SKRYPT PRAWO KARNE WYKONAWCZE

Rozdział 1

Prawo karne wykonawcze i jego miejsce w systemie prawa

1. Pojęcie prawa karnego wykonawczego

Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe (art. 175 ust. 1 Konstytucji).

Prawo karne wykonawcze- ogół norm prawnych, które regulują wykonanie orzeczonych przez sąd kar, środków karnych, środków zabezpieczających, środków probacyjnych, należności sądowych w sprawach karnych a także tymczasowego aresztowania.

Prawo karne materialne to zespół norm prawnych zawartych w kodeksie karnym, określających przestępstwa i kary przewidziane za ich popełnienie oraz inne środki karn, zabezpieczające, probacyjne, a także ustalających zasady odpowiedzialności za te czyny.

Prawo karne procesowe określa zasady postępowania zmierzające do realizacji postanowień prawa karnego materialnego, a więc postępowania w sprawach o przestępstwa. PKP określa naczelne zasady oraz warunki dopuszczalności postępowania karnego, obowiązki i uprawnienia organów procesowych, stron i innych uczestników postępowania w każdym stadium postępowania, rodzaje wydawanych rozstrzygnięć oraz środki ich prawnej kontroli.

Podstawowym źródłem prawa karnego wykonawczego jest ustawa z 6 czerwca 1997r.- Kodeks karny wykonawczy. Jego cechą charakterystyczną jest połączenie w nim przepisów prawa karnego materialnego, jak i procesowego. W postępowaniu wykonawczym, w kwestiach nie uregulowanych w k.k.w. stosuje się przepisy kodeksu postępowania karnego.

2. Zadania prawa karnego wykonawczego:

1. ujęcie formalnoprawne- zabezpieczenie prawidłowego wykonywania kar zgodnie z treścią orzeczenia sądu.

2. ujęcie materialnoprawne- realizowanie w postępowaniu wykonawczym celów i funkcji kary (zadania i warunki pkw)

Cele wykonywania kary są głównie indywidualno- prewencyjne- ukierunkowane na jednostkę, by nie wróciła do jakiegoś zachowania. fundamentalną zasadą pkw jest resocjalizacja skazanego. Ustawodawca ten cel powiązał przede wszystkim z karą pozbawienia wolności, ale zadania resocjalizacyjne powinny również spełniać: kara ograniczenia wolności, środki probacyjne, niektóre środki karne.

Idea resocjalizacji zyskała dominującą pozycję w nauce prawa karnego w latach 50-60-tych XXw. Jednak okazało się, że w warunkach izolacji więziennej nie prowadziła zwykle do poprawy tylko desocjalizacji sprawców przestępstw, a następnie do wzrostu powrotności do przestępstwa. Spowodowało to powrót do zasad sprawiedliwego karania, do ograniczenia represji i humanizacji prawa karnego- to nowy realizm lub neoklasycyzm. Postawą jest tu akcentowanie wolności człowieka, kwestionowanie prawa państwa do przymusowej interwencji w osobowość człowieka. Dlatego resocjalizacja może być traktowana jedynie jako propozycja dobrowolnie przyjmowana lub nie.

3. Prawo karne wykonawcze z prawo międzynarodowe

Pkw łączy się z prawem międzynarodowym- ze statutów organizacji, umów międzynarodowych wynika jak ma wyglądać nasze prawo karne wykonawcze.

Fundamentalne dokumenty międzynarodowe:

- 1948r. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

-1950r. Europejska Konwencja Praw Człowieka (Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności)

-1966r. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

-1966r. Międzynarodowy Pakt Raw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. (Oba pakty Polska ratyfikowała w 77r. )

Dla prawa karnego istotne znaczenie ma też:

- 1987r. Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (Polska ratyfikowała go w 1994r.)

Poza wymienionymi aktami prawa międzynarodowego dla rozwiązań w polskim pkw znaczenie mają też:

- 1955r.- Reguły Minimalne Postępowania z Więźniami (rezolucja ONZ)

- 1987r.- Europejskie Reguły Więzienne (Rada Europy)

4. Prawo karne wykonawcze a inne gałęzie prawa

Całość zadań w zakresie prawa karnego podzielona została między kodeks karny, kodeks postępowania karnego i kodeks karny wykonawczy. Podział materii między kk i kkw nie został przeprowadzony konsekwentnie. W kk pozostawiono część przepisów, których miejsce jest w kkw (art. 77- 84 kk). Zasadniczo odmienny rodzaj powiązań występuje między kkw a kpk. Kkw zawiera przepisy normujące zasady postępowania wykonawczego różniące się w wielu kwestiach od ogólnych reguł zawartych w kpk. Dlatego kkw odsyła tylko posiłkowo do kpk.

Wykonywanie orzeczeń w sprawach wykroczeń określonych w kodeksie wykroczeń z 1971r. odbywa się obecnie po przeniesieniu kompetencji do orzekania w sprawach o wykroczenia do kompetencji sądów powszechnych, również na zasadach określonych w kkw, z pewnymi odrębnościami

Także kodeks karny skarbowy (1999r) przyporządkowany został w stadium ich wykonywania kkw. Odmienności zostały określone w przepisach art. 178-191kks.

Kkw nie obejmuje środków wychowawczych i poprawczych stosowanych przez sądy wobec nieletnich. Wykonywanie tych środków normuje ustawa z 1982r. o postepowaniu w sprawach nieletnich. Według tego kodeksu sąd rodzinny wykonuje środki orzeczone na postawie tej ustawy oraz na postawie kk.

Rozdział 2

Nauka prawa karnego wykonawczego i dyscypliny pokrewne

1. Prawo karne wykonawcze a prawo penitencjarne

Najbardziej wąskie ujęcie prawa penitencjarnego to „prawo karne wykonawcze w odniesieniu do kar pozbawienia wolności”. Szersza jest definicja, że prawo penitencjarne to przepisy prawne regulujące wykonywanie wszystkich kar i środków karnych (w tym znaczeniu prawo penitencjarne tożsame jest z pkw). Istnieją też definicje pośrednie, że do prawa penitencjarnego zalicza się uregulowaną w kkw problematykę związaną z wykonywaniem kary pozbawienia wolności, tymczasowego aresztowania oraz środków resocjalizacyjno- ochronnych skutkujących ograniczenie wolności.

2. Prawo karne wykonawcze a nauki kryminologiczne

Kryminologia to nauka o źródłach, formach i dynamice przestępczości, a także innych przejawach patologii społecznej oraz sposobach zapobiegania tym zjawiskom. Współcześnie w nauce kryminologii wyodrębnia się w szczególności następujące kierunki:

1. fenomenologię kryminalną- opis zjawisk kryminalnych, analizę ich struktury, dynamiki i historii. Obejmuje też geografie kryminalną, sposoby popełniania przestępstw, elementy organizacji świata przestępczego.

2. etilogię kryminalną- poszukiwanie związków przestępstwa i przestępczości w osobowości sprawcy oraz badanie społecznych uwarunkowań przestępczości.

3. penologię- nauka o karze jako zjawisku społecznym

4. politykę kryminalną- całokształt działalności państwa i społeczeństwa zmierzających do zapobiegania i zwalczania przestępczości. Częścią polityki kryminalnej jest polityka karna, która zajmuje się zwalczaniem przestępczości za pomocą kar i innych środków prawnokarnych.

3. Prawo karne wykonawcze a psychologia

Psychologowie dokonują diagnozy psychologicznej, dzięki której można ustalić plan oddziaływania wychowawczego (plan resocjalizacji), rodzaje i formy środków oddziaływania koniecznych i możliwych w danych warunkach. Diagnoza penitencjarna obejmuje też diagnozę reedukacyjną czyli badanie zmian, które zachodzą w psychice w psychice człowieka i w jego postępowaniu pod wpływem pobytu w zakładzie karnym oraz oddziaływanie na niego i kształtowanie w nim postawy społecznie pożądanej. Psychologia penitencjarna bada, jak dalece zachowanie się skazanego uzależnione jest od cech jego osobowości oraz w jakim kierunku powinna zmierzać jego psychokorekcja, jakie metody postępowania z nim i środki oddziaływania powinny być najskuteczniejsze.

Psycholog formułuje oceny i zalecenia w szczególności dotyczące: rodzaju i typu zakładu karnego, ustalenie właściwych metod i form oddziaływania wychowawczego, przeprowadzania badań psychologicznych (w tym badań w specjalnych ośrodkach diagnostycznych), dokonywania okresowych ocen w zakresie resocjalizacji i stosowania zasad systemu progresji…

4. Prawo karne wykonawcze a psychiatria

Psychiatria to nauka o chorobach psychicznych, ich etiologii, objawach i przebiegu oraz o umiejętności rozpoznawania i przebiegu tych chorób. Zajmuje się też nerwicami oraz innymi zakłóceniami czynności psychicznych. Rodzaje psychiatrii:

1. sądowa- zagadnienia poczytalności zmniejszonej i niepoczytalności sprawcy czynu, ofiary, ewentualnie świadków

2. penitencjarna- zaburzenia psychiczne u osób tymczasowo aresztowanych i odbywających karę pozbawienia wolności

3. kliniczna- rozpoznawanie i leczenie oraz profilaktyka zaburzeń psychicznych

4. społeczna- rola środowiska w powstawaniu zaburzeń

Do pomocy psychiatry sięga się w szczególności gdy: zachodzi potrzeba przeprowadzenia badań psychiatrycznych, przy decydowaniu o umieszczeniu skazanego do tzn. terapeutycznego systemu wykonywania kary pozbawienia wolności, dla wydania orzeczenia o stanie poczytalności skazanego, w razie konieczności objęcia leczeniem i rehabilitacją skazanych, u których stwierdzono uzależnienia itp.

5. Prawo karne wykonawcze a pedagogika

Pedagogika jest niezbędna w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności. Ma wpływać na kształtowanie u skazanych społecznie akceptowanych postaw, wiezienie ma stać się dla skazanych zakładem wychowania społecznego, instytucją szkolącą w zakresie przygotowania do pracy, rekreacji, do życia w rodzinie i do obywatelskich postaw. Nawet po najdłużej trwającym więzieniu skazany może wrócić do społeczeństwa, dlatego należy nauczyć go nowych kontaktów ze społeczeństwem.

Niezastąpionym sojusznikiem pedagoga jest kapelan więzienny oraz zagwarantowana przez prawo i praktykę możliwość realizowania praktyk i posług religijnych.

6. Prawo karne wykonawcze a socjologia

Przedmiotem badań socjologii jest przede wszystkim rozwój społeczeństwa, procesy i zjawiska społeczne oraz determinanty ludzkich zachowań. Socjologia kryminalna zajmuje się badaniem przestępstw w życiu społeczeństwa i wyznaczająca warunki tego zjawiska. Socjologia penitencjarna zajmuje się badaniem społeczności więziennej m.in. w obszarach: poznania społeczności więziennej, ról społecznych osób odbywających karę, ich indywidualnej podatności na resocjalizację, poznanie relacji między skazanymi oraz między skazanymi a personelem zakładu penitencjarnego itp.

Socjologia prawa zajmuje się opisem sytuacji, w których zaznacza się wpływ prawa na zmianę społecznych zachowań ludzi. Rezultaty tych badań maja wpływ na wybór metod i środków oddziaływania za pomocą prawa dla osiągnięcia zamierzonego celu.

Rozdział 3

Linia rozwojowa polskiego prawa karnego wykonawczego

Pierwsza myśl penitencjarna (utrwalona na papierze) datuje się Xviii. i dotyczy stanu więzień i sposobu wykonywania kary pozbawienia wolności. Są to raporty o stanie więzień i prace zawierające charakterystykę początków więziennictwa w Polsce.

