finansowych organów państwa objętych gospodarką budżetową i określających zasady pobierania dochodu na rzecz budżetu i ich wydatkowania
GOSPODARKA BUDŻETOWA-
Sensu stricto -pobieranie dochodów na rzecz budżetu i dokonywanie wydatków z budżetu
Sensu largo- planowanie budżetu, gromadzenie dochodów, dokonywanie wydatków i kontrola wykonania budżetu.
ZASADY BUDŻETOWE-postulaty które powinien spełniać budżet państwa
1.Uprzedniości
2.Zupełności
3.Jedności
4.Specjalizacji- szczegółowości budżetu
5.Ogółności
6.Jawności
Ad.1-aby budżet był uchwalany przed okresem w jakim ma obowiązywać(przed rokiem budżetowym)-do końca roku poprzedzającego
NARUSZENIE = *obowiązuje prowizorium budżetowe (namiastka budżetu -tymczasowa i skurczona wersja, zawiera podstawowe dochody i wydatki). Może być zastosowane tylko na I kwartał roku budżetowego .Nie może być przedłużone i tylko raz uchwalane
*prerogacja budżetu-przedłużenie ważności budżetu z poprzedniego roku -nie jest dopuszczalne w Polsce.
*prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projektu budżetu -ustawa budżetowa uchwalona przez rząd i przesłana do prezydenta
*upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków (przez parlament) -do wydatków sztywnych (koniecznych )- niedopuszczalne w Polsce
Ad.2-postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków w budżecie (budżetowe brutto- dochody i wydatki nie są ujęte per saldo tylko w całości)
Ad.3-aby wszystkie dochody i wydatki budżetowe były ujęte w 1 akcie normatywnym . Cała gospodarka budżetowa ma być ujęta w budżecie. Przestrzeganie tej zasady ma służyć dokonaniu całościowej analizy wykonania budżetu
NARUSZENIE = kompleksowa ocena gospodarki budżetowej
Odstępstwem od tej zasady są fundusze ( celowe) -ich wydatki nie są ujęte w budżecie
Punkt widzenia formalny-zawarty w 1 ustawie budżetowej,
Punkt widzenia materialny- nie na zasadzie jedności-wpływy budżetowe mają tworzyć 1b fundusz z którego dokonywane są wydatki
Ad.4-postuluje aby dochody i wydatki w budżecie powinny być odpowiednio uporządkowane
aspekt rzeczowy (rodzajowy)-dochody są ujęte według źródeł a wydatki według przeznaczenia
aspekt ilościowy- dochody i wydatki powinny być ujęte w budżecie w określonych kwotach
aspekt czasowy- dochody i wydatki mogą być uzyskiwane i dokonywane w okresie obowiązywania ustawy budżetowej
Ad.5-aby dochody stanowiły źródło pokrycia dla wszelkich wydatków budżetowych. Zakres łączenia dochodów z określonym celem na jaki miałyby zostać przeznaczone. Nie ma znaczenia skąd pochodzą fundusze
Ad.6-postuluje ujawnienie procedury budżetowej czyli planowania, uchylania i wykonywania budżetu oraz ujawnienie samej ustawy budżetowej.
FUNKCJE BUDŻETU
1. Rozdzielcza - przyjmowanie od osób fizycznych i jednostek gospodarczych części ich zasobów płatniczych oraz przydzielenie określonych części tych środków innym podmiotom-funkcja redystrybucyjna finansów
2. Kontrolna - wykorzystanie procesu gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych do kontroli przebiegu procesu systemu budżetowego. Ma służyć wychwyceniu sygnałów określających nieprawidłowości przebiegu procesu gospodarczych . Wyższe wydatki. - proces gromadzenia dochodów
3 rodzaje kontroli budżetu :
1. Wstępna (ex ante )- kontrola planu budżetowego (przy uchwalaniu) ,aby przyjęte założenia były realne
2. Bieżąca - kontrola w toku wykonywania budżetu ,wychwycenie nieprawidłowości w procesach gospodarczych
3. Sprawozdawcza (ex post) - kontrola wykonania budżetu (realizowana po upływie roku budżetowego). Celem jest ocena wykonania budżetu . Realizowana przez Ministra Finansów , NIK, Sejm.
KLASYFIKACJE BUDŻETOWE- sposób grupowania jednorodnych dochodów i wydatków budżetowych. Służy realizacji zasady specjalizacji
Realizowana wg 3 kryteriów :
1. Podmiotowe ogólne
2. Przedmiotowo- funkcjonalne
3. Rodzajowe szczegółowe
Podmiotowe -klasyfikujemy dochody i wydatki budżetowe w tzw. Podziale resortowym -opiera się na podziale org. adm. Publicznej. Podział resortowy i podział na województwa. Tworzy części budżetowe (budżety poszczególnych ministerstw, centralnych organów państwa)
Podmiotowo- funkcjonalne -dochody wg źródeł a wydatki wg celu przeznaczenia środków . To kryterium obejmuje działy budżetowe i rozdziały budżetowe. (budżety poszczególnych branż gospodarki -przemysłu, nauki , oświaty.
Rozdziały - bardzo szczegółowo określa działy budżetowe
Rodzajowe - służy określeniu na jakie konkretne działania mają być przeznaczone wydatki budżetowe. Obejmuje paragrafy, pozycje oraz punkty . Bardzo szczegółowy
WYDATKI BUDŻETOWE
1. na realizację zadań wykonywanych przez organy władzy publicznej; adm. Rządową, sądy i trybunały ,
2. subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
3. dotacje celowe na zadania z zakresu adm. rządowej oraz inne zadania
4. na zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego (zlecone przez ustawy)
5. dofinansowanie zadań własnych jednostek sam. terytorialnego
6. dotacje na zadania określone ustawami
7. współfinansowanie programów realizowanych ze środków zagranicznych
PODZIAŁ WYDATKÓW
I
bieżące
na obsługę długu Skarbu Państwa
wydatki majątkowe Bieżące:
subwencje ogólne dla jedn. samorządu terytorialnego
dotacje
świadczenia na rzecz osób fizycznych (np. wynagrodzenia)
zakupy towarów i usług
inne związane z funkcjonowaniem jedn. budżetowych
dotacje i subwencje = transfery bezzwrotne z budżetu
Subwencja jest przeznaczona na cele ogólne, przekazywana jednostkom samorządu terytorialnego.
Dotacje mają służyć ściśle określonym celom i w przypadku ich niewykorzystania muszą zostać zwrócone. Przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwom, funduszom celowym
Rodzaje dotacji:
1.celowe-przeznaczone na określony cel np. cele inwestycyjne
2.podmiotowe- dofinansowanie działalności konkretnego podmiotu
3.przedmiotowe- dopłaty do określonych wyrobów bądź usług
Wydatki na obsługę Skarbu Państwa
1.z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych (obligacje i bony)
2.oprocentowanie od zaciągniętych kredytów i pożyczek
3.wpłaty związane z udzielanymi przez Skarb Państwa pożyczkami i gwarancjami
Majątkowe
1.wydatki na zakup i objęcie akcji i udziałów w spółkach handlowych
2.wydatki inwestycyjne (inwestycje jednostek budżetowych bądź finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji)
II
1. sztywne (obligatoryjne)- budżet państwa musi je ponosić:
związane z funkcjonowaniem administracji państwowej i realizowaniem funkcji państwa
na finansowanie lub dofinansowanie podmiotu które świadczą usługi na potrzeby zbiorowe społeczeństwa
subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa
na finansowanie lub dofinansowanie podmiotów świadczących usługi społ.
2.gospodarcze -na funkcjonowanie, restrukturyzację i inwestycje
DOCHODY BUDŻETOWE
1. Podatki które zasilają budżet państwa
2. Opłaty które zasilają budżet państwa
3. Cła
4. Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych ,jednoosobowych spółek skarbu państwa
5. Dywidendy -wynikające z udziały w zyskach osób prawnych
6. Wpłaty z zysku NBP
7. Wpłaty z zakładów budżetowych, jednostek budżetowych i gospodarstw pomocniczych
POBOCZNE
odsetki od rachunków bankowych
zapisy
darowizny
PODATEK- świadczenie pieniężne na rzecz państwa lub innego związku publicznoprawnego (tylko gmina) o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym i nieodpłatnym ,pobieranym na podstawie odpowiednich przepisów prawa.
od towarów i usług-VAT
akcyzowy
dochodowy od osób fizycznych
dochodowy od osób prawnych
OPŁATA - „podatek”- „nieodpłatnym” + „odpłatnym”
Opłaty za czynności urzędowe administracji państwowej -znaczki skarbowe
Za usługi zakładów użyteczności publicznej
CŁA
fiskalne -dostarczanie budżetowi dochodów
ekonomiczne- jako instrument polityki handlowej państwa
*ochronne -ochrona rynku krajowego
*zaporowe (prohibicyjne)-wstrzymywanie importu określonych towarów
Sposób obliczania należności celnych:
cła od wartości-ad valorem -podstawą obliczania jest wartość celna towarów
cła specyficzne- naliczanie od ilości lub wagi towarów
cła mieszane- obliczanie w części jak od wartości i specyficzne
cła alternatywne -albo od wartości albo specyficzne
Cła są określane w taryfie celnej bądź w innych środkach towarowych
TARYFA- określa stawki celne, sposób i warunki stosowania tych stawek, obniżone stawki celne-wynikają z dwustronnych umów Polski z innymi krajami.
Preferencyjne stawki celne-przyjęte jednostronnie przez Polskę od pewnych krajów
ŚRODKI TARYFOWE-określają wartość ceł
kontyngenty taryfowe-określona ilość lub wartość towaru dla których stosowane są obniżone stawki - np. import samochodów
plafony taryfowe - jest ograniczony czasowo
I
stawki podstawowe
na towary importowane z krajów UE - są niższe
II
należne-obliczane poprzez przemnożenie stawki celnej przez wartość celną towarów
minimalne-minimalna wysokość cła od określonej ilości bądź wartości towarów
Jeżeli cło należne jest wyższe od minimalnego to płacimy należne , jeżeli należne niższe to cło minimalne
PODZIAŁ DOCHODÓW
1. Zasadnicze ,bezzwrotne ,przymusowe, nieodpłatne nie ma obowiązku świadczeń za te dochody
podatki
cła
wpłaty z zysku NBP
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa
2. Uboczne ,dobrowolne, zwrotne i odpłatne
pożyczki
kredyty
DEFICYT BUDŻETOWY -ujemna wartość między dochodami i wydatkami budżetu w określonym roku budżetowym
ŹRÓDŁA POKRYCIA DEFICYTU
1. Emisja skarbowych papierów wartościowych
2. Pożyczki i kredyty
3. Dochody z prywatyzacji
4. Nadwyżka w budżecie z lat ubiegłych
5.
PROCEDURA BUDŻETOWA- składa się z 4 etapów:
1. opracowanie projektu budżetu- przeprowadzany przed rokiem budżetowym
2. uchwalenie budżetu- zazwyczaj kończy się w I kwartale roku budżetowego
3. wykonanie budżetu - w trakcie roku budżetowego
4. sprawozdawczość i kontrola - po roku budżetowym
Opracowanie projektu- (planowanie budżetu) określenie potrzeb i zestawienie ich z możliwościami finansowymi. Określa się :wydatki publiczne, dochody publiczne, wielkość deficytu.
Wydatki są niezależne od rządu i parlamentu.
Dochody już w znacznej mierze zależą od decyzji rządowych i parlamentarnych.
1. Minister Finansów przedstawia założenia projektu Radzie Ministrów do projektu na następny rok (dotyczą podstawowych wielkości makroekonomicznych państwa (inflacja, PKB, wielkość produkcji, kształtowanie się kursu walutowego, dewizowego). Założenia te powinny być zgodne z polityką społeczno-gospodarczą państwa i polityką pieniężną NBP.
2. Przedstawienie przez Ministra Finansów projektu ustawy budżetowej Radzie Ministrów
3. Kierownicy jednostek centralnych przedstawiają MF swoje budżety ,wojewodowie przedstawiają również swoje
MF ma możliwość obróbki tzw. konsolidacja
Instytucje których projekty nie mogą być zmienione przez MF: Sejm, Senat, Prezydent, SN, NSA, TK, NiK, RzPO, RzPD, KRRiT, GIODO, IPN, Krajowe Biuro Wyborcze, Państwowy Instytut Pracy
4. Uchwalenie projektu budżetu przez RM -do 30 IX roku poprzedzającego rok budżetowy
art. 222 Konst. Z ważnych przyczyn projekt może być uchwalony później
Uchwalenie budżetu- przesłanie do Sejmu -3 czytania ( pierwsze jest na posiedzeniu Sejmu). Premier bądź MF przedstawia ogólne założenia projektu. Pytania posłów, odpowiedzi przedstawicieli rządu. Pierwsze czytanie kończy się przesłaniem do komisji. Znajduje się w Komisji Finansów Publicznych.
2 czytanie- przedstawiony projekt budżetu wraz z wnioskami wynikającymi z prac komisji. Głosuje się nad poprawkami komisji. Jeżeli jest dużo poprawek -wraca do komisji.
3 czytanie- głosowanie nad uchwaleniem (bezzwłocznie jeżeli po drugim nie był przesłany di komisji)
Uchwalenie przez Sejm.
Senat ma 20 dni na rozpatrzenie ustawy. Poprawki ► przesłanie do Sejmu.
Odrzucone bezwzględną większością . Do prezydenta -nie ma prawa veta. Ma 7 dni na podpisanie ustawy. Może skierować do TK o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją.(w ciągu 2 miesięcy musi podjąć decyzję )
Od czasu przesłania projektu do sejmu do podpisania przez prezydenta nie może minąć więcej niż 4 miesiące
Inicjatywa ustawodawcza -tylko RM
Szczególne traktowanie ustawy budżetowej
inicjatywa ustawodawcza
pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu
Senat ma 20 dni na wniesienie poprawek
Prezydent nie ma prawa veta
określony czas w ciągu którego ustawa musi zostać uchylona
Wykonanie budżetu- kieruje RM. MF sprawuje ogólny nadzór nad wykonaniem budżetu. Nad poszczególnymi częściami budżetu wykonują poszczególni dysponenci części budżetowych.
REZERWY BUDŻETOWE
ogólne- 1% planowanych dochodów i może być wykorzystana na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. Dysponuje RM. Może upoważnić premiera bądź MF do dysponowania rezerwą do określonych kwot
celowe- nie mogą przekroczyć 5 % planowanych dochodów i one są przeznaczone na określone cele zawarte w ustawie budżetowej. Podział tych rezerw następuje w porozumieniu z właściwymi dysponentami (decyzję podejmuje MF)
Zmiany w budżecie w trakcie wykonywania
3 formy zmian:
1.przenoszenie wydatków- z jednego celu na inny -zmiana struktury (tylko MF)-ministrowie i wojewodowie-w przypadku części
2.dodatkowe wydatki-pula wydatków zostaje zwiększona .Muszą istnieć źródła finansowania
3.dysponowanie rezerwą
Kasowa obsługa budżetu- wykonuje NBP. Znajduje się tam rachunek budżetu państwa . Przez ten rachunek wypływają wszystkie pieniądze i są jeszcze subkonta -konkretne cele
KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU
1. Minister Finansów w imieniu rządu. RM ma obowiązek do 31 V przedłożyć sprawozdanie z wykonania budżetu do Sejmu
2. NIK -kontrola podstawowa. Sprawozdanie z wykonania budżetu. Przesyła do Sejmu
3. Sejm otrzymuje sprawozdanie i do 31 VIII podejmuje uchwałę o udzieleniu lub nieudzieleniu absolutorium rządowi za wykonanie budżetu. Nieudzielenie oznacza w praktyce dymisję .
DEFICYT BUDŻETOWY-ujemna suma między dochodami a wydatkami budżetowymi w danym roku budżetowym.
Część wydatków nie znalazła pokrycia w dochodach
Dochody są niższe od wydatków
DŁUG PUBLICZNY -skumulowane zobowiązanie finansowe sektora publicznego w stosunku do podmiotów
Krajowych i zagranicznych wynikająca na ogół z zaciągniętych pożyczek
Deficyt- rozpatrywany w danym roku
Dług -przez całą przeszłość do dzisiaj
Dług publiczny jest sumą wszystkich deficytów jeżeli państwo nie ma innych zobowiązań oprócz deficytu.
Fundusze celowe
Musi zostać pokryty
Wydatki będą wyższe od dochodów
ŹRÓDŁA POKRYCIA DEFICYTU
emisja skarbowych papierów wartościowych
kredyty w bankach krajowych i zagranicznych
pożyczki
prywatyzacja majątku skarbu Państwa
nadwyżka budżetu z lat ubiegłych
KLASYFIKACJA DEFICYTU BUDŻETOWEGO
1. rzeczywisty -faktyczna różnica (suma deficytu strukturalnego i cyklicznego
2. strukturalny - wielkość symulowana (hipotetyczna) powstająca w warunkach kiedy wydatki i dochody są realizowane przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji
3. cykliczny - rezultat cyklu koniunkturalnego -ożywienie bądź recesja (dochody i wydatki)
Jeżeli gospodarka funkcjonuje odpowiednio nie powinien istnieć deficyt strukturalny
1.pierwotny- odpowiednik deficytu rzeczywistego
2.oficjalny - powiększony o koszty obsługi długu publicznego, uwzględnia skutki działań przeszłych
DŁUG
1. aktywny (produktywny) - następuje przyrost aktywów . Wiąże się to z przepływem środków pieniężnych dla państwa
2. pasywny (martwy) - nie wiąże się z żadnymi wpływami do budżetu. Skutkuje koniecznością spłaty wraz z odsetkami.
Dług publiczny brutto- zobowiązania władz publicznych względem podmiotów zagranicznych i krajowych znajdujących się poza sektorem publicznym (osoby fizyczne i podmioty gospodarcze)
Dług publiczny netto -powstaje przez pomniejszenie wielkości brutto o należność od podmiotów z innych sektorów (podatki, cła, opłaty)
*2 punkty widzenia kredytobiorcy:
1.Dług centralny (rządowy) - dług Skarbu Państwa
2.Dług lokalny (samorządowy) -jednostek samorządu terytorialnego
*2 punkty widzenia kredytodawcy:
1.Krajowy
2.zagraniczny
*2 punkty widzenia rynku na którym jest zaciągany
1.Rynek krajowy-zadłużenie krajowe
2.Rynek zagraniczny- zadłużenie zagraniczne
*podział ze względu na okres zapadalności składników długu -„czas na jaki zostały wyemitowane dane składniki długu”:
krótkoterminowe -roczne
średnioterminowe -1-5 lat
długoterminowe- powyżej 5 lat
*sposób oprocentowania składników długu
Oprocentowanie na podstawie stopy:
stałej -przez cały okres emisji
zmiennej - uzależniona od wskaźnika ekonomicznego (inflacja)
*kryterium obliczania długu:
wg wartości nominalnej (wg wartości wypłacanej w dniu wykupu instrumentu od której nalicza się odsetki bądź odlicz dyskonta )
wg wartości kapitałowej -oznacza faktyczną kwotę pożyczoną na rynku
wg wartości nominalnej - wyraża aktualną wartość zobowiązań
wg wartości kasowej -saldo przepływu kwot pożyczonych na rynku wg rzeczywistych zapisów na rachunku
PRZYCZYNY POWSTAWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO
świadoma doktryna polityczna która zakłada utrzymywanie deficytów budżetowych i długu publicznego. Są one wykorzystywane na interwencjonizm państwowy. Wysoki poziom. Dofinansowanie działalności podmiotowej, przedmiotowej
nawarstwianie się deficytu budżetowego -w okresach transformacji
konieczność obsługi istniejących już zobowiązań
realizacja pewnych celów przez państwo (inwestycje - dokapitalizowanie podmiotów)
publiczne poręczenie i gwarancje finansowe
niewywiązanie się państwa ze swoich zobowiązań względem ludności bądź podmiotów gospodarczych-odszkodowanie lub rekompensata
podstawowym źródłem pokrycia jest emisja skarbowych papierów wartościowych
Skarbowy Bon Towarowy-papier wartościowy w którym Skarb Państwa stwierdza że jest dłużnikiem właściciela tego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonych świadczeń wynikających z konstytucji. Papier dłużny a dłużnikiem jest cały Skarb Państwa
Skarbowe papiery -
I -te które są emitowane na okres krótszy niż rok (do 364) (krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe)- bony
II - okres co najmniej roczny
Bon skarbowy- papier krótkoterminowy z dyskontem (różnica między wartością nominalną a ceną zakupu)sprzedawany tylko w kraju bezpośrednio przez MF( po stałych wartościach 10000 zł) wg wartości nominalnej wykupiony po okresie na jaki został wyemitowany. Cena zakupu jest zmienna
Obligacje skarbowe -papier wartościowy do sprzedaży w kraju i zagranicą oprocentowany w formie odsetek lub dyskonta. Co najmniej na jeden rok.
