41. Klasycyzm w sztuce nowoczesnej od wieku XVIII po współczesność.

Kształtowanie się klasycyzmu w sztuce

- w drugiej połowie 18 wieku antyk na nowo zaczął budzić nowego rodzaju zainteresowanie wśród teoretyków i twórców sztuki,

- przyczyn ów fascynacji upatrywać można w reakcji na barok i przesyt wyrafinowaniem rokoka,

- wielu malarzy ograniczało się do kopiowania lub naśladowania antyku, lecz istniało wielu twórców takich jak Jacques – Louis David, Antonio Canova czy Claude-Nicolas Ledoux, którzy pozwolili sobie na wyodrębnienie nowych tendencji w sztuce – klasycyzmu,

- termin „neoklasycym” stanowi o fakcie powtarzalności bądź wtórności zjawiska, samo pojęcie wprowadzone zostało w połowie 17 wieku przez jego przeciwników, miał określić styl pozbawiony życia, oparty na sztucznie wskrzeszonych kanonach sztuki starożytnej,

- neoklasycyzm stał się nierozdzielnie związany z oświeceniowym przełomem i kolejnymi burzami dziejowymi, które rozpoczyna rewolucja francuska, a kończy Kongres Wiedeński, a może nawet monarchia lipcowa. Brzemienne wydarzenia historyczne katalizowały i krystalizowały działania artystów, których zmieniła się pozycja społeczna, bowiem utracili mecenasów, a zyskali status ludzi uprawiających wolny zawód,

- Oświecenie przyczyniło się do zmiany spojrzenia na antyk szukając w nim już nie zmysłowego i cielesnego piękna, ale harmonijnego ładu i ważkich treści duchowych,

- podaje się, że 18wieczne zainteresowanie antykiem rozpoczęło się po odkopaniu Herkulanum i Pompejów zasypanych przez wybuch Wezuwiusza, jednak Herkulanum odkryto w 1711 roku, a Pompeje dopiero w 1748, a wyniki badań archeologicznych spopularyzowano dopiero wiele lat później,

- początków neoklasycyzmu upatrywać należy w Rzymie, ruch ten wpłynął również na literaturę, muzykę czy modę,

- kolejnym ośrodkiem kultywującym antyk był Paryż czasów Ludwika XVI, następnie Londyn,

Prace związane z kultywowaniem antyku

- prace restauracyjne Koloseum za pontyfikatu Benedykta XIV,

- publikacja widoków starożytnego Wiecznego Miasta przez architekta i grafika Giovanniego Battistę Piranesiego, widoki te zostały szybko rozpowszechnione na całą Europę, która przyjęła je jako rzeczywiste,

- w Paryżu powstało 7tomowe dzieło „Zbiór starożytności egipskich, etruskich, greckich, rzymskich i galijskich” przez hrabiego Caylusa, który położył podwaliny współczesnego antykwarstwa,

- powstały chwalące antyk publikacje Johanna Joachima Winckelmanna, według którego sztuka grecka stanowiła najwyższe osiągnięcie w dziejach, jego pozycje stały się bardzo istotnym elementem nowego ruchu neoklasycyzmu, (dlatego też był pierwszym pisarzem, którego popiersie znalazło się w rzymskim Panteonie, gdzie od 1776 roku w ten sposób czczono sławnych ludzi),

Początkowo sztuka artystów zainspirowanych antykiem wydawała się daleka od tego, co wiąże się z pojęciem klasycyzmu. Wynikało to z powierzchownego traktowania stylu.

Architektura wczesnego klasycyzmu w Anglii i we Francji

ANGLIA

- palladianizm miał swe źródła przede wszystkim w renesansie, nowa generacja artystów poznaje antyk bezpośrednio, głównie dzięki podróżom do Włoch, choć olśnieniem stanie się raczej Grecja,

Sir William Hamilton

- odegrał ogromną rolę w przyswojeniu w Anglii motywów antycznych,

- w roku 1767 opublikował on część swej własnej kolekcji w czterotomowym "Catalogue of Etruscan, Greek and Roman Antiquities", który stał się niezwykle istotnym "wzornikiem" motywów klasycznych.

Robert Adam

- wydał inną ważną publikację "Ruins of Spalato" z 1764, w której opublikował wyniki badań archeologicznych na pałacem Dioklecjana w Splicie,

- W latach 1754-58 przebywał on we Włoszech, gdzie poznał Piranesiego i francuskiego architekta Charlesa-Louis Clerisseau.

- Z tym ostatnim w 1755 roku zwiedzał Herkulanum, a w 1757 - właśnie Split. 

- Robert Adam działający w 2 poł. XVIII uznawany jest za "ojca" angielskiego klasycyzmu.

- Był badaczem starożytności i architektem królewskim.