1. Akty prawa wykonawczego II Rzeczypospolitej

Po odzyskaniu niepodległości pojawiają się próby opracowania teorii systemów penitencjarnych, projekty reform prawa w tym zakresie. Zagadnienie wyodrębnienia pkw jako samodzielnej dziedziny prawa stało się przedmiotem dyskusji Komisji Kodyfikacyjnej. Pojawił się pomysł trójpodziału prawa karnego na prawo materialne, procesowe i wykonawcze. Zwolennikiem tego podziału był ówczesny sekretarz generalny Komisji Kodyfikacyjnej prof. E.S. Rappaport. Prace nad uchwaleniem kk i kpk trwały długo, do tego czasu obowiązywały stare przepisy.

Pierwsze akty normatywne dotyczyły więziennictwa (1919r). W Ministerstwie Sprawiedliwości powołana została Sekcja Więzienna przekształcona później w departament Karny tego Ministerstwa. Drugi dekret Naczelnika Państwa z 1919r. zawierał tymczasowe przepisy więzienne.

Prezydent RP w 1928r. wydał bardziej szczegółowe rozporządzenie w sprawie organizacji więziennictwa. W 12 działach liczących 72 artykuły poruszał rozmaite kwestie.

W 1931r. powstał regulamin więzienny. To obszerny akt normatywny normujący szczegółowo poszczególne sfery odbywania kary pozbawienia wolności. Jest on po części aktualny do dziś (np. przepisy dotyczące praw więźniów).

Kolejny akt to ustwa o organizacji więziennictwa z 1939r. Ma ona tylko wartość teoretyczną, gdyż ogłoszono ją na miesiąc przed wybuchem wojny i nigdy w pełni nie weszła w życie.

Poprzez wejście w życie kpk w 1928r. nastąpiło w miarę całościowe unormowanie pkw, gdyż w kpk umieszczono księgę IX pt.: ”Postępowanie wykonawcze”. Także w kp istniały przepisy dotyczące wykonywania kar, były też osobne ustawy.

2.Akty prawa wykonawczego okresu Polski Ludowej poprzedzające uchwalenie kkw z 1969r.

Po II w. ś. zachowano przedwojenne kk i kpk, ale poprzez szereg nowelizacji zasadniczo zmieniono treść obowiązującego prawa. Zmiany te dotyczyły głównie penalizacji określonych zachowa i podwyższenia represyjności pk. Zmiany te dotyczyły tez kpk, w tym też przepisów dotyczących wykonywania orzeczeń.

Ustawa w 1950r. wprowadzono zasadę, że w przypadku gdy w pierwszej instancji wyrokował sąd wojewódzki to wykonanie wyroku zarządzał prokurator wojewódzki, w innych przypadkach- prokurator powiatowy. Ustawa z 1952r, zniosła istniejący poprzednio podział na dwa różniące się tryby wykonywania wyroków: odrębnych dla spraw podlegających byłym sądom grodzkim i odrębny dla spraw podlegających sądom wojewódzkim i byłym sądom okręgowym. Po tej zmianie całość czynności związanych ze skierowaniem wyroku do wykonania należy do sądu.

Materialne i formalne zasady orzekania o warunkowym zwolnieniu zostały zawarte najpierw w ustawie z 1951r. potem w ustawie z 1957r. Skazany miał prawo do warunkowego zwolnienia gdy istniała pozytywna prognoza, że nie będzie więcej popełniał przestępstw, gdy odbył co najmniej 2/3 kary i co najmniej 6 miesięcy. Do warunkowego zwolnienia nie miała prawa osoba, która została skazana za przestępstwo popełnione w ciągu 5 lat od odbycia pozbawienia wolności za podobne przestępstwo. Wtedy można było warunkowo zwolnić po co najmniej 15 latach. W okresie próby skazanego można było oddać pod nadzór a także uzależnić warunkowe zwolnienie od poręczenia przez określoną osobę, organizację społeczną lub instytucję. Odwołanie warunkowego zwolnienia było obligatoryjne w razie popełnienia w okresie próby podobnego przestępstwa. Sąd mógł też odwołać warunkowe zwolnienie gdy zwolniony naruszał zasady współżycia społecznego, popełnił inne przestępstwo albo nie wykonywał nałożonych na niego obowiązków. Orzekanie w przedmiocie warunkowego zwolnienia należało do sądu wojewódzkiego.

Nadzór nad prawidłowością wykonywania wyroków należał do prokuratora. Sprawdzał on prawidłowość obliczenia kary przez administracje zakładu karnego, uczestniczył przy wykonywaniu wyroków śmierci, uczestniczył w posiedzeniach sądu i składaniu wniosków w postępowaniu wykonawczym, rozstrzygał podania o udzielenie skazanemu przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności, składał wnioski o przedterminowe, warunkowe zwolnienie lub odwołanie warunkowego zwolnienia itp.

Początkowo więziennictwo podlegało Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego (utworzone w 45r.), a organem naczelnym był departament więziennictwa i obozów. W 1954r. więziennictwo przeszło do powstającego od podstaw Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Wtedy ujawniono wiele wypadków naruszenia przez funkcjonariuszy służby więziennej zasad praworządności. Okres do 56r. charakteryzował się wyjątkową represyjnością i naruszaniem praworządności. W 1956r. więziennictwo przeszło do Ministerstwa Sprawiedliwości. W 1957r. minister sprawiedliwości powołał sądowy nadzór penitencjarny, który sprawują prezesi sądów wojewódzkich, którzy swoje uprawnienia mogą przekazywać sędzią sądu wojewódzkiego. W ten sposób powstała instytucja sędziego do spraw penitencjarnych.

Bezpośrednio po przejściu więziennictwa do zakresu działań Ministra Sprawiedliwości rozpoczęły się prace nad ustawą o wykonywaniu kary pozbawienia wolności. Minister sprawiedliwości w 66r. wydał regulamin wykonania kary pozbawienia wolności. Ten obszerny akt (295 artykułów) regulował całość stosunków prawnych w zakładach karnych. Regulamin wprowadził nieznany dotąd trójpodział rygorów odbywania kary na: zasadniczy, złagodzony i obostrzony. Regulamin wykonywania tymczasowego aresztowania wprowadzony został w życie zarządzeniem ministra sprawiedliwości w 67r.

3. Ogólna charakterystyka Kodeksu karnego wykonawczego z 1969r.

Dnia 19 kwietnia 1969r. został uchwalony przez sejm kkw. Obok uchwalonego w tym samym dniu kk i kpk kodeks ten stanowi trzecie podstawowe ogniwo polskiego ustawodawstwa karnego. Podniesiono do rangi ustawy liczne normy i zasady postępowania ze skazanymi, rozproszone przedtem w bardzo wielu aktach podstawowych. Kodyfikacja ta była też świadectwem przenikania do prawa Polski Ludowej myśli i idei prawa międzynarodowego dotyczących praw i wolności człowieka, w tym również osób stojących przed sądem i poddanych rygorom pozbawienia wolności.

Kodeks karny wykonawczy z 1969r. składał się z trzech części.

1. C z ę ś ć o g ó l n a- ogólne zagadnienia prawa karnego (m.in. zakres obowiązywania kodeksu, organy postępowania wykonawczego, zakres uprawnień prokuratora, lakonicznie ujęte obowiązki i prawa skazanego)

2. C z ę ś ć s z c z e g ó l n a- opis ustawowych typów przestępstw i grożące za nie kary (to np. regulacje dotyczące wykonywania kary pozbawienia wolności, tymczasowego aresztowania, nadzoru ochronnego, kary śmierci itp.)

3. C z ę ś ć w o j s k o w a- przepisy dotyczące tylko żołnierzy oraz opis przestępstw, których podmiotem mógł być żołnierz.

W kodeksie znalazły się nowe instytucje: kara ograniczenia wolności, warunkowe umorzenie postępowania karnego, nadzór ochronny. Wprowadzone zmiany miały na celu: złagodzenie represji karnej za drobniejsze przestępstwa, ograniczenie stosowania krótkoterminowych kar pozbawienia wolności, ochronę społeczeństwa przez recydywistami.

Po 1989r. nastąpiły istotne zmiany zarówno w kk jak i kkw. (Najbardziej istotne zmiany miały miejsce w 1990r. i 1995r.) M.in. skreślono przepisy dotyczące nadzorun ochronnego oraz przepisy dotyczące ośrodka przystosowania społecznego, wprowadzenie przepisu zapewniającego skazanemu prawo skargi do sądu penitencjarnego na decyzje administracji zakładów karnych i aresztów śledczych z powodu ich niezgodności z prawem, wyeliminowanie ławników z orzekania w postępowaniu wykonawczym, zmiana zasad wynagrodzenie skazanych za prace wykonywane na rzecz zakładów penitencjarnych, rozszerzenie uprawnień skazanego do składania zażaleń na postanowienia wydane w postępowaniu wykonawczym…

W dziedzinie pkw istotne znaczenia ma ustawa z 1996r. o Służbie Więziennej. Określiła ona zadania i organizację Służby Więziennej, jej zakres uprawnień, w tym uprawnienie do zastosowania środków przymusu bezpośredniego a w wyjątkowych sytuacjach także uprawnień do użycia broni palnej lub psa służbowego.

Rozdział 4

Źródła prawa karnego wykonawczego i jego obraz współczesny

1. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

Został przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 19 grudnia 1966r. Polska ratyfikowała go w 1977r. W odniesieniu do osób pozbawionych wolności szczególne znaczenie ma zakaz tortur oraz okrutnego, nieludzkiego albo poniżającego traktowania lub karania oraz nakaz traktowania osób pozbawionych wolności w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności osoby ludzkiej oraz indywidualizacji postępowania ze skazanymi a także oddzielenie tymczasowo aresztowanych od skazanych i nieletnich od dorosłych. Omawiany Pakt stanowi też, że zasadniczym celem systemu penitencjarnego jest poprawa i społeczna rehabilitacja więźniów.

Sprawozdania składane przez państwa bada Komitet Praw Człowieka. Do jego kompetencji należy rozpatrywanie zawiadomień od państw, że inne państwo- strona nie wywiązuje się ze zobowiązań i rozpatrywanie indywidualnych skarg osób, które uznały że ich prawa człowieka zostały pogwałcone (tę możliwość przewiduje Protokół Fakultatywny z 89r., ale ratyfikowany przez Polskę w 91r.) Drugi Protokół Fakultatywny z 1991r. znosi karę śmierci.

2. Europejska Konwencja Praw Człowieka

Sporządzona w Rzymie 4 listopada 1950r., została ratyfikowana przez Polskę w 1993r. Przewiduje złożenie skargi państwowej i indywidualnej. Skargę państwową może wnieść każde państwo- strona, jeżeli uważa że inne państwo- strona naruszyło gwarantowane Konwencją prawa i wolności. Skargę indywidualną może złożyć każda osoba fizyczna, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek, która czuje się pokrzywdzona przez naruszenie określonych w Konwencji praw i wolności. Procedura rozpatrywania przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości przewiduje najpierw próbę polubownego załatwienia sprawy przez zawarcie ugody między stronami. Jeżeli zauważy naruszenie przez państwo- stronę to może przyznać odpowiednie zadośćuczynienie skarżącemu (zwrot kosztów i wydatków i odszkodowanie pieniężne).

Konwencja wymienia m.in. prawo do wolności od tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania oraz gwarancję poszanowania życia prywatnego, życia rodzinnego, miru domowego i tajemnicy korespondencji.

3. Konwencje o zapobieganiu torturom

W 1984r. ONZ podpisało Konwencję w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Jest tutaj bardzo szerokie określenie terminu „tortury”. Konwencja nakłada na państwa- strony wiele obowiązków w zakresie zapewnienia wykonania postanowień tego aktu prawa międzynarodowego. Część II Konwencji dotyczy powołania Komitetu przeciwko torturom jako międzynarodowego organu kontroli wypełniania zobowiązań przez państwa- strony.