Sposób oprocentowania :tylko dyskonto, tylko odsetki, i dyskonto i odsetki
gdy jest tylko dyskonto- obligacje zerokuponowe
gdy są tylko odsetki -oszczędnościowe
Warunkiem emisji =listy emisyjne
Oddziaływanie negatywne
spowodowane pozostawaniem kosztów obsługi długu co zmierza w przyszłości do ograniczenia innych wydatków. Każdy wzrost długu ciągnie za sobą wzrost kosztów obsługi. Są wydatkami sztywnymi (państwo zawsze je ponosi). Mają ujemny wpływ na wskaźniki ekonomiczne- na inflację i stopy procentowa, a w konsekwencji na aktywność gospodarki. Wyższe stopy są niekorzystne dla inflacji. Wywołują groźbę pułapki zadłużenia oraz wypierania z rynku sektora prywatnego .
Pułapka zadłużenia-zaciągamy nowe zobowiązania w celu obsługi wcześniejszych zobowiązań
Możliwe oddziaływania:
1.dzięki pożyczkom sektor publiczny kreuje większy popyt konstrukcyjny i inwestycyjny(przeznaczone na dofinansowanie inwestycji)
2.pozwala na realizację zamówień rozwojowych przekraczających bieżące wpływy budżetowe-gdy państwo przeznacza środki na drogie inwestycje rozwojowe
3.umożliwiją realizację zamierzeń socjalnych, stabilizujących społeczne warunki rozwoju.
ZADŁUŻENIE KRAJOWE- ŹRÓDŁO
1.Sytuacja przed rokiem 1990- istniał w formie inflacyjnego nawisu pieniądza. Powstał dzięki dodatkowym emisjom pieniądza na potrzeby budżetu
INFLACYJNY NAWIS PIENIĄDZA-nie był pokryty. Spadek wartości pieniądza stworzył inflacyjny nawis pieniądza. Różnica inflacyjna- powiększa dług publiczny
Od 1991 głównym źródłem długu są deficyty budżetowe.
W efekcie spłat powiększ się dług- zadłużenie zagraniczne na co środki są pozyskiwane z rynku krajowego.
Zamiana (konwersja ) zadłużenia zagranicznego na krajowe. Zmniejszamy zadłużenie zagraniczne kosztem krajowego.
Emisja specyficznych(pasywnych) instrumentów. Służąca restrukturyzacji gospodarki bądź uregulowaniu wcześniejszych zobowiązań budżetu państwa
STRUKTURA ZADŁUŻENIA-
aktywne, skarbowe papiery wartościowe-emitowane przez MF. Zaspokajają potrzeby pożyczkowe budżetu państwa . Zwiększone z napływem środków do budżetu.
Podstawowe 2 rodzaje aktywnych papierów wartościowych: obligacje i bony skarbowe
BON SKARBOWY- instrument krótkoterminowy- 1-52 tygodni bądź na dłuższy okres od 1-6 dni
SPRZEDAŻ BONÓW -na przetargach organizowanych przez MF
1.inwestorzy składają ofertę (ilość i cena bonów)
2.MF wybiera najkorzystniejsze oferty, aby sprzedać zaoferowane bony
3.powiadomienie inwestorów którzy nabyli oraz rozliczenie
Przetarg- co tydzień w każdy poniedziałek (min.100 000 trzeba zaoferować)
Bon kwartalny, półroczny o roczny są sprzedawane ciągle
OBLIGACJE- instrumenty długoterminowe- co najmniej 1 rok
1. hurtowe-dla inwestorów instytucjonalnych .Formalnie może je nabyć każda osoba-min. milion zł.(min.wartość oferty)
Są sprzedawane na przetargach analogicznie jak bony-raz w miesiącu bądź raz na 2 miesiące
4 rodzaje obligacji hurtowych
dwuletnia zerokuponowa (nie posiada odsetek, sprzedawana tylko z dyskontem)- tak jak bon tylko że bon jest najwyżej roczny
pięcioletnia- stałoprocentowa- na 5 lat- oprocentowanie jest stałe odsetki są wypłacane co rok
dziesięcioletnia zmiennoprocentowa -odsetki wypłacane ci roku , oprocentowanie jest zmienne i oparte na rentowności bonów 52-tygodniowego
dziesięcioletnia stałoprocentowa- odsetki wypłacane co roku - oprocentowanie 6%
2. detaliczne- przeznaczone dla osób fizycznych. Sprzedawane w biurach maklerskich, w bankach
1 obligacja- ok.100 zł.
trzyletnia zmiennoprocentowa- odsetki wypłacana co 3 miesiące, oprocentowanie oparte na rentowności bonu 13-tygodniowych
dwuletnia stałoprocentowe- odsetki są wypłacane po dwóch latach obligacje oszczędnościowe natomiast w drugim roku są kapitalizowane , oprocentowanie 10% Sprzedawane zawsze po 100zł
• czteroletnia indeksowa- jej oprocentowanie jest oparte na inflacji , Tylko dla krajowych os. fizycznych
oprocentowanie- roczna stopa inflacji + stała marża. nie są notowane na rynku wtórnym
Dopiero przy wykupie- odsetki i kapitalizacja (giełdzie). Mają opcję przedterminowego
wykupu.
pięcioletnia stałoprocentowa- odsetki co koku i oprocentowanie jest stałe
pasywne, skarbowe papiery wartościowe-punktem wyjścia jest zadłużenie skarbu Państwa poza deficytem budżetowym (zadłużenie Służby Zdrowia, u NBP )Istnieje zadłużenie względem tych podmiotów i aby wywiązać się ze zobowiązań, aby uprościć system spłaty zamienia się dług na obligacje.
Obligacje otrzymują wierzyciele.
pozostały dług krajowy- zadłużenie poza deficytem które nie zostało zamienione na obligacje
ŹRÓDŁA ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO
Kredyty przyznane Polsce prze z państwa zachodnie.
Polityka gospodarcza realizowana w latach '70- tych
Klub Paryski- zrzeszenie państwa i agend rządowych pochodzących z Europy Zachodniej, USA, Japonia.-większość pieniędzy od niego
Klub Londyński-zrzeszenie instytucji finansowych (banków) które pochodzą z Europy Zachodniej, USA, Japonia
Pułapka zadłużenia '70 -'80-branie następnych zobowiązań w celu spłaty wcześniejszych. W połowie Polska przestała spłacać kredyty. Celem negocjacji było umorzenie długu u umorzenie spłaty pozostałych części. Została umorzona połowa długu. Kapitał , odsetki i dyskonto zostały wyłączone na dzień zawarcia umowy
2004 - 2009-6 mld $ rocznie
Kumulacja spłat zadłużenia zagranicznego
KREDYTY ZW KLUBIE PARYSKIM- ¾ całości zadłużenia, terminy spłat rozłożone do 2025.
Obligacje Brandy'ego- notowane na giełdzie w Luksemburgu. 6 rodzajów obligacji- odsetki wypłacane 2 razy w roku
Korzyści-możliwość wykupu obligacji przez Polskę. Obligacje dotyczy 15% zadłużenia
KREDYTY WZIĘTE W LATACH 90-TYCH- z międzynarodowych instytucji finansowych BŚ, EBOR, EBI
4 elementy
klasyczna emisje obligacji na międzynarodowym rynku kapitałowym:
Euroobligacje- na cały świat-4
Yankee - na rynek USA- 2
Pierwsze emisje w 1995, ostatnia -2001 (750mln EURO)
Wykupienie zadłużenia od Brazylii
Obligacje które nabył NBP- dwuletnie i płacone odsetki
PF JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - rozdział VII Konst.
Podstawową jednostką jest gmina. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone ustawami dla innych jednostek.
Zadania muszą być wyrażone w ustawie. Zadania własne- zadania publiczne
Gdy uzasadniają to potrzeby państwa -zadania zlecone
Udział w dochodach publicznych- odpowiedni do przypadających im zadań. Im więcej zadań tym więcej dochodów
Dochodami jednostek są dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe.
Działalność podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. W sprawach finansowych tym organem są regionalne izby obrachunkowe.
Zakres działania i zadania gminy:
wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone dla innych jednostek
zaspokajanie potrzeb zbiorowych mieszkańców gminy-drogi, wodociągi
transport lokalny, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, oświata , sport, porządek publiczny
Zakres działania i zadania powiatu
wykonuje zadania publiczne określone ustawami, o charakterze ponadgminnym- edukacja, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona środowiska
Zakres działania województwa:
określone ustawami , o działaniu wojewódzkim w tym realizuje politykę regionalną- edukacja, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona środowiska
Rodzaj konkretnych zadań dla gminy:- te najbardziej podstawowe
Oświata:-gmina- szkoły podstawowe i gimnazja
powiat- szkolnictwo średnie
województwo- szkolnictwo wyższe
Powiat nadzoruje szpitale, województwo- szpitale specjalistyczne
ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
1.zadania własne- środki na realizację pochodzą z dochodów własnych jednostki
2.zadania przewidziane ustawami- zlecone - na te zadania muszą zostać przydzielone środki
3.zadania zlecone przez organy rządowe-RM zleca konkretne zadania jednostce- musza być przewidziane środki na realizację
4.zadania przejęte w drodze porozumień bądź umów-między państwem a jednostką- zadania realizowane wspólnie przez jednostki samorządu terytorialnego
DOCHODY GMIN
1.wpływają z podatków:
od spadków i dochodów
od działalności gospodarczej osób fizycznych opłaconych w formie karty podatkowej
od czynności cywilnoprawnych
podatek rolny
podatek leśny
od nieruchomości
od środków transportowych
od posiadania psów
1-opłata skarbowa
2-eksploatacyjna
3-lokalne (administracyjna, klimatyczna, targowa)
Udział w podatkach będących źródłami dochodów Państwa:- 27,6 % udziału we wpływach podatkowych od osób fizycznych z tytułu podatków dochodowych od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy
Gminy górnicze -posiadają 32,8 %
5% wpływu z tytułu podatków dochodowych od osób prawnych mających siedzibę na terenie gminy
Wpłaty od jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i zakładów pomocniczych gmin
odsetki od środków finansowych gmin zgromadzonych na rachunkach bankowych
subwencje ogólne
dotacje celowe
może mieć inne dochody- ale mają znaczenie partykularne: zapisy, darowizny, odsetki od pożyczek
DOCHODY POWIATU- 1 % wpływu od podatku dochodowego od osób fizycznych, zakładów budżetowych, wpłaty od gospodarstw pomocniczych państwa.
Odsetki od środków finansowych powiatu zgromadzonych na rachunkach bankowych.
Dotacje celowe
udział w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa- 1,5 % wpływów oraz 0,5 % wpływów z podatków dochodowych od osób prawnych mających siedzibę ww na terenie województwa. Też wpływy od jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych województwa.
Dochody z majątku województwa
Odsetki od środków finansowych województwa zgromadzonych na rachunkach bankowych
Subwencje ogólne i dotacje celowe
|
GMINA |
POWIAT |
WOJEWÓDZTWO |
PODATKI |
+ |
_ |
_ |
OPŁATY |
+ |
_ |
_ |
UDZIAŁ W -PDOF |
27,6 % |
1 % |
1, 5 % |
-PDOP |
5 % |
_ |
0,5 % |
Są to źródła dochodów własnych. Tylko gmina ma wysokie dochody własne
Dochody własne -55 %
Dochody powiatu i województwa są mało znaczące
|
GMINA |
POWIAT |
WOJEWÓDZTWO |
DOCHODY WŁASNE |
55 % |
5 % |
20 % |
SUBWENCJE OGÓLNE |
35 % |
45 % |
30 % |
DOTACJE CELOWE |
10 % |
50 % |
45 % |
SUBWENCJE OGÓLNE I DOTACJE CELOWE
Transfery z budżetu - środki bezzwrotne - cecha wspólna.
SUBWENCJE OGÓLNE - cele ogólne i mają zastosowanie tylko do jednostek samorządu terytorialnego.
DOTACJE CELOWE - służą realizacji konkretnych zadań i są przeznaczone dla tych podmiotów w tym dla jednostek samorządu terytorialnego
SUBWENCJE OGÓLNE
część podstawowa
część rekompensująca
część oświatowa
Część Podstawowa- wynosi 1% z budżetu państwa i wpłat gmin. 4% - rezerwa. Oblicza się część wyrównawczą. Pozostała kwota jest rozdzielana pomiędzy wszystkie gminy, proporcjonalnie do obliczeń mieszkańców.
Część wyrównawcza- tylko dla gmin które mają wskaźnik dochodu na mieszkańca poniżej 85% średniej krajowej. Wysokość zależy od stopnia zamożności gminy i liczby mieszkańców gminy
Wpłaty gmin - dotyczy gmin które posiadają dochód na jednego mieszkańca powyżej 150 % średniej krajowej. Wpłacają określone środki do budżetu. Są one później przydzielone na subwencję ogólną dla wszystkich gmin. Gminy bogate partycypują w dochodach gmin biednych
Część Rekompensująca - kwota utworzonych dochodów przez gminy w związku z ulgami i zwolnieniami.
SUBWENCJA DLA POWIATU. oświatowa, drogowa, wyrównawcza
Wyrównawcza - w zależności od stopnia zamożności i od liczby mieszkańców w powiecie. Im więcej osób tym większa subwencja.
Dla województw-te same części co dla powiatu. Wyrównawczą trzymują wszystkie województwa oprócz Mazowieckiego
Część Oświatowa Subwencji- wypłacane wszystkim jednostkom - wynosi 12,8 % planowanych dochodów budżetowych. Tę kwotę rozdysponowuje się na wszystkie jednostki.
Część Drogowa subwencji- otrzymują powiaty i województwa i wynosi ona 18 % wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych. 10 % na inwestycje, resztę rozdysponowuje się na powiaty i województwa.
DOTACJE CELOWE.
Rodzaje:
dotacje na zadania zlecone przez administrację rządową
dotacje na dofinansowanie zadań własnych jednostek
na realizacje konkretnych zadań (np. inwestycje).
WYDATKI JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.
Analogiczny do podziału zadań.
Wydatki na zadania własne
na zadania zlecone ustawami
na zadania zlecone przez administrację rządową
wydatki przyjęte w drodze porozumień lub umów.
Na zadania realizowane wspólnie przez jednostki
BUDŻET JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.
Uchwalany w formie uchwały budżetowej. Podejmuje ją rada gminy, powiatu lub sejmik województwa. Może być nadwyżka lub niedobór budżetowy (deficyt).
Deficyt budżetu jedn. sam. teryt.
Może być pokryty z następujących źródeł:
emisja dodatkowych papierów wartościowych
kredyty, zaciągnięte tylko w bankach krajowych.
Pożyczki
Prywatyzacji majątku jednostki
Nadwyżka budżetu z lat ubiegłych.
Limit na wielkość zobowiązań jednostki sam. teryt.
kwota wypłaconych odsetek i dyskonta w danym roku nie może przekroczyć 15% planowanych dochodów
łączne zadłużenie jednostki w danym roku nie może przekroczyć 60% tej jednostki budżetowej.
Zadłużenie nie może przekroczyć tego określonego w przepisach.
Mogą być tworzone rezerwy, ale nie muszą, w budżetach lokalnych. Może być tworzona rezerwa ogólna albo celowa. Ogólna jest tworzona na nieprzewidziane wydatki - 1% wydatków budżetu. Rezerwy celowe - tworzone na określone cele i mogą max. 5% planowanych wydatków.
NADZOROWANIE I OPRACOWYWANIE UCHWAŁY BUDŻETOWEJ.
Przygotowanie projektu uchwały budżetowej należy do kompetencji zarządu jednostki samorządu.
Przesyłany do organu uchwałodawczego jednostki oraz do regionalnej izby obrachunkowej - opiniuje projekt i przesyła opinie do organu uchwałodawczego.
Projekt jest uchwalany przed rozpoczęciem roku budżetowego w szczególnych przypadkach do 31.III roku następnego. Przed końcem grudnia - co do zasady.
Jeżeli się zdarzy że nie zostanie uchwalony, zatwierdza go regionalna izba obrachunkowa do końca kwietnia. Wykonywaniem uchwały budżetowej zajmuje się zarząd i do niego należą wszelkie decyzje co do przeniesienia wydatków, zwiększenia czy dysponowanie rezerwami. Bankową obsługę budżetu jednostki wykonuje bank wybrany przez organ uchwałodawczy.
SYTUACJE WYKONANIA BUDŻETU.
Po uchwaleniu zarząd tworzy sprawozdanie z wykonania budżetu i przesyła go do regionalnej izby obrachunkowej i organu uchwałodawczego. Organ Uchwałodawczy podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź nie udzieleniu absolutorium zarządowi za wykonanie budżetu. Nieudzielanie absolutorium jest równoznaczne z dymisją zarządu.
PORÓWNANIE BUDŻETU PAŃSTWA I JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.
Wyłączna kompetencja do tworzenia projektu - organ wykonawczy (rząd i zarząd).
Różnice:
bardziej restrykcyjne podejście do zobowiązań jednostek
inne potraktowanie rezerw
inne potraktowanie sposobu wykonywania budżetu (tylko zarząd, (rząd + MF))
skala działania
Podobna kontrola budżetu (Państwo - NIK, jednostki - regionalna izba obrachunkowa)
Konieczność uzyskania absolutorium przez RM
PRAWO FINANSOWE UBEZPIECZEŃ
Ubezpieczenia społeczne mają na celu zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utrata zdolności do pracy na skutek wieku, choroby lub inwalidztwa.
Zabezpieczenie społeczne:
ubezpieczenie społeczne- mają charakter powszechny, dotyczą wszystkich osób
pomoc społeczna (opieka społeczna) - ma charakter indywidualny, trzeba spełnić dodatkowe warunki.
Źródłem finansowania ubezpieczeń społecznych są składki. Mogą istnieć dodatkowe - dotacje budżetowe. Źródłem finansowania opieki społecznej są wpływy z budżetu państwa i jednostek sam. teryt. Dodatkowe - wpływy od osób prywatnych. Ubezpieczenie społeczne jest dostępne dla ubezpieczonych. Aby uzyskać świadczenie z opieki społecznej trzeba posiadać trudną sytuację materialna.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE
Rodzaje systemu ubezpieczeń społecznych.
1.Repartycyjny- oparty na umowie międzypokoleniowej. Składki wpłacane przez osoby pracujące są w całości przeznaczone na wypłaty bieżących ubezpieczeń społecznych, w tym emerytur i rent. (Młode pokolenie wpłaca na renty i emerytury starszego pokolenia). System ten jest bardzo wrażliwy na proces starzenia się społeczeństwa oraz na wzrost bezrobocia- istniał do 1999 r. Zaleta jest odporność na zachodzące zjawiska ekonomiczne, gł. Na inflację.
2.Kapitałowy- składki wpłaca się na własne konto w funduszu emerytalnym. Są inwestowane, pomnażana jest ich kwota i są źródłem późniejszej wypłaty świadczeń (gł. Emerytur i rent) dla ubezpieczonego. (wysokość emerytury ustalona). Wadą jest wrażliwość na niekorzystne zjawiska ekonomiczne (inflację). Zaletą jest odporność na proces starzenia się społeczeństwa.
Prawo finansowe ubezpieczeń
Ubezpieczenia społeczne mają na celu zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utratą zdolności do pracy na skutek wieku, choroby lub kalectwa.
Zabezpieczenie społeczne
Ubezpieczenia społeczne.
Mają charakter powszechny, dotyczą wszystkich osób
( pracowników i ich rodzin), os. bezrobotnych, uczących się.
Pomoc społeczna
(opieka społ.)
Ma charakter indywidualny, trzeba spełnić określone warunki materialne.
Źródłem finansowania ubezpieczeń społecznych są składki - podstawowe źródło. Mogą istnieć dodatkowe - dotacje budżetowe.
Źródłem finansowania opieki społecznej są wpływy z budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Dodatkowe - wpływy od osób prywatnych.
Ubezpieczeni społeczne jest dostępne dla ubezpieczonych. Aby uzyskać świadczenie z opieki społecznej należy posiadać określoną sytuację materialną.
Ubezpieczenia społeczne
Rodzaje:
1. Repartycyjny.
Oparty na umowie międzypokoleniowej. Składki wpłacane przez osoby pracujące są w całości przeznaczane na wypłaty bieżących ubezpieczeń społecznych, w tym emerytur i rent.
System ten jest bardzo wrażliwy na proces starzenia się społeczeństwa oraz na wzrost bezrobocia - istniał do 1999r. Zaleta jest odporność na niekorzystne zjawiska ekonomiczne, głównie na inflację.