- Jego klasycyzm "miękki" jest przede wszystkim harmonijny, nie surowy i nie monumentalny, eklektyczny (przede wszystkim Rzym, ale przejmował także motywy greckie).

- Styl Adama można określić jako harmonijny zespół motywów antycznych pochodzących z różnych źródeł: greckich, etruskich, pompejańskich.

- Często współpracował z bratem Jamesem

• Syon House w Brentford w Middlesex (1760-69)

• Royal Terrace w Londynie

• Fasada Boodle's Club w Londynie

- jeden z ulubionych motywów Adama - arkada wsparta na odsuniętych od ścian kolumnach

• Dom przy John Adam Street w Londynie (1772-74)

• Budynki uniwersyteckie w Edynburgu 1789-92

• Biblioteka w Kenwood House w Londynie (1767-69)

Sir William Chambers

- Paryskie studia u Blondela ukształtowały jego styl jako łączący elementy angielskiego palladianizmu i francuskiej architektury w wersji Soufflota.

Elementy palladiańskie przejawiają się w takich działach jak:

• Somerset House w Londynie (1776-86) – jego najważniejsza realizacja

• Duddingston House w Edynburgu (1762-64)

• Budowle parkowe Kew. Gardens (1757-63)

W 1762 roku ukazało się dzieło "The Antiquities of Athens" autorstwa Jamesa Stuarta (1713-88) i Nicholasa Revetta (1720-1804). Zapoczątkowuje ono nurt Greek Revival: w porządku doryckim widziano wytwór ludu żyjącego w bliskości natury, niezepsutego przez cywilizację (koncepcje J. J. Rousseau).

Rzymskie łuki, sklepienia, kopuły zostały uznane za wtórne wobec architektury greckiej w budownictwie pałacowym zarzucono wielki porządek, a nawet budynki wielokondygnacyjne.

 James Gandon

- działający w Dublinie uczeń Chambersa,

- łączył palladiańsko-francuską tradycję Chambersa z monumentalnością wywodzącą się od Wrena.

• Rotunda Assembly Rooms

• Parlament (obecnie Bank of Ireland)

• Four Courts 

James Wyatt (1746-1813) - stylistycznie bardziej zróżnicowany

• Panteon na Oxford Street w Londynie (1769-1772)

• Heaton Hall pod Manchesterem (ok. 1772)

• Dodington Park (1798-1813) - wyznacza nowy kierunek ku swobodnej asymetrii

FRANCJA

- ok. poł. W XVIII program mecenatu we Francji inspirowany był świadomym pragnieniem odnowienia chwały grand siecle'u. Pociągało to za sobą "renesans" klasycznych form stylu Ludwika XIV.

- Prąd ten wspomagały ogólne nastroje antyrokokowe, ukazywanie się publikacji poświęconych starożytności,

- Francuzi jako jedni z pierwszych zajmują się badaniem starożytnych ruin Włoch (działalność markiza de Marigny - jego wyprawy do Italii).

- Około połowy XVIII wieku we Francji rodzi się moda na starożytność. Bardzo powierzchowna, najbardziej widoczna w dekoracjach wnętrz, strojach. To uproszczenia stylu Ludwika XV, charakterystyczne dla późnego okresu jego panowania.

Jacques-Ange Gabriel

- najbardziej reprezentacyjny architekt tego okresu,

- nie był we Włoszech,

- upraszczając rokoko zbliża się do tradycji Hardouin-Mansarta,

- "miękki klasycyzm"

• pałacyk Petit Trianon w Wersalu

- 1762-68,

- formalnym kanonem wczesnego klasycyzmu Ludwika XVI (choć powstał jeszcze za jego poprzednika),

- Reprezentuje on typowy dla poprzedniej epoki maison de plaisance, elegancka prostota zastąpiła jednak rokokową frywolność.

- Kwadratowy plan jest być może inspirowany angielskim palladianizmem.

- Elewacje pozbawione są łuków.

- Ryzalit fasady od strony dziedzińca opatrzony jest czterema pilastrami, a od strony ogrodu czterema kolumnami korynckimi i balustradą.

 

• Opera w Wersalu, 1753-1770,

- plan owalny,

- Gabriel wzorował się na teatrach włoskich (m.in. w Turynie).

- Nowością było zastosowanie ciągłych balkonów, bez podziału na loże

• Przebudowa prawego skrzydła przy przeddziedzińcu (Wersal) - tzw. Skrzydła Gabriela

• Przebudowa tzw. skrzydła Ludwika XV pałacu w Fontainebleau

- Gabriel narzucił na narożne pawilony tego skrzydła monumentalną artykulację z portykami kolumnowymi w arkadach

• budynki flankujące Rue Royale (1757-75)

- są to pałace z kolumnadą wzorowaną na fasadzie Luwru Perraulta, z wysokim rozczłonkowanym arkadami cokołem i balustradami podkreślającymi monumentalizm bryły.