W 1987r. podpisano w Strasburgu Europejska Konwencję o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Koncentruje się ona na utworzeniu systemu kontroli prewencyjnej, mającego na celu zabezpieczenie przed torturami, nieludzkim i poniżającym traktowaniem albo karaniem, za pomocą środków o charakterze pozasądowym. Powołano Europejski Komitet do spraw zapobiegania torturom, określono zasady jego kreowania oraz procedowania. Państwa- strony muszą dostarczać Komitetowi informacji o miejscach, w których przebywają osoby pozbawione wolności i dawać im możliwość dostępu do tych miejsc. Podstawowe formy działalności komitetu to lustracje okresowe w państwach- stronach i lustracje dokonywane ad hoc, będące wynikiem sygnałów dochodzących np. od międzynarodowych organizacji.

4. Reguły Minimalne dotyczące postępowania z więźniami

Reguły Minimalne to rezolucje i zalecenia I Kongresu ONZ w sprawie zapobiegania przestępczości i postępowania z więźniami. Zostały uchwalone w Genewie, na przełomie sierpnia i września 1955r. Te zalecenia i rekomendacje nie mają charakteru wiążącego, ale mają znaczenie moralne i polityczne i przez to wpływają na kształtowanie się standardów międzynarodowych. Reguły Minimalne to dokument liczący 95 punktów dotyczący głównie doboru i szkolenia kadry więziennictwa, ogólnych zasad i reguł dotyczących prawidłowego wykonania kary pozbawienia wolności i praktyki postępowania z więźniami.

5. Europejskie Reguły Więzienne

Zostały uchwalone 12 lutego 1987r. przez Komitet Ministrów Rady Europy. Jest to rozszerzona, częściowo zmieniona wersja Reguł Minimalnych ONZ. To zbiór zaleceń do państw członkowskich Rady Europy, podobnie jak Reguły Minimalne nie ustanawiają systemu modelowego, tylko standardy minimalne w nowoczesnych systemach penitencjarnych. Oddziaływanie na osoby pozbawione wolności ma na celu szczególnie podtrzymanie zdrowia tych osób, rozwijanie szacunku do samego siebie, wspieranie postaw które stwarzają najlepsze szanse do samodzielnego utrzymania się po wyjściu na wolność. Reguły zakazują wszelkich form dyskryminacji i proklamują ochronę praw osobistych więźniów. Są tu też reguły dotyczące klasyfikacji więźniów i ich warunków bytowych, zagadnienia dotyczące personelu więziennego, cele oddziaływania na osoby pozbawione wolności i reguły poświęcone postępowaniu z osobami tymczasowo aresztowanymi.

6. Przepisy Konstytucji mające znaczenie dla pkw

W Konstytucji zapisane jest, że Polska jest demokratycznym państwem prawnym. U podstaw państwa prawnego leżą prawa człowieka. Oznacza to, że demokratyczne państwo prawne ralizauje dwie fundamentalne priorytety: poszanowanie praw i wolności obywateli i poszanowanie prymatu prawa. W razie naruszenia praw i wolności obywateli Konstytucja gwarantuje ich ochronę. Prawo dopuszcza tez wpływ reguł moralnych, etycznych, ekonomicznych i innych. Konstytucja mówi też, że każdy pozbawiony wolności ma być traktowany w sposób humanitarny, nikt nie może poddany być torturom, każdy ma prawo do obrony, każdy może wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego i ma prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich.

7. Kodeks karny wykonawczy z 1997r.

Cechą charakterystyczną kk z 97r, jest ścisłe powiązanie i współzależność kk, kpk i kkw w zapobieganiu i walce z przestępczością. Te s kodeksy uchwalono tego samego dnia (6 czerwca 97r.) i wszystkie weszły w życie 1 września 1998r. Ze względu na zmiany ustrojowe po 89r. w znacznej części swoich rozwiązań kodeks jest różny od swoich poprzedników. Zaistniała potrzeba dostosowania naszego prawa do standardów europejskich, należało uwzględnić międzynarodowe akty prawne ratyfikowane przez Polskę. Przez to zwiększyła się liczba przepisów dotyczących praw i obowiązków osób pozbawionych wolności.

Nowy kodeks zmierza do zracjonalizowania karania, odchodzi od nadmiernie represyjnego systemu reagowania na przestępczość. Kanonem polityki karania jest zasada indywidualizacji i racjonalizacji odpowiedzialności karnej. Istnieje możliwość umorzenia kary grzywny lub zamiany jej na pracę społecznie użyteczną i możliwość warunkowego zawieszenia kary.

Przepisy tego kodeksu stosuje się nie tylko do w postępowaniu karnym sądowym ale też do kar porządkowych i środków przymusu skutkujących pozbawienie wolności (chyba że ustawa stanowi inaczej). Istnieją przepisy dotyczące wykonywania środków karnych, zabezpieczających, probacyjnych, przepisy dotyczące wykonania majątkowych części orzeczeń (np. nawiązka) a także trybu postępowania w przypadku zatarcia skazania. Kkw nie obejmuje środków wychowawczych i poprawczych stosowanych przez sądy rodzinne wobec nieletnich.

Kkw z 97r. podzielony jest na 4 części:

a) c z ę ś ć o g ó l n a- dotyczy zakresu obowiązywania kodeksu, orhanów postępowania wykonawczego, skazanego, postępowania wykonawczego, nadzoru penitencjarnego, zatarcia skazania, uczestnictwa społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń oraz pomocy w społecznej readaptacji skazanych.

b) c z ę ś ć s z c z e g ó l n a- określa przedmiot zawartych w nim przepisów wykonawczych: grzywna, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności, wykonywania dozoru, warunkowego umorzenia postępowania i warunkowego zawieszenia wykonania kary, środki karne, środki zabezpieczające, należności sądowe, tymczasowe aresztowanie.

c) c z ę ś ć w o j s k o w a- zawiera odrębności w stosunku do żołnierzy i w wypadkach wskazanych w ustawie także do osób powołanych do pełnienia służby wojskowej.

d) c z ę ś ć k o ń c o w a-zawiera objaśnienie wyrażeń ustawowych i przepisy przejściowe i końcowe a także przepisy dotyczące odpowiedniego stosowania przepisow kkw, stosowania przepisów wobec cudzoziemca, zasad i zakresu wprowadzania odstępstw itp.

8. Inne akty prawne dotyczące wykonania kar, środków karnych, środków probacyjnych i zabezpieczających

Istnieje także wiele wiele innych przepisów dotyczących wykonywania kar. Są to różne ustawy, rozporządzenia (premiera, ministra sprawiedliwości czy nawet zdrowia) oraz zarządzenia.

Rozdział 5

Podstawowe zasady prawa karnego wykonawczego

1. Zasady wspólne dla postępowania karnego i prawa wykonawczego

a) zasada humanizmu- (wprowadzona w kodeksie z 97r. i poparta wejściem Polski do UE) oznacza poszanowanie godności ludzkiej i osobowości skazanego w zakresie stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanych.

b) zasada praworządności- wszystkie zasady związane z postępowaniem wykonawczym określone są przed kodeks karny wykonawczy i przepisy wykonawcze do tej ustawy.

c) zasada sprawiedliwości- należy postępować zgodnie ze społecznym poczuciem sprawiedliwości. Ta dyrektywa skierowana jest do wszystkich podmiotów uczestniczących w postępowaniu wykonawczym.

d) zasada prawdy materialnej- organy orzekające w postępowaniu wykonawczym mają zrobić wszystko, aby ich ustalenia faktyczne były zgodne z prawdą a organy sprawujące kontrolę mają sprawdzić prawdziwość tych ustaleń.

e) zasada kontradyktoryjności- to zasada równowagi stron w postępowaniu wykonawczym i prawo wpływania swym zachowaniem na przebieg i wyniki postępowania wykonawczego.

f) zasada współdziałania ze społeczeństwem- wszystkie instytucje (państwowe, samorządowe i społeczne) muszą udzielać pomocy organom prowadzącym postępowanie karne.

2. Zasady swoiste dla prawa karnego wykonawczego

a) zasada realizacji w postępowaniu wykonawczym celów i funkcji kary- cały proces wykonania orzeczeń służy wypełnianiu i stopniowemu osiąganiu celów kary i innych środków karnych. Zasada ta może być wyrażona np. przez przepisy dotyczące warunkowego zwolnienia czy zwolnienia od części kary ograniczenia wolności. Fundamentalną zasadą jest resocjalizacja skazanych. Resocjalizacją objęci są tylko skazani młodociani oraz ci spośród skazanych dorosłych, którzy po przedstawieniu im programu oddziaływania wyrazają zgodę na współudział w jego opracowaniu i wykonaniu. Oczekiwanie maksymalne związane z resocjalizacją to suma: zrozumienia błędu, zadośćuczynienia i odrodzenie moralne; oczekiwanie proksymalne- ukształtowanie postawy prospołecznej wyrażającej się w poszanowaniu porządku prawnego.

b) zasada modyfikowania kar i środków w postępowaniu wykonawczym- to dostosowanie treści zastosowanej kary do ulegających przekształceniom form i metod oddziaływania na skazanego. Czasem ta modyfikacja będzie zwiększać stopień dolegliwości kary (np. przeniesienie do surowszego zakładu karnego) a czasem będzie łagodzić (np. zwolnienie od dozoru). We wszystkich wypadkach decyzja sądu musi mieć formę postanowienia sądu meriti lub penitencjarnego.

c) zasada podporządkowania sądowi procesu wykonania orzeczeń- orzeczenie sądu może być wykonywane (zależnie od jego treści i formy) przez różne organy sądowe i pozasądowe, ale organem do którego w ostatniej instancji należą wszystkie wiążące i rozstrzygające decyzje co do wykonania orzeczenia, jest sąd. Wszystkie organy i zakłady muszą zawiadamiać sąd o przystąpieniu do wykonania orzeczenia i przebiegu wykonania orzeczenia.

Rozdział 6

Organy postępowania wykonawczego i ich właściwość

1. Organy orzekające w sądowym postępowaniu wykonawczym

a) s ą d p i e r w s z e j i n s t a n c j i- sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji jest właściwy również w postępowaniu dotyczącym wykonania tego orzeczenia. Jest właściwy do orzekania w przedmiocie tzn. wydaje pozytywne lub negatywne postanowienie w danej kwestii (np. skargi na niezgodność z prawem w postępowaniu wykonawczym, rozstrzyganie wątpliwości co do wykonania orzeczenia, umorzenie lub zawieszenie postępowania wykonawczego, zatarcie skazania) Sąd ten orzeka także sprawy dotyczące wykonania kary grzywny, ograniczenia i pozbawienia wolności, środków karnych, probacyjnych i zabezpieczających. Są to głównie orzeczenia w przedmiocie: zmiana jednej kary na drugą, wykonanie zastępczej kary, odroczenie, odwołanie czy warunkowe zawieszenie kary, zwolnienie od wykonywania reszty kary, oddanie kogoś pod nadzór itp.)

b) s ą d p e n i t e n c j a r n y- jest nim sąd okręgowy. Zajmuje się sprawami bardzo podobnymi do sądu pierwszej instancji, ale dotyczą tylko postanowień wydanych przez sąd penitencjarny. Ich uprawnienia to m.in. rozstrzyganie wątpliwości co do wykonania orzeczenia lub obliczenia kary, umorzenie lub zawieszenie postępowania wykonawczego, uchylenie lub zmiana poprzedniego postanowienia. Sąd ten posiada także swoje prerogatywy np. stosowanie rehabilitacji lub leczenia wobec skazanego pozbawionego wolności, zmiany w rodzaju i typie zakładu karnego lub systemu terapeutycznego, udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności lub odwołanie takiej przerwy, obciążenie skazanego dokonującego samouszkodzenia kosztami leczenia…

2. Sądowe organy uczestniczące w procesie wykonywania orzeczeń

Są to organy sądowe nie mające uprawnień do wykonywania orzeczeń.

a) P r e z e s s ą d u (lub upoważniony sędzia)- ma stwierdzać prawomocność i wykonalność orzeczenia, skierować do wykonania przez określony organ, sprawować kontrolę nad całościa procesu wykonania orzeczenia.

b) S ę d z i a p e n i t e n c j a r n y- ma sprawować nadzór nad sądowym postępowaniem wykonawczym. Może przy tym wykonywać czynności: przeprowadzać wizytacje, badanie toku i sprawności postępowania w poszczególnych sprawach i kontrolować działalność sekretariatu w sądzie.

c) S ą d o w y k u r a t o r z a w o d o w y- mają pomagać skazanym w społecznej readaptacji, kierować pracą sądowych kuratorów społecznych, bezpośrednio sprawować część dozorów, zbierać informacje dotyczące skazanego (przez wywiad środowiskowy), składać wnioski o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego, o zarządzenie wykonania zawieszonej kary, o zmianie okresu próby, o rozszerzenie lub zmianę obowiązków w okresie próby, o odroczenie lub przerwanie wykonania kary itp.