2. Kapitałowy.
Składki wpłaca się na własne konto w funduszu emerytalnym. Są inwestowane, pomnażana jest ich kwota i są źródłem pewniejszej wypłaty świadczeń (gł. emerytur i rent) dla ubezpieczonego (wysokość emerytury ustalona).
Wadą jest wrażliwość na niekorzystne zjawiska ekonomiczne (inflację), zaletą jest odporność na proces starzenia się społeczeństwa.
3. Mieszany.
Część składki przeznaczana na bieżące wypłaty emerytur i rent. Pozostała kwota jest inwestowana i z niej wypłacane są świadczenia ubezpieczeniowe dla ubezpieczonych.
Celem jest uniknięcie wad poprzednich systemów, a przynajmniej ich zminimalizowanie - w Polsce od 1999r.
Przebudowa polskiego systemu ubezpieczeń społecznych
Przyczyny:
Rosnąca konieczność dotowania ubezpieczeń społecznych przez państwo. Obecnie sięgają 30% wszystkich wydatków.
Niska wydajność poprzedniego systemu. Niska ściągalność składek z powodu wysokości składek. Nieostre kryterium przyznawania rent i emerytur przed uzyskaniem odpowiedniego wieku.
Postępujący w Polsce proces starzenia się społeczeństwa (wydłuża się średnia okresu życia).
Bardzo niski przyrost demograficzny - na 1 pracownika zaczyna przypadać coraz więcej osób pozostających na rencie lub emeryturze.
Cele przebudowy:
Socjalne:
Wzrost średniej emerytury.
Zapewnienie równowagi wydatków społecznych (wpływy ze składek powinny wystarczać na pokrycie wydatków społecznych).
Zwiększenie wydatków na opiekę zdrowotną i edukację.
2. Ekonomiczno - finansowe:
Ograniczenie dotacji z budżetu państwa.
Zmniejszenie wysokości składki.
Stymulowanie rozwoju rynku kapitałowego przez pojawienie się nowej instytucji - funduszy emerytalnych.
3. Polityczne:
Konieczność reformy (sama w sobie).
Utrzymanie budżetu w przyszłości .......
Rodzaje ubezpieczeń:
Emerytalne
Rentowe
Wypadkowe - świadczenia z tytułu wypadku w czasie pracy
Chorobowe - zasiłki chorobowe, oraz wynagrodzenie za czas choroby
Przed Reformą:
Składka na ubezpieczenie społeczne wynosiła 45% podstawy wymiaru (wynagrodzenie brutto). Ponoszona w całości przez pracodawcę.
W nowym systemie składki płaci też pracownik. Składka płacona przez pracownika i pracodawcę jest mniej więcej równa.
Podział składki
|
Przed reformą - pracodawca |
Po reformie - pracodawca |
Po reformie - pracownik |
Razem |
Ubezpieczenia emerytalne |
24% |
9,76% |
9,76% |
19,52% |
Ubezpieczenia rentowe |
16% |
6,5% |
6,5% |
13% |
Ubezpieczenia wypadkowe |
2% |
0,4 - 8,12% |
- |
0,4 - 8,12% |
Ubezpieczenia chorobowe |
3% |
- |
2,45% |
2,45% |
|
II 45% |
|
|
|
Wypadkowe zależy od rodzaju wykonywanej pracy.
Aby wynagrodzenie netto przed i po reformie miało zostać na tym samym poziomie.
Zastosowano ubruttowienie wynagrodzeń - także zwiększenie wynagrodzenia brutto przed reformą, aby wynagrodzenie netto przed i po reformie pozostało na nienaruszonym poziomie.
Wynagrodzenie brutto pomnożono przez wskaźnik 123,46%
19,52% = 24% : 123,46%
Operacja zachowała wynagrodzenie netto na tym samym poziomie.
III Filary
I - Zreformowany ZUS
Ma charakter powszechny i obowiązkowy. Oparty na systemie repartycyjnym (z niego wypłacane są bieżące świadczenia). Składki przekazywane są do ZUS -u, ale w całości go nie zasilają.
I filar stanowi podstawę do wyliczania wartości emerytalnej.
II
Powszechny i obowiązkowy. Oparty na systemie kapitałowym. Utworzony przez otwarte fundusze emerytalne. ZUS przekazuje część składek do otwartych funduszy emerytalnych - 7,3% podstawy wymiaru składek (czyli wynagrodzenie brutto) ze składki emerytalnej (19,52%). 12,22% zostaje w ZUS - ie.
Tworzenie otwartych funduszy emerytalnych
Organem tworzącym i zarządzającym jest Powszechne Towarzystwo Emerytalne. Składa ono wniosek o udzielenie zezwolenia na utworzenie OFE. Składany jest do Urzędu Nadzoru nad funduszami Emerytalnymi - UNFE - posiada osobowość prawną. Jego właścicielem jest PTE. Podstawowym zadaniem jest inwestycja składek i wypłata emerytur z II filaru. OFE muszą osiągać minimalną rentowność za swoją działalność (jeżeli jeden nie uzyska, wszystkie muszą na niego dopłacić).
Zasady lokowania składek są określone w ustawie (nie ma dowolności w inwestowaniu składek).
UNFE - organ nadzoru. Jednostka centralna państwa (udzielanie zezwoleń, kontroluje działalność).
Z II filaru będzie wypłacana emerytura, jaką korzyść przyniosą składki (system kapitałowy).
III
Dobrowolny. Tworzony przez prywatne firmy ubezpieczeniowe, który świadczą ubezpieczenia na życie (emerytalnego czy rentowego). Każdy może dobrowolnie ubezpieczyć się w tych firmach, Oparte na systemie kapitałowym - Składka * emerytura.
Obligatoryjnie - Osoby, które były urodzone po 31XII1968 - co najwyżej 30 lat.
W ogóle nie objął osób przed 1I1949 - 50 lub więcej.
Osoby urodzone pomiędzy 49 a 68 mogły wybrać czy chcą zostać, czy wybrać nowe.
W nowym systemie ustalono bieg emerytury: 60 lat kobitki, 65 faceci - wiek minimalny.
Minimalna wielkość emerytury z I i II filaru będzie wynosić 28% średniej krajowej płacy brutto.
Osoba musi przepracować K - 20 lat, M - 25 lat. Jeżeli komuś wyjdzie mniej to tę różnicę będzie dopłacać państwo.
Gwarancja 50% - osoby: 35 - K, 40 - M, oraz osiągnęły wynagrodzenie zbliżone do średniej krajowej.
Składki na ubezpieczenia społeczne są pobierane do określonej kwoty podstawy wymiaru
Składki w danym roku są pobierane do 30 - krotności średniej krajowej płacy brutto założonej na dany rok w ustawie budżetowej. Jeżeli czyjeś wynagrodzenie przekracza 30 - krotność średniej krajowej, od nadwyżek nie są pobierane składki (zmniejszone koszta pracy dla wykwalifikowanych osób).
Nie objęła rolników (trudno określić wynagrodzenie brutto). Są ubezpieczani w I filarze - Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, tzw. KRUS (Tom Cruise).
Składki nominalne (kwotowe) wpłacane do KRUS raz na kwartał. Składki niskie - 150 - 200 zł/kwartał. Dochody KRUS pochodzą z dotacji budżetowych (90%).
Nowy system ubezpieczenia zdrowotnego
Podział świadczeń medycznych wg kryterium ich finansowania.
Utworzono Kasy Chorych, które przejęły finansowanie wszelkiego rodzaju świadczeń medycznych, z wyjątkiem tych, które wyraźnie w ustawie są finansowane przez budżet, pacjenta bądź przez inne podmioty - domniemanie finansowania świadczeń medycznych przez Kasy Chorych.
Państwo finansuje bardzo specjalistyczne świadczenia, pacjenci finansują świadczenia ponadstandardowe (chirurgia plastyczna).
Każdy ubezpieczony jest zobowiązany wpłacać składkę na ubezpieczenia zdrowotne - wynosi 7,75% podstawy wymiaru
Składka na ubezpieczenia zdrowotne jest potrącona z podatku dochodowego od osób fizycznych.
Ubezpieczenia gospodarcze
Działalność ubezpieczeniowa.
Wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z operowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych.
Podział ubezpieczeń
1. Kryterium przedmiotowe
Ubezpieczenia majątkowe i osobowe
Przedmiotem są pojedyncze przedmioty majątkowe lub cały majątek (nieruchomości, ruchomości, środki transportu.
Jeśli zajdzie zdarzenie losowe - wypłata stosownego odszkodowania za rzeczywistą stratę majątkową.
Ubezpieczona jest dana osoba, lub grupa osób. Wypłacane w razie wypadku ubezpieczonego.
Wypadek - śmierć, utrata zdrowia, utrata zdolności do pracy, dożycie do określonego wieku.
Celem jest zabezpieczenie materialne danej osoby.
2. Kryterium: sposób powstania stosunku ubezpieczeniowego
Umowne i obowiązkowe
Dobrowolne. Zdecydowana większość ubezpieczeń. Zawierane w drodze umowy dowolnej między klientem a zakładem ubezpieczeniowym.
Zawierania ich wymaga ustawa (OC). Są zawierane również w drodze umowy.
3. Kryterium: Stopień indywidualizacji ryzyka
Indywidualne i grupowe
1 osoba.
Grupa osób (rodzinne, zakładowe)
Ubezpieczenia na życie i inne
Podział ustawowy (ustawa o działalności ubezpieczeniowej).
Na życie:
Rentowe
Posagowe (zaopatrzenia dzieci)
Jeżeli są związane z funduszem inwestycyjnym
Chorobowe i wypadkowe, jeżeli są uzupełnieniem jednego z ww.
Pozostałe:
Majątkowe i osobowe jakie mogą być prowadzone przez instytucje ubezpieczeniowe.
Strony stosunku ubezpieczeniowego
1. Ubezpieczyciel - zakład ubezpieczeń, który podejmuje się wypłaty odszkodowania w wyniku powstania szkody, bądź wypłaty świadczeń na rzecz ubezpieczającego z funduszu powstałego ze zbioru składek.
2. Ubezpieczający - osoba fizyczna bądź prawna, która zawiera ubezpieczenie z zakładem ubezpieczeń płaci składki i otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie w wyniku powstania szkody lub konkretnego zdarzenia.
3. Ubezpieczony - osoba fizyczna lub prawna, która została ubezpieczona przez ubezpieczającego od ryzyka w zakładzie ubezpieczeń, uprawniona do odbioru świadczenia lub odszkodowania.
W większości wypadków 2 = 3. Zawsze przy ubezpieczeniach zdrowotnych.
Przy ubezpieczeniach grupowych ten fakt nie zachodzi.
Często 2 - zakład pracy, 3 - pracownicy, bądź 2 - rodzice, 3 - dzieci.
Podstawowe zasady działalności ubezpieczeniowej
1. Istnieją dwie kategorie ubezpieczycieli:
* zakłady ubezpieczeń w formie spółek akcyjnych
+ towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.
* Podmioty nakierowane na uzyskanie jak najwięcej klientów - zawiera jak najwięcej umów ubezpieczenia. Podstawowym celem działalności jest zysk. Klientem takiego zakładu może być dowolna osoba, która zawrze z nim umowę.
+Forma zamknięta. Przeznaczona dla konkretnych grup społecznych bądź zawodowych, które chcą zorganizować dla siebie ochronę ubezpieczeniową.
Członkowie towarzystwa ubezpieczają się wzajemnie. Towarzystwa te zapewniają mały obrót o zasięgu lokalnym.
* - 90%
+ - 10%
2. Zakaz prowadzenia przez jednego ubezpieczyciela jednocześnie ubezpieczeń na życie i pozostałych majątkowo - osobowych.
- ZASADA PODZIAŁU BRANŻ UBEZPIECZENIOWYCH -
Służy ona bezpieczeństwu z punktu widzenia ubezpieczonych.
Ubezpieczyciel, który prowadzi ubezpieczenia w różnych branżach może przesuwać środki pieniężne między tymi branżami w celu osiągnięcia ogólnej równowagi finansowej.
Przy ubezpieczeniu na życie, składka jest płacona regularnie, świadczenie jest wypłacane po kilkudziesięciu latach - na życie.
Pozostałe - składki również płacone regularnie, świadczenie także.
Zakład byłby cały czas płynny finansowo.
3. Koncepcja nadzoru finansowego oraz system ochrony ubezpieczonych.
Ogranicza ingerencję organu nadzoru, jednocześnie gwarantuje daleko posuniętą szkodę działań ubezpieczyciela.
Nadzór polega na określeniu wymogów jakim powinien podporządkować się ubezpieczyciel, aby mógł uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej. Organ nadzoru może badać bieżącą sytuację finansową ubezpieczyciela, zgodność jego działalności z prawem. Organ nadzoru posiada kompetencje ekonomiczne, nie posiada administracyjnych.
Ochronie ubezpieczonych służy Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny i chroni on ubezpieczonych przed możliwością braku otrzymania odszkodowania lub świadczenia.
4. Dopuszczenie na polski rynek ubezpieczeń podmiotów zagranicznych.
Pełna swoboda wejścia na rynek polski, mają te same warunki podjęcia działalności.
Ustawa o działalności ubezpieczeniowej 28.VII.1990
2 rodzaje działalności ubezpieczeniowej:
Bezpośrednia - zawieranie umów ubezpieczenia
Reasekuracyjna - podział rynku ubezpieczeniowego pomiędzy zakłady ubezpieczeń w przypadku ubezpieczeń na bardzo wysokie kwoty.
Partycypują w działalności ubezpieczeniowej
Ubezpieczenia dobrowolne i obowiązkowe:
OBOWIĄZKOWE
1. Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem
tych pojazdów.
2. Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego.
3. Ubezpieczenia OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego.
4. Inne ubezpieczenia wynikające z innych ustaw.
Ogólne warunki ubezpieczenia, taryfy i wysokość stawek ubezpieczeniowych ustala zakład ubezpieczeń.
Kwestia dotycząca odszkodowania i wysokości świadczenia - odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego nie może być wyższe od poniesionej szkody. Górny limit kwoty ubezpieczenia - wartość tego majątku.
Ubezpieczenia na życie - kwota na ubezpieczenia jest nieograniczona i można ubezpieczyć się na dowolną kwotę, jeśli zakład wyrazi na to zgodę.
PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI
Zakład nie może zajmować się inną działalnością, poza ubezpieczeniową.
Forma prowadzenia:
Spółka akcyjna
Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych
Zakres prowadzenia działalności: Nie może prowadzić ubezpieczeń na życie i pozostałych.
TOWARZYSTWA UBEZPIECZEŃ WZAJEMNYCH
Zakład ubezpieczeń, który ubezpiecza swoich członków na zasadzie wzajemności. Posiada osobowość prawną. Działa w oparciu o statut.
Warunki podejmowania działalności ubezpieczeniowej:
zezwolenie - wydane przez Ministra Finansów po wyrażeniu opinii organu nadzoru.
Wniosek o uzyskanie takiego zezwolenia zawiera:
nazwę siedziby, obszar i zakres działania zakładu
wysokość kapitału zakładowego
założyciele zakładu
forma prawna prowadzenia działalności
dane dotyczące osób, które mają być członkami zarządu i rady nadzorczej
plan działalności
dowód posiadania środków własnych
statut zakładu ubezpieczeń
ogólne warunki ubezpieczenia, które będą świadczone przez zakład
wysokość funduszu organizacyjnego - środki przeznaczane na wyposażenie zakładu, stworzenie sieci przedstawicielstw (środki administracyjne)
MF wydaje zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w zakresie jednej lub kilku grup
ubezpieczeń (wynika to z wniosku).
Działalność powinna być podjęta w ciągu roku od uzyskania zezwolenia. Jeżeli nie zostanie podjęta - zezwolenie wygasa.
MF nie wyda zezwolenia gdy:
1. Gdy wniosek jest niepełny
2. Kiedy w skład zarządu nie wchodzą co najmniej dwie osoby, które posiadają odpowiednie wykształcenie i doświadczenie w kierowaniu zakładem ubezpieczeń
3. Kiedy założyciele bądź członkowie zarządu byli karani za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub karnoskarbowe.
4. Kiedy założyciele nie dają rękojmi prowadzenia spraw zakładu w sposób należycie zabezpieczający interes ubezpieczonych.
5. Kiedy nie udowodniono odpowiedniej wysokości środków własnych niczym nie obciążonych.
6. Plan działalności nie zapewnia trwałej zdolności zakładu do wykonywania zobowiązań.
7. Zagrożony jest ważny interes gospodarczy państwa.
Zezwolenie może być cofnięte przez MF na wniosek organu nadzoru gdy:
1. Zakład przestał spełniać warunki potrzebne do uzyskania zezwolenia.
2. Zakład prowadzi działalność niezgodną z prawem lub statutem.
3. Zakład znajduje się w trudnej sytuacji finansowej.
4. Z kontroli zakładu wynika iż dalsza działalność narażałaby na niebezpieczeństwo interesy ubezpieczonych.
5. Kiedy zakład sam złoży wniosek o cofnięcie zezwolenia (wniosek musi zawierać dane o zabezpieczeniu interesów ubezpieczonych).
Pośrednictwo ubezpieczeniowe
Wykonywanie czynności faktycznych lub prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia albo reasekuracji.
2 pośredników:
1. agent ubezpieczeniowy - Osoba upoważniona przez zakład do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu umów. Za działalność agenta odpowiada zakład ubezpieczeń.
Zezwolenie na działalność agencyjną wydaje organ nadzoru.
2. broker ubezpieczeniowy - Zawiera i wykonuje umowy ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub pośredniczy z zawieraniu umów ubezpieczenia na rzecz ubezpieczonego. Nie jest związany z zakładem ubezpieczeniowym. Ma wyłączność w pośredniczeniu przy umowach reasekuracji.
DZIAŁALNOŚĆ UBEZPIECZENIOWA
Zagraniczne zakłady mają pełną swobodę wejścia na rynek. Za pośrednictwem głównego oddziału.
Warunki podjęcia działalności są analogiczne jak dla podmiotów polskich.
Należy złożyć kaucję w celu zabezpieczenia przyszłych zobowiązań z tytułu umów ubezpieczeniowych. Wynosi 50% kapitału gwarancyjnego. Ma służyć pokryciu zobowiązań w przypadku upadku.
Gospodarka finansowa
Kapitał zakładowy.
Środki własne - kapitał zakładowy, założycielski, akcyjny, kapitał gwarancyjny.
Zakład jest obowiązany posiadać środki własne nie niższe od marginesu wypłacalności.
Kapitał gwarancyjny - 1/3 marginesu wypłacalności.
Spółki akcyjne - 800 tys. Euro - ubezpieczenie na życie; 200 - 400 tys. Euro pozostałe.
Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych:
- na życie - 600 tys. euro
- pozostałe - 150 - 300 tys. w zależności od rodzaju ubezpieczenia
Margines wypłacalności oblicza się indywidualnie dla każdego zakładu ubezpieczeniowego. Wielkość zależy od rodzaju oferowanych ubezpieczeń i wysokości pobieranych składek.
Gdy są niższe od marginesu wypłacalności zakład przedstawia na żądanie organu nadzoru plan przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych - plan finansowy.
Kiedy środki własne są niższe od kapitału gwarancyjnego zakład powiadamia organ nadzoru i przedstawia mu do zatwierdzenia krótkoterminowy plan podwyższenia środków własnych.
Zarząd komisaryczny zatwierdzany przez organ nadzoru. Realizacja przywrócenia płynności finansowej nie powiedzie się - organ nadzoru ma możliwość interweniowania.
................ techniczno ubezpieczeniowe
Bieżące i przyszłe zobowiązania z tytułu ubezpieczenia część składki jest ...........
Fundusze gwarancyjne
Funkcje:
1. Wypłata odszkodowań i świadczeń z tytułu obowiązkowych umów ubezpieczeniowych jeżeli sprawca zdarzenia jest nieznany bądź nieubezpieczony.
2. Wypłata świadczeń z tytułu ubezpieczeń na życie, w przypadku upadłości zakładu ubezpieczeń. Świadczenia są wypłacane do 50% ubezpieczenia, nie więcej niż 30tys euro.
Dochody pochodzą ze składek od zakładu ubezpieczeniowego które mają w swojej ofercie obowiązkowe umowy ubezpieczeniowe. Jeżeli któryś zakład upadnie to pozostałe zakłady ubezpieczeniowe i fundusz będzie musiał wypłacić świadczenie z tytułu ubezpieczenia na życie.
Wpłacają jednorazowo składkę na rzecz funduszu. Fundusz wypłaca z tytułu obowiązkowych.
Lokowanie środków przez zakłady ubezpieczeniowe
Może lokować środki na warunkach określonych w ustawie:
obligacje skarbowe
bony oszczędnościowe
inne papiery wartościowe gwarantowane przez skarb państwa
obligacje gmin
Te cztery źródła nielimitowane. Zakład może inwestować w dowolny sposób.
