Tereny zieleni, są to obszary głównie w aglomeracjach miejskich, (również w krajobrazie otwartym), planowo obsadzane roślinnością dla poprawy estetyki i funkcji biologicznej środowiska.
Składają się z zieleni obejmującej parki, zieleńce, ciągi komunikacyjne, obiekty sportowe itp. składniki objęte klasyfikacją terenów zieleni, a w szerokim pojęciu tereny zieleni obejmują również obszary krajobrazu otwartego wraz z jego zasobami (wody, lasy, drogi) i inne elementy tworzące krajobraz w tym parki wiejskie (podworskie, przypałacowe, rezydencjonalne - prawie wszystkie zabytkowe) oraz parki krajobrazowe i narodowe wykorzystywane dla turystyki i nauki
Tereny zieleni mogą być:
ogólnodostępne (parki, zieleńce, bulwary, lasy komunalne),
zamknięte lub o dostępności ograniczonej (ogrody działkowe, zieleń zakładów przemysłowych),
o przeznaczeniu specjalnym (ogrody dydaktyczne: botaniczne, arboreta, zoologiczne, cmentarze) przy czym tereny zieleni o przeznaczeniu specjalnym zalicza się zwykle do ogólnodostępnych.
KLASYFIKACJA TERENÓW ZIELENI
Podstawą planowania i urządzania terenów zieleni jest ich klasyfikacja. Obejmuje pięć zasadniczych kategorii, w których z kolei występują różne rodzaje zieleni pełniące określone funkcje i zadania: kulturalno-społeczne, gospodarczo-społeczne i techniczne.
Opracowana na podstawie danych Instytutu Urbanistyki i Architektury wg. A.Zielonko
I Tereny zieleni otwarte (dostępne) wypoczynku biernego i czynnego
TERENY ZIELENI WYPOCZYNKU BIERNEGO
parki spacerowo-wypoczynkowe,
zieleńce,
bulwary i promenady.
TERENY ZIELENI WYPOCZYNKU CZYNNEGO
parki ludowe (parki kultury i wypoczynku),
lasy komunalne (parki leśne),
II Tereny zieleni specjalnego przeznaczenia
TERENY DOSTĘPNE (OTWARTE)
pasy zieleni izolacyjnej,
zieleń towarzysząca komunikacji (ulice, drogi, koleje, komunikacja lotnicza, wodna),
TERENY OGRANICZENIE DOSTĘPNE
ogrody dydaktyczne (botaniczne, dendrologiczne, etnograficzne, zoologiczne, ośrodki kultury ogrodniczej i wystawy ogrodnicze)
pracownicze ogrody działkowe,
cmentarze (komunalne, parafialne, wojskowe),
parki i ogrody zabytkowe.
III Tereny zieleni towarzyszące różnym obiektom:
zabudowie osiedlowej i indywidualnej,
obiektom dziecięcym (place gier i zabaw, żłobki, przedszkola, ogrody jordanowskie, ośrodki wczasów świątecznych, ośrodki półkolonijne),
szkołom,
wyższym uczelniom,
obiektom usług kulturalno-społecznych,
obiektom kultury i sztuki,
obiektom służby zdrowia,
obiektom opieki społecznej,
obiektom kultury fizycznej,
obiektom usługowo-handlowym i przemysłowym,
obiektom usług techniczno-gospodarczych.
IV Tereny gospodarki ogrodniczej, rolniczej i leśnej:
gospodarstwa ogrodnicze oraz szkółki drzew i krzewów ozdobnych,
gospodarstwa produkcyjne (warzywnicze, sadownicze i kwiaciarskie)
gospodarstwa rolniczo-hodowlane,
lasy produkcyjne.
V Tereny zieleni wypoczynkowo-wycieczkowe i turystyczne:
bazy i ośrodki wypoczynkowe lądowe, przyleśne i przywodne,
lasy komunalne (parki leśne)
parki narodowe.
Park,- to duży obszar zieleni o powierzchni od kilku, do kilkunastu niekiedy do kilkudziesięciu (lub więcej) ha. Wielkość parku zależy od jego lokalizacji i administracyjnej przynależności do dzielnicy (park dzielnicowy do ), miasta (park miejski do ).