Kuratorzy społeczni nie mają uprawnień do bezpośredniego inicjowania postępowania wykonawczego przed sądem ale w zakresie dozoru mają te same uprawnienia co zawodowi.

d) S ą d o w y o r g a n e g z e k u c y j n y- czyli komornik sądowy. Postępowanie egzekucyjne rozpoczyna się, gdy skazany nie uiści dobrowolnie kary grzywny czy zasądzonej kwoty pieniędzy.

3. Pozasądowe organy wykonujące orzeczenia sądowe

a) D y r e k t o r G e n e r a l n y S ł u ż b y W i ę z i e n n e j (i dyrektor okręgowy Służby Więziennej)- wydają dyrektorom zakładów karnych polecenia niezbędne dla prawidłowego i praworządnego wykonywania kary pozbawienia wolności oraz realizowania kierunków pracy resocjalizacyjnej, a także uchylać wydane przez nich decyzje sprzeczne z prawem.

Służba Więzienna jest to umundurowana i uzbrojona formacja apolityczna podlegająca Ministrowo Sprawiedliwości, posiadająca własna strukturę organizacyjną (Centralny Zarząd Służby Więziennej-> okręgowe inspektoraty służby więziennej-> zakłady karne i areszty śledcze-> ośrodki szkolenia i ośrodki doskonalenia kadr Służby Więziennej). Służba Więzienna ma na celu prowadzić działalność resocjalizacyjną wobec skazanych, wykonywać tymczasowe aresztowanie, zapewniać skazanym przestrzeganie ich praw, chronić społeczeństwo przed sprawcami przestępstw, zapewniać w zakładach karnych i aresztach śledczych porządek i bezpieczeństwo.

b) D y r e k t o r z a k ł a d u k a r n e g o (i aresztu śledczego)- kierowanie zakładem penitencjarnym i ustalanie tam porządku, wykonywanie poleceń Dyrektora Generalnego SW i dyrektora okręgowego SW, kierowanie wniosków o warunkowe zwolnienie skazanego, przyznawanie nagród i ulg, wymierzanie kar dyscyplinarnych, ustalanie składu komisji penitencjarnych, wprowadzanie na czas określony pewne ograniczenia i zakazy.

c) K o m i s j a p e n i t e n c j a r n a- organ działający w zakładzie penitencjarnym. Decyduje o klasyfikacji skazanych, ustala indywidualne programy oddziaływania na skazanych oraz wykonuje inne zadania przewidziane w kkw.

d) K i e r o w n i c y i n n y c h z a k ł a d ó w (przewidzianych w kkw)- np. dyrektor zamkniętego zakładu psychiatrycznego lub zakładu leczenia odwykowego. To zakłady podległe ministerstwu Zdrowia. Dyrektor musi przyjąć osobę wobec której orzeczono środek zabezpieczający i wykonanie orzeczenia, informować o postepach w leczeniu lub terapii, umożliwiać sędziemu penitencjarnemu wizytacje zakładu.

e) A d m i n i s t r a c y j n y o r g a n e g z e k u c y j n y- urząd skarbowy wykonuje karę przepadku przedmiotów orzeczonych jako środek karny lub zabezpieczający. Natomiast urząd celny dokonuje zabezpieczenia majątkowego na towarach, wartościach dewizowych lub krajowych środkach płatniczych podlegających kontroli celnej dewizowej.

f) I n n e o r g a n y (uprawnione do wykonywania orzeczeń)- zakłady pracy, placówki, instytucje lub organizacje, których zadaniem jest wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne.

g) P o z a s ą d o w e o r g a n y w s p ó ł d z i a ł a j ą c e ( w wykonywaniu orzeczeń)-

-- kuratorzy społeczni- odwiedzanie osób których dotyczy postepowanie i kontakt z ich rodziną, żądanie niezbędnych informacji od osób objętych dozorem, przeglądanie akt sądowych i sporządzanie z nich odpisów, udzielanie skazanym pomocy, współdziałanie ze stowarzyszeniami, przeprowadzanie wywiadów środowiskowych…

-- stowarzyszenia, organizacje i instytucje- wyznaczenie przedstawiciela wykonującego dozór, utrzymywanie kontaktu z sądem i kuratorem zawodowym, przedstawianie sądowi sprawozdania o zachowaniu skazanego w okresie próby

-- osoby godne zaufania- obowiązki podobne do kuratorów społecznych

Rozdział 7

Sytuacja prawna skazanego w postępowaniu wykonawczym

1. Skazany jako podmiot postępowania wykonawczego

Skazany nie może być traktowany jako przedmiot zabiegów i oddziaływań wychowawczych, resocjalizacyjnych, jako przedmiot środków przymusu stosowanych dla wyegzekwowania poddania się karze i zastosowania środków. Muszą być zachowane podmiotowe prawa skazanego związane z położeniem prawnym w jakim się znajduje i przestrzegane obowiązki związane z prawidłowym wykonaniem orzeczeń. Najważniejszy w postępowaniu jest fakt, że człowiek jest wartością najwyższą. Prawa człowieka mają służyć poszanowaniu godności osoby ludzkiej. Chodzi tu głównie o prawa człowieka, które są elementem stosunku prawnego między skazanym a organem wykonującym orzeczenie. Istnieje jednak możliwość ograniczenia praw skazanego w postępowaniu wykonawczym.

2. Prawa i obowiązki skazanego w postępowaniu wykonawczym

Położenie prawne i faktyczne skazanego zależy przede wszystkim od rodzaju kary lub zastosowanego środka. Podstawowym obowiązkiem skazanego jest poddanie się wykonaniu orzeczenia. Jeśli chodzi o prawa skazanego to kodeks karny mówi o:

- zagwarantowanych sposobach postępowania lub formach świadczenia na rzecz skazanego ze strony organu wykonującego orzeczenie

- prawo inicjowania postępowania i składania wniosków dowodowych

- prawo uczestniczenia w czynnościach procesowych i stawianie pytań

- prawo składania oświadczeń procesowych

- prawo do korzystania z obrońcy w postępowaniu przed sądem

- prawo zaskarżania decyzji procesowych

Przede wszytkim kodeks karny ale też konstytucja i inne ustawy stworzyły cały system prawny mający gwarantować realność obowiązków i praw przyznawanych skazanym.

3. Prawo do obrony w postępowaniu wykonawczym

Prawo do obrony zagwarantowane jest przez Konstytucję RP. Kodeks karny wykonawczy zrównał w zakresie prawa do obrony uprawnienia skazanego z uprawnieniami oskarżonego. Istnieje prawo do obrony formalnej ( prawo do korzystania z pomocy obrońcy- maksymalnie trzech) i prawo do obrony materialnej (uprawnienia do pokazywania w postępowaniu wykonawczym racji i argumentów istotnych dla skazanego, a także odpieranie zarzutów). Skazany ma możliwośc korzystania z pełnomocnika (adwokata lub radcę prawnego).

Kkw wprowadził obronę obowiązkową. Skazany musi mieć obrońcę jeżeli:

- jest głuchy, niemy lub niewidomy

- jeżeli zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

- nie ukończył 18 lat

- nie włada językiem polskim

Rozdział 8

Postępowanie wykonawcze

1.Wykonywanie orzeczeń

Kkw nakazuje bezzwłoczne wszczęcie postępowania, gdy orzeczenie stanie się wykonalne (czyli z chwilą uprawomocnienia chyba, że ustawa stanowi inaczej). Prawomocność to sytuacja prawna charakteryzująca się niepodważalnością decyzji procesowej. Wyróżniamy prawomocność formalną i materialną:

- prawomocność formalna- nie istnieje już możliwość zaskarżenia orzeczenia zwykłym środkiem odwoławczym (apelacja, zażalenie). Występuje, gdy wyczerpany został tok instancji, niedopuszczalne jest zaskarżenie decyzji pierwszej instancji, gdy strona zrezygnowała z wniesienia środka odwoławczego.

- prawomocność materialna- nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już formalnie zakończonego (nie wolno prowadzić postępowania przeciwko tej samej osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej).

Częściowa prawomocność wyroku- wyrok podlega wykonaniu tylko w części.

- częściowa prawomocność podmiotowa- w sprawie występowało kilku oskarżonych, a wyrok zaskarżyła tylko część.

- częściowa prawomocność przedmiotowa- oskarżony odpowiada za kilka przestępstw a a zaskarżenie wyroku tylko niektórych przestępstw skutkuje uprawomocnienie się wyroku do pozostałych czynów.

2.Postępowanie przed sądem

W postępowaniu wykonawczym wyroki mają zawsze formę postanowień (rzadko zarządzenia prezesa sądu lub upoważnionego sędziego). Podstawę postanowienia może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w postępowaniu, a uzasadnienie postanowienia powinno wyjaśniać przede wszystkim podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, a w miarę potrzeby wskazywać także przesłanki prawne.

3. Inicjowanie postępowania

W postępowaniu wykonawczym dominuje zasada postępowania z urzędu. Istnieje też zasada postępowania na wniosek (skazanego, jego obrońcy, pełnomocnika lub prokuratora). Innymi podmiotami, które mogą inicjować postępowania wykonawczego są: organ wykonujący orzeczenie oraz każdy, kogo orzeczenie dotyczy, sądowy kurator zawodowy w zakresie wszczynania postępowań incydentalnych, dyrektor zakładu karnego i dowódca jednostki wojskowej o odwołanie orzeczenia wykonania kary pozbawienia wolności.

4.Skład sądu i uczestnicy postępowania

W postępowaniu wykonawczym sąd zarówno pierwszoinstancyjny jak i odwoławczy orzeka jednoosobowo. O terminie i celu powiedzenia zawiadamia się prokuratora, skazanego oraz jego obrońcę lub pełnomocnika- ich niestawiennictwo nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. Prokurator jest stroną, może składać wnioski i wnosić zażalenia. Zwykle udział skazanego jest fakultatywny. Kiedy jest konieczność przed rozstrzygnięciem sprawy trzeba wysłuchać skazanego, jego udział jest obligatoryjny. Sąd może dopuścić do udziału w posiedzeniu też inne osoby, których udział może mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

5. Środki odwoławcze

Zwyczajnym środkiem odwoławczym jest zażalenie. Przysługuje ono prokuratorowi i skazanemu oraz jego obrońcy. Sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, może przychylić się do zażalenia (tzn. uchylić lub zmienić stosowanie do żądania skarżącego). Gdy tego nie uczyni zażalenie przekazywane jest do sądu wyższej instancji (to środek odwoławczy o charakterze względnie dewolutywnym). Sąd odwoławczy jest także jednoosobowy.