 

Richard Mique

- przebudował w latach 1778-80 wnętrza Petit Trianon, wybudował obok niewielki teatr, pawilon Belweder na planie ośmioboku oraz świątynię Amora w kształcie monopteru.

- wraz z Hubertem Robertem zaprojektował dla Marii Antoniny tzw. Hameau - sztuczną wioskę ze średniowieczną wieżą w ruinie, młynem i fermą. Wraz z pobliskimi grotami i kaskadą park ten stanowi najlepiej zachowany we Francji przykład angielskiego ogrodu krajobrazowego.

- Dla Marii Antoniny przekształcał też wystrój apartamentów prywatnych w pałacu wersalskim w tzw. Stylu pompejańskim.

 

Jacques-Denis Antoine

• Mennica - Hotel des Monnaies (1768-77)

- fasada od strony Sekwany wzorowana na architekturze Gabriela (np. boniowany parter tworzący jakby cokół dla reprezentacyjnych pięter) środkowy ryzalit z kolumnami jońskimi i attyką.

- prawie brak dekoracji.

Victor Louis

- jako laureat Grande Prix de Rome,

- Wzoruje się na Vignoli i Palladiu; charakterystyczne dla niego surowe elewacje z wielkim porządkiem i kontrastujące z nimi bardzo dekoracyjne wnętrza

- Jako pierwszy zastosował porządek toskański w arch. teatralnej.

• kościół św. Mikołaja w Nerc,

• Theatre des Arts w Paryżu (w trakcie rewolucji zmiana na operę).

• Perystyl przy Palais Royal dla Theatre des Varietes Amusantes (obecnie Comedie Francaise)

- zastosowane nowatorskie rozwiązania we wnętrzu - obszerne foyer, wielka czasza sklepienna Sali.

Jacques-Germain Soufflot

- zaszczepił bardziej monumentalną wersję neoklasycyzmu był.

- Twórczość J.G. Soufflot'a otwiera w architekturze Francji wczesny klasycyzm, utożsamiany ze stylem Ludwika XVI, którego był nadwornym architektem

- badał antyczne ruiny Italii.

- miał na celu oczyszczenie architektury z pozostałości barokowej iluzyjności i sztuczności.

- wprowadził monumentalny rzymski klasycyzm

• szpitale w Lyonie i Macon

• Kościół Sainte-Genevieve (1757-89)

– ukończony po śmierci architekta,

- w czasie Rewolucji przemianowany na Panteon (od 1791),

- w 1806 stał się znów kościołem, aż do ostatecznej sekularyzacji w 1885 w związku ze złożeniem prochów V. Hugo.

- Być może ogólna koncepcja była inspirowana londyńską katedrą św. Pawła

- Plan krzyża greckiego z potężną środkową kopułą na wysokim tamburze otoczonym wieńcem kolumn, kopuła spoczywa na kolumnach dźwigających belkowanie i na filarach z dostawionymi półkolumnami - użycie minimalnej liczby podpór ma swe źródła w gotyku.

- Soufflot chciał "połączyć lekkość konstrukcyjną budowli gotyckich z czystością i wzniosłością architektury greckiej".

- Cztery spłaszczone kopułki nad ramionami krzyża są niewidoczne w bryle. ‘’

- Wejście zaakcentowane monumentalnym portykiem korynckim.

 

Architektura dojrzałego klasycyzmu w Anglii i we Francji

ANGLIA

- coraz bardziej zmniejsza się popularność stylu palladiańskiego, zostanie on zaniechany a późny klasycyzm w Anglii reprezentowany będzie głównie przez architektów nurtu „Greek revival”.

- Klasycyzm trwał w architekturze angielskiej do połowy XIX wieku

James Stewart zwany Ateńskim

- jeden z pierwszych architektów stosujących ciężki styl dorycki w nurcie Greek Revival,

Rosnącemu zainteresowaniu stylem doryckim towarzyszyło przechodzenie od postawy „archeologicznej”, zorientowanej na poprawność form, proporcji i detalu do postawy „strukturalnej”, gdzie analiza budowli antycznych prowadziła architektów do odkrywania ich jako zespołów podstawowych brył geometrycznych, wyraźnie od siebie oddzielonych, lecz stanowiących jednolitą kompozycję (równolegle do poszukiwań tzw. Rewolucjonistów we Francji).

John Soan

- Najwybitniejszy architekt prezentujący postawę odrodzenia stylu doryckiego,

- opublikował Designs in Architecture 1778.

• budynek Bank of England w Londynie (1792-94)

- rotundowa sala to architektura rzymska (inspirował się wizjami Piranesiego) odarta ze zbędnego detalu i sprowadzona do podstawowych geometrycznych brył. Ornament zostaje zastąpiony przez architektoniczne ukształtowanie ścian.