Limitowane:
obligacje przedsiębiorstw
pożyczki zabezpieczone hipotecznie
nieruchomości
akcje spółek giełdowych
udziały i akcje pozostałych podmiotów.
Nadzór ubezpieczeniowy
Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego - urząd centralny. Prezes powoływany przez Premiera na wniosek Ministra Finansów.
Organ nadzoru - zadania:
ochrona interesu osoby ubezpieczonej
przeciwdziałanie sytuacjom upadku.
Sprawuje kontrolę działalności składu majątkowego. Może wydawać zalecenia, które mają na celu usunięcie nieprawidłowości. Gdy nie są respektowane organ nadzoru może nakładać kary pieniężne na członków zarządu, na zakład, może wystąpić z wnioskiem o odwołanie członków zarządu, zawiesić działalność. Może zwoływać walne zgromadzenie. Zaniechanie prowadzenia działalności.
Ma kompetencje do wystąpienia z wnioskiem do MF o cofnięcie zezwolenia.
Prawo walutowe
System walutowy - ustalona przez państwo forma organizacji porządku pieniężnego określająca obowiązującą w kraju jednostkę pieniężną, jej stosunek do złota lub walut innych państw, określa rodzaje znaków pieniężnych, instytucje uprawnione do emisji znaków pieniężnych oraz zasady rozliczeń pieniężnych w kraju i w stosunkach z zagranicą.
Instytucją uprawnioną do emisji znaków pieniężnych jest NBP.
Znaki pieniężne - banknoty oraz bilon - prawny środek płatniczy w Polsce.
Fałszywe podlegają zatrzymaniu bez możliwości zwrotu, uszkodzone podlegają wymianie.
Kurs walutowy
Cena walut obcej wyrażona w pieniądzu krajowym.
Dwa rodzaje:
1. Kurs sztywny - ustalany przez Bank Centralny w stosunku do złota bądź innych walut. Do 1989 kurs polskiej waluty był ustalany na bazie złota.
Później uzależniono od tzw. koszyka walut (wchodziły tzw. waluty wymienialne w odpowiednich proporcjach):
W 45% - $
35% - DM
10% - ₤
5% - FRA
5% - CHE
W oparciu o te waluty kształtował się kurs polskiej waluty. Przyjęto stopy dewaluacji złotego (złoty miesięcznie tracił określony odsetek swojej wartości; początkowo 1%, spadło do części procenta).
Od 1.I.1999 zostały zamienione w euro (45% - $; 55% - € ).
2. Kurs płynny - określany na bazie podaży i popytu na walutę (rynkowo). NBP nie określa już kursu, jest to kurs rzeczywisty.
Wymienialność złotego
Występuje, gdy istnieje kurs walutowy i gdy możemy określić ilość walut. Przed 1989 kurs był sztywny - złotego nie wolno było wymieniać. Od początku lat 90-tych istnieje proces doprowadzania złotego do wymienialności.
Najpierw wprowadzono tzw. wymienialność wewnętrzną złotego - odbyło się to 01.I.1990. Założeniem było powstanie kantorów wymiany walut, w których można by nabyć lub sprzedać dowolną ilość waluty.
Następnie zapewniono złotemu częściową wymienialność zewnętrzną wg standardów Międzynarodowego Funduszu Walutowego - VI.1995. Aby waluta uzyskała częściową wymienialność wg tego standardu, przedsięwzięto następujące kroki:
Niestosowanie ograniczeń dewizowych w zakresie transakcji bieżących z zagranicą
Nieuczestniczenie w dyskryminujących inne kraje porozumieniach walutowych
Posługiwanie się stałym kursem walutowym
Zobowiązanie państwa do nabycia dowolnej ilości własnej waluty, przedstawionej przez władze innego kraju, jeśli pochodzi ona z transakcji bieżących
Zniesienie obowiązku odsprzedaży dewiz przez eksporterów - XII.1995. Wcześniej eksporterzy musieli zamieniać niezwłocznie dewizy na złote.
Zniesienie utrudnień w transakcjach kapitałowych powyżej 1 roku - 1996-97.
Wprowadzenie pełnej wymienialności złotego - początek 1999.
Wprowadzenie płynnego kursu walutowego - 14 IV 2000.
Muszą zostać zniesione ograniczenia dotyczące transakcji krótszych niż 1 rok.
Denominacja - anulowanie dotychczasowej jednostki pieniężnej i zastąpienie jej nową jednostką, z jednoczesnym ustaleniem sposobu walutowości między tymi jednostkami. Miała miejsce w 1947 - wprowadzono nową jednostkę z powodu spadku wartości poprzedniej. Nie było proporcjonalnego przeliczenia.
Denominację wprowadzono też 01.I.1995. W 1990 i 1991 miała miejsce hiperinflacja, co spowodowało znaczny spadek wartości pieniądza. W obrocie istniały wysokie nominały. Przeliczono więc nową jednostkę w stosunku do starej 1:1000. Przez 2 lata obie jednostki były środkiem płatniczym w Polsce. Denominacja miała na celu zmniejszenie kosztów transakcyjnych. Wprowadzono następnie bilon, trwalszy od banknotów, tańszy i wymagający mniej zabezpieczeń.
Denominacja może wiązać się ze spadkiem inflacji.
PRAWO DEWIZOWE
Zespół norm prawnych, regulujący dokonywanie obrotu pieniężnego z zagranicą oraz posiadanie i dysponowanie zagraniczną walutą, dewizami oraz kruszcami.
Wartości dewizowe:
waluty obce
dewizy - wystawione w walutach obcych papiery wartościowe, dokumenty bankowe, dowody oszczędności, wszelkie dokumenty finansowe, mogące zostać zamienione na waluty obce.
złoto i platyna
wyroby, które odpowiadają złotu i platynie (złoto dewizowe i platyna dewizowa)
Podmioty prawa dewizowego
rezydenci
- osoby fizyczne mieszkające w kraju;
- osoby prawne z siedzibą w kraju;
- inne osoby, mające siedzibę w kraju, które mają zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we
- własnym imieniu (sp. jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna);
- polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, inne polskie przedstawicielstwa, misje
specjalne, osoby mające immunitety i przywileje dyplomatyczne.
nierezydenci
- osoby fizyczne nie mieszkające w kraju;
- osoby prawne nie posiadające siedziby w kraju;
- inne osoby, które nie mają siedziby w kraju, ale mogą zaciągać zobowiązania i nabywać prawa we własnym
imieniu;
- obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, misje specjalne, organizacje międzynarodowe,
korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych;
- oddziały i przedstawicielstwa za granicą polskich podmiotów gospodarczych;
- oddziały i przedstawicielstwa za granicą banków oraz ubezpieczycieli, mających siedzibę w kraju;
- oddziały i przedstawicielstwa w kraju osób zagranicznych, utworzone na podstawie umów
międzynarodowych, zawartych przez polski rząd
Obrót dewizowy
czynności prawne lub inne zdarzenia, które powodują lub mogą spowodować:
- płatność środkami dewizowymi, wartościami dewizowymi;
- przeniesienie własności wartości dewizowych oraz
- płatność krajowymi środkami płatniczymi;
- przeniesienie własności krajowych środków płatniczych,
jeżeli odbywa się to między rezydentem i nierezydentem.
transfer wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych
Zasady prawa dewizowego
Wartości dewizowe mogą być przedmiotem własności rezydentów i nierezydentów. Jest pełna swoboda posiadania wartości dewizowych.
Rezydenci i nierezydenci mogą dokonywać obrotu dewizowego z zastrzeżeniem ograniczeń, zawartych w ustawach.
Obrót dewizowy
Kapitałowy - inny niż bieżący obrót dewizowy z zagranicą. Dopełnienie obrotu bieżącego.
Bieżący - jest to obrót wolny. Nie występują w nim żadne ograniczenia. Zaliczamy do niego:
umowy sprzedaży;
umowy pożyczki i kredytu, związane z tą sprzedażą;
umowy świadczenia usług (w tym umów pożyczek i kredytów do usług);
uczestnictwo w zysku spółki;
przychody z prowadzenia przedsiębiorstwa;
renty, emerytury, odszkodowania, spadki, darowizny.
Ograniczenia - czyli wyklucza się inwestycje:
ze względu na czas trwania transakcji - krótsze niż rok.
ze względu na miejsce dokonywania transakcji - z krajami, z którymi Polska nie podpisała umowy o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji.
ze względu na charakter transakcji -
Nie ma już ogólnych zezwoleń dewizowych. Istnieją indywidualne zezwolenia dewizowe - dla konkretnych podmiotów i konkretnych transakcji.
Kontrola dewizowa
Liberalizacja prawa dewizowego pociąga za sobą zmniejszenie się zakresu kontroli dewizowej.
Podstawowym organem kontroli jest Min. Finansów. Realizuje on kontrolę za pośrednictwem podległych sobie organów kontroli skarbowej i organów celnych - jest to kontrola przestrzegania przepisów prawa dewizowego.
Kolejnym organem jest NBP. Jego kontrola dotyczy transakcji rezydentów i nierezydentów, którzy otrzymali zezwolenia dewizowe, a także banków, w zakresie obrotu dewizowe.
PRAWO BANKOWE
Państwowy Bank Rolny z 1919 i Pocztowy Bank Oszczędności z 1920
Termin prawo bankowe pojawił się w 1928. Użyty w rozporządzeniu Prezydenta RP z 17.III.1928. Zdefiniowano:
Przedsiębiorstwo bankowe - przedsiębiorstwo handlowe, którego głównym przedmiotem działalności były czynności bankowe.
Bank - zorganizowane w formie spółki akcyjnej przedsiębiorstwo bankowe. Bankiem mogła być spółka komandytowo - akcyjna.
Bankiem Centralnym był Bank Polski. Powstał na mocy ustawy z 11.II.1924 o naprawie Skarbu i reformie walutowej. Był on S.A. z udziałem państwa. Posiadał monopol emisyjny oprócz innych czynności bankowych.
Podstawowym zadaniem było kształtowanie polityki pieniężnej oraz dbałość o silnego złotego. Miał więc kompetencje banków komercyjnych.
Po wojnie zupełnie nowy system. Państwo w latach 50 dążyło do likwidacji wszystkich banków komercyjnych. Zostało powołanych kilka banków, które miały tematyczne zadania. Państwowa Kasa Oszczędności zajmująca się obsługą ludności. Bank Handlowy zajmował się rozliczeniami międzynarodowymi w ramach państwa. Polska Kasa Opieki S.A. - rozliczanie transakcji międzynarodowych - przedsiębiorstw.
Działały one w strukturze NBP - wydzielone funkcjonalnie i organizacyjnie.
Banki Spółdzielcze z Bankiem Gospodarki Żywieniowej.
31.I.1989 -Ustawa Prawo Bankowe
Ustawa o NBP
Zmieniły pozycję banku na rynku.
Szereg nowych zasad w prawie bankowym:
Samodzielność działalności banków - podporządkowanie nadzorowi bankowemu, a nie rządowi.
Samofinansowanie się banków - pokrywały koszty z własnych przychodów, nie uciekając się do dotacji z budżetu.
Komercjalizm - oparcie działalności banków na ich rentowności.
Konkurencyjność - banki konkurowały o klienta.
Uniwersalizm - zniesiono wszelkie ograniczenia odnośnie działalności terytorialnej, przedmiotowej.
Systemy bankowe
1. Jednobankowy - monobankowy
Jednostopniowy system bankowy na czele z NBP (Bank Centralny ma kompetencje banków komercyjnych - może udzielać kredytów, przyjmować lokaty). Wszystkie banki są w strukturze BC
2. Dwubankowy - dwustopniowy.
Składa się z NBP, sprawuje nadzór nad bankami komercyjnymi i realizuje politykę pieniężną państwa. NBP nie ma kompetencji do udzielania kredytów i przyjmowania lokat. Banki komercyjne są poza strukturą NBP.
I. Podstawowym czynnikiem określającym kształt systemu bankowego jest państwo, określa warunki funkcjonowania poprzez uchwalanie aktów prawnych, powołujących do życia ten system.
II. Stopień rozwoju gospodarczego kraju. Im wyższy rozwój gospodarczy tym więcej operacji pieniężnych w gospodarce, co wymaga lepszej organizacji systemu bankowego.
III. Podział pracy w bankowości - czy przeważają w systemie banki uniwersalne, świadczące wszelkie możliwe usługi, czy banki specjalistyczne, które specjalizują się w konkretnej czynności bankowej.
W Europie przeważają banki uniwersalne, w Ameryce specjalistyczne.
IV. Stosunek między bankiem a klientem.
Czy banki nie mają ograniczeń w działalności, czy mogą w pełni konkurować o klienta.
REFORMA POLSKIEGO SYSTEMU BANKOWEGO
Rozpoczęła się na początku lat 80. Oparta na następujących założeniach:
1. Miało istnieć sprzężenie zwrotne między rozwojem gospodarczym kraju a reformą systemu bankowego (rozwój gospodarczy kraju wymuszał reformę).
2. Oddzieleni funkcji Banku Centralnego od bezpośredniej działalności kredytowej
3. Oparcie systemu bankowego na bankach uniwersalnych,
4. Zorganizowanie sieci konkurujących ze sobą banków komercyjnych oraz oparcie ich działalności na zasadach ekonomicznych - samofinansowanie i samodzielność.
5. Zapewnienie konkurencyjności między bankami. Odejście od podziału terytorialnego, branżowego i stworzenie możliwości wyboru banku.
6. NBP miał pełnić funkcję Banku Centralnego państwa, realizować politykę pieniężną państwa i refinansować banki komercyjne (udzielać im kredytów).
I etap reformy - wydzielenie ze struktury NBP Powszechnej Kasy Oszczędności, ;przejęła ona obsługę kredytową oraz oszczędnościową ludności, obsługę spółdzielni mieszkaniowych oraz niektórych podmiotów gospodarczych.
II etap - 1988
Rozpoczęto urealnianie stopy kredytowej depozytowej.
1.V.1988 - powołano 9 banków kredytowych w postaci spółek Skarbu Państwa. Powstały na mocy rozporządzenia RM. Powstały w miejsce oddziałów terenowych NBP:
Powszechny Bank Kredytowy - Warszawa
Bank Gdański
Pomorski Bank Kredytowy - Szczecin
Bank Śląski - Katowice
Wielkopolski Bank Kredytowy - Poznań
Bank Przemysłowo - Handlowy - Kraków
Powszechny Bank Gospodarczy w Łódź
Bank Zachodni - Wrocław
Bank Depozytowo - Kredytowy w Lublinie.
III etap - Ustawa o prawie bankowym - NBP - 1984
Banki stały się podmiotami samodzielnymi, samofinansującymi się. Opierały swą działalność na statucie i na udzielaniu kredytów, przyjmowaniu depozytów i dokonywaniu rozliczeń pieniężnych
Ustawy te znosiły podmiotowe oraz terytorialne ograniczenia działalności banków.
Stworzyły podstawy do konkurencyjności między bankami i wprowadziły nowe zasady powiązań miedzy BC a bankami komercyjnymi. Nastąpiło odejście od oddziaływania metodami administracyjnymi na rzecz narzędzi ekonomicznych.
IV etap - Przekształcenie tych spółek Skarbu Państwa w podmioty całkowicie lub w dużym stopniu niezależne od państwa - prywatyzacja.
W ramach tego etapu ma miejsce prywatyzacja i konsolidacja w systemie bankowym.
Prywatyzacja - przekształcenie banku w komercyjny
Konsolidacja - połączenie banków
Konsolidacja banków
Może wynikać z decyzji odgórnych, samego państwa i oddolnych - od samych banków. W 1996 zawiązano grupę bankową - weszły tam: Bank Depozytowo - Kredytowy w Lublinie, Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, Bank Kredytowy w Łodzi. Powstała grupa PKO S.A.
Pozostałe konsolidacje wynikały z inicjatywy samych banków:
Bank Gdański wchłonął PBI
Bank Zachodni + Wielkopolski Bank Kredytowy
PBK + BP-H
Prywatyzacja
Inwestorami były najczęściej duże banki zachodnie.
RODZAJE BANKÓW:
NBP
Banki państwowe - PKO Bank Polski, BGK
Banki komercyjne (kredytowo - depozytowe)
Banki spółdzielcze - BGŻ
Banki wyspecjalizowane w danej branży - banki hipoteczne
Banki prywatne
BANK - (ust. 29.VIII.1997) Osoba prawna, utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, które obciążają ryzykiem środki przeznaczone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Podział banków:
1. Podmiot własności
Państwowe i prywatne
2. Formy organizacyjne
Państwowe, w formie S.A., w formie spółdzielni
3. Zadania banków
Emisyjny (centralny); handlowe (udzielanie kredytu krótko i średnioterminowego); rozwojowe (średnio i długoterminowe kredyty na inwestycje)
4. Terytorium działalności
Krajowe, regionalne, lokalne
ZASADY LICENCJONOWANIA DZIAŁALNOŚCI BANKÓW
Bank państwowy
Może być utworzony w drodze rozporządzenia RM, na wniosek M Skarbu Państwa, zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego.
RM określa jednocześnie jego nazwę, siedzibę, przedmiot działalności, zakres działania, jego fundusze (część wydzielonego majątku Skarbu Państwa).
Bank działa w oparciu o statut nadawany w rozporządzeniu M Skarbu Państwa w porozumieniu z MF po opinii Komisji Nadzoru Bankowego.
Organami banku są zarząd i rada nadzorcza. Rada nadzorcza sprawuje ogólny nadzór nad działalnością banku. Zatwierdza sprawozdania zarządu, dokonuje podziału zysku bądź sposobu pokrywania strat. Zarząd zajmuje się bieżącą działalnością banku i w tych sprawach podejmuje uchwały.
Banki spółdzielcze
Struktura bankowości jest trójszczeblowa:
I. Bank Krajowy - BGŻ S.A.
II. 9 Banków regionalnych
III. Banki Spółdzielcze
II + III - zrzeszenia regionalne
I + II - zrzeszenia krajowe
Przynależność do zrzeszeń nie jest obowiązkowa
Utworzenie banku spółdzielczego - na mocy prawa spółdzielczego z zachowaniem przepisów prawa bankowego. BS tworzy się na wniosek założycieli (co najmniej 10). Wniosek skierowany jest do Komisji Nadzoru Bankowego, która udziela zezwolenia w porozumieniu z MF.
Organy Banku Spółdzielczego:
1 - Rada Nadzorcza - Powoływana spośród członków spółdzielni poprzez wybranie tych członków. Sprawuje ogólny nadzór nad działalnością banku.
2 - Zarząd - Bieżąca działalność banku. Powoływany przez RN.
3 - Komitet Kredytowy - Jest organem opiniodawczym. Skład i zasady działania określa RN. Zajmuje się opiniowaniem udzielania wysokich kredytów
Poszczególne banki spółdzielcze - działają w formie spółdzielni, Banki Regionalne S.A. (Banki spółdzielcze posiadają akcje banku regionalnego). Bank krajowy - S.A. banków regionalnych i Skarbu Państwa.
Dwa banki regionalne nie są zrzeszone w Banku Krajowym:
Gospodarczy Bank Polsko - Zachodni - Wrocław
Bank Unii Gospodarczej - Warszawa
Bank w formie S.A.
Tworzone są zgodnie z k.s.h. przy zachowaniu przepisów Prawa Bankowego. Utworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego wydanego w uzgodnieniu z MF. Bank taki mogą utworzyć co najmniej 3 osoby fizyczne lub prawne. Wyjątek: Bank może być utworzony przez inny bank.
Organami banku są:
1. Zgromadzenie akcjonariuszy - ma największe znaczenie. Zbiera się co najmniej raz w roku na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy:
Zatwierdzają podstawowe dokumenty finansowe banku (bilans, rachunek przepływów finansowych[cash flow], rachunek zysków i strat)
Podejmują uchwałę o skwitowaniu zarządu - absolutorium dla zarządu za rok działalności
Decyduje o podziale zysków w banku bądź pokryciu strat
Powołuje Radę Nadzorczą i Zarząd
2. Rada Nadzorcza - co najmniej 5 osób powołanych przez walne zgr. Sprawuje ogólny nadzór nad działalnością banku.
3. Zarząd - co najmniej 3 osoby. Powołanie 2 osób (w tym prezesa) musi odbyć się za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego. Zajmuje się bieżącą działalnością banku.
Warunki, jakie muszą być spełnione przy tworzeniu banków
1. Odpowiednio wysoki kapitał własny (nie może pochodzić z kredytów, pożyczek bądź innych źródeł nieudokumentowanych). Nie może być w jakikolwiek sposób obciążony zobowiązaniami. Część kapitału może być wniesiona w formie aportów.
(wyposażenie, nieruchomość). Kapitał wnoszony w formie pieniężnej musi wynosić co najmniej równowartość 5000000 €. Dodatkowo kapitał w formie niepieniężnej nie może przekraczać 15% całej wartości kapitału. Jeden założyciel nie może wnieść więcej niż połowę kapitału (nie funkcjonuje jeśli założycielem banku jest inny bank).