6. Wzruszalność postanowień zapadłych w postępowaniu wykonawczym

Jeżeli ujawnią się nowe lub poprzednio nie znane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia, sąd może w każdym czasie zmienić lub uchylić poprzednie postanowienie. Reformacja postanowienia w tym trybie może nastąpić zarówno na korzyść jak i na niekorzyść skazanego. Niemożliwa jest zmiana lub uchylenie postanowienia na niekorzyść skazanego, jeśli minęły 3 miesiące od uprawomocnienia się wyroku.

7. Umorzenie i zawieszenie postępowania wykonawczego

Sąd umarza postępowanie w chwili przedawnienia wykonania kary, śmierci skazanego lub innej przyczyny wyłączającym to postępowanie (np. ustawa amnestyjna lub indywidualny akt łaski). Sąd może zawiesić postępowanie w całości lub w części, jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca to postępowanie (np. ukrywanie się skazanego może spowodować rozesłanie listów gończych i zawieszenia postępowania, choroba psychiczna lub inna ciężka choroba skazanego, immunitet poselski, ważna przyczyna rodzinna, zdrowotna, osobista skazanego. W okresie zawieszenia postępowania wykonawczego biegną terminy przedawnienia z wyjątkiem wypadku, gdy postanowienie o zawieszeniu było następstwem niemożliwości ujęcia skazanego. Po ustaniu określonej przeszkody postępowanie wykonawcze musi być niezwłocznie podjęte.

8. Rozstrzyganie wątpliwości co do wykonania orzeczenia

Wątpliwości mogą dotyczyć zarówno kar jak i środków karnych, zabezpieczających czy probacyjnych. Z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości może wystąpić organ wykonujący orzeczenie. Rozstrzygnięcie następuje w składzie jednoosobowym.

9. Postępowanie egzekucyjne

Egzekucja to przymusowe dochodzenie od dłużnika przez organ egzekucyjny. Wystepuje gdy skazany nie uiści należności wynikających z prawomocnego orzeczenia. Podstawę egzekucji stanowi tytuł wykonawczy zaopatrzony klauzulą wykonalności. Przepadek przedmiotów prowadzony jest przez urząd skarbowy.

Rozdział 9

Sądowa kontrola decyzji organów postępowania wykonawczego

1. Niezgodność z prawem jako podstawa zaskarżenia decyzji

Skazany może wnieść do sądu skargę administracyjną za niezgodne z prawem decyzje organów postępowania wykonawczego. Podstawą skargi może być wyłącznie niezgodność decyzji z prawem. Organy postępowania wykonawczego mogące być zaskarżone to m.in. prezes sądu, sędzia penitencjarny, dyrektor zakładu karnego lub aresztu śledczego, sądowy kurator zawodowy. Decyzja niezgodna z prawem musi być zawsze na piśmie natomiast skarga może być także ustna.

2. Sąd właściwy do rozpoznania skargi

Skargi rozpoznaje sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji. W przypadku skazanego siedzącego w więzieniu, sądem właściwym będzie sąd penitencjarny.

3. Rodzaj rozstrzygnięć sądu

Po rozpoznaniu skargi sąd orzeka o utrzymaniu w mocy, uchyleniu albo zmianie zaskarżonej decyzji. Uchylenie lub zmiana decyzji może mieć miejsce tylko w razie stwierdzenia, że decyzja jest niezgodna z prawem.

Rozdział 10

Nadzór penitencjarny

1. Właściwość rzeczowa i miejscowa nadzoru penitencjarnego

Właściwość rzeczowa sędziowskiego nadzoru penitencjarnego obejmuje kontrolę i ocenę legalności i prawidłowości wykonania różnych kar związanych z pozbawieniem wolności. Nadzór polega na sprawdzeniu jak wykonywane są kary i jak przebiega proces resocjalizacji, aktywnym kształtowaniu metod i środków wychowawczego oddziaływania skazanego, modyfikowania kar i środków w postępowaniu wykonawczym, kontroli legalności wykonywania orzeczonej kary. Zawsze właściwy jest ten sąd penitencjarny, w którego okręgu przebywa skazany, chyba że ustawa stanowi inaczej.

2. Zakres nadzoru penitencjarnego

Nadzór polega na kontroli i ocenie w szczególności legalności wykonania orzeczonej kary, wykonania zadań penitencjarnych i działalności resocjalizacyjnej, kwalifikowania skazanych do właściwych zakładów, kierowania skazanych do nauczania ogólnego i zawodowego, przestrzegania praw skazanych w zakresie korzystania z praktyk i posług religijnych, organizowania czasu wolnego skazanych, prawidłowości przyznawania nagród czy ulg…

3. Formy nadzoru i uprawnienia sędziego związane z nadzorem penitencjarnym

Sędzia penitencjarny ma zagwarantowany dostęp do wszystkich zakładów w których przebywają osoby pozbawione wolności. Przez to może swobodnie poruszać się po terenie zakładu, przeglądać dokumenty, żądać wyjaśnień od administracji zakładu, rozmawiać na osobności z osobami osadzonymi w zakładach i badać skargi i wnioski. Może uchylać sprzeczne z prawem decyzje dyrektorów zakładów czy komisji penitencjarnej.

Formy nadzoru to: wizytacje, badanie skarg, próśb i wniosków, wydawanie zarządzeń w sprawie zmian lub uchylenia decyzji, kierowanie do administracji zakładów wystąpień, opinii i wniosków, udzielanie niezbędnych wyjaśnień lub instrukcji.

4. Granice uprawnień sędziego penitencjarnego

Nadzór sprawowany przez sędziego penitencjarnego nie oznacza jego zwierzchnictwa administracyjnego nad zakładami. Sędzia musi działać zgodnie z prawem i zasadami polityki penitencjarnej.

Rozdział 11

Wykonanie kary grzywny

Sąd pierwszej instancji bezpośrednio po uprawomocnieniu się wyroku lub zwrocie akt z sądu drugiej instancji kieruje wyrok kary grzywny do wykonania. Następuje to w formie zarządzenia prezesa. Maksymalna zwłoka w tym kierowaniu to 14 dni. Sąd wzywa skazanego do uiszczenia grzywny (oraz kosztami postępowania- jeśli został tym obciążony) w terminie do 30 dni od otrzymania wezwania do zapłaty. Powinno to zawierać pouczenie o o skutkach niezastosowania się do polecenia sądu.

W razie bezskutecznej próby ściągnięcia grzywnę ściąga się w drodze egzekucji. Wyznacza ją sąd. Należy zawsze do komornika sądowego. Egzekucję prowadzi się według przepisów kpc, jeśli kkw nie stanowi inaczej. Kkw przewiduje możliwości ominięcia postępowania egzekucyjnego. Są nimi odroczenie ściągnięcia grzywny, rozłożenie jej na raty i niekiedy umorzenie grzywny w całości lub części.

Sąd na wniosek skazanego lub jego obrońcy może odroczyć lub rozłożyć grzywnę na maksimum rok (w szczególnych wypadkach na 3 lata). Orzeczenie sądu w tej sprawie musi być poprzedzone ustaleniem stanu majątkowego skazanego i jego rodziny, wysokości faktycznych zarobków i dodatkowych dochodów, stanu zdrowia skazanego, jego wykształcenia i posiadanego zawodu, istnienia majątkowej wspólnoty małżeńskiej itp. Odwołanie odroczenia lub rozłożenia grzywny na raty może nastąpić gdy ujawnione zostaną nowe lub poprzednio nie znane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia.

Istnieje możliwość warunkowego zawieszenia kary grzywny.

Sąd może zastosować zmianę kary grzywny na:

1. pracę społecznie użyteczną

2. zastępczą karę bezwarunkowego pozbawienia wolności

3. zastępczą karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania

4. zastępcza karę pozbawienia wolności z zastosowaniem korzystniejszego dla skazanego przelicznika od przyjętego wyroku

Wybór którejś z nich zależy od decyzji sądu, który sposób okaże się najbardziej celowy i skuteczny.

a) Praca społecznie użyteczna polega na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, wskazanej przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji charytatywnej itp. Skazany musi wyrazić zgodę na tę formę wykonania kary.

b) zastępcza kara bezwarunkowego pozbawienia wolności- sąd przyjmuje że jeden dzień pozbawienia wolności jest równoznaczny dwóm stawkom dziennym (grzywny). Kara ta, nie powinna przekraczać 12 miesięcy pozbawienia wolności oraz górnej granicy kary pozbawienia wolności za dane przestępstwo. Jeżeli nie jest przewidziana kara pozbawienia wolności za dane przestępstwo to kara nie może przekraczać 6 miesięcy. Jednak jest to zawsze ostateczność- gdy egzekucja jest bezskuteczna (decyduje o tym komornik).

c) Zastępcza kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania- sąd zawiesza na okres próby od roku do 2 lat. Sąd sam decyduje czy istnieją podstawy do zawieszenia wykonania zastępczej kary.

d) zastępcza kara pozbawienia wolności z zastosowaniem korzystniejszego przelicznika od przyjętego wyroku- może wystąpić gdy skazany w ciągu 30 dni uiścił co najmniej połowę wymierzonej kary a egzekucja reszty okazała się bezskuteczna.

Nawet gdy została zasądzona zmiana na zastępczą karę pozbawienia wolności, sąd może na wniosek skazanego zmienić karę na pracę społecznie użyteczną. Skazany może też w każdym czasie zwolnić się od kary zastępczej przez złożenie kwoty pieniężnej tytułem uiszczenia grzywny. Jeżeli skazany uiści karę częściowo, to kara zastępcza ulega skróceniu.

Przepisy nie dopuszczają możliwości stosowania warunkowego zwolnienia z zastępczej kary pozbawienia wolności.

Istnieje możliwość umorzenia w postępowaniu wykonawczym kary w całości lub w części. Może to nastąpić tylko gdy:

- skazany z przyczyn od niego niezależnych nie może uiścić grzywny

-wykonanie grzywny w innej drodze okazało się niemożliwe lub niecelowe

Istnieje możliwość zasądzenia grzywien określonych kwotowo. Do grzywien orzeczonych kwotowo nie stosuje się zasad dotyczących wymiaru grzywny w systemie stawek dziennych. Dotyczy to grzywien przekraczających 500zł. Nie jest możliwa zamiana takiej grzywny na pracę społecznie użyteczną.

Rozdział 12

Wykonanie kary ograniczenia wolności

Kara umiejscowiona między pozbawieniem wolności a karą grzywny. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ta trwa najkrócej miesiąc najdłużej 12 miesięcy. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany: nie może bez zgody sądu zmieniać stałego miejsca pobytu, jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd, ma obowiązek udzielenia wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Osoba wykonuje nieodpłatną, kontrolowaną pracę w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin w miesiącu.

W stosunku do osoby zatrudnionej sąd może orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd. W czasie odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

Sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora, osoby zaufania lub innej organizacji lub instytucji. Sąd może warunkowo zawiesić wykonywania kary, na okres próby od roku do 3 lat. Kara ta dała możliwość rezygnacji z krótkoterminowej kary bezwzględnego pozbawienia wolności, daje większą indywidualizację i racjonalizację środków penalnych. Zakłada określony proces oddziaływania na skazanego. jej głównym celem jest wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku publicznego. Poprzez fakt, że skazanego oddaje się pod dozór i daje możliwość nałożenia obowiązków probacyjnych kara ta staje się środkiem oddziaływania wychowawczego.

Karę ograniczenia wolności wykonuje się w miejscu zamieszkania lub zatrudnienia skazanego lub w niewielkiej odległości od tych miejsc- artykuł 54 mówi, że tylko z ważnych względów jest to inne miejsce. Takim ważnym względem będzie np. konieczność odizolowania skazanego od określonego środowiska.

Sądem właściwym do wykonania tej kary jest zawsze sąd rejonowy.