• Kościoły: S. Peter w Walworth w Londynie i Holy Trinity w Marylebone (1824-25)

William Inwood i jego syn Henry William

• Kościół S. Pancras w Londynie (1819-22)

- dziwne połączenie form zapożyczonych z Erechtejonu (boczne przybudówki powtarzają ganek kor) z wieżą na wzór wieży Wiatrów w Atenach

 Monumentalne budowle klasycystyczne powstają także w Szkocji, wszystkie utrzymane w duchu greek revival:

• Gmachy Royal Scotish Institution i Free Church Collage w Edynburgu - William Henry Playfair (1789-1857)

• Caledonia Road Free Church i ciąg domów szeregowych Maray Place w Glasgow - Alexander Thomson (1815-75)

John Nash

- najdoskonalszy architekt neoklasycyzmu w Anglii,

- główny przedstawiciel kierunku malowniczego w architekturze,

- pozostający w permanentnej rywalizacji z Soane'm.

- autor głównie podmiejskich rezydencji w rodzimych stylach.

- w swych cottages chętnie łączył klasycyzm z gotykiem Tudorów, sięgał także do wzorów staroangielskiego dworu wiejskiego (Luscombe ok. 1800).

• Regnet’s Street i Regnet’s Park

- największe ówczesne urbanistyczne założenie Londynu,

- reprezentacyjna Regnets street biegnie nieregularnie między Picadilly Circus a Longham Place, gdzie jej perspektywę zamyka fasada kościoła All Souls

- z obu końców przedłużenia ulicy biegną nieregularnie ku Regent's Park i St James Park

• Kościół All Souls

- grecki tolos otoczony kolumnami jońskimi, a nad nim monopteros zwieńczony spiczastym hełmem (curiosum a la greek revival)

• Cronkhill (ok. 1802)

- zapoczątkowanie typu willi włoskiej, plan nieregularny, okrągła wieża na narożniku, portyk kolumnowy

• Pawilon w Brighton (1815) - dla księcia Walii, podobnie styl egzotyczny

 

Robert Smircke

- uczeń Soana,

• Gmach British Museum (1824-47) - monumentalna budowla z potężną kolumnadą jońską

• Poczta Główna (1824-29, zburzona)

• Cowent Garden Theatre (1808, zburzona) pierwsza budowla w Londynie w stylu doryckim, monumentalizm, ciężar budowli

• Kościoły w Londynie: S. Mary na Wyndham Place (1823-24) i S. Anne w Wandsforth (1820-22)

• Kościół S. Nicolas w Strood (1825) - wszystkie należą do nurtu Greek revival

FRANCJA

- w okresie cesarstwa nastąpiło uwstecznione przekształcenie neoklasycyzmu na powrót w zwykłe reaktywowanie form starożytnych.

- podczas gdy artyści neoklasycystyczni szukali inspiracji w najczystszych i najpierwotniejszych formach starożytnej sztuki, artyści okresu cesarstwa zwrócili się ku przeładowanej obfitości imperium rzymskiego.

- powściągliwość, surowość dorycka ustąpiła miejsca korynckiemu bogactwu,

- głównym teoretykiem architektury epoki napoleońskiej był Jean-Nicolas-Louis Durand. twórca wzorów dla budownictwa miejskiego - bram, szkół, hal targowych, bibliotek, muzeów.

 - ogólną tendencją architektury empire'owej było naśladowanie pierwowzorów antycznych, aktualizowanych w zakresie funkcji, dążenie do zmonumentalizowania bryły budynku, ścisłej symetrii form przy dużej ilości elementów dekoracyjnych.

Charles Percier (1764-1838) i Pierre-Francouis Fontaine (1762-1853)

- ulubieni architekci Napoleona.

- twórczość Perciera i Fontaine'a cechuje tzw. styl linearny - arabeskowy, filigranowy ornament.

• łuk triumfalny na placu du Carrousel (1806-08)

- wzorowany na łuku Septymiusza Sewera w Rzymie,

- najbardziej udana realizacją stylu empire.

• wnętrza w przebudowanych pałacach, m. in.: Fontainebleau (1810), Luwrze. Malmaison (Sala Rady, Sala Bilardowa, Salon Muzyczny i inne), Saint Cloud, Teuileries (oni też dobudowali galerię wzdłuż Luwru).

 - wnętrza empire'owe - ściany zdobione były obiciami z tkanin (głównie w kolorze białym często z mocnymi akcentami purpury), złoceniami lub miały regularne podziały geometryczne wypełnione motywami pompejańskimi, sufity pokrywały sztukaterie, detale architektoniczne były często złocone.

 

Jean-Francois-Therese Chalgrin

• Łuk triumfalny na Place de l'etoile (1806-36)

- oficjalnie dedykowany wielkiej armii; w dzisiejszej postaci istniejący monument różni się od projektu Chalgrina. Głównie większą ozdobnością (inspiracje, fryz tryglifowy attyki powstał po 1832).