Park kultury o zróżnicowanym programie i powierzchni powyżej jest parkiem rozrywki (parki ludowe).
Parki krajobrazowe i narodowe jako wielkoprzestrzenne obiekty zieleni krajobrazu otwartego służą głównie potrzebom turystyki i nauki.
Według projektu najnowszej klasyfikacji wyróżnia się około 40 różnych rodzajów i podrodzajów parków. Jednakże cytowana, uproszczona klasyfikacja parków według prof. A Zielonki, - (cyt. za Niemirskim) obejmująca pięć grup wszystkich składników terenów zieleni wydaje się bardziej logiczna, prosta i zrozumiała, aczkolwiek nie jest całkowicie uporządkowana, gdyż niektóre składniki np. parki powtarzają się w różnych grupach.
Zieleniec - Zwany także skwerem (od ang. square) to obszar o powierzchni nie większej niż , zaliczany jest już do małych obiektów terenów zielni. Zieleńce mogą mieć charakter spacerowy lub wypoczynkowy, zawsze jednak pełnią funkcję ozdobną lub dekoracyjną. Szczególnie należy je stosować w starej, wadliwej i intensywnej zabudowie jako uzupełnienie zieleni na terenach mieszkaniowych. Zasięg obsługi nie powinien przekraczać .
Bulwary i promenady - Są to szerokie, spacerowe ulice lub aleje (15 do ) obsadzane szpalerami drzew i krzewów, lokalizowane w reprezentacyjnych częściach miast (promenady) lub wzdłuż wybrzeży z widokiem na morze, jezioro, rzekę (bulwary). Często od strony lądu osłonięte są efektowną architekturą budynków z ogrodami, zieleńcami lub parkiem. Ze względu na przeznaczenie spacerowo-wypoczynkowe powinny mieć charakter ulic spokojnych, o słabym ruchu lokalnym, możliwie ciągłych, o małej liczbie skrzyżowań z przejazdami poprzecznymi.
Pasy zieleni izolacyjnej - Zakłada się zarówno na terenie miasta, jak i w strefie podmiejskiej. Służą do oddzielania dzielnic przemysłowych od mieszkaniowych – funkcja higieniczno-sanitarna, która polega na tłumieniu hałasów, zatrzymywaniu kurzu i wyziewów przemysłowych, tworzeniu zapór przeciwwiatrowych, przeciwpożarowych itp. Szerokość pasa waha się w granicach od 100 do .
Zieleń towarzysząca komunikacji ulicznej (miejskiej) - W doborze gatunków do obsadzania ulic należy uwzględniać odporność na trudne warunki glebowe i ekologiczne jakie towarzyszą zieleni ulicznej. Średnia odległość między drzewami wzdłuż ulic powinna mieścić się w zakresie 9 - zależnie od siły wzrostu gatunku użytego do obsadzania ulic. Gatunki do obsadzeń ulicznych winny charakteryzować się małymi wymaganiami w stosunku do żyzności podłoża, dużą tolerancją na zasadowość gleby (odporność na alkalizację) i zasolenie, odpornością na suche i przegrzane powietrze miast, odpornością na zanieczyszczenia powietrza. Do gatunków zaliczanych do odpornych na sumę tych uciążliwości należą: głogi, robinie, platany, klony, lipy, jarzębiny, leszczyna turecka.
Zieleń towarzysząca komunikacji drogowej (drogi: powiatowe, wojewódzkie, szybkiego ruchu i autostrady) - Trasom tym towarzyszą rzędy drzew przydrożnych (w likwidacji od roku 1972), nowe nasadzenia przenoszone są na zewnętrzną stronę przydrożnych rowów gdzie powinny być obsadzane rzędami i podsadzone krzewami tworzącymi pasy przeciwśniegowe i przeciwwydmowe.
Odpowiednio komponowana zieleń wysoka - przez rozbijanie monotonii widoków z dróg - podnosi pełni także funkcję estetyczne i bezpieczeństwa.