2. Bank musi dysponować odpowiednimi pomieszczeniami, przystosowanych do realizacji jego funkcji. Należy zabezpieczyć środki pieniężne w banku. Pomieszczenia powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia techniczne, które będą służyć prowadzeniu działalności bankowej i zabezpieczą przechowywane wartości pieniężne.
3. Założyciele banku oraz członkowie zarządu muszą dawać rękojmię działania w sposób należycie zabezpieczający interesy klientów. Wymóg niekaralności (sprawy karnoskarbowe oraz przeciwko mieniu).
4. Co najmniej 2 osoby, które mają pełnić funkcję członków zarządu posiadają wykształcenie i doświadczenie zawodowe, potrzebne do kierowania bankiem,
5. Założyciele przedstawią 3 - letni plan działalności banku, który będzie wykazywał, że działalność będzie bezpieczna dla środków bankowych.
Utworzenie banku jest możliwe po uzyskaniu zezwolenia Komisji w porozumieniu z MF. Wniosek składa zarząd banku (osoby, które nim będą):
1. Nazwa oraz siedziba banku.
2. Czynności bankowe, które będą wykonywane przez bank.
3. Dane o przedmiocie i zakresie działalności.
4. Dane dotyczące założycieli i osób które mają pełnić funkcje zarządu.
5. Dane dotyczące kapitałów własnych grona założycielskiego.
Do wniosku dołącza się:
projekt statutu
program działalności banku na okres 3-letni
inne dokumenty jeśli będą wymagane przez Komisję Nadzoru Bankowego
Wniosek składa się do Komisji Nadzoru Bankowego. Komisja wyda zezwolenie, gdy spełnione są wszystkie powyższe warunki. Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia. Ma 1 rok od daty wydania zezwolenia na rozpoczęcie działalności.
Zezwolenie może zostać cofnięte, gdy:
bank przestał spełniać wymogi, określone w zezwoleniu;
bank działa niezgodnie z prawem;
bank ma trudności finansowe;
na wniosek samego banku.
BANK HIPOTECZNY
Typ banku specjalistycznego. Jego głównym zadaniem jest dostarczanie gospodarce kapitału inwestycyjnego w formie długoterminowego kredytu zabezpieczonego hipoteką.
Cecha charakterystyczna: emituje on listy zastawne zabezpieczone bezpośrednio lub pośrednio hipotekami (a nie kapitałami własnymi) i w ten sposób gromadzi środki finansowe - przez sprzedaż emitowanych listów zastawnych.
Działa na podstawie ustawy z 29 VIII 1997 o bankach hipotecznych i listach zastawnych. Ustawa ta wprowadziła nowy instrument - list zastawny (rodzaj zapisu długu na okaziciela).
Konstrukcja listu zastawnego i jego wymogi formalne:
Wyróżnia się 2 rodzaje listu zastawnego:
hipoteczny list zastawny - emitowany na podstawie wierzytelności banku hipotecznego, zabezpieczonych hipotekami.
publiczny list zastawny - emitowany na podstawie kredytów udzielanych przez instytucje publiczne bądź na podstawie kredytów gwarantowanych przez te instytucje (Skarb Państwa, NBP, międzynarodowe instytucje finansowe).
CD. Banku hipotecznego
Cechą charakterystyczną jest związek skuteczności metod zabezpieczeń udzielanych kredytów z pewnością znajdującego się w obrocie gospodarczym listu zastawnego. Istnieje szereg ograniczeń odnośnie przedmiotu zabezpieczenia hipoteką, sposobu wyceny nieruchomości oraz przyjmowania relacji wartości nieruchomości do wartości udzielonego kredytu. Działalność banków hipotecznych została ograniczona do czynności o niskim stopniu ryzyka. Banki mogą udzielać kredytów zabezpieczonych tylko hipoteką i emitować na tej podstawie listy zastawne.
(Bank hipoteczny udziela kredytu zabezpieczonego hipoteką, wycenia nieruchomość, kredyt jest równy jakiemuś odsetkowi wartości nieruchomości; następnie emituje listy zastawne równe wartości udzielonego kredytu i na końcu nabywane są one przez dowolne podmioty).
List zastawny znajduje się w obrocie i może być sprzedawany i nabywany przez dowolną osobę. Osoba, która posiada list zastawny jest wierzycielem osoby, która wzięła kredyt. Wysokość udzielonych kredytów może być refinansowana listami zastawnymi do wysokości 60% wycenionej nieruchomości. Pojedynczy kredyt nie może przewyższać 80 % wartości nieruchomości.
Bezpieczeństwu służy możliwość tworzenia rezerw w bankach w celu zabezpieczenia listów zastawnych. Bank hipoteczny ma obowiązek zatrudnić powiernika, który sprawdza czy wartość nominalna znajdujących się w obrocie listów zastawnych w każdym czasie jest zrównoważona wierzytelnościami hipotecznymi, przynajmniej w takiej samej wysokości i zapewniającymi przynajmniej taki sam przychód z odsetek (w każdym czasie wartość nieruchomości nie może być niższa niż wartość nominalna listów zastawnych).
OPERACJE BANKOWE
Są to wszelkiego rodzaju czynności bankowe. Wyróżnia się 3 rodzaje operacji bankowych:
Czynne (udzielanie kredytów oraz lokowanie środków własnych i klientów),
Bierne (gromadzenie wkładów i lokat, emitowanie papierów wartościowych bądź inne czynności powiększające środki pieniężne w banku) - podstawową czynnością bierną jest przyjmowanie depozytów,
Usługowe (pośredniczące) (wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów) - prowadzenie rachunków bankowych oraz dokonywanie przelewów i rozliczeń pieniężnych. I ewidencyjno-rozliczeniowe.
Rodzaje czynności bankowych
Przyjmowanie wkładów pieniężnych
Prowadzenie rachunków bankowych
Udzielanie kredytów
Udzielanie gwarancji bankowych
Emitowanie bankowych papierów wartościowych
Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych
Udzielanie pożyczek pieniężnych
Operacje czekowe i wekslowe
Wydawanie kart płatniczych i operacje na nich
Terminowe operacje finansowe
Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych
Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych
Wykonywanie czynności obrotu dewizowego
Udzielanie poręczeń
Wykonywanie zleceń związanych z emisją papierów wartościowych
Inne czynności, jeśli wynikają z odrębnych ustaw
Udzielanie kredytów
Umowa kredytu
Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy, na czas oznaczony w umowie kredytu, kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, natomiast kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
3 cechy umowy kredytu:
umowa konsensualna
dwustronnie zobowiązująca
odpłatna (zawsze występuje element odsetek)
Jest zawierana na piśmie i powinna zawierać następujące elementy:
oznaczenie stron umowy
oznaczenie kwoty i waluty kredytu
cel, na jaki kredyt został udzielony
zasady oraz termin spłaty kredytu
oprocentowanie kredytu oraz warunki jego zmiany
sposób zabezpieczenia spłaty kredytu
uprawnienia banku do kontroli sposobu wykorzystania kredytu
termin oraz sposób przekazania środków pieniężnych przez bank do dyspozycji kredytobiorcy
wysokość prowizji, jeśli istnieje
warunki dokonywania zmian w umowie i warunki rozwiązania umowy
Porównanie kredytu z pożyczką
*Cechy wspólne:
zbliżony cel ekonomiczny (udostępnianie środków pieniężnych osobom 3.)
dwustronnie zobowiązujący układ praw i obowiązków stron umowy
swoboda wyrażania woli co do samego faktu zawarcia umowy
*Różnice:
Inne źródła prawa regulujące każdą umowę (kredyt jest z punktu widzenia prawa cywilnego umową nienazwaną)
Charakter świadczeń, do których spełniania zobowiązany jest udzielający pożyczkę i kredyt:
a) pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na pożyczkobiorcę własność określonej ilości pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku
b) kredytodawca zobowiązuje się oddać do dyspozycji określoną ilość środków pieniężnych
Przedmiot umowy:
a) pożyczka - środki pieniężne lub rzeczy oznaczone co do gatunku
b) kredyt - tylko środki pieniężne
Kredyt udzielany jest na określony cel. Wykorzystanie pożyczki leży w gestii pożyczkobiorcy.
Kredyt jest zawsze odpłatny. Pożyczka może być nieodpłatna.
Kredyt jest zawarty z chwilą podpisania. Pożyczka przy wydaniu środków pieniężnych lub rzeczy oznaczonych co do gatunku.
Odmienne uregulowanie kwestii przedterminowego rozwiązania umowy:
a) umowę kredytu można wypowiedzieć
b) od umowy pożyczki można odstąpić
Przesłanki odstąpienia od umowy pożyczki nie są określone tak szeroko jak przesłanki wypowiedzenia umowy kredytu. Dający pożyczkę może odstąpić od umowy, co ma skutek ex tunc. Odstępuje, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Może to zrobić przed wydaniem przedmiotu pożyczki i tylko wówczas, gdy nie wiedział i nie mógł się dowiedzieć o złym stanie majątkowym pożyczkobiorcy. Po wydaniu przedmiotu pożyczki, pożyczkodawca nie może uwolnić się od ciążących na nim zobowiązań, może tylko żądać zwrotu przedmiotu pożyczki przed terminem płatności, jeżeli pożyczkobiorca stał się niewypłacalny oraz zabezpieczenie pożyczki uległo znacznemu zmniejszeniu z winy biorącego.
Kredytobiorca może wypowiedzieć umowę w razie stwierdzenia faktu niedotrzymania warunków udzielenia kredytu lub zagrożenia terminowej jego spłaty z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy. Kredytodawca może wypowiedzieć umowę przed, jak i po oddaniu przedmiotu kredytu do dyspozycji.
Rodzaje kredytów
Przedmiot kredytu
Obrotowy (przeznaczony na bieżące potrzeby związane z prowadzeniem działalności gospodarczej)
Inwestycyjny (na finansowanie nakładów gospodarczych - stworzenie nowych bądź powiększenie istniejących środków trwałych)
Konsumpcyjny (na finansowanie potrzeb ludności)
Okres udzielenia kredytu
Krótkoterminowy (udzielany do 1 roku) - taki charakter mają kredyty obrotowe i część konsumpcyjnych
Średnioterminowy (udzielany do 3 lat) - część kredytów konsumpcyjnych oraz inwestycyjnych
Długoterminowy (udzielany na okres powyżej 3 lat) - część inwestycyjnych
Forma kredytu
Kredyt w rachunku bieżącym (towarzyszy rachunkowi bieżącemu)
Kredyt w rachunku pożyczkowym (branie kredytu niezależnie od rachunków posiadanych w banku)
Waluta kredytu
Kredyt w walucie krajowej
Kredyt w walucie obcej
Szczególne rodzaje kredytów
Kredyt hipoteczny
Kredyt konsorcjalny (udzielany na finansowanie dużych inwestycji) - opiewa na wysokie kwoty pieniężne
Umowa kredytu konsorcjalnego:
powstaje konsorcjum banków - zawierana jest umowa między bankami o założenie konsorcjum. Banki ustalają warunki udzielania kredytu, sposobu jego zabezpieczenia oraz wyznaczają bank umocowany do zawarcia kredytu
zawarcie umowy kredytowej z kredytobiorcą
Banki biorące udział w konsorcjum ponoszą ryzyko związane z kredytem proporcjonalnie do wysokości wniesionych środków pieniężnych do wspólnie udzielonego kredytu.
Bank, udzielając kredytu, bierze pod uwagę wiele czynników - w szczególności ryzyko kredytowe. Ryzyko kredytowe jest bezpośrednio związane z udzieleniem kredytu, który nie zostanie spłacony. Podstawowym instrumentem, służącym ograniczeniu ryzyka kredytowego jest ocena zdolności kredytowej podmiotu ubiegającego się o kredyt. Ta ocena pozwala wyeliminować podmioty, które ubiegają się o kredyt, a nie posiadają tej zdolności.
Przesłanką, od której spełnienia uzależnia udzielenie kredytu, jest posiadanie przez kredytobiorcę zdolności kredytowej.
Zdolność kredytowa (art. 70 Prawa bankowego) - zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu, wraz z odsetkami, w terminach określonych w umowie.
Posiadanie zdolności kredytowej jest warunkiem sine qua non, od spełnienia którego uzależniona jest decyzja banku odnośnie udzielenia kredytu. Zdolność kredytowa decyduje o wysokości kredytu, o jego cenie, żądanych zabezpieczeniach. Jest również podstawą indywidualizowania warunków umowy kredytowej. Analiza zdolności kredytowej pozwala ocenić ryzyko kredytowe i przyczynia się do wyeliminowania złych dłużników. Jest podstawowym elementem prawnym, zabezpieczającym bank przed niewypłacalnością dłużników. Wymaga ona zawarcia w umowie kredytu takich rozwiązań, które zagwarantują, iż kredytobiorca w przyszłości pokryje pełną wierzytelność banku - spłaci kredyt z odsetkami.
Bank dokonuje oceny zdolności kredytowej samodzielnie. Jest to decyzja ostateczna i bezwzględnie wiążąca. Bank nie ma prawa udzielić kredytu podmiotowi, który nie posiada zdolności kredytowej. Wyjątek: (Bank może takiej osobie udzielić kredytu, jeśli spełni ona 2 warunki:
ustanowi zabezpieczenie kredytu, które zminimalizuje ewentualną stratę banku
przedstawi program naprawy swojej sytuacji finansowej (program musi być wiarygodny, jego realizacja ma zapewnić uzyskanie zdolności kredytowej przed terminem spłaty kredytu)
Zdolność kredytową bank bada zarówno przed udzieleniem kredytu, jak i w trakcie jego wykorzystania. Ocena taka ma 3 etapy:
ocena bieżącej zdolności kredytowej. Jest przeprowadzana w trakcie badania wniosku kredytowego. Chodzi o ustalenie aktualnej sytuacji finansowej podmiotu przed udzieleniem kredytu (etap najważniejszy)
badanie zdolności kredytowej perspektywicznej. Dotyczy okresu od pozostawienia środków pieniężnych do dyspozycji, do spłaty kredytu (okresu kredytowania)
kontrola utrzymania przez kredytobiorcę zdolności kredytowej w okresie kredytowania
Czynniki decydujące o zakresie badania zdolności kredytowej:
moment, w którym pytamy o zdolność kredytową podmiotu. (przed udzieleniem kredytu bada się najszerzej, potem tylko co do tych, którzy zalegają ze spłatą)
rodzaj udzielonego lub wykorzystanego kredytu. Im okres, na jaki udzielamy jest dłuższy, tym szerszy zasięg badania. Im wyższa kwota, tym szerszy zasięg oceny zdolności kredytowej. Najszerzej bada się zdolność kredytową przy długoterminowych, inwestycyjnych - najwęziej przy kredytach bieżących, krótkoterminowych, konsumpcyjnych
status prawny badanego podmiotu. Osoby fizyczne - badanie obejmuje tu otrzymywane wynagrodzenie, zatrudnienie, zaleganie z płatnością świadczeń publicznoprawnych oraz czy dana osoba posiada już kredyt, czy nie i czy go spłaciła w terminie. Osoby prawne - badane są dokumenty finansowe podmiotów gospodarczych. Chodzi o bilans zysków i strat oraz cash flow, czyli sprawozdanie przepływów pieniężnych (określa się płynność finansową podmiotu), stopień spełniania świadczeń publicznoprawnych (podatki, świadczenia ubezpieczeniowe, świadczenia na fundusz pracy), kredyty, jakie podmiot otrzymał i rozmiar działalności gospodarczej, prowadzonej przez dany podmiot - im większy rozmiar, tym większa szansa otrzymania kredytu
stopień ogólnej znajomości kredytobiorcy (stały klient dostanie kredyt szybciej)
Elementy określające cenę kredytu:
Oprocentowanie - odsetki naliczane od kwoty wykorzystanego kredytu. Oprocentowanie liczone w walucie kredytu, powinno pokrywać koszty uzyskania środków na kredyt oraz marżę banku.
Prowizja - obliczana jest od kwoty udzielonego kredytu. Oprócz wysokości prowizji w umowie kredytu powinien być też termin i sposób jej spłaty. Sposób wynika z umowy, bank określa go dowolnie. Prowizja jest płacona w całości przed udzieleniem kredytu.
Odsetki od zadłużenia przeterminowanego - powinny być określone w umowie; zwykle są to te same odsetki, jak oprocentowanie kredytu, ale bank może określić wyższe odsetki.
Inne koszty - opłaty związane z ustanowieniem zabezpieczenia kredytu. Np. opłata skarbowa z tytułu wpisu hipoteki do księgi wieczystej, ubezpieczenie nieruchomości, obciążonej hipoteką.
Zabezpieczenia kredytu
Jest to najważniejsza część umowy kredytowej. Prawo bankowe pozwala bankowi, dla zapewnienia zwrotu kredytów, żądać od kredytobiorcy zabezpieczenia, przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym. Zabezpieczenie może nastąpić zarówno przed udzieleniem kredytu, jak i w trakcie jego wykorzystywania. Wyróżnia się 2 grupy zabezpieczeń:
Zabezpieczenia osobiste
Ryzyko niewypłacalności kredytobiorcy obciąża dodatkowo osoby trzecie. Zaleta: osoby te odpowiadają całym swoim majątkiem. Wada: bank nie ma pierwszeństwa dochodzenia swoich roszczeń.
Zabezpieczenia rzeczowe
Majątek ruchomy bądź nieruchomy kredytobiorcy lub osób trzecich. Zaleta: bank ma pierwszeństwo w dochodzeniu swoich roszczeń. Wada: ograniczenie odpowiedzialności do ściśle określonych składników majątku.
Rodzaje zabezpieczeń osobistych
Poręczenie
Gwarancja
Cesja wierzytelności
Przystąpienie do długu wynikają z prawa cywilnego
Pełnomocnictwo
Przejęcie długu
Weksel
Poręczenie wekslowe wynikają z prawa wekslowego
Rodzaje zabezpieczeń rzeczowych
Hipoteka
Zastaw
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
Kaucja
Blokada środków na rachunku bankowym
Potrącenie
Ubezpieczenie kredytu
Poręczenie - art. 876-887 k.c.
Poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela (banku) wykonać zobowiązanie, w przypadku niewykonania go przez dłużnika (kredytobiorcę).
Umowa poręczenia powinna być zawarta na piśmie. Poręczenie może być terminowe i bezterminowe (gdy w umowie termin nie jest określony). Poręczenie stosuje się głównie do kredytów konsumpcyjnych dla osób fizycznych.
Gwarancja - art. 392-393 k.c., art. 80-83 pr. bankowego
Pisemne zobowiązanie gwaranta do spłaty kredytu wraz z odsetkami, w przypadku niewykonania zobowiązania w terminie przez kredytobiorcę.
Zobowiązanie gwaranta jest niezależne od kredytobiorcy, a zobowiązanie poręczyciela jest ściśle związane ze zobowiązaniem kredytobiorcy. Gwarancja nie może być uzależniona od bezskuteczności dochodzenia roszczenia przeciwko kredytobiorcy.
Cesja (przelew wierzytelności) - polega na przeniesieniu przez kredytobiorcę na bank posiadanej wierzytelności wobec osoby trzeciej. Bank może uzyskać zabezpieczenie na tej wierzytelności w przypadku niespłacenia kredytu.
a) cesja konkretna - dotyczy oznaczonej wierzytelności lub kilku takich wierzytelności.
b) cesja globalna - dotyczy wielu wierzytelności obecnych lub przyszłych.
Przelew następuje w drodze pisemnej umowy. Dla skuteczności umowy trzeba poinformować dłużnika o cesji - musi on potwierdzić uzyskanie zawiadomienia.
Przystąpienie do długu - art. 366-376 k.c.
Osoba trzecia przystępuje do długu w charakterze dłużnika solidarnego.
Dochodzenie roszczeń może nastąpić niezależnie od dochodzenia roszczeń od kredytobiorcy.
Pełnomocnictwo - art. 95-109 k.c.
ogólne - obejmuje czynności zwykłego zarządu, szczególne - obejmuje czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. Czynności te muszą być dokładnie określone.
Pełnomocnictwo musi być udzielone na piśmie. Co do zabezpieczenia kredytu stosuje się pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym. Kredytobiorca daje pełnomocnictwo bankowi do dysponowania swoim rachunkiem bankowym.
Przejęcie długu - osoba trzecia przejmuje dług kredytobiorcy na podstawie umowy pisemnej. Ta osoba staje się nowym kredytobiorcą.
Weksel - ustawa Prawo wekslowe z 28 IV 1936
Pisemne zobowiązanie wystawcy weksla do bezwarunkowego spełnienia świadczenia po terminie ważności weksla.