- Z ostatniej fazy budowy pochodzi bogata dekoracja rzeźbiarska: cztery grupy alegoryczne: "marsylianka" (właściwie "wymarsz ochotników w 1792") F. Ruolea, "Triumf Napoleona w 1810" Jean-Pierre Cortot, "Opór ludu francuskiego w 1814" i "Pokój w 1815" obie autorstwa Antoine'a Etexa. Powyżej znajduje się 6 płaskorzeźbionych scen ukazujących wielkie bitwy Bonapartego i rewolucji w latach 1792-1805. Ponad łukami arkad James Pradie wykonał pary "sław". Fryz pod attyką ukazuje "Wymarsz i powrót Wielkiej Armii".

• Surowa dorycka brama wiodąca na dziedziniec Hotel de Saint Florentin (1768)

• ok. 1798 przebudowa wnętrza Pałacu Luksemburskiego na siedzibę senatu (zachowała się półkolista sala posiedzeń, wielkie schody i kolumnowy westybul).

• Kościół Saint-Filippe-du-Roule (1774-82)

- stanowi ciekawą stylizację świątyni wczesnochrześcijańskiej połączoną z inspiracją starożytnym Rzymem: surowe wnętrze z kasetonową kolebką sklepienia, geometrycznie czysta fasada z portykiem toskańskim.

 

Alexandre Theodore Brongniart

- w jego twórczości można zauważyć wpływy idei "rewolucjonistów"

• gmach paryskiej giełdy (rozp. 1808)

- pierwotnie Brongnirt projektował go jako jońską świątynię pieniądza, bardziej surową niż ostateczna wersja, która w końcu została wzbogacona zgodnie z wymaganymi empire'u (kolumnada koryncka).

- zwarta bryła na niemal kwadratowym rzucie, otoczona portykami. Wielka, prostokątna sala o dwóch arkadowych kondygnacjach trybun przykryta jest sklepieniem kopulastym ze świetlikiem w środku

• Kościół La Madelaine

- według projektu P. Contanta d'Jury (bazylika kopułowa na wzór Inwalidów).

- prace przerwano w 1790 roku, w 1806 Napoleon zdecydował wznowić budowę z myślą o świątyni Chwały Wielkiej Armii. Budowana ostatecznie przez Pierre'a Vignona świątynia ściśle wzorowana na antycznym typie peripterosa, otoczona jest monumentalną kolumnadą koryncką z bogato rzeźbionym fryzem i trójkątnym frontonem. Poprzedzona kolosalnymi schodami budowla jest typowym przykładem pompatycznej stylizacji antycznej stylu cesarstwa.

Architektura klasycystyczna w Niemczech, Włoszech i Rosji

NIEMCY

- niemiecka architektura połowy 18 wieku pozostaje pod wyraźnym wpływem zewnętrznym włoskim lub francuskim,

Jan Baumann

- holender,

- budowniczy króla pruskiego, Fryderyka II,

• Kościół św. Jadwigi w Berlinie

- wzniesiony na polecenie króla Fryderyka II,

- duża rotunda z portykiem klasycystycznym,

- całość zbliżona do Panteonu rzymskiego,

Charles Gontard

- pochodzący z rodziny francuskiej, wykształcony w Paryżu,

• Plac Gendarmenmarkt w Berlinie,

- przeznaczony pod budowę Teatru Narodowego pośrodku,

- po bokach Gontard wzniósł dwa niemal identyczne kościoły: Francuski i Niemiecki,

- każdy z nich jest budowlą centralną na krótkoramiennym krzyżu greckim, zwieńczony smukłym bębnem i smukłą kopułą,

Carl Gotthard Longhans

- budowniczy śląski,

- początkowo tworzył we Wrocławiu, jednak wszystkie jego budowle wrocławskie oprócz pałacyku Wallenberg uległy rozbiórce (i dobrze!)

• Brama Brandenburska, 1788- 1791

- detal rzymsko- dorycki,

- niższe skrzydła dobudował w 1870 roku Heinrich Strack,

- po rewolucji francuskiej dodano kwadrygę,

- wzór propylei akropolu ateńskiego,

- brama pięcioprzejazdowa, z których środkowy jest odrobinę szerszy od innych,

- attyka i filary dzielące przejazdy są pokryte reliefami, które przedstawiają m.in. czyny Herkulesa

• Teatr Narodowy w Berlinie

Carl Friedrich Schinkel

- 1781- 1841,

- architekt, malarz, scenarzysta,

- obok budowli bardzo dobrych pojawiają się też słabe,

• Gmach Teatru Królewskiego w Berlinie, 1818

- znajduje się na placu Gendarmenmarkt na miejscu spalonego Teatru Narodowego Langhansa,