W procesie wykonania tej kary oprócz sądów i kuratorów uczestniczą też zakłady pracy, instytucje użyteczności publicznej, organy samorządowe… Nadzór administracyjny sądu nad wykonaniem kary ograniczenia wolności polega w szczególności na sprawdzeniu czy skazany pracuje sumiennie i czy przestrzega dyscypliny pracy i wykonuje pozostałe rygory związane z tą karą, czy przestrzega porządku prawnego i czy udziela wyjaśnień dotyczących przebiegu kary. Osobą zobowiązaną do podejmowania czynności związanych z organizowaniem i kontrolowaniem wykonania określonej kary jest sądowy kurator zawodowy. Jego obowiązki:

- składanie wniosków o wszczęcie postępowania incydentalnego związanego z karą

- branie udziału w posiedzeniach sądu

- utrzymywanie kontaktu z placówką, gdzie skazany wykonuje pracę

- żądanie od skazanego wyjaśnień dotyczących przebiegu kary

- gdy skazany oddany jest pod dozór- realizacja tego środka probacyjnego

Karę ograniczenia wolności z rygorem nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne mogą wykonywać podmioty, których organem założycielskim jest organ samorządu terytorialnego (np. przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej lub mieszkaniowej, rejony dróg publicznych…) bądź wskazane przez sąd inne placówki (np. szkoły i przedszkola, placówki zdrowia czy organizacje charytatywne). Jeżeli w wyroku nie wskazano rodzaju i miejsca pracy sąd wykonawczy uwzględnia w miarę możliwości prośbę skazanego. Zakładom, w których jest wykonywana praca skazanych przysługuje ulga w podatku dochodowym w wysokości 50% kwoty odpowiadającej należnemu wynagrodzeniu za pracę skazanych.

Gdy sąd zdecyduje w ramach kary ograniczenia wolności potrącać od skazanego część wynagrodzenia za pracę, musi przesłać odpis orzeczenia zakładowi pracy i podać na czyją rzecz mają być dokonywane potrącenia i dokąd powinny być wpłacane. Wysokość potrącenia podaje się procentowo, biorąc pod uwagę otrzymywane przez niego wynagrodzenie.

O odroczeniu wykonania kary mówimy, gdy skazany jeszcze nie rozpoczął odbywania kary.

Fakultatywne odroczenie wykonania może nastąpić, gdy przemawiają za tym okoliczności wskazujące, że natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki. Odroczenie takie może nastąpić na 6 miesięcy. Podstawą odroczenia może być szczególnie choroba umysłowa lub inna ciężką choroba skazanego czy niezdolność do wykonywania pracy. Odroczenie sąd może odwołać w razie ustania przyczyn. Obligatoryjne odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności następuje w razie powołania skazanego do czynnej służby wojskowej i następuje do czasu ukończenia tej służby. Po okresie odroczenia sąd może zapoznawszy się z opinią dowódcy zwolnić od kary skazanego, jeżeli okres trwało co najmniej 6 miesięcy, a żołnierz wyróżniał się wykonywaniem obowiązków służbowych albo wykazał się odwagą.

Obligatoryjne udzielenie przerwy w wykonywaniu kary ograniczenia wolności następuje gdy stan zdrowia skazanego uniemożliwia wykonywania kary. Ustanawiana jest do czasu ustania przeszkody. Fakultatywne udzielenie przerwy może nastąpić w razie przejściowych trudności w wykonywaniu kary. Przerwa ta może być tez spowodowana faktem powołania do czynnej służby wojskowej. Wniosek taki może być złożony także przez sądowego kuratora.

Gdy ktoś uchyla się od tej kary, możliwa jest zastępcza kara grzywny (jeden dzień ograniczenia wolności to jedna stawka dzienna czyli od 10 do 2000zł), a w wyjątkowych przypadkach zastępcza kara pozbawienia wolności (gdy skazany nie ma możliwości uiszczenia grzywny lub jej ściągnięcia w drodze egzekucji, jeden dzień pozbawienia wolności przeliczany jest na dwa dni pozbawienia). Podstawą jest tylko niewykonana część kary. Orzeczenie zastępczej kary jest obligatoryjne względnie, gdyż zależy od oceny przez sąd.

Sąd może:

- orzec zmiany w sposobie wykonywania kary ograniczenia wolności

- orzec w przedmiocie wykonywania kary zastępczej

- orzec w przedmiocie zwolnienia od reszty kary

Orzeczenie zmiany kary może nastąpić na wniosek stron, obrońcy, sądowego kuratora zawodowego czy też z urzędu.

Kara ograniczenia wolności jest wykonana gdy skazany wykonał wskazaną pracę lub odprowadzono z jego wynagrodzenia całą orzeczoną kwotę. Problem jest, gdy zostały wykonane elementy kary ale nie wykonano, lub wykonano nie w całości pozostałe obowiązki związane z istotą tej kary (np. uchylenie się od dozoru). Wtedy sąd orzeka czy kara została wykonana czy nie.

Istnieje możliwość zwolnienia kary ograniczenia wolności:

1. Częściowe zwolnienie z reszty kary gdy skazany odbył co najmniej połowę orzeczonej kary, przestrzegał porządku prawnego, wyróżniał się swą pracą, wykonywał nałożone na niego obowiązki, nie uchylał się od dozoru jeżeli ten środek był wobec niego orzeczony. Zwolnienie to może dotyczyć tylko kary zasadniczej a nie kar zastępczych.

2. Całkowite zwolnienie z kary ograniczenia wolności może dotyczyć tylko żołnierza (gdy po odroczeniu wystąpi o to dowódca)

Inaczej unormowana jest treść i zasady orzekania kary pozbawienia wolności wobec żołnierzy i pracowników wojskowych. Żołnierz nie stosuje się do przepisu o zakazie zmiany stałego miejsca zamieszkania i konieczności wykonywania wskazanej pracy. Za to żołnierz:

- nie może być mianowany na wyższy stopień wojskowy ani wyznaczony na wyższe stanowisko służbowe

- nie może brać udziału w uroczystościach i paradach organizowanych w jednostce wojskowej lub z udziałem jednostki.

Wobec żołnierza służby innej niż zasadnicza lub pełniona w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego sąd orzeka obowiązek pozostawania w określonym miejscu od zakończenia zajęć służbowych do capstrzyku (sygnału apelu wieczornego), może orzec potrącenie od 5 do 15% miesięcznego uposażenia na wskazany cel społeczny. Nadzór nad wykonaniem kary ograniczenia wolności wobec żołnierzy sprawuje sąd wojskowy.

Rozdział 13

Wykonanie kary pozbawienia wolności

Celem każdej kary jest ochrona podstawowych wartości społecznych i zapewnianie społecznego ładu. Sąd wymierzając karę musi uwzględnić:

1. współmierność kary do winy sprawcy i społecznej szkodliwości czynu (kara powinna być zgodna ze społecznym poczuciem sprawiedliwości)

2. cele zapobiegawcze i wychowawcze wobec sprawcy (prewencja indywidualna)

3. kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa (prewencja ogólna)

Istnieją szczególne dyrektywy wymierzania kary, które dotyczą szczególnych kategorii sprawców np. wobec nieletnich czy młodocianych najważniejsze jest wychowawcze oddziaływanie kary, nie należy orzekać kary grzywny (byłoby to niecelowe- zapłaciliby rodzice) itp.

Kk z 69r. mówił, że celem kary jest resocjalizacja. Teraz wiadomo, że resocjalizacja wobec wszystkich skazanych jest nierealna, wobec niektórych jest niepotrzebna.

Skuteczność oddziaływania na skazanych w warunkach pozbawienia wolności zależy od:

1. poznania osobowości skazanego

2. właściwego doboru środka wychowawczego i psychoterapeutycznego oddziaływania

3. zakresu współdziałania samych skazanych w wykonaniu kary

4. modyfikowania kar i środków stosowanie do postępów resocjalizacji

Istotą dolegliwości związanej z karą pozbawienia wolności jest oderwanie sprawcy od jego środowiska (rodzinnego, zawodowego, towarzyskiego) i podporządkowanie rygorowi i porządkowi ustalonemu przez regulamin kary pozbawienia wolności.

Jednym z podstawowych środków resocjalizacji jest środowisko społeczne zakładu penitencjarnego. Składają się na nie zarówno stosunki pomiędzy skazanymi, stosunek personelu do skazanych i wzajemne relacje między nimi, jak i organizacja życia wewnątrz zakładu, uwzględniająca respektowanie podstawowych obowiązków i praw skazanego, kary dyscyplinarne, nagrody warunki pracy i nauki, organizacja czasu wolnego skazanych a nawet architektura zakładu, w którym skazany żyje.

Indywidualizacji metod i środków oddziaływania służą:

- zróżnicowane zakłady karne

- zróżnicowany system odbywania kary

- zasady klasyfikacji skazanych

- system progresji

- dopuszczalność modyfikowania kar i środków w sądowym postępowaniu wykonawczym

Kodeks karny przewiduje następujące r o d z a j e z a k ł a d ó w k a r n y c h:

- zakład karny dla młodocianych

- zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy

- zakład karny dla recydywistów penitencjarnych

- zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego

- zakład karny dla skazanych niebezpiecznych

1. Zakład karny dla młodocianych- dla skazanych, którzy nie ukończyli 24r.ż., w szczególnych przypadkach też dla starszych (gdy ich postawa i zachowanie za tym przemawiają). Wyodrębniono tę kategorię ze względu na osiąganą w tym wieku większą dojrzałość psychiczną młodocianych, większą podatność i skuteczność oddziaływania wychowawczego, organizowanie nauczania i przyuczania do zawodu, konieczność odizolowania młodocianego od demoralizującego wpływu innych skazanych. Wykonywania kary w tym zakładzie zmierza do ukształtowania u skazanych pozytywnych cech charakteru i społecznie pożądanych postaw.

Zakres uprawnień skazanego zależy od typu zakładu, w którym odbywa karę. Poza tym mają oni prawo do dłuższego lub dodatkowego widzenia w miesiącu, niepełnoletni młodociani mają też większą dzienną normę żywnościową. Względem młodocianych nie stosuje się surowszych kar dyscyplinarnych (z wyjątkiem zakazu zakupu tytoniu).

Zadania wychowawcze mają współdziałać z rodzinami skazanych (dlatego trzeba organizować z nimi spotkania, informować je o postępach w resocjalizacji czy nauce)

2. Zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy- przeznaczony dla większości skazanych. To zakład dla osób odbywających karę pozbawienia wolności po raz pierwszy a nie dla pierwszy raz skazanych. Mogą przebywać tam tez osoby, odbywające karę pozbawienia wolności po raz kolejny ale za przestępstwo nieumyślne.

W tym zakładzie skazani poddani są oddziaływaniu wychowawczemu stosownie do systemu, w którym odbywają karę i stosownie do typu zakładu, w którym zostali umieszczeni.

3. Zakład karny dla recydywistów penitencjarnych- przebywają w nim dorośli odbywający karę za przestępstwa umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za wykroczenia umyślne zasadniczą lub zastępczą karą aresztu, którzy uprzednio odbywali już takie kary. Typ tego zakładu uwzględnia znaczny stopień demoralizacji i zagrożenia społecznego ze strony sprawców. Nieskuteczność poprzedniego orzeczenia nakazuje podjęcie szczególnych środków, intensyfikację pracy resocjalizacyjnej i stworzenia surowszych warunków odbywania kary. Głównym celem jest ukształtowania u skazanego przekonania o możliwości i celowości prowadzenia uczciwego życia.

Młodociani recydywiści odbywają karę w zakładzie dla młodocianych (to zakład tylko dla dorosłych!). W wyjątkowych przypadkach recydywista penitencjarny może trafić do zakładu dla skazanych po raz pierwszy,

4. Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego- dotyczy żołnierzy lub osób powołanych do pełnienia służby wojskowej.

Sąd może orzec karę aresztu wojskowego:

- gdy za przestępstwo przewidziana jest kara aresztu wojskowego

- - jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 5 lat, a wymierzona kara nie była surowsza niż 2 lata

Kara aresztu wojskowego trwa minimum miesiąc a najwyżej 2 lata.