Zadanie to realizowane są przez:
tworzenie drobnych zalesień i kęp z drzew o powierzchni 0,1 - na obszarach pól w sąsiedztwie dróg do głębokości od drogi,
tworzenie prześwitów między kępami z wglądem w krajobraz otwarty,
zamykanie wnętrz lub przesłanianie obiektów nieciekawych.
Zieleń towarzysząca komunikacji kolejowej to zieleń towarzysząca torowiskom w krajobrazie otwartym i zieleń otaczająca stacje kolejowe.
Zieleń torowisk:
- żywopłoty przeciwśnieżne w miejscach gdzie przy szybkości wiatru 4 - 10 m/ sek następuje przenoszenie śniegu,
- żywopłoty przeciwpiaskowe - gdzie przenoszenie piasku (erozja wietrzna) następuje przy szybkości wiatru powyżej 20 m/sek.
Zieleń towarzysząca komunikacji wodnej: Służy do umacniania skarp, nasypów i wykopów przy sztucznych kanałach. Ponadto jest czynnikiem zespalającym wodę z krajobrazem. Przy naturalnych ciekach i rozlewiskach odpowiednio zaprojektowana utrzymuje w równowadze bilans wodny gleby i powietrza, zapobiega powodziom oraz zbyt szybkiemu wyparowywaniu wody.
Ogrody botaniczne,- to obiekty dydaktyczne o charakterze parkowym ze zbiorami roślinności z różnych stref klimatycznych zebranych na jednym obszarze zwykle z podziałem na strefy pochodzenia lub siedliska naturalne. W podobny sposób jak ogrody botaniczne powstawały również arboreta,- ogrody o charakterze parkowym w których dominuje roślinność drzewiasta nad którą prowadzone są badania. Arboreta pełnią funkcję obiektów dydaktycznych dla wydziałów leśnych wyższych uczelni i PAN.
Ogrody zoologiczne - wywodzą się od zwierzyńców, w których od średniowiecza możnowładcy trzymali dzikie zwierzęta w ogrodzonych obszarach lasów, gdzie urządzano polowania. Obecnie zwierzyńce są obszarami ochrony zwierząt. Ogrody zoologiczne są to placówki naukowo-dydaktyczne o charakterze parkowym z ograniczoną dostępnością
Skansen- synonim park etnograficzny, historyczny, architektoniczny itp. Pierwszy skansen (budownictwa, etnografii, historii upraw i oręża) powstał na obszarze twierdzy Djurgarden w Sztokholmie w 1850 roku. Skanseny zazwyczaj występują w krajobrazie otwartym. Towarzyszy im zwykle zieleń.
Pracownicze ogrody działkowe - Motto,: „ zielone płuca dla miast, zdrowa żywność i rekreacja dla miliona działkowiczów na 44 tys. hektarów”.
Jest to stosunkowo młody element terenów zieleni POD. Powstały w końcu XIX wieku w okresie szczytowego rozwoju kapitalistycznego przemysłu - jako forma premiowania zasłużonych pracowników fabryk. Do terenów zieleni zaliczone zostały dopiero w 1958 r
Pracownicze ogródki działkowe mogą być:
stałe, z prawem użytkowania bez ograniczeń czasowych,
czasowe, przydzielane na okres 3-10 lat.
POD zlokalizowane na obszarach administracyjnych miast są tymczasowe, a zlokalizowane od granic miasta stałe.
Podstawą działalności użytkowników działek jest Regulamin Pracowniczych Ogródków Działkowych.
Cmentarze komunalne dzielone są na kwatery rozgraniczane drogami i zielenią. Obszar kwater winien umożliwić lokalizację 100-150 grobów. Miejsca grzebalne zajmują zwykle do 50 % powierzchni, zieleń 35 %, drogi 15 %, pozostała przestrzeń to miejsca na kaplicę i zabudowania gospodarcze związane z obsługą cmentarza. Drogi główne (utwardzone) winny mieć szerokość , drogi boczne (żwirowe) , a drogi wewnętrzne dzielące kwatery grzebalne , przejścia między grobami a wzdłuż rzędów grobów .
Oprócz cmentarzy komunalnych powszechne są też cmentarze parafialne (wyznaniowe) podlegające administracji kościelnej rożnych wyznań.