- oryginalna bryła budowli- założona wszerz,

• Muzeum w Berlinie, 1823

- dobrze rozplanowane, z kolistą salą centralną nakrytą kopułą kasetonową,

- kolumnada jońska na frontowej elewacji, pozostałe ściany gładkie,

Carl Ferdinand Langhans

- syn Carla Gottharda,

• Gmach Giełdy we Wrocławiu, obecnie biura miejskie przy placu Solnym

• Gmach Teatru Operowego we Wrocławiu

Leo van Klenze

- architekt króla bawarskiego,

- jego dzieła można podzielić na hellenistycznie i neorenesansowe,

• Gliptoteka w Monchium

• Rozbudowa Pałacu Królewskiego w Monachium

- florencko-renesansowy styl,

- elewacja jest kombinacją fasad pałacu Pitti i Rucellai we Florencji,

• Pinakoteka w Monachium

- połączenie motywów wczesnohelleńskich z hellenistycznymi,

• Świątynia Chwały Bawarii w Monachium

WŁOCHY

- klasycyzm spotyka tu najmniejszy opór, gdzie już nurt palliadiański korzystał z rozwiązań klasycznych,

- inaczej wyglądała architektura wnętrz, ponieważ włosi starali się dorównać w tej dziedzinie francuzom, stąd rozpowszechnienie meblarstwa rokokowego,

• Villa Reale w Mediolanie, Leopold Pollack

• Kościół w Possagno, Giovanni Antonio Selva

• Kościół San Francesco di Paola w Neapolu, Pietro Bianchi

ROSJA

- Petersburg upodabniał się do szablonów miast zachodnioeuropejskich, Moskwa jednak rozwijała się znacznie słabiej w tym kierunku,

- w reszcie kraju dominuje budownictwo ludowe,

- ufundowana jeszcze przez carycę Elżbietę Akademia Sztuk Pięknych rozwinęła się za Katarzyny II bardzo pomyślnie, kształcąc przyszłych architektów, zdolniejsi architekci wyjeżdżali na stypendia do Paryża, a jak wracali przekładali to, czego się nauczyli, na grunt rosyjski,

Antonio Rinaldi

• Pałac Marmurowy w Petersburgu

• Pałac w Gatczynie

• Pałac Chiński w Oranienbaumie

Jean Baptiste Vallin de la Mothe

- jeden z pierwszych profesorów Akademii Sztuk Pięknych,

- twórca jej siedziby

• Gmach Akademii Sztuk Pięknych

Wasilij Iwanowicz Bażenow

- studiował w Paryżu i Rzymie, początkowo po powrocie tworzył ściśle klasycznie,

• Niezrealizowany projekt zabudowy Kremla

• Pałac w Carycynie pod Moskwą

• Dom Puszkowa w Moskwie

Matwiej Fiodorowicz Kazakow

• Gmach Senatu na Kremlu w Moskwie

• Pałacyk w Pietrowskoje

- wzór willi Capra pod Vincenzą,

• Pietrowski pałac w Moskwie

Charles Cameron

- szkot, uczył się we Francji,

- wprowadza w klasycyzm rosyjski lekkość i dużo wdzięku,

- operuje smukłą kolumną grecko jońską,

• Kameronowa Galeria w Carskim Siole, 1783

- wnętrza zdobione malowidłami o pompejańskich motywach

• Komnaty Katarzyny II w Carskim Siole

- lekkość salonów wersalskich Ludwika XVI

Giacomo Quarenghi

- Włoch, w architekturze tkwi jeszcze w późnym baroku wloskim,

- jego dzieła są mocne, muskularne

• Pawilon muzyczny w Carskim Siole

• Teatr Ermitażu

• Pałac w Lialiczach pod Brianskiem

• Bank Asygnacyjny w Petersburgu

Carlo Rossi

- genialny architekt i urbanista,

• Pałac Michajłowski w Petersburgu

• Gmach teatru Aleksandrowskiego w Petersburgu

MALARSTWO

Jacques – Louis David

- 1748- 1825,

- członek Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby, jakobin, w czasie rewolucji prawa ręka Robespierre’a, członek Konwentu i Komisji Sztuki, po śmierci Robespierre’a został malarzem Napoleona, a po śmierci Napoleona wygnano go z Francji i zmarł w Brukseli,

- głosił wyższość rysunku nad kolorem, według Davida wartość barwy odbieranej emocjonalnie jest niższa niż bardziej wyabstrahowanej formy rysunkowej,

- reprezentuje zwrot ku klasyczności, który w czasie rewolucji stał się hasłem propagandowym, mający działać wychowawczo,