W czasie odbywania kary skazani także podlegają szkoleniu wojskowemu. To szczególny rodzaj kary, różniący się od kary pozbawienia wolności tym, że odbywa się w specjalnym zakładzie z uwzględnieniem szkolenia i dyscypliny wojskowej. To szkolenie wojskowe i reżim wojskowy nie ma charakteru dolegliwości lecz mają zapewnic warunki resocjalizacji skazanego, które zapobiegają następstwom usunięcia go spod działania rygoru życia wojskowego oraz zapewnią osiągnięcie celów kary. Skazanych rozmieszcza się w odrębnych pomieszczeniach, oddzielnie: a) oficerów i chorążych, b) podoficerów zawodowych, nadterminowej i okresowej służby wojskowej c) pozostałych skazanych.

Skazani mają mundury ale pozbawione godła państwowego oraz oznak i stopni wojskowych.

5.Zakład karny dla skazanych niebezpiecznych- szczególnie dla osób którzy popełnili przestępstwo takie jak: a) zamach na niepodległość czy integralność państwa, Prezydenta RP, konstytucyjny ustrój państwa lub jego naczelne organy na jednostkę sił zbrojnych RP, b) ze szczególnym okrucieństwem c) wzięcia lub przetrzymywania zakładnika d) uprowadzenia statku wodnego lub powietrznego e) z uzyciem broni palnej, materiałów wybuchowych lub łatwopalnych. Mogą być tam tez umieszczone osoby które podczas uprzedniego lub dotychczasowego pozbawienia wolności: a) brali udział w zbiorowym wystąpieniu w zakładzie karnym lub areszcie śledczym, b) dopuścili się napaści na funkcjonariusza publicznego lub inną osobę zatrudnioną w zakładzie, c) byli sprawcami gwałtu lub znęcania się nad innym skazanym, d) uwolnili się lub starali się uwolnić z zakładu. Można osadzić tam także skazanych za przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie.

Kk nie przewiduje oddzielnego zakładu dla kobiet- ale muszą być to zakłady oddzielne od mężczyzn. W zakładach tych stosuje się wiele odstępstw w porównaniu do zakładów dla mężczyzn. Zwykle trafiają one do zakładu typu półotwartego, chyba że stopień demoralizacji lub względy bezpieczeństwa przemawiają inaczej. U kobiet należy szczególnie uwzględnić ich właściwości psychofizyczne oraz potrzebę podtrzymywania i utrwalania więzi uczuciowej z rodzinami a szczególnie dziećmi. Specjalną opieką są otaczane kobiety ciężarne i karmiące: mają prawo do dodatkowych zakupów i dłuższego spaceru. W celu umożliwienia matkom sprawowania bezpośredniej opieki nad dziećmi do lat 3, organizuje się przy zakładach karnych domy matki i dziecka. Warunkiem umieszczenia dziecka w takim domu jest zgoda matki i sądu opiekuńczego.

Omówione wyżej zakłady karne mogą być organizowane jako zakłady typu:

1. zamkniętego

2. półotwartego

3. otwartego

Różnią się szczególnie stopniem zabezpieczenia, izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego ich obowiązkami i uprawnieniami w zakresie poruszania się po zakładzie i jego obrębem. Ten podział ma na celu indywidualizacje metod i środków oddziaływania i jest elementem systemu progresywnego.

1. zakład karny typu zamkniętego- skazani mają najmniejszy kontakt ze światem zewnętrznym i z innymi skazanymi. Cele są zamknięte całą dobę, skazani są zatrudnieni tylko na terenie zakładu a poza nim tylko w pełnym systemie konwojowania, wszelkie zajęcia oświatowo- kulturowe są tylko w zakładzie, ruch po zakładzie odbywa się w sposób kontrolowany i pod dozorem. Mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu, rozmowy telefoniczne jego są kontrolowane, korespondencja podlega nadzorowi. Nagrody związane z opuszczeniem zakładu przez osoby skazane na 25 lat lub dożywocie wymagają zgody sędziego penitencjarnego.

Zakład typu zamkniętego, w którym przebywają osoby szczególnie niebezpieczne obowiązują też inne ograniczenia typu: częstsza kontrola, dodatkowe zabezpieczenia techniczno- ochronne, wzmożony dozór podczas poruszania się po terenie itp.

2. zakład karny typu półotwartego- cele mieszkalne są otwarte w porze dziennej, w nocnej- mogą być zamknięte, skazani mogą być zatrudnieni poza zakładem karnym z mniejszym konwojowaniem lub bez niego, mogą poruszać się po zakładzie według określonych zasad, mogą korzystać z własnej odzieży, można im udzielać przepustek. Dodatkowe ograniczenia wprowadza regulamin kary pozbawienia wolności a) trzy widzenia w miesiącu, b) możliwość kontrolowania rozmowy, c) możliwość kontroli korespondencji, d) możliwość kontroli rozmów telefonicznych.

3. zakład karny typu otwartego- celem jest stopniowe ułatwianie skazanemu powrotu do warunków wolnościowych. Cele otwarte są całą dobę, skazanych zatrudnia się przede wszystkim poza zakładem bez konwojowania, otrzymywać z depozytu pieniądze pozostające do ich dyspozycji, mogą otrzymywać przepustki nie częściej niż raz w miesiącu, łącznie 28 dni w roku. Skazani mają nieograniczoną liczbę widzeń, korespondencja nie podlega nadzorowi, rozmowy w czasie widzeń i telefoniczne nie są kontrolowane, stwarza się warunki do przygotowywania posiłków we własnym zakresie.

Systemy wykonywania kary pozbawienia wolności:

1. system programowego oddziaływania

2. system terapeutyczny

3. system zwykły

1) system programowego oddziaływania- kara powinna wzbudzać reakcje psychologiczną, powiązać postanowienie poprawy. Wstępny warunek resocjalizacji to krytyczny stosunek do własnego czynu i umiejętność sprawiedliwej oceny postępowania innych (to optymizm penitencjarny). Osoba musi współpracować- wbrew woli człowieka nie powinno się czynić go przedmiotem zabiegów wychowawczych. W programie oddziaływania uwzględnia się:

a) w zakresie zatrudnienia- kształtowanie nawyku pracy

b) w zakresie nauczania- posiadanie wykształcenia i potrzebę jego uzupełnienia

c) w zakresie kontaktu z bliskimi- odbywanie kary ułatwiając kontakt

d) w zakresie zobowiązań materialnych-łożenie na utrzymanie rodziny, zapłacenie grzywny...

e) w zakresie współdziałania z innymi- zespołowa działalność społeczna, sportowa, kulturalna

f) w zakresie innych uprawnień- sprecyzowanie ich rodzaju i sposobu wykonywania

g) w zakresie przygotowania do wyjścia na wolność- pomoc w znalezieniu pracy, mieszkania

h) w zakresie okresowych ocen postępów resocjalizacji- ustalenie kryterium i terminu oceny

2) system terapeutyczny- skazani z zaburzeniami psychicznymi, upośledzeni umysłowo, uzależnieni, niepełnosprawni fizycznie wymagający specjalnej opieki. Celem jest zapobieganie pogłębiania się patologicznych cech osobowości, przywrócenie równowagi psychicznej i kształtowanie zdolności współżycia społecznego. Trzeba eliminować możliwość konfliktu między skazanymi a administracją w związku z trudnościami podporządkowania się tych skazanych wymogom regulaminu oraz eliminować konflikty między samymi skazanymi. Należy współdziałać z rodzinami i zapewnić kontynuację leczenia po wyjściu na wolność. W indywidualnym programie określa się rodzaje i formy oddziaływać specjalistycznych. Nie należy trzymać się ogólnych metod w celu utrzymania dyscypliny w zakładzie. Tu też wykonuje się okresowe oceny postępów w resocjalizacji.

3) system zwykły- odbywają tak karę skazani nie zakwalifikowani do systemu terapeutycznego ani programowego oddziaływania. Możliwe są tu wszystkie formy oddziaływania przez pracę, naukę, zajęcia społeczno- wychowawcze, sportowe, przez stosowanie kar i nagród. W czasie dokonywania okresowych ocen proponuje się skazanym skierowanie do systemu programowego oddziaływania lub kwalifikuje do systemu terapeutycznego.

Klasyfikacja skazanych polega na podziale skazanych na grupy, dobierając im odpowiedni rodzaj i typ zakładu karnego oraz systemu odbywania kary. Ma to zapobiegac wzajemnej demoralizacji skazanych, zapewnić im bezpieczeństwo osobiste i pozwalać na stosowanie zindywidualizowanych metod i środków oddziaływania.

Postępowanie ze skazanymi oznacza sposób traktowania skazanych w procesie wykonania kary, uwzględniając cechy i właściwości skazanego oraz zadania kary, a także aktualny poziom i postęp w resocjalizacji, jego postawę i podatność na stosowane względem niego oddziaływanie penitencjarne.

Kryteria formalne klasyfikacji skazanych: płeć, wiek, poprzednie karanie, charakter przestępstwa, wysokość wymierzonej kary i czas pozostały do jej odbycia.

Kryteria materialne: stopień demoralizacji, zagrożenia społecznego i podatność na resocjalizację.

Podstawę klasyfikacji skazanych stanowią:

1. treść podlegającego wykonania orzeczenia i jego uzasadnienie

2. informacje przekazane przez sąd o skazanym (poprzednie akta wykonawcze skazanego)

3. orzeczenie psychologiczno- penitencjarne (jeśli był poddany takim badaniom)

Istotna jest też obserwacja skazanego na terenie zakładu i postępy w stosowanych środkach.

Grupy i podgrupy klasyfikacyjne:

Rodzaje zakładów karnych:	Typy zakładów karnych:	System wykonywania kary:
Zakład dla młodocianych- M	Zakład typu zamkniętego- 1	System programowego oddziaływania- p
Zakład dla odbywających karę po raz pierwszy- P	Zakład typu półotwartego - 2	System terapeutyczny- t
Zakład dla recydywistów- R	Zakład typu otwartego- 3	System zwykły - z
Zakład dla odbywających karę aresztu wojskowego- W	-	-

Decyzja w przedmiocie klasyfikacji skazanych może być podjęta przez sąd lub komisję penitencjarną.

Środki i metody realizacji celów kary:

Cele wykonywania kary pozbawienia wolności realizowane są poprzez zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych: system wykonania kary, typ i rodzaj zakładu karnego.

Skazanemu zapewnia się w miarę możliwości świadczenie pracy. Celem zatrudnienia skazanych jest kształtowanie u niego nawyku pracy, nauczanie zawodu i zachowanie i rozwój sił fizycznych oraz umysłowych. Praca powinna być produktywna, organizowana z myślą o przyszłości skazanego, formy i metody pracy powinny być zbliżone do wykonywanej na wolności, powinna być wykonywana z uwzględnieniem przygotowania do zawodu i być połączona z jego wyuczeniem, nie powinna mieć charakteru dolegliwości, powinna być wynagradzana tak samo jak praca wykonywana na wolności- ale to nie zawsze jest możliwe do zrealizowania. Można wykonywać pracę na terenie zakładu karnego, w przywięziennych zakładach pracy, poza terenem zakładu pracy lub u osób fizycznych. Skazani na dożywocie mogą pracować tylko na terenie zakładu zaś skazani niebezpieczni tylko na terenie oddziału, w którym się znaleźli. Z wynagrodzenia potrąca się 10% na cele pomocy postpenitencjarnej. Skazanemu przypada 50%, a z pracy wykonywanej na własny rachunek 75%. Reszta idzie do budżetu państwa. Skazany ma prawo do urlopu wypoczynkowego (18 dni) i zwolnienia z pracy (14 dni).