Suma wekslowa jest określona przez wystawcę. Wierzycielem jest osoba posiadająca weksel. W wekslu musi być określony termin spełnienia świadczenia. Jako zabezpieczenie kredytu stosuje się weksel własny in blanco. Jest on zaopatrzony tylko w podpis jego wystawcy (kredytobiorcy). Nie ma wypełnionego formularza wekslowego, nie ma podanej sumy wekslowej. Wierzycielem jest bank, to on posiada ten weksel. Na wekslu nie ma też terminu płatności weksla, istnieje zwykle termin wystawienia weksla.
Bank, posiadając weksel, w sytuacji gdy kredyt nie zostaje spłacony, wypełnia weksel in blanco - podaje sumę wekslową i termin spełnienia świadczenia. Potem zawiadamia kredytobiorcę o wypełnieniu weksla, podając wysokość sumy wekslowej i termin płatności.
Gdy kredytobiorca nie spełni świadczenia z weksla, bank może dochodzić swoich roszczeń i należności w trybie postępowania nakazowego. W tym celu wnosi pozew do sądu gospodarczego o wydanie nakazu zapłaty za weksel. Procedura przy wekslu jest bardzo prosta i skuteczna.
Poręczenie wekslowe (awal) - udzielany jest za osobę zobowiązaną wekslowo. Może go udzielić dowolna osoba oprócz wystawcy weksla. Na wekslu dana osoba pisze wyraz "poręczam" i składa podpis. Poręczenie wekslowe dotyczy całej sumy wekslowej bądź jej części (jeśli nie ma wpisanej kwoty, to dotyczy całej sumy wekslowej). Poręczenie nie ma zastosowania pod jakimkolwiek warunkiem - tylko bezwarunkowo.
Zabezpieczenia rzeczowe
Hipoteka
Dotyczy nieruchomości. Jest to obciążenie nieruchomości prawem, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić swoich roszczeń z nieruchomości, bez względu na to , czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami kredytobiorcy.
Może dotyczyć całej nieruchomości, jej części, użytkowania wieczystego, spółdzielczego, własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.
Obciąża poza nieruchomością także jej przynależności. Aby mogła powstać, konieczny jest wpis do księgi wieczystej nieruchomości. Wniosek o wpis składa kredytobiorca bądź bank, przeprowadza go sąd okręgowy. Hipoteka musi być wyrażona w sumie pieniężnej.
Nie może być założona na nieruchomościach Skarbu Państwa, gruntach rolnych i na nieruchomościach nie mających księgi wieczystej.
Jest zabezpieczeniem najbardziej pewnym.
Zastaw - art. 306-325 k.c.
Można go ustanowić na zbywalnych rzeczach ruchomych. Na jego mocy bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń bez względu na to, czyją stały się one własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi kredytobiorcy.
Przedmiot zastawu może być własnością kredytobiorcy bądź osoby trzeciej. Umowa między kredytobiorcą, a bankiem - pisemna oraz musi przewidywać wydanie rzeczy bankowi.
Bankowy zastaw rejestrowy - zastaw na rzeczach ruchomych z pozostawieniem przedmiotu zastawu w użytkowaniu kredytobiorcy. Umowa musi być pisemna. Bank jest obowiązany prowadzić rejestr zastawów.
Zastaw na prawach - dotyczy praw zbywalnych. Może być ustanowiony na wkładach oszczędnościowych, na papierach wartościowych (akcjach, obligacjach, wekslach), na prawach autorskich (patentach, licencjach, wynalazkach), na udziałach w sp. z o.o.
Obowiązuje umowa pisemna z datą pewną.
Zastaw ustawowy - Powstaje ex lege. Umowa jest zbędna. Dotyczy głównie sprzedaży ratalnej.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
Dotyczy rzeczy ruchomych. Polega na przeniesieniu na bank przez kredytobiorcę posiadanych przez niego rzeczy ruchomych. Odbywa się ono na mocy umowy (pojawia się zapis, że w przypadku spłacenia kredytu, rzeczy te z powrotem staja się własnością kredytobiorcy).
Zawarciu tej umowy towarzyszy cesja praw. Właścicielem jest bank, a użytkownikiem kredytobiorca. (W przypadku zastawu właścicielem jest kredytobiorca, posiadaczem bank).
Do przewłaszczenia na zabezpieczenie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności, przechowaniu i użyczeniu.
Kaucja
Złożenie przez kredytobiorcę w banku, jako zabezpieczenia, środków pieniężnych w postaci gotówki bądź wkładów oszczędnościowych.
Jest zawierana na mocy pisemnej umowy, konieczne jest złożenie w banku przedmiotu kaucji.
Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym
Dokonywana na pisemne zlecenie kredytobiorcy, który posiada w banku kredytującym swój rachunek bankowy.
Potrącenie
Upoważnienie banku przez kredytobiorcę do potrącenia wymagalnych wierzytelności kredytowych z wpływów, jakie posiada kredytobiorca na rachunku bankowym, w banku kredytującym. (Bank może sam regulować płatności kredytobiorcy).
Czynności bierne banku
Mają głównie za przedmiot gromadzenie środków pieniężnych przez bank. Podstawową czynnością bierną banku jest przyjmowanie wkładów pieniężnych (depozytów). Depozyty dzielą się na 2 grupy:
Wkłady płatne na każde żądanie (a vista)
Klient nie zobowiązuje się do utrzymania wkładów przez jakikolwiek okres.
Terminowe
Klient zobowiązuje się do utrzymania gotówki przez określony czas.
Coraz większego znaczenia nabierają konta osobiste (rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe). Służą oszczędzaniu i rozliczeniom pieniężnym (w pewnym sensie są depozytem).
Sposób gwarantowania środków pieniężnych, gromadzonych przez bank (bo są to głównie środki obce)
Obecnie Skarb Państwa nie gwarantuje środków pieniężnych, zgromadzonych w depozytach. Miało to miejsce do końca 1999 - dotyczyło PKO BP, PKO S.A. i BGŻ.
Podmiotem, który obecnie gwarantuje depozyty, złożone w bankach, jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Zadaniem jego jest gwarantowanie środków pieniężnych, zgromadzonych na rachunkach bankowych. Udziela również pomocy bankom, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej.
Środki pieniężne, zgromadzone na rachunku bankowym, do wysokości 1000 EURO, są gwarantowane w 100%.
Środki pieniężne powyżej 1000 EURO, gwarantowane są w 90% przez Fundusz i ta gwarancja dotyczy środków pieniężnych do określonego limitu. Do końca 1997 wynosił on 4000 EURO, w 1998 - 5 000 EURO, w 1999 - 8000 EURO, w 2000 - 11 000 EURO, w 2001 - 15 000 EURO, w 2002 - 17 000 EURO, w 2003 - 20 000 EURO.
Obecnie powyżej 17000 EURO, nie ma żadnej gwarancji.
Fundusz działa w oparciu o statut, nadawany przez Radę Ministrów, na wniosek Min. Finansów i Prezesa NBP.
Statut określa zadania Funduszu, jego organizację i zasady gospodarki finansowej. Nadzór nad jego działalnością sprawuje Min. Finansów (nadzór opiera się na kryterium legalności i zgodności... ).
Organami Funduszu są:
Rada Funduszu - 10 osób + przewodniczący
Zarząd Funduszu - 5 osób
ad. 1) Przewodniczącego powołuje Prezes RM na wniosek Min. Finansów i Prezesa NBP. 3 członków Funduszu powołuje Min. Finansów, 4 - Prezes NBP, pozostałych - Związek Banków Polskich.
Rada sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością Funduszu. Podejmuje uchwały, które są realizowane przez Zarząd Funduszu.
ad. 2) Powoływany przez Radę Funduszu na okres 3 lat. Kieruje Funduszem, jego bieżącą działalnością. Podstawowym zadaniem jest spełnienie warunków gwarancyjnych, w razie upadłości jakiegoś banku. Środki Fundusz posiada ze składek, które są przekazywane przez wszystkie banki.
Czynności usługowe banku
Są to czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów.
Prowadzenie rachunków bankowych
Prowadzenie rozliczeń pieniężnych
Prowadzenie rachunków bankowych
Bank może prowadzić rachunki na rzecz osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.
Umowa rachunku bankowego jest umową cywilnoprawną - art. 725-733 k.c. Otwarcie, posiadanie i likwidacja rachunku bankowego następuje w drodze tej umowy. Umowa określa prawa i obowiązki stron; bank przez umowę rachunku bankowego zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych klienta oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Ma charakter imienny i zawiera:
oznaczenie stron umowy
rodzaj rachunku
okres, na jaki rachunek został założony
walutę, w jakiej rachunek jest prowadzony
zasady oprocentowania i jego zmiany
sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku
terminy płatności odsetek
terminy realizacji zleceń posiadacza rachunku
odpowiedzialność banku za terminowe i prawidłowe rozliczanie
warunki zmiany umowy
warunki wypowiedzenia umowy i rozwiązania umowy
Kodeks cywilny: "bank może obracać czasowo środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku, na potrzeby swojej gospodarki finansowej z obowiązkiem ich zwrotu posiadaczowi rachunku na każde żądanie lub zgodnie z umową".
Bank posiada uprawnienie do dysponowania środkami pieniężnymi, zdeponowanymi na rachunku bankowym.
Bank może prowadzić i otwierać następujące rodzaje rachunków:
Bieżący
Pomocniczy
Lokat terminowych
Oszczędnościowy
Rachunek bieżący
Podstawowy rachunek bankowy dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Wpływają na niego środki ze sprzedaży towarów i usług. Wypłacane są środki na pokrycie zobowiązań z tytułu dostaw towarów lub usług, na pokrycie zobowiązań publicznoprawnych (podatki, cła, ubezpieczenia). Z tego rachunku finansowane są również wynagrodzenia.
Rachunek pomocniczy
Przeznaczony dla podmiotów gospodarczych. Zakładany w innym banku lub w innym oddziale banku, w którym znajduje się rachunek bieżący (nie mogą być w tym samym banku). Przeznaczone są do obsługi wyodrębnionych kategorii transakcji gospodarczych.
Rachunek lokat terminowych
Przeznaczony dla osób fizycznych i prawnych. Sprowadza się do gromadzenia środków pieniężnych przez czas określony w umowie z bankiem. Wykorzystywany do pomnażania oszczędności przez inwestorów.
Rachunek oszczędnościowy
Przeznaczony tylko dla osób fizycznych. Występuje kilka jego form:
oszczędnościowo-rozliczeniowy - służy do gromadzenia środków i przeprowadzania rozliczeń pieniężnych.
oszczędnościowo-kredytowy - służy do gromadzenia środków pieniężnych i umożliwia wzięcie kredytu. Brany na zasadzie debetu, ustalonego z bankiem.
rachunek płatny na każde żądanie - typ rachunku a vista. Brak wymogu minimalnej wpłaty, w okr. terminie.
lokat terminowych - umożliwia zakładanie na nim lokat terminowych.
Rozliczenia pieniężne
Zdefiniowane w art. 63 prawa bankowego.
Są to operacje, polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym, na zlecenie klienta bądź w wyniku czynności, która z mocy prawa powoduje zmiany w stanie rachunku.
2 podstawy rozliczeń:
gotówkowe - przeprowadzane przy użyciu czeku gotówkowego lub bezpośrednio przez wpłatę środków na rachunek
bezgotówkowe (są podstawową formą rozliczeń bankowych) - mają miejsce, gdy nie ma fizycznego przepływu gotówki, tylko istnieją zmiany wartości na rachunkach bankowych (przeksięgowanie).
Rodzaje rozliczeń bezgotówkowych
Polecenie przelewu - najpopularniejsze i najprostsze
Polecenie zapłaty
Czek rozrachunkowy
Akredytywa
Weksel
Polecenie przelewu
Stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku (wypłata środków z rachunku) określoną kwotą i uznania (wpłynięcie środków na rachunek) tą kwotą rachunku wierzycieli.
Polecenie zapłaty
Jest to udzielona bankowi dyspozycja wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Dyspozycję wydaje wierzyciel - środki są przelewane z rachunku dłużnika na rachunek wierzyciela. Jest możliwe przy następujących warunkach:
dłużnik i wierzyciel posiadają rachunki bankowe w bankach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty
dłużnik udzielił wierzycielowi upoważnienia do obciążenia swojego rachunku bankowego poprzez polecenie zapłaty
wierzyciel zawarł umowę z bankiem w sprawie stosowania polecenia zapłaty
maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości 1000 EURO - odnośnie osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej i 10 000 EURO w stosunku do pozostałych osób.
Czek rozrachunkowy
Dyspozycja wystawcy czeku, udzielana płatnikowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Płatnikiem jest bank. Może on gwarantować czeki (czeki gwarantowane). Gwarantując czeki stwierdza, że określona na czeku kwota znajduje się na rachunku wystawcy czeku.
Akredytywa
Polega na wyodrębnieniu przez bank, na wniosek dłużnika, środków na jego rachunku w tym banku i przekazaniu ich do banku wierzyciela, w celu dokonywania zapłaty za spełnione przez wierzyciela świadczenia.
Blokuje określoną ilość środków pieniężnych na rachunku dłużnika i za to jest odpowiedzialny sam bank. Jeżeli wierzyciel spełni świadczenie, faktura wysyłana jest do banku dłużnika, który z tej zablokowanej kwoty przesyła do banku wierzyciela. Bank wierzyciela uznaje tą kwotą rachunek wierzyciela.
Akredytywa jest rozliczeniem pewnym - jest stosowana w rozliczeniach międzynarodowych oraz w przypadku, gdy kontrahenci nie znają się. Forma dosyć skomplikowana i kosztowna.
Weksel
Papier wartościowy, który oznacza bezwarunkowe polecenie, wydane przez osobę wystawiającą go, skierowane do płatnika - banku, do wypłacenia kwoty określonej na wekslu (sumy wekslowej), osobie określonej na wekslu. Bank jest płatnikiem - trasatem. Osoba, która otrzymuje środki pieniężne z weksla jest remitentem.
Karta płatnicza
Karta identyfikująca wydawcę oraz posiadacza karty, uprawniająca do wypłaty gotówki, dokonywania zapłaty i w przypadku kart wydanych przez instytucje finansowe - również do zapłaty z wykorzystaniem kredytu.
NADZÓR BANKOWY
Uzasadnienie istnienia nadzoru bankowego:
wynika z faktu, że banki dysponują cudzymi pieniędzmi (wszelkie działania banku, zwłaszcza nielegalne, mają wpływ lub mogą wiązać się ze szkodą dla klientów banku.
istnienie dużej liczby banków prywatnych (wymagają one nadzoru państwa, ponieważ nie ma innej instytucji, która mogłaby je kontrolować.
Cele nadzoru bankowego
dbałość o zapewnienie bezpieczeństwa wkładów pieniężnych, złożonych przez klientów banku
dbałość o przestrzeganie przez banki prawa (wszystkie przepisy prawne, dotyczące banku, w szerokim rozumieniu (Prawo bankowe, k.s.h., k.c. itd.))
Nadzór bankowy można rozpatrywać w różnych aspektach:
zabezpieczeń technicznych - polega na odpowiednim wyposażeniu banku w urządzenia zabezpieczające
dobrym, korzystnym i rentownym wykorzystaniu przez banki środków pieniężnych
Organy nadzoru będą dbać o płynność finansową banku, jego wypłacalność. Będą korzystać z kompetencji nadzorczych, jeżeli bank będzie działał nieefektywnie bądź nieekonomicznie.
Komisja Nadzoru Bankowego
Jest organem uchwałodawczym. W skład Komisji wchodzi, jako przewodniczący - Prezes NBP, zastępcą jest Min. Finansów bądź delegowany przez niego Wiceminister Finansów. Oprócz nich w skład Komisji wchodzą:
* przedstawiciel Prezydenta, * Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych, * Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, * przedstawiciel Min. Finansów i * Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.
Komisja podejmuje decyzje w formie uchwał większością głosów, w obecności co najmniej połowy członków.
Komisja może upoważniać Przewodniczącego do podejmowania działań w okresie między posiedzeniami Komisji, z wyjątkiem następujących czynności:
zezwolenia na otworzenie banku
zawieszenia działalności banku i wnioskowania o jego upadłość
nakładania kar przewidzianych prawem bankowym
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego
Jest organem wykonawczym. Stanowi instytucję wydzieloną w strukturze NBP, jest odrębną komórką.
Kieruje nim Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego, powoływany i odwoływany przez Prezesa NBP, w porozumieniu z Min. Finansów.
Nadzorowi podlega działalność banków polskich oraz oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych.
Czynności nadzoru bankowego
Badanie wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych banku (Komisja bada stan finansowy banku).
Badanie zgodności udzielania przez bank kredytów, pożyczek, gwarancji i poręczeń z obowiązującym prawem.
Badanie zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek.
Badanie stosowanego oprocentowania kredytów, pożyczek i rachunków bankowych.
Dokonywanie oceny sytuacji finansowej banku.
Uprawnienia Komisji Nadzoru Bankowego
Ma prawo nakładać sankcje na banki. Mają one zróżnicowany ciężar gatunkowy, w zależności od sytuacji banku, jego winy.
Najłagodniejszą formą są zalecenia - do podjęcia konkretnych kroków (przywrócenia płynności płatniczej, zwiększenia funduszy własnych oraz zaniechania określonych form reklamy). Surowsze sankcje są praktykowane, gdy bank nie wykona poprzednich zaleceń, kiedy działa z naruszeniem prawa bądź statutu oraz kiedy działalność banku stwarza zagrożenie dla posiadaczy rachunków bankowych. Bank stosuje następujące sankcje:
może wystąpić z wnioskiem o odwołanie prezesa, wiceprezesa bądź członka zarządu
może zawiesić w czynnościach członka zarządu
może ograniczyć zakres działalności banku
może cofnąć zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję o jego likwidacji
Wybór sankcji należy do Komisji. Zazwyczaj następują one kolejno.
Komisja ma również uprawnienia w stosunku do każdego członka zarządu. Może go zawiesić w czynnościach, gdy jest prowadzone postępowanie karne przeciwko niemu albo postępowanie o spowodowanie znacznych strat finansowych
Komisja odwołuje członka zarządu, jeżeli zostaje on skazany prawomocnym wyrokiem sądu
Może nałożyć kary pieniężne na członków zarządu, jeżeli bank narusza przepisy prawa
Rola Komisji Nadzoru Bankowego w:
Tworzeniu banków,
Łączeniu ich,
Postępowaniu naprawczym,
Likwidacji i upadłości banku oraz przy
Prowadzeniu gospodarki finansowej przez bank
Tworzenie banków:
Komisja wydaje zezwolenie na utworzenie banku, w uzgodnieniu z Min. Finansów (rola podstawowa). Dotyczy to banków w formie spółki akcyjnej lub banków spółdzielczych.
Wyraża zgodę na powołanie 2 członków zarządu banku, w tym prezesa. Wyraża zgodę na nabycie większej ilości akcji przez osobę. Zgoda Komisji jest wymagana, gdy nabywa akcje, umożliwiające przekroczenie następującej liczby głosów na walnym zgromadzeniu: 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66%, 75%.
Komisja nie wyraża zgody, gdy dana osoba nie zapewnia rękojmi prawidłowego prowadzenia banku.
Grupowanie banków:
Komisja musi być informowana w przypadku powołania bankowej grupy kapitałowej. Każda zmiana umowy powołującej tę grupę musi być przekazywana.
Musi być również informowana o jakichkolwiek zrzeszeniach banku.
Łączenie banków:
Wyraża zgodę na łączenie banków w formie spółki akcyjnej.
Postępowanie naprawcze:
Rozpoczyna się, gdy bank uzyskuje stratę bilansową bądź istnieje groźba jej powstania oraz gdy istnieje groźba powstania niebezpieczeństwa niewypłacalności banku. Komisja jest niezwłocznie informowana i może nałożyć na bank obowiązek realizacji konkretnych procedur naprawczych i wyznaczyć termin ich realizacji.
Kiedy sytuacja banku nie poprawia się, Komisja może zaliczać wypłaty z zysku za poprzednie okresy, może ograniczyć oraz zakazać udzielania kredytów i pożyczek osobom blisko związanym z bankiem (właścicielom, członkom zarządu, rady nadzorczej i pracownikom).
Komisja może żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, które ma być poświęcone sytuacji banku. Jeżeli to nie przyniesie efektu - może powołać kuratora bądź wprowadzić zarząd komisaryczny w banku. Od tej pory wszelkie decyzje są podejmowane przez nich.