• Przysięga Horacjuszów, 1784

• Koronacja Napoleona I

• Trzy panie z Gandawy

• Śmierć Marata

• Brutus przyjmujący ciała skazanych na śmierć synów 1789

• Przysięga w Sali do gry w piłkę

• Porwanie Sabinek

Joesph Maria Vien

- mistrz i nauczyciel Davida,

- jako pierwszy połączył frywolny wdzięk rokoka z elegancją malarstwa z Herculanum i Pompei, członek Czwartej Sekcji Instytutu utworzonej w miejsce Akademii,

Pierre Paul Prud'hon

- Jakobin, nawiązuje do renesansu, Rafaela, Leonarda, Correggia i szkoły parmeńskiej, do kontrastów walorowych Caravaggia, do aleksandryjskiego i pompejańskiego hellenizmu

Jean Auguste Dominique Ingres

- w 1825 roku dołącza do Akademii i tworzy własną szkołę, staje się głową obozu „klasyków" w sporze z „romantykami" dowodzonymi przez Delacroix,

• Portret Panny Riviere 1805

• Edyp i Sfinks 1808

• Napoleon jako Zeus 1806

• Źródło 1856

Francois Pascal Gerard

- najbliższy uczeń Davida,

• Portret Pani Recamier

• Portret Letycji Bonaparte - matki Napoleona

• alegoryczne freski w pendentywach Panteonu - dynamika Eros i Psyche

ANGLIA

Gavin Hamilton

- najlepsze jego prace zdobią Villę Borghese w Rzymie.

 

Joshua Reynolds

- Reynolds spędził w Rzymie dwa lata (1750-2),

- prawdziwym objawieniem okazała się jednak dla niego sztuka nie Rafaela, a Michała Anioła, odwiedził też Parmę, Bolonię, Wenecję.

- można go nazwać klasykiem tylko rozpatrując jego teorie. W praktyce był sprawnym eklektykiem.

 

NIEMCY

Anton Raphael Mengs

- otwiera dzieje niemieckiego malarstwa klasycystycznego, "przyjaźnił się" z Winckelmannem.

• Fresk „Parnas” w Villa Albani

• dekoracje Camera dei Papiri w Bibliotece Watykańskiej

• "Perseusz i Andromeda"

POLSKA

- klasycyzm w malarstwie jako styl bardziej oficjalny niż np. romantyzm, znalazł swój dojrzały wyraz, doganiając architekturę, dopiero w piętnastoleciu antonomicznego Królestwa Kongresowego 1815-30.

- okoliczności polityczne i trudności materialne nie pozwoliły królowi S.A.P. utworzyć planowanej Akademii Sztuk Pięknych. Powstała natomiast uczelnia o innym charakterze, na niższym stopniu organizacyjnym zw. Atelier lub Malarnią Królewską, utrzymywana na koszt króla i kierowana przez Marcello Bacciarellego

Marcel Bacciarelli

- 1731-1818,

- już w czasie swej edukacji artystycznej w Rzymie interesuje go nowatorski klasycyzm, a na ukształtowanie się jego stylu wpływ wywiera m.in. Twórczość Pompeo Battoniego.

- do Warszawy przybył z dworem Augusta III w 1756

• Liczne portrety króla: reprezentacyjny "St. August w stroju koronacyjnym" (ok. 1768-71); preromantyczny w nastroju "Portret alegoryczny St. Augusta z klepsydrą" (1793), portrety w zbroi; w mundurze generalskim i inne.

• Dekoracja malarska wnętrz Zamku:

Bernardo Belotto zw. Canaletto

- Bacciarelli wprowadza go na dwór St. Augusta.

- przede wszystkim zajmuje się malarstwem wedutowym. Posługuje się klasycznym rysunkiem, ale równocześnie z pasją studiuje sceny rodzajowe z warszawskiej ulicy,

• "Widok ogólny Warszawy od strony Pragi" (1770)

• widoki Krakowskiego przedmieścia

• "Kolumna Zygmunta III od strony zejścia do Wisły" (1768-70)

Zygmunt Vogel

- następca Canaletta,

- wychowanek Malarnii,

- w akwarelach i rysunkach portretował ulice Warszawy, zdradzając zamiłowanie do zwykłych, podmiejskich motywów.

- akcentuje walory linearne, co wraz ze statycznością układów kompozycyjnych i pewną suchością wykonania zbliża styl jego prac do formalnych cech klasycyzmu

Jan Chrzciciel Lampi

- portrecista, który poddał się wpływom klasycyzmu, jednak był bardziej sentymentalistą,

- maluje płynnie i gładko, gama barwna jest dość natężona

• liczne wizerunki malowane dla Stanisława Szczęsnego Potockiego.

Józef Grassi

- również portrecista jednak bardziej sentymentalny,

- widoczny wpływ portretu angielskiego.

- jego twórczość ewoluuje w stronę romantyzmu

• Portret T. Kościuszki

Aleksander Kucharski

- stypendysta St. Augusta w Paryżu,

- jego forma jest rzeczowa i klasycyzująca, główny akcent w portretach kładzie na twarze.