Tradycyjne miejsce grzebalne zajmuje powierzchnię: 2,0 x 1,0 (obowiązująca głębokość grobu x ), odstęp podłużny (boczny) między grobami wynosi , a odstęp między rzędami grobów .
Miejsce grzebalne dla pochówku w urnach po kremacji wynosi 1,0 x .
Urny zakopuje się na głębokość na powierzchni zadarnionej trawnikiem gazonowym. Każdy cmentarz musi być ogrodzony i obsadzony zielenią.
Rola zieleni na cmentarzach:
zieleń pełni ważną funkcję w układzie przestrzennym cmentarzy,
izoluje kwatery grzebalne,
wycisza hałas,
stwarza nastrój ciszy, spokoju i piękna,
stanowi dobre tło dla nagrobków.
Obliczenie obszaru cmentarza komunalnego na okres jednego pokolenia, wykonuje się w następujący sposób:
powierzchnię na 1 miejsce grzebalne wraz z przynależnościami (zieleń, drogi, kaplica itp.) = mnoży się przez cyfrę 25 (1 pokolenie), - uzyskaną wartość mnoży się przez przeciętną roczną liczbę zgonów w parafii, dzielnicy, mieście (dla cmentarzy parafialnych, dzielnicowych, komunalnych) i do tak obliczonej powierzchni dolicza się 50 % rezerwy obszaru na place, zabudowę cmentarną (gospodarczą), dodatkową zieleń.
Obszary chronione - Wśród obiektów chronionych, w Polsce są 22 parki narodowe o łącznej powierzchni 310 tys. km2 (1 % powierzchni kraju), 115 parków krajobrazowych oraz liczne rezerwaty i obszary chronionego krajobrazu. Obiekty te reprezentują bardzo różne walory przyrodnicze (parki górskie i nizinne, leśne oraz bagienne, z najrozmaitszymi formami przyrody ożywionej i nieożywionej).
Sześć naszych parków Białowieski, Babiogórski, Bieszczadzki, Karkonoski, Słowiński i Tatrzański,- UNESCO wpisało się na listę rezerwatów biosfery.
Parki narodowe,- to obszary które w skali kraju wyróżniają się szczególnymi walorami przyrodniczymi, a gospodarowanie na tym obszarze musi w pełni uwzględniać wymogi ochrony przyrody i krajobrazu. Prowadzona jest tu pełna ochrona flory i fauny oraz osobliwości przyrody martwej. Parki narodowe są obiektami badań naukowych z dziedziny szeroko pojętej biologii. Służąc nauce i zaznajamiając społeczeństwo z przyrodą, mogą też być wykorzystywane dla potrzeb turystyki i wypoczynku
Park krajobrazowy,- jest to obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, a celem jego utworzenia jest popularyzacja i upowszechnianie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania z zachowaniem wymogów ochrony środowiska.
Obszary chronionego krajobrazu są to wyróżniające się pod względem krajobrazowym tereny o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie tych obszarów powinno zapewnić utrzymanie stanu równowagi ekologicznej lokalnych ekosystemów. Ekosystem jest to podstawowa jednostka przyrodnicza, funkcjonująca w środowisku,- tzn. układ w którym odbywa się zamknięty cykl obiegu materii w przyrodzie.
Rezerwat przyrody,- to obszar obejmujący zachowanie w stanie naturalnym lub mało zmienione ekosystemy różnych gatunków roślin, zwierząt i elementów przyrody martwej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych.
Użytki ekologiczne,- są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, (śródpolne i śródleśne oczka wodne), kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, starorzecza, skały, skarpy, piargi, płaty nieużytkowej roślinności.
Pomniki przyrody - pojęcie wprowadzone przez Humboldta w 1850 roku dla oznaczenia pojedynczych wyjątkowo cennych elementów przyrody żywej lub martwej ("Naturdenkmal"), ich skupisk o szczególnej wartości naukowej, historyczno-pamiątkowej, krajobrazowej, odznaczające się cechami wyróżniającymi je wśród innych tego typu elementów przyrody np. sędziwe (okazałych rozmiarów) drzewa i krzewy, źródła, wodospady, skałki jaskinie, głazy narzutowe itp.