Likwidacja banku:
Ma miejsce wtedy, gdy postępowanie naprawcze nie przyniesie pożądanych skutków. Decyzja likwidacyjna może być podjęta, jeśli strata banku wynosi co najmniej połowę funduszy własnych banku. Istnieją 3 formy likwidacji banku:
przejęcie banku przez inny bank - Komisja wydaje zezwolenie na przejęcie banku
formalna likwidacja banku
złożenie wniosku przez Komisję do RM o likwidację banku w drodze rozporządzenia (tylko banki państwowe)
ad.2 i 3) - Komisja powołuje likwidatora, który zajmuje się likwidacją banku. Likwidator obejmuje zarząd nad majątkiem banku i przejmuje wszelkie uprawnienia organów banku.
Upadłość banku:
Komisja jest jedynym organem, który może żądać ogłoszenia upadłości banku. Upadłość ogłasza sąd i on też przeprowadza procedurę upadłościową.
Upadłość banku może być ogłoszona jeżeli jego środki - aktywa nie wystarczają na zaspokojenie zobowiązań. Komisja w tej sytuacji podejmuje decyzję o zawieszeniu działalności banku i:
albo inny bank przejmie ten bank, albo
składa wniosek do sądu o ogłoszenie upadłości
NARODOWY BANK POLSKI
Jest to bank centralny kraju. Posiada osobowość prawną, ma prawo używania pieczęci z godłem, działa tylko na terenie RP i ma oczywiście siedzibę w Warszawie.
Cele działalności NBP:
Podstawowym celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.
Innym podstawowym celem jest uzyskanie minimalnej inflacji (w ustawie z 1989 tym podstawowym celem było umacnianie polskiego pieniądza - dbanie o samą walutę). Realizacja jego jest sprzeczna ze strategicznymi działaniami RM, czyli uzyskaniem możliwie najwyższego wskaźnika wzrostu gospodarczego (wskaźnika PKB). Wysokie stopy procentowe przeciwdziałają wysokiemu wzrostowi gospodarczemu.
Funkcje NBP:
Emisyjna - NBP posiada monopol emisyjny znaków pieniężnych, które są prawnym środkiem płatniczym w RP.
NBP ustala wszelkie kwestie techniczne, związane z emisją bilonu. Prezes NBP ustala wzory i wartości nominalne banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stopę, próbę i masę monet. Określa również wielkość emisji banknotów i bilonu. Prezes NBP postanawia również odnośnie wycofywania znaków pieniężnych z obiegu - określa termin, w którym będą one prawnym środkiem płatniczym i po upływie którego przestają nim być. Po tym terminie mogą być wymienione na nowe znaki pieniężne. Prezes NBP postanawia też odnośnie uszkodzonych, zużytych i fałszywych znaków pieniężnych. Zużyte bądź uszkodzone podlegają wymianie. Fałszywe znaki nie podlegają wymianie - podlegają zatrzymaniu bez możliwości zwrotu.
Jako bank państwa - współdziała z RM w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa:
- kształtuje politykę pieniężno-kredytową
- współdziała z RM w kształtowaniu i realizację polityki dewizowej
- bierze udział w tworzeniu bilansu płatniczego (odzwierciedlającego saldo połączeń Polski z zagranicą) -
odzwierciedla eksport, import i wymianę przygraniczną.
Jako bank banków - kształtuje politykę monetarną (pieniężną) państwa. Oddziałuje bezpośrednio na banki, pośrednio na całą gospodarkę (poprzez banki). Oddziałuje na działalność banków komercyjnych - sprawuje nadzór nad ich działalnością. Określa szczegółowe reguły odnośnie działalności banków (pożyczek, depozytów, ryzyka).
Organy NBP
Prezes NBP
Rada Polityki Pieniężnej
Zarząd NBP
Prezes NBP
Powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6 lat. Dana osoba może być Prezesem przez 2 kadencje. Prezes może zostać odwołany, gdy:
Nie wypełnia swoich obowiązków z powodu długotrwałej choroby
Trybunał Stanu orzeknie o zakazie pełnienia przez niego kierowniczych funkcji w państwie
Wydany zostanie prawomocny wyrok sądu za popełnione przez niego przestępstwo
Mandat Prezesa wygasa w razie:
upływu okresu, na jaki został mianowany
śmierci
odwołania go
złożenia rezygnacji
Można zaryzykować stwierdzenie, że Prezes NBP jest praktycznie nieodwoływalny.
Funkcje Prezesa NBP
Jest przewodniczącym: Zarządu NBP, Rady Polityki Pieniężnej, Komisji Nadzoru Bankowego
Reprezentuje NBP na zewnątrz. Reprezentuje interesy RP w międzynarodowych instytucjach bankowych. Może reprezentować interesy RP w międzynarodowych instytucjach finansowych, jeżeli RM inaczej nie postanowi.
Może brać udział w posiedzeniach Sejmu oraz RM, z prawem głosu w dyskusji
Funkcja Prezesa ma charakter raczej prestiżowy. Jako podmiot nie podejmuje samodzielnie ważnych decyzji.
Rada Polityki Pieniężnej (zwana dalej Radą)
Składa się z przewodniczącego - Prezesa NBP i 9 członków. Wybierani są oni przez Sejm, Senat i Prezydenta po 3 osoby. Powoływani na okres 6-letni. Mogą być odwołani w razie:
- choroby, rezygnacji i prawomocnego wyroku sądu za popełnione przestępstwo. Dana osoba może zostać tylko 1 raz wybrana na członka Rady (wyjątek: jeżeli osoba zostanie wybrana na krócej niż 3 lata, może jeszcze raz być wybrana na 6-letnią kadencję).
Rada podejmuje uchwały większością głosów. W razie różnej liczby decyduje głos przewodniczącego.
Podstawową funkcją Rady jest realizowanie założeń polityki pieniężnej państwa. Ustala te założenia i przedkłada je Sejmowi wraz z projektem składanego budżetu przez RM.
Składa również sprawozdanie Sejmowi z wykonania polityki pieniężnej za dany rok. Składane wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu (do końca maja danego roku).
W ramach realizacji polityki pieniężnej podejmuje następujące uchwały:
ustala podstawowe stopy procentowe NBP
ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków podst.
ustala zasady przeprowadzania operacji otwartego rynku
określa granice zobowiązań przy zaciąganiu przez NBP pożyczek i kredytów w międzynarodowych instytucjach finansowych
zatwierdza plan finansowy NBP wew.
zatwierdza sprawozdanie finansowe NBP
Kiedyś wszystkie te funkcje leżały w gestii Prezesa - do 1998.
Zarząd NBP
Kieruje działalnością NBP. Przewodniczącym jest Prezes NBP. Składa się z 6-8 członków (w tym 2 wiceprezesów).
Realizuje uchwały Rady. Podejmuje wszelkie decyzje w sprawach nie zastrzeżonych dla innych organów.
Zajmuje się m.in.:
realizowaniem polityki pieniężnej (technicznie - b. szczegółowo niż Rada)
realizacją polityki kursowej (powiązanie polskiej waluty z innymi)
realizowaniem polityki dewizowej w ramach tej części dotyczącej NBP (czyli realizowanej przez same banki)
ocenianiem funkcjonowania systemu bankowego (analiza systemu, służąca do podejmowania uchwał przez Radę)
nadzorowaniem operacji otwartego rynku (wyznaczanie konkretnych reguł)
Realizowanie polityki pieniężnej przez NBP
Jest jednocześnie środkiem oddziaływania NBP na banki komercyjne (funkcja banku banków)
Polityka pieniężna - definicja: Polityka wpływająca na podaż pieniądza w gospodarce (na ilość pieniądza znajdującego się w obiegu).
NBP realizuje politykę pieniężną za pomocą środków finansowych, przez które oddziałuje na decyzje banków komercyjnych. Rodzaje instrumentów NBP w realizacji polityki pieniężnej:
Instrumenty o charakterze administracyjnym - ustalane odgórnie przez NBP
* Podstawowym jest stopa rezerwy obowiązkowej
Instrumenty rynkowe - ustalane przez rynek finansowy (inwestorów), głównie przez same banki
* Operacje otwartego rynku
Instrumenty mieszane - zawierają w sobie cechy administracyjnych i rynkowych
* Podstawowe stopy procentowe NBP
Stopa rezerwy obowiązkowej
Rezerwą obowiązkową NBP jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych banków, zgromadzonych na rachunkach bankowych w postaci lokat bądź pozyskana ze sprzedaży papierów wartościowych, która musi zostać odprowadzona do NBP, przez bank komercyjny. Są one nie oprocentowane.
Stopa rezerwy obowiązkowej oznacza odsetek środków pieniężnych zgromadzonych przez bank odprowadzanych do NBP. Górna granica stopy rezerwy obowiązkowej wynosi 30% dla wkładów a vista, 20% dla wkładów terminowych. Obecnie faktyczna stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 5% (ustala ją Rada).
NBP obniża stopę rezerwy obowiązkowej - więcej środków pieniężnych pozostaje w bankach komercyjnych, w związku z tym banki mogą udzielić więcej kredytów, co w konsekwencji powoduje wzrost podaży pieniądza w gospodarce. Jest to przejaw ekspansywnej polityki pieniężnej (polega na wzroście podaży pieniądza w gospodarce).
NBP podwyższa stopę rezerwy obowiązkowej - w bankach komercyjnych pozostaje mniej środków pieniężnych. Jest udzielanych mniej kredytów, a to w konsekwencji prowadzi do spadku podaży pieniądza w gospodarce. Jest to przejaw restrykcyjnej polityki pieniężnej, która polega na zmniejszeniu podaży pieniądza w gospodarce.
Operacje otwartego rynku
Polegają na sprzedaży i zakupie przez NBP bonów pieniężnych NBP oraz bonów skarbowych i obligacji skarbowych. Podstawowe znaczenie ma zakup i sprzedaż bonów pieniężnych NBP.
3 rodzaje operacji otwartego rynku:
podstawowe- polegają na emisji raz w tygodniu bonów pieniężnych NBP z 28-dniowym terminem zapadalności
dostrajające- emisja bonów pieniężnych NBP o terminie zapadalności od 1 do 7 dni. Zakup od banków w trybie przetargowym skarbowych papierów wartościowych (bonów skarbowych oraz obligacji skarbowych) na okres od 1 do 7 dni. Oznacza przedterminowy wykup bonów pieniężnych NBP
strukturalne- bezwarunkowa sprzedaż przez NBP obligacji skarbowych (nie ma tutaj przedterminowego wykupu). Odnosi się do obligacji konwersyjnych (te, które zostały przekazane przez Skarb Państwa NBP)
Bony pieniężne NBP
Bon jest papierem wartościowym na okaziciela. Istnieją 3 wartości nominalne bonu pieniężnego:
100 mln zł.
1 mld zł.
10 mld zł.
Są one sprzedawane przez NBP na przetargach cotygodniowych. Bon jest sprzedawany z dyskontem. Wykup bonu jest znany i po okresie jego życia wypłaca się wartość nominalną. Kupuje się je poniżej wartości. Różnica jest zyskiem, czyli dyskontem. Nie występują odsetki.
Przetarg bonów pieniężnych (składa się z 3 części):
Inwestorzy (banki) składają oferty. Zawiera ona proponowaną cenę nabycia bonu i ilość bonów, które inwestor chce nabyć.
Wybór najkorzystniejszych ofert. Jest wybieranych tyle ofert, aby zrealizować podaż bonów, która jest ustalana wcześniej.
Rozliczenie. Inwestor otrzymuje bon pieniężny, a NBP środki pieniężne.
Rentowność bonów:
Procentowy zysk inwestora zainwestowanych środków pieniężnych w skali roku. Nie może być niższa od tzw. stopy referencyjnej NBP. Ustala ją Rada. Obecnie stopa referencyjna wynosi 10% w skali roku (zysk jest co najmniej 10% w skali roku z każdego bonu). Ustalenie cen determinuje zysk.
Sprzedaż bonów pieniężnych bądź skarbowych papierów wartościowych oznacza przepływ środków pieniężnych do NBP od banków komercyjnych (zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce). Jest przejawem restrykcyjnej polityki pieniężnej.
Wykup bonów pieniężnych oraz zakup skarbowych papierów wartościowych oznacza wypływ środków pieniężnych z NBP do banków komercyjnych. Powoduje wzrost podaży pieniądza w gospodarce. Jest przejawem ekspansywnej polityki pieniężnej.
Podstawowe stopy procentowe NBP
Może udzielać kredytów bankom komercyjnym - refinansowanie banków. Udziela 3 rodzajów kredytów:
refinansowy (stopa refinansowa)
redyskontowy (stopa redyskontowa)
lombardowy (stopa lombardowa)
Refinansowy
Może być udzielany bankowi, który posiada zdolność do spłaty tego kredytu - posiada zdolność kredytową. Może udzielić kredytu refinansowego w postępowaniu naprawczym banku. Bank może wystąpić o kredyt i jeśli ma odpowiednią sytuację finansową, otrzyma go. Kredyt ten od 1993 nie jest w praktyce udzielany. Przyczyny:
automatyzm w jego przydzielaniu (wystarczała odpowiednia sytuacja finansowa)
nie stymulował do pozyskiwania nowych depozytów
miał negatywny wpływ na rozwój systemu bankowego (na tzw. rozliczenia międzybankowe i na powstanie rynku międzybankowego)
Na rynku międzybankowym banki pożyczają sobie wzajemnie pieniądze. Bank nie musiał się starać pożyczać środków od innych banków.
Obecnie stopa kredytu refinansowego jest równa stopie kredytu lombardowego, powiększonego o 1% - czyli wynosi 14,5%. Wyjątek: kredyt refinansowy przeznaczony na finansowanie inwestycji centralnych, objętych poręczeniami Skarbu Państwa, jest równy stopie kredytu lombardowego - 13,5%
Redyskontowy
Polega na zakupie przez NBP weksli handlowych przed terminem ich płatności. Kiedy kupuje te weksle, potrąca sobie tzw. stopę dyskontową za okres od zakupu weksla do jego wykupu. Ta stopa oznacza stopę redyskontową. Skupując te weksle, udziela bankom kredytu. Kredyt redyskontowy jest kredytem pod zastaw weksli handlowych (wykupując weksel bank komercyjny spłaca zaciągnięty kredyt).
Przykład: weksel półroczny: 1 III - 1 IX (termin wykupu), cena jest znana - 100
18 IV: skup weksla przez NBP: po cenie 80: stopa dyskontowa: za okres 18 IV - 1 IX
1 IX: NBP otrzymuje 100 od banku komercyjnego: wykup weksla przez bank komercyjny
W kwocie 80 musi się zawierać również stopa dyskontowa
Stopa redyskontowa wynosi 12% w skali roku.
Lombardowy
Kredyt krótkoterminowy, udzielany bankom pod zastaw papierów wartościowych do wysokości określonej części wartości tych papierów (zazwyczaj jest to 75% - 80% ich wartości).
Podwyższenie stóp procentowych NBP - powoduje wzrost kosztów pozyskania środków pieniężnych przez banki komercyjne. Powoduje to wzrost kosztów kredytów, udzielanych przez banki komercyjne [wzrasta oprocentowanie]. Kredyty cieszą się wtedy mniejszym zainteresowaniem ze strony podmiotów gospodarczych. W konsekwencji spadek podaży pieniądza w gospodarce, czyli jest przejawem restrykcyjnej polityki pieniężnej.
Spadek podstawowych stóp procentowych NBP - powoduje mniejsze koszty pozyskania środków pieniężnych przez banki komercyjne. Dalej spadek oprocentowania kredytów, udzielanych przez banki komercyjne. Wzrost zainteresowania kredytami przez podmioty gospodarcze, w konsekwencji wzrost podaży pieniądza w gospodarce. Jest przejawem ekspansywnej polityki pieniężnej.
Restrykcyjna polityka pieniężna
w przypadku podwyższenia stopy rezerwy obowiązkowej
sprzedaż bonów pieniężnych oraz skarbowych papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku
podwyższenie podstawowych stóp procentowych NBP
Ekspansywna polityka pieniężna
spadek stopy rezerwy obowiązkowej
wykup bonów pieniężnych oraz zakup skarbowych papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku
obniżenie podstawowych stóp procentowych NBP
PRAWO FINANSOWE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH
Działalność gospodarcza - zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana i usługowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
Przedsiębiorca - osoba fizyczna, prawna, nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego oraz wspólnicy spółki cywilnej, którzy zawodowo, we własnym imieniu podejmują i wykonują działalność gospodarczą.
Podstawowe zasady działalności gospodarczej:
zasada wolności
Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa.
zasada rejestracji
Przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców. Zasady wpisu są unormowane innymi ustawami. Rodzaj wpisu zależy od formy prawnej prowadzonej działalności. Wpisy prowadzi Urząd Gminy - ma to zastosowanie do jednoosobowej działalności i spółek cywilnych oraz sądy (Krajowy Rejestr Sądowy) - dotyczy to wszelkich spółek handlowych.
zasada konkurencji
Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji, poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów.
zasada kwalifikacji
Przedsiębiorca jest obowiązany spełnić określone przepisami prawa, warunki wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności odnoszące się do ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego, moralności publicznej i ochrony środowiska.
zasada identyfikacji:
Przedsiębiorca jest zobowiązany oznaczyć na zewnątrz zakład główny, oddziały oraz inne stałe miejsca wykonywania działalności gospodarczej. Oznaczenie powinno identyfikować przedsiębiorcę oraz określać przedmiot wykonywanej działalności gospodarczej. Przedsiębiorca jest również zobowiązany do podawania na produkowanych przez siebie towarach, swoich danych [oznaczenie przedsiębiorcy, miejsce wykonywania, REGON]
zasada korzystania z rachunku bankowego:
Przedsiębiorca jest zobowiązany do dokonywania transakcji z innym przedsiębiorcą za pośrednictwem rachunku bankowego, jeżeli kwota tej transakcji przekracza równowartość 3000 € bądź 1000 €, jeżeli w poprzednim miesiącu transakcje przekraczały 10 000 €.
Jest zobowiązany przekazać informacje o swoich rachunkach bankowych do urzędu skarbowego oraz do poszczególnych banków, w których posiada rachunki.
Formy prowadzenia działalności gospodarczej
Spółka
z punktu widzenia ekonomii - zrzeszenie osób lub kapitału w celu prowadzenia działalności gospodarczej
z punktu widzenia prawa - umowa zawarta przez wspólników celem prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa (powinno być zarobkowe).
Klasyfikacja spółek:
spółki prawa cywilnego - spółka cywilna
spółki prawa handlowego - spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, z o.o. i S.A.
osobowe - spółka cywilna, jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna.
kapitałowe - spółka z o.o. i S.A.
Spółki osobowe
Zawierane ze względu na osobiste cechy wspólników. Biorą oni czynny udział w prowadzeniu spraw spółki. Ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Sprawy konkretnego wspólnika, w przypadku jego rezygnacji mogą być powierzone innej osobie za zgodą wszystkich pozostałych wspólników. Jeżeli zgody nie można uzyskać, spółka musi ulec rozwiązaniu.
Nie posiadają osobowości prawnej
Spółki kapitałowe:
Wspólnicy schodzą na drugi plan. Nie mają znaczenia cechy osobiste wspólników, tylko udział w kapitale. Wspólnicy są odsunięci od prowadzenia spraw spółki, również od kontroli spółki. Nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Nie ma problemów ze zbyciem udziałów (nie jest potrzebna zgoda innych wspólników na zbycie udziałów).
Posiadają osobowość prawną.
Spółka cywilna - jedyna unormowana w k.c.. Wspólnicy zobowiązują się dążyć do wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Umowa spółki musi być zawarta na piśmie. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponoszą wspólnicy solidarnie. Wkłady mogą być pieniężne lub niepieniężne (aporty). Każdy wspólnik jest zobowiązany i uprawniony do prowadzenia spraw spółki (w zasadzie bez ograniczeń). Spółka jest rejestrowana przez urząd gminy.
Spółka jawna - posiada te same cechy, co spółka cywilna. Oprócz tego może być pozywana i sama może pozywać. Umowa musi być zatwierdzona przez sąd. Jest ułomną osobą prawną.
Spółka komandytowa - posiada te same cechy, co spółka cywilna. Występują 2 rodzaje wspólników: komplementariusze - wspólnicy, którzy odpowiadają za zobowiązania spółki bez ograniczeń (prowadzą oni sprawy spółki) i komandytariusze - odpowiadają za zobowiązania do określonej kwoty (sumy komandytowej).
Spółka komandytowo-akcyjna - ma możliwość emisji akcji wraz z zachowaniem zarządu i kontroli nad spółką przez jej właścicieli. Osoby, które będą nabywać akcje, będą komplementariuszami - odpowiadają tylko do wysokości nabytych akcji.
Spółka partnerska - przeznaczona jest dla przedstawicieli wolnych zawodów. Jej cechą jest wyłączenie odpowiedzialności partnera za zobowiązania powstałe w związku z wykonywaniem wolnych zawodów przez innych partnerów, przy świadczeniu przez spółkę usług.