Józef Peszka

- działający w Krakowie

- usterki rysunkowe oraz banalną formę łączył ze "stylowymi" pseudoklasycznymi realiami tworząc antykizowane portrety,

– rysował też i malował kompozycje historyczne i alegoryczne.

• "Portret Heleny Radziwiłłowej jako Hebe" (ok. 1813)

Franciszek Smuglewicz

- 1745-1807

- reasumuje tendencje malarstwa polskiego czasów Stanisława Augusta,

- w Rzymie spędził ponad 20 lat, studiował w Akademii św. Łukasza.

Maciej Topolski

- portrecista,

- obok dzieł dość przeciętnych ma w swej spuściźnie i wybitne

• wizerunek nieznanego dygnitarza z 1804 roku

- energiczne akcentowanie walorów linearnych i światłocieniowych mieści się już w kanonach stylu klasycystycznego.

 

Antoni Brodowski

- uznawany za najwybitniejszego polskiego malarza klasycystycznego,

- wykształcenie zdobył w pracowni Davida i Gerarda, w 1814 powrócił do kraju.

• Gniew Saula na Dawida (1813-19)

- pierwszy wielki obraz, widać w nim, że studiował rzeźbę grecka w Luwrze

• Edyp i Antygona

- nawiązanie do "Belizariusza" Gerarda,

• Parys w czapce frygijskiej

- nawiązanie do Zalotów Parysa i Heleny Davida,  

Aleksander Kokular

- studiował w Wiedniu i w Rzymie,

- był jednym z głównych inicjatorów założenia Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie.

• "Edyp i Antygona" (1825),

- w porównaniu z Brodowskim więcej tu teatralności.

• wizerunek Jeremiego Korybuta Woronieckiego z 1834 roku.

Franciszek Lampi

- syn Jana Chrzciciela Lampiego, siadły w Warszawie ok r. 1815.

- "Z zamiłowaniem malował damy swej epoki."

- forma postaci wywodzi się w swej jasnej określoności plastycznej i linearnej z ducha klasycyzmu.

 

RZEŹBA

- Neoklasycyzm powstał w drugiej połowie XVIII wieku jako reakcja na rokoko i ukształtował się ostatecznie w latach osiemdziesiątych,

- w XIX w. na czoło sztuk pięknych zdecydowanie wysunęło się malarstwo – tu bowiem dokonywały się najważniejsze przemiany stylowe o doniosłym znaczeniu dla dalszego rozwoju sztuki.

- rzeźbiarzom trudniej było uwolnić się od uświęconych tradycjom stereotypów.

Jean-Baptiste Pigalle

- na przykładzie jego twórczości można prześledzić rozwój form od baroku do klasycyzmu.

• pomnik marszałka Claude d’Harcourta w kat. Notre Dame z 1774 roku

• pomnik Maurycego Saskiego w k. św. Tomasza w Strasburgu z 1777 r

Etienne-Maurice Falconet

- w pierwszej fazie twórczości pracował w manufakturze porcelany w Sevres projektując rokokowe figurki.

- tworzył również rzeźby o tematyce alegorycznej i mitologicznej,

• pomnik Piotra Wielkiego w Petersburgu (1760-82)

- szczytowe osiągniecie,

- barokowo-klasycystyczny

Jean-Antoine Houdon

- był przede wszystkim portrecistą (tutaj realizm).

• Najada,

• Morfeusz (1777)

• Apollo,

• Ceres (1788)

• Diana (1776)

Antionio Canova

- najwybitniejszy przedstawiciel nurtu aleksandryjskiego

• Trzy Gracje 1813-1816

Bertel Thornvaldsen

- linearyzm i surowa prostota,

- w przeciwieństwie do Canovy nie miał nic wspólnego z barokiem, romantyzmem i sentymentalizmem.

- czerpał tematy głównie z mitologii, chętnie powtarzał tematy Canovy (Psyche, Amor i Psyche, Hebe, Trzy Gracje), jednak w styl tych prac bardzo się różnił.

• Pomnik Kopernika w Warszawie

• Pomnik konny Józefa Poniatowskiego w Warszawie

• Trzy gracje

• Ganimedes i orzeł,

Paweł Maliński

- profesor rzeźby na UW, który w Rzymie kształcił się pod kierunkiem Thornvaldsena w latach 1820-22.

• Achilles 1823,

• Parys 1825,

• Triumf Bakchusa na frontonie Pałacu Błękitnego

• grupa Neptun w gronie najad i syren na tympanonach budynków Komory Wodnej 1831.

Jakub Tatarkiewicz

- uczeń Malińskiego,

- najwybitniejszy polski rzeźbiarz pierwszej połowy XIX wieku.

- pod kierunkiem Thornvaldsena kształcił się pięć lat w Accademia di San Luca

• Psyche Omdlewająca 1830