Umowy w administracji
Administracja publiczna może działać przy wykorzystaniu umów.
Stosowanie umów w administracji należy do zagadnienia prawnych form działania administracji publicznej. Dwustronne formy działania administracji publicznej.
Umowy stosowane przez administrację publiczną mają to samo miejsce, co akty administracyjne (ze względu na stopień konkretyzacji).
Umowy nie są jednak, w przeciwieństwie do aktów administracyjnych, czynnościami jednostronnymi, lecz mają charakter dwustronny.
Podmioty zawierające umowę działają w granicach większej samodzielności prawnej, niż ma to miejsce w przypadku stosowania aktów administracyjnych, co wynika z ogólnej zasady swobody umów i równości stron stosunku cywilnoprawnego.
Wyróżniamy dwa typy umów kwalifikowanych jako formy działania administracji publicznej: umowy cywilnoprawne (regulowane przepisami prawa cywilnego) oraz umowy administracyjnoprawne, inaczej zwane publicznoprawnymi (regulowane przepisami prawa administracyjnego).
Umowy cywilnoprawne w administracji
Formy umów cywilnoprawnych stosowane są zazwyczaj w administracji publicznej dla dysponowania majątkiem (Skarbu Państwa) przez konkretny organ administracyjny.
Przykładowo mogą to być umowy: sprzedaży, dzierżawy, najmu, dostawy (etc.).
Zawieranie umów cywilnoprawnych związane jest często z działaniem w formie aktu administracyjnego.
Zawieranie umów cywilnoprawnych w administracji związane jest nierzadko z istnieniem aktu administracyjnego, dopuszczającego stosowanie umów i którego umowa rozwija.
Umowy publicznoprawne
Formy umów publicznoprawnych stosowane są zazwyczaj do wykonywania kompetencji dotyczących współpracy organów administracyjnych w określonych dziedzinach.
Zawieranie umów publicznoprawnych związane jest najczęściej ze wspólnym wykonywaniem zadań lub przekazaniem albo powierzeniem wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej.
Stronami umów publicznoprawnych są z reguły organy administracji publicznej, ale także coraz częściej podmioty prywatne.
Podstawą prawną zawierania umów publicznoprawnych są przepisy prawa administracyjnego.
Zasady oraz tryb zawierania takich umów powinny także być regulowane przepisami prawa administracyjnego.
Rodzaje - umowy publicznoprawne sensu stricte (zawierane pomiędzy organami administracji publicznej) oraz umowy publicznoprawne o charakterze cywilnoprawnym (zawierane z podmiotami prywatnymi).
Pierwsze z nich to np. związki komunalne, porozumienia komunalne oraz porozumienia o wykonywanie zadań z zakresu administracji rządowej i kontrakty wojewódzkie.
Związki komunalne to umowy pomiędzy gminami, miastami na prawach powiatu, powiatami - zawierane w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych (np. transport zbiorowy, utrzymanie czystości etc.).
Porozumienia komunalne to umowy zawierane przez gminy, powiaty i województwa - w celu powierzenia zadań publicznych. Stronami porozumienia są z jednej strony jednostka samorządu terytorialnego przejmująca zadania, z drugiej zaś jednostka samorządu terytorialnego powierzająca zadania.
Porozumienia o wykonywanie zadań z zakresu administracji rządowej zawierane są przez gminy i powiaty z organami administracji rządowej w sprawie wykonywania przez te pierwsze zadań tych drugich.
Kontrakt wojewódzki to rodzaj umowy administracyjnej zawieranej przez Radę Ministrów z samorządem województwa w procedurze zawierania i zmiany kontraktu przez ministra i marszałka województwa. Celem kontraktu jest określenie zakresu, trybu i warunków realizacji zadań określonych w programach wojewódzkich i wspieranych przez rząd oraz zadań nadzorowanych przez ministrów i wspieranych przez jednostki samorządu i inne uprawnione podmioty.
Drugi rodzaj umów publicznoprawnych, to umowy zawierane między podmiotami publicznymi a osobami prywatnymi (niepublicznymi).
Do tej kategorii zaliczamy w szczególności:
- umowy pomiędzy uczelniami publicznymi a studentami w zakresie odpłatności za studia (ustawa z 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym);
- umowy powierzające zadania z zakresu administracji publicznej podmiotom niepublicznym (ustawa z 1996 r. o gospodarce komunalnej) - w trybie przewidzianym przez Prawo zamówień publicznych;
- umowy zlecające wykonywanie zadań z zakresu administracji publicznej podmiotom niepublicznym, głównie organizacjom pozarządowym, w trybie ustawy z 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
- umowy zlecające organizacjom pozarządowym wykonywanie zadań z zakresu pomocy społecznej (ustawa z 2004 r. o pomocy społecznej);
- umowa o partnerstwie publiczno-prywatnym (ustawa z 2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym), w ramach której partner prywatny zobowiązuje się do realizacji przedsięwzięcia za wynagrodzeniem na rzecz podmiotu publicznego. Partner prywatny ponosi w całości albo w części nakłady na realizację tego przedsięwzięcia lub zapewnia ich poniesienie przez inne podmioty. Z kolei uczestnictwo podmiotu publicznego w przedsięwzięciu polega na wniesieniu wkładu własnego lub na uiszczeniu wynagrodzenia. Wybór partnera prywatnego odbywa się przy zastosowaniu przepisów ustawy z 2004 r. Prawo zamówień publicznych;
- umowa o budowę i eksploatację albo wyłącznie eksploatację autostrady (na podstawie ustawy z 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym). Jedną ze stron umowy jest podmiot publiczny (minister właściwy do spraw transportu), drugim zaś podmiot prywatny (spółka budująca/eksploatująca), zaś treścią jest realizacja zadania publicznego, jakim jest budowa i eksploatacja autostrady. Spółka budująca/eksploatująca wyłaniana jest w trójstopniowym postępowaniu przetargowym, przeprowadzanym przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad;
- inne umowy.