Spółka z o.o. - może być zawarta w dowolnym celu (niekoniecznie gospodarczym). Minimalny kapitał zakładowy wynosi 50 000 zł. Posiada osobowość prawną i działa tylko we własnym imieniu.
Spółka akcyjna - kapitał zakładowy wynosi min. 500 000 zł. Posiada osobowość prawną i służy ona przede wszystkim prowadzeniu działalności gospodarczej w szerokim zakresie.
Finansowanie działalności podmiotów gospodarczych
Występują 2 podstawowe formy:
Finansowanie własne (ze środków własnych), poprzez zasilanie wewnętrzne.
Finansowanie obce (ze środków obcych), poprzez zasilanie zewnętrzne.
Zasilanie wewnętrzne
Metoda samofinansowania. Oznacza dokonywanie wydatków na rozwój przedsiębiorstwa z własnych, wygospodarowanych przez przedsiębiorstwo środków finansowych.
Podstawową zaletą jest niski koszt pozyskania kapitału. Podstawową wadą jest jego ograniczony zakres. Górny limit stanowi nadwyżka przychodów przedsiębiorstwa nad kosztami ich uzyskania.
Zasilanie zewnętrzne
Pozwalają zniwelować wadę środków własnych, którą jest ograniczona możliwość pozyskania kapitału. Podstawowym źródłem obcym finansowania jest kredyt. Przedsiębiorstwo korzysta z kredytu, gdy:
ma ograniczone możliwości samofinansowania
przez kredyt niweluje czasowe zakłócenia w sytuacji finansowej z reguły kredyt krótkoterminowy
prowadzi inwestycje
otoczenie pozwala przedsiębiorstwu nakierować się na rozwój z reguły kredyt długoterminowy
Bank, jako instytucja finansowa, jest tym podmiotem, który ma bardzo duże znaczenie dla działalności przedsiębiorstw, z uwagi na możliwość udzielania kredytu, prowadzenie rachunków bankowych, rozliczeń pieniężnych, przyjmowania lokat, udzielania gwarancji bankowych i innych usług. Banki są obecnie najważniejszymi partnerami przedsiębiorstw. Posiadają specjalne pakiety na działalność przedsiębiorstw. Udzielają kredytów przede wszystkim dużym przedsiębiorstwom, które mają dobrą pozycję na rynku i które sporządzają wszelkie dokumenty finansowe, dzięki którym cieszą się większym zaufaniem.
Problem z przydzieleniem kredytu ma sektor małych i średnich przedsiębiorstw, ponieważ są one najbardziej podatne na bankructwo. Nie prowadzą pełnej rachunkowości, w związku z tym banki ponoszą większe ryzyko, udzielając im kredytów.
Pozostałe źródła obce finansowania działalności gospodarczej to następujące umowy:
leasing
factoring
forfaiting
franchising
emisja akcji i obligacji
Są to nowoczesne formy finansowania działalności gospodarczej.
LEASING
Polega na przez jedną stronę - finansującego, drugiej stronie - korzystającemu, rzeczy do korzystania za ustaloną opłatą. Leasing jest szczególną formą finansowania inwestycji, bez angażowania dużych środków pieniężnych na zakup, gdyż koszty związane z użytkowaniem przedmiotu leasingu pokrywane są z bieżących dochodów przedsiębiorstwa, uzyskanych z jego korzystania.
Jest specyficznym rodzajem kredytu rzeczowego. Umożliwia okresowe korzystanie za opłatą z danego dobra materialnego. Leasing służy do łagodzenia problemu, jakim jest brak własnego, dostatecznie dużego kapitału na prowadzenie inwestycji.
Ze względu na czas trwania umowy leasingu, wysokość opłat leasingowych oraz podziału praw i obowiązków między finansującym, a korzystającym, wyróżniamy 2 podstawowe rodzaje leasingu:
Leasing finansowy
Leasing operacyjny
Leasing finansowy (kapitałowy)
Korzystający otrzymuje dobro do używania i pobierania z niego pożytków na czas oznaczony, zbliżony do czasu gospodarczego jego używalności. Czas ten jest zazwyczaj równy okresowi amortyzacji tej rzeczy.
Ma charakter średnioterminowy i długoterminowy (od 3-10 lat). Płatności leasingowe są ustalane z góry na cały okres trwania leasingu i obejmują wartość przedmiotu leasingu (rata kapitałowa) oraz odsetki płacone finansującemu (odsetki kapitałowe).
Korzystający może dokonać wykupu rzeczy oddanej mu w użytkowanie (opcja wykupu) - jeżeli umowa wygaśnie, ma pierwszeństwo wykupu przedmiotu leasingu.
Leasing operacyjny
Korzystający otrzymuje rzecz do używania i pobierania korzyści, na czas oznaczony, znacznie krótszy od gospodarczej jej używalności.
Ma zazwyczaj charakter krótkoterminowy (do 3 lat).
Nie ma opcji wykupu. Po wygaśnięciu umowy leasingu, przedmiot jest zwracany finansującemu i może być ponownie leasingowany.
Zalety leasingu
Dla korzystającego:
- uniknięcie początkowych nakładów inwestycyjnych
- daje możliwość finansowania nawet 100% inwestycji
- umożliwia elastyczność finansowania inwestycji (umowę można dowolnie skonstruować)
- zmniejszenie całkowitych kosztów inwestycji
- rozszerza możliwości kredytowe
- korzyści bilansowe (leasing nie jest traktowany jako zadłużenie, a raczej służy oddłużaniu)
- umożliwia dostęp do nowoczesnych technologii
Dla finansującego:
- jest źródłem zysku
- jest dodatkową metodą finansowania i kredytowania inwestycji
- zmniejszenie ryzyka (korzystający użytkuje przedmiot leasingu, finansujący ponosi odpowiedzialność)
Możliwe wady leasingu:
stanowi koszt dla korzystającego (często zbyt wysoki)
dotkliwe skutki zwłoki dla korzystającego
Kodeks cywilny definiuje umowę leasingu, jako umowę, w której Finansujący zobowiązuje się nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy, na warunkach określonych w umowie i przeznaczyć tę rzecz korzystającemu do używania i pobierania pożytków, na czas oznaczony. Korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu wynagrodzenie w ratach, równych co najmniej wartości przedmiotu leasingu.
Mamy do czynienia z leasingiem pośrednim - dotyczy on specjalistycznych firm leasingowych, które nabywają rzecz od producentów i później te rzeczy przeznaczają do leasingu.
Umowa kodeksowa jest bliższa leasingowi finansowemu - wynagrodzenie ma być równe co najmniej wartości przedmiotu leasingu.
Umowa ta musi być zawarta na piśmie. Finansujący wydaje rzecz korzystającemu w takim stanie, w jakim otrzymał ją od zbywcy (od producenta). Jeśli po wydaniu rzeczy korzystającemu rzecz zostaje utracona, umowa leasingu wygasa automatycznie.
Korzystający jest zobowiązany do utrzymywania rzeczy w należytym stanie (w szczególności: naprawy, konserwacje). Finansujący nie odpowiada wobec korzystającego za wady rzeczy, chyba że powstały z jego winy. Korzystający powinien używać rzeczy zgodnie z umową. Jeżeli umowa nic o tym nie wspomina - zgodnie z przeznaczeniem rzeczy.
Korzystający nie może bez zgody finansującego dokonywać zmian w rzeczy. Nie może bez zgody finansującego oddać rzeczy do używania osobie 3.
Korzystający jest zobowiązany do opłacania rat w terminach umówionych. Jeżeli korzystający zalega ze spłatą co najmniej 1 raty, finansujący określa dodatkowy termin do jej zapłaty. Jeśli nie zapłaci do tego terminu - finansujący może wypowiedzieć umowę.
Jeśli finansujący zobowiązał się, że przeniesie własność rzeczy po określonym terminie na korzystającego, korzystający może żądać przeniesienia rzeczy w ciągu 1 miesiąca od upływu określonego terminu. Jest to tzw. opcja wykupu.
Podobieństwa między leasingiem z k.c., a leasingiem finansowym:
płatności leasingowe muszą być równe co najmniej wartości przedmiotu leasingu
powinna istnieć opcja wykupu
finansujący nie odpowiada za ewentualne wady rzeczy
Rzecz jest traktowana tak, jakby była majątkiem korzystającego.
FACTORING
Jest umową nienazwaną, nie uregulowaną w k.c.
Polega na krótkoterminowym finansowaniu dostaw towarów i usług przez podmiot, który pośredniczy w transakcjach między dostawcą, a odbiorcą.
W umowie występują 2 strony:
Faktor - najczęściej bank lub wyspecjalizowana firma factoringowa.
Zobowiązany jest do nabycia należności faktoranta z tytułu realizowanych przez niego dostaw towarów i usług. Należności nabywa on na zasadzie cesji, przejmuje dokumenty finansowe i płaci faktorantowi ok. 75% - 80% wartości faktury.
Faktorant - podmiot gospodarczy, który dostarcza towary i usługi. Korzystający z usług faktora.
Dostawca wykonuje usługę, wystawia fakturę, która jest przejmowana przez faktora, płatność z tytułu faktury jest również na rzecz faktora.
Dostawca nie odpowiada za ewentualne niezapłacenie faktury (tę odpowiedzialność przejmuje faktor). Jest to metoda pozwalająca zwiększyć płynność finansową przedsiębiorstwa (jest ono pewne, że otrzyma co najmniej 75% faktury).
Faktorant otrzymuje część należności z faktury. Pozbywa się kłopotów z nie uregulowanymi należnościami. Obowiązek egzekwowania należności od odbiorcy należy do faktora. Gdy odbiorca staje się niewypłacalny, faktor musi i tak zrealizować część wartości faktury (75%).
Rodzaje factoringu:
Factoring właściwy (pełny) (standardowy)
Polega na nabywaniu przez faktora należności dostawcy od jego odbiorców wraz z jednoczesnym prowadzeniem przez faktora zarządzania wierzytelnościami dostawcy.
(Faktor prowadzi księgowość, usługi doradcze, związane z przepływem pieniądza oprócz nabywania należności dostawcy).
Factoring niewłaściwy (niepełny) (z regresem)
Nie występuje element zarządzania wierzytelnościami.
Warunki skuteczności umowy factoringu:
należności dostawcy nie mogą podlegać wzajemnym roszczeniom bądź potrąceniom
dostawcy towarów muszą być zgodnie z zawartą wcześniej umową i musi istnieć potwierdzenie zamówienia
umowa musi być zawarta na piśmie
kwoty wynikające z dokumentów finansowych muszą być tymi samymi, które wcześniej występowały w umowie
FORFAITING
Zaniechanie praw do czegoś. Bezpośrednio wiąże się z pojęciem wierzytelności.
3 strony umowy:
Instytucja forfaitingowa (Forfaiter)
Sprzedawca bądź dostawca zbywający wierzytelność (Forfaitysta (Forfetysta))
Kontrahent forfetysty
4 rodzaje wierzytelności:
Handlowe
Wekslowe ich dotyczy forfaiting
Leasingowe
Kredytowe
Forfaiting wierzytelności handlowych
Nabycie przez instytucję forfaitingową średnio lub długoterminowej, pieniężnej wierzytelności handlowej przed terminem jej płatności z pobraniem na rzecz instytucji forfaitingowej odsetek dyskontowych i z przejęciem ryzyka wypłacalności dłużnika.
Chodzi o umowy dostawy, sprzedaży oraz świadczenia usług.
Forfaiting wierzytelności wekslowych
Polega na zakupie średnio lub długoterminowego weksla przed terminem płatności z pobraniem z góry odsetek dyskontowych oraz bez prawa regresu do podmiotu przenoszącego prawa z weksla (gdy weksel nie zostanie zrealizowany, forfaiter nie może na drodze cywilnej dochodzić roszczeń z tego tytułu).
Forfaiting wierzytelności leasingowych
Nabycie przez forfaitera średnio lub długoterminowej wierzytelności leasingowej przed terminem jej płatności z potrąceniem opłaty na rzecz forfaitera oraz z przejęciem ryzyka wypłacalności korzystającego (leasingobiorcy).
Obie umowy (factoring i forfaiting) są zbliżone do siebie, obie dotyczą nabycia wierzytelności.
Różnice:
W umowie factoringu nabywca wierzytelności zawsze ponosi ryzyko wypłacalności dłużnika, w umowie forfaitingu tylko w formie niepełnej
Umowa factoringu dotyczy wierzytelności krótkoterminowych, natomiast forfaitingu średnio i długoterminowych
W umowie factoringu stosowane są różne zabezpieczenia, natomiast w umowie forfaitingu praktycznie nie ma zabezpieczeń, jedynie kiedy dotyczą weksla
FRANCHISING
Udostępnienie przez jedną ze stron (Franchisingodawcy), drugiej stronie (Franchisingobiorcy) praw do swojego znaku towarowego lub usługowego bądź do umowy handlowej.
Jest to cały zakres stosunków ekonomicznych, w ramach których właściciel produktu, procesu lub umowy zezwala innej firmie na prowadzenie innej działalności w zamian za pewną opłatą.
W umowie można wyróżnić 3 elementy:
Franchisingodawca jest właścicielem znaku towarowego, marki, patentu lub licencji
Franchisingodawca udziela licencji niezależnym przedsiębiorcom na używanie tych znaków, marek czy symboli w prowadzeniu dystrybucji dóbr lub świadczeniu usług w zamian za określone wynagrodzenie
Umowa reguluje stosunki między franchisingodawcą i franchisingobiorcą na czas określony i ustala ich zobowiązania
EMISJA AKCJI I OBLIGACJI
Akcja jest papierem wartościowym, reprezentującym część kapitału zakładowego podmiotu gospodarczego. Jest tytułem własności - prawem głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.
Przedsiębiorstwo, emitując akcje, powiększa swój kapitał zakładowy - dzięki temu pozyskuje środki na finansowanie działalności gospodarczej.
Obligacja jest dłużnym papierem wartościowym, którym przedsiębiorstwo zobowiązuje się do określonych świadczeń na rzecz właściciela, czyli na rzecz nabywcy obligacji. (zobowiązanie do zapłaty odsetek i dyskonta oraz wykup obligacji - to te świadczenia).
FUNDUSZE I KAPITAŁY PRZEDSIĘBIORSTW
Muszą je tworzyć przedsiębiorstwa posiadające osobowość prawną - nie dotyczą więc one spółek osobowych. Kapitały i fundusze można tworzyć w przedsiębiorstwach państwowych, spółdzielniach i spółkach kapitałowych.
Fundusze oraz kapitały są generowane przy rozpoczęciu działalności. Część funduszu powstaje przy rozpoczęciu działalności, pozostała część jest generowana sukcesywnie podczas prowadzenia działalności.
Rodzaje funduszy w przedsiębiorstwach państwowych:
założycielski - część mienia państwowego przekazana temu przedsiębiorstwu w momencie jego powstania. Wynika bezpośrednio z ustawy powołującej przedsiębiorstwo państwowe i znajdują się tam dane m.in. dotyczące jego wielkości.
przedsiębiorstwa - obrazuje dorobek przedsiębiorstwa państwowego. W jego skład wchodzą fundusze rozwoju, fundusze techniczno - ekonomiczne, rezerwowe i inne, jeżeli są tworzone przez przedsiębiorstwa państwowe.
z aktualizacji wyceny - związany jest z istnieniem środków trwałych. Występuje obowiązek aktualizacji wyceny środków trwałych (warunkiem jest, aby inflacja przekroczyła pewien próg). Wartość środków trwałych zwiększa się po aktualizacji.
Rodzaje funduszy w spółdzielniach:
udziałowy - powstaje z wpłat wnoszonych przez członków spółdzielni. Odzwierciedla część majątku członków spółdzielni, który został przekazany do dyspozycji spółdzielni. Zostaje zwracany wraz z ustaniem członkostwa w spółdzielni.
zasobowy - tworzony jest z odpisów amortyzacyjnych oraz z odpisów z nadwyżki bilansowej. Powiększają go również wpłaty wpisowego przez członków, przedawnione zobowiązania i otrzymany nieodpłatnie majątek.
Fundusze te stanowią podstawę działalności spółdzielni (zarówno bieżącej, jak i rozwojowej).
Kapitały w spółkach kapitałowych:
zakładowy - obowiązkowy w obu spółkach (sp. z o.o. - 50 000zł., S.A. - 500 000zł.). Spółki powinny zgromadzić ten kapitał w momencie powstania, bezpośrednio przy zakładaniu spółki. Może mieć charakter pieniężny (kapitał wniesiony bezpośrednio w pieniądzu) lub niepieniężny - aport (wniesiony w dobrach materialnych (urządzenia, nieruchomości, środki trwałe)).
zapasowy - z przekazania corocznie 8% czystego zysku, aż do osiągnięcia kwoty 1/3 kapitału zakładowego.
rezerwowy - tworzony z czystego zysku. Jest dowolność w jego utrzymaniu.
Koszty działalności gospodarczej:
Osobowe - związane są z wydatkami dotyczącymi zatrudnienia pracowników (wynagrodzenia oraz pochodne od wynagrodzeń, ubezpieczenia).
Rzeczowe - związane są z nabyciem surowców, komponentów, materiałów oraz z eksploatacją maszyn i urządzeń.
Finansowe - opłaty, niektóre podatki, odszkodowania, kary i odsetki.
Koszty bilansowe, a koszty podatkowe
Wszelkie koszty poniesione przez Tylko tzw. koszty uzyskania przychodu.
przedsiębiorstwo (każdy jego wydatek). (koszty, które służą (są niezbędne) do uzyskania
Nie wszystkie koszty bilansowe będą przychodów przez przedsiębiorstwo, z wyjątkiem
kosztami podatkowymi. kosztów enumeratywnie wymienionych.
(musi zaistnieć związek przyczynowo-skutkowy
między poniesionym kosztem, a
wygenerowanym przychodem.
Podatki, które dla przedsiębiorstwa nie są kosztem:
Podatek dochodowy
Podatek od towarów i usług (VAT) (wyjątek: kiedy nie można obniżyć od podatku zawartego w sprzedaży towarów i usług podatku zawartego w zakupie towarów i usług).
Pozostałe rodzaje podatków są kosztem dla przedsiębiorstwa:
od nieruchomości
od środków transportowych
od czynności cywilnoprawnych
opłata skarbowa
WARUNKI UDZIELANIA POMOCY PUBLICZNEJ DLA PRZEDSIĘBIORSTW
Reguluje je ustawa z 30 VI 2000 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców.
Ogólne warunki dopuszczalności pomocy:
Generalna zasada mówi, że udzielanie pomocy jest niedopuszczalne. Wyjątek: jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy jest udzielana zgodnie z powyższą ustawą bądź ratyfikowanymi przez RP umowami międzynarodowymi, w omawianym zakresie - w szczególności z Układem Europejskim.
Rodzaje pomocy dopuszczalnej
Ze względu na cel:
kiedy służy naprawieniu szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe
w celu likwidacji poważnych zakłóceń w gospodarce, o charakterze ponadsektorowym
kiedy służy wsparciu krajowych producentów, wykonujących przedsięwzięcia o charakterze europejskim (w interesie europejskim)
kiedy służy promowaniu kultury, oświaty, nauki oraz ochronie dziedzictwa kulturowego
Te mogą być udzielane zawsze.
Inne typy pomocy:
Mogą służyć tylko wspieraniu nowych inwestycji lub tworzeniu nowych miejsc pracy, związanych z daną inwestycją.
W ramach tego wyróżnia się 3 rodzaje dopuszczalnej pomocy:
pomoc regionalna
Ustawa dopuszcza udzielenia pomocy dla pobudzenia długookresowego rozwoju regionu, w którym poziom PKB/mieszkańca jest niższy od 75% analogicznego wskaźnika we WE. Miano regionów mają województwa i wszystkie one mają ten wskaźnik niższy.
pomoc sektorowa
dopuszczalna po spełnieniu następujących warunków:
- przyśpiesza niezbędne zmiany lub rozwój określonych sektorów
- kiedy przywraca długoterminowe funkcjonowanie określonych sektorów
- łagodzi społeczne i gospodarcze koszty zmian w określonych sektorach w określonym czasie
Wystarczy, że którykolwiek z tych warunków zostanie spełniony.
pomoc horyzontalna
Jest dopuszczalna, jeżeli wspiera:
- restrukturyzację przedsiębiorstw
- prace badawczo-rozwojowe
- utrzymanie zatrudnienia bądź tworzenie nowych miejsc pracy przedsiębiorstwa
- rozwój małych i średnich przedsiębiorstw
- działania przedsiębiorstwa w zakresie ochrony środowiska
- inwestycje energooszczędne w przedsiębiorstwie
- rehabilitację i zatrudnienie osób niepełnosprawnych
- rozwój infrastruktury technicznej dla konkretnych przedsiębiorstw
- szkolenia dla potrzeb konkretnych przedsiębiorstw, służących bezpośrednio ich rozwojowi