Oddziaływanie przez nauczanie to uzupełnienie braku w wykształceniu a także zdobycie kwalifikacji zawodowych lub przyuczenie do zawodu. Skazany powinien też zmienić lub ukształtować swój stosunek do otaczającej go rzeczywistości, do innych ludzi czy pracy. Trzeba kształtować umiejętność koncentrowania uwagi, wytrwałość i systematyczność. Nauczanie obowiązkowe prowadzi się w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum oraz dla młodocianych, którzy nie mają wyuczonego zawodu albo po odbyciu kary nie będą mogli go wykonywać. Zawodowe szkolenie kursowe może być w całości lub części płatne (podstawówka, gimnazjum, szkoła zasadnicza i średnia są bezpłatne).

Oddziaływanie przez zajęcia kulturalno- oświatowe, społeczne i wychowania fizycznego- przez to oddziałuje się na świadomość i uczucia skazanego, kształtuje społecznie pozytywne postawy, rozbudza pozytywne zainteresowania i nawyki i poszanowanie dla norm prawnych i etyczno- moralnych. Powinna kształtować dbałość o więź rodzinną, rozwijać poczucie patriotyzmu, rozwijać poczucie odpowiedzialności za działalność własną i zespołu. Nadrobienie braków kulturalnych zmniejsza prawdopodobieństwo powrotu do przestępstwa. Zajęcia sportowe zaspokajają potrzebę ruchu, łagodzą napięcia i konflikty. Zajęcia kulturalno oświatowe to np. dyskusja na aktualne tematy, działalność w świetlicy zakładu, programy telewizyjne i seanse filmowe, czytelnictwo książek i pracy, działalność radiowęzła, organizowanie konkursów, gazetek, wystaw… Uczestnictwo jest dobrowolne.

Oddziaływanie poprzez stosowanie nagród i kar dyscyplinarnych- pobudza aktywność skazanych w procesie wychowania. Nagrody są pozytywnym bodźcem, stanowią zachętę poprawy. Nagroda może być przyznana skazanemu za dobre zachowanie albo w celu zachęcenia do dobrego zachowania to np. dłuższe lub dodatkowe widzenie, zezwolenie na widzenie bez dozoru lub w oddzielnym pomieszczeniu bez dozoru, zatarcie kar dyscyplinarnych, nagroda rzeczowa lub pieniężna, zezwolenie na opuszczenie zakładu… Skazanemu na 25lat te nagrody mogą być przyznawane po odbyciu 5 lat a skazanemu na dożywocie po odbyciu 15 lat. Łączna liczba nagród nie może przekraczać 28 w roku. Istnieje możliwość czasowego zwolnienia skazanego z zakładu w wypadkach szczególnie waznych dla skazanego (czasem w asyście funkcjonariusza SW). Kary to nagana, pozbawienie nagród albo ulg, pozbawienie możliwości udziału w niektórych zajęciach kulturalno- oświatowych lub sportowych, pozbawienie możliwości otrzymywania paczek żywnościowych, dokonywania zakupów, udzielanie widzeń w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt z osobą odwiedzającą, obniżenie części wynagrodzenia za pracę, umieszczenie w celi izolacyjnej na nie dłużej niż 28 dni. Przy wymierzaniu kar uwzględnia się stopień zawinienia i zasady indywidualizacji, wysłuchuje się obwinionego.

Orzeczenie kary niemożliwe jest bez znajomości wieku, wykształcenia, rodzaju zatrudnienia i danych o karalności sprawcy a także jego charakteru, warunkach osobistych i sposobie życia. Sędzia penitencjarny może zarządzić przeprowadzenie badań psychologicznych bez zgody skazanego. Skazany wobec którego zostały zarządzone takie badania musi udzielić informacji o swoim stanie zdrowia, przebytych chorobach i urazach oraz warunkach w jakich się wychowywał, musi wykonywać zadania zalecone przez psychologa lub psychiatrę i musi poddać się lekarskim oględzinom ciała i innym badaniom lekarskim. Badania przeprowadza się w odpowiednich ośrodkach diagnostycznych.

System progresywny, na którym opiera się polski model postępowania ze skazanymi, polega na okresowych ocenach indywidualnych postępów resocjalizacji. Jeżeli postawa i zachowanie skazanego za tym przemawiają, przenosi się go z jednego zakładu do drugiego np. z zamkniętego do półotwartego. Podstawowe przesłanki do awansowania to wzorowe zachowanie i właściwy stosunek do pracy i nauki. Skazanego na dożywocie można przenieść do zakładu półotwartego po 15 latach, a po otwartego po 20 latach. Bezpośrednie przeniesienie skazanego z zakładu zamkniętego do otwartego może się odbyć po przebyciu połowy kary, po której mógłby się ubiegać o przedterminowe zwolnienie.

System progresywny daje możliwość tez degradowania skazanych do surowszego zakładu. Podstawą może być niepoddawanie się wpływom wychowawczym, zachowanie się niezgodne z regulaminem oraz wykazywanie się niewłaściwym stosunkiem do pracy i nauki.

Okresowych ocen w postępach w resocjalizacji dokonuje komisja penitencjarna. Na ocenę ma wpływ: stosunek skazanego do popełnionego przestępstwa, stopień przestrzegania przez niego porządku i dyscypliny, stosunek do pracy, kontakt z rodziną, wywiązywanie się z obowiązków, zachowanie względem innych skazanych i przełożonych.

Prawa skazanych odbywających karę pozbawienia wolności:

- prawa gwarantujące odpowiednie warunki bytowe- prawo do zdrowego wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz opieki lekarskiej i sanitarnej.

- prawo do łączności ze światem zewnętrznym- realizowane w formie pośredniej (dostęp do prasy, radia i telewizji) i bezpośredniej (widzenia, trwające 60 min i spotkania).

- prawo do aktywności w czasie odbywania kary- prawo do pracy, prawo do zajęć i urządzeń kulturalno- oświatowych i sportowych, radia, telewizji, prasy, prawo do kształcenia i samokształcenia

- prawo do wolności religijnej- możliwość wykonywania praktyk religijnych, korzystania z posług religijnych, uczestniczenia w nabożeństwie w niedzielę i święta lub słuchania jego transmisji.

Obowiązki skazanych:

- obowiązek stosowania się do wydanych poleceń

- obowiązek poprawnego zachowania się- stosowanie się do kkw i innych przepisów dotyczących kary pozbawienia wolności

- obowiązek dbania o stan zdrowia, higien osobistą i czystość pomieszczeń- to także obowiązek poddania się określonym badaniom, zabiegom lekarskim i sanitarnym oraz rehabilitacji

- obowiązek pracy- wykonywanie prac odpłatnych lub nieodpłatnych wskazanych przez administrację zakładu, wykonywanie pracy sumiennie i wydajnie oraz przestrzeganie dyscypliny pracy oraz przepisów bhp

- obowiązek dbałości o mienie zakładu karnego- jeżeli skazany wyrządził szkodę to dyrektor zakładu może wydać orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody przez zapłatę odpowiedniej kwoty.

Suma praw i obowiązków daje status prawny skazanego na pozbawienie wolności.

Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności występuje gdy skazany nie rozpoczął jeszcze jej odbywania- należy to odróżnić od wstrzymania rozpoczętego wykonania. Podstawą obligatoryjnego odroczenia jest choroba psychiczna lub inna ciężka choroba uniemożliwiająca wykonywanie tej kary. Takie odroczenie następuje do czasu ustania przeszkody. Podstawą fakultatywnego odroczenia mogą być 2 przyczyny:

1. kara pociągnęłaby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki

2. gdy więzienia w skali kraju są zbyt przepełnione

Odroczenie fakultatywne może nastąpić na 6 miesięcy, a czas biegnie od wydania postanowienia o tym przedmiocie.

Czasem po okresie odroczenia może się okazać, że wykonanie kary jest dalej niemożliwe. Sąd wtedy może warunkowo zawiesić wykonywanie kary.

O odroczeniu decyduje sąd pierwszej instancji.

Przerwa w wykonaniu kary może nastąpić wobec osoby, która rozpoczęła już karę, niezależnie czy przebywa w zakładzie karnym czy na wolności. Podstawy obligatoryjnego przerwania kary są te same co w odroczeniu (ciężka choroba). Przerwa następuje gdy zachodzi uzasadniona obawa o życie skazanego lub stwarza poważne zagrożenie dla jego zdrowia. Gdy jest to ciężka przewlekała choroba stwarzająca długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą postępowanie wykonawcze to należy zawiesić postępowanie wykonawcze. Podstawą fakultatywnej przerwy mogą być względy rodzinne, osobiste lub zdrowotne. Istnieją 2 okresy dopuszczalnej przerwy:

1. do czasu wyzdrowienia (w przypadku choroby)

2. na okres roku (gdy przemawia za tym szczególny interes społeczny albo ważne względy rodzinne lub zdrowotne

Sądem właściwym do orzekania przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności jest ten sąd penitencjarny, w którego okręgu przebywa skazany.

Celem pomocy postpenitencjarnej jest ułatwienie im społecznej adaptacji. Dotyczy to zwłaszcza zdobycia środków na utrzymanie, znalezienie pracy, mieszkania. Należy pomagać w pokonywaniu przeszkód, z którymi osoba sama nie potrafi sobie poradzić. Trzeba zebrać informacje dotyczące potrzeb skazanego po zwolnieniu, czasem uaktualnić programy oddziaływania lub terapeutyczne, poprosić o pomoc rodzinę osoby, oddać depozyt i zarobione pieniądze.

Udziela się pomocy:

- materialnej

- w znalezieniu pracy lub mieszkania

-porady prawnej

Pomoc taką świadczą terenowe organy administracji rządowej, organy samorządu terytorialnego, sądy rejonowe i zakłady dla nieletnich. Podstawą materialnej pomocy jest fundusz postpenitencjarny (10% potrąceń z wynagrodzenia skazanego, darowizny, dotacje, zbiórki i inne źródła).

Rozdział 14

Wykonanie środków probacyjnych

Prawo wyróżnia następujące sankcje:

- kary

- środki karne

- środki związane z poddaniem sprawcy próbie (środki probacyjne)

-środki zabezpieczające

Probacja (poddanie próbie) ukształtowała się w praktyce sądów angielskich i amerykańskich, a jej ustawowe uregulowanie nastąpiło w XIX/XXw. Wg Marksa probacja w klasycznym rozumieniu obejmuje uznanie sprawcy za winnego popełnienia przestępstwa, zawieszenie orzeczenia o karze, nałożenie na sprawcę obowiązków próby i poddanie go dozorowi kuratora.

Probacja w innych systemach prawnych:

1. system anglosaski- orzeka się o winie ale nie określa się kary (warunkowe zawieszenie orzeczenia o karze w celu poddania sprawcy próbie i dozorowi kuratora)

2. system belgijsko- francuski- karę się orzeka, ale się jej nie wykonuje- (warunkowe zawieszenie wykonania kary przez sąd). Początkowo było to zawieszenie kary bez dozoru kuratora, później probację zaczęto określać tylko takie oddanie na próbę, które połączone jest z dozorem kuratora.

3. system niemiecki- istnieje: zawieszenie wykonania kary na próbę, zawieszenie wykonania reszty kary i upomnienie z zastrzeżeniem ukarania

4. system norwesko- duńsko- holenderski- (najbardziej liberalny)- warunkowe zawieszenie ścigania samego przestępstwa przez prokuratora (nie ma elementu procesowego, skazania, orzeczenia winy)

System probacyjny w Polsce: (pojawiają się w kk ’69 i ’97)

1. Warunkowe umorzenie postępowania

2. Warunkowe umorzenie wykonania kary

3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary

Cechy wspólne wszystkich wymienionych wyżej probacji:

- podobny system postępowania

-poddanie skazanego próbie ograniczonej czasowo

- poddanie skazanego dozorowi sądowemu lub kuratora

- zróżnicowanie metod oddziaływania w zależności od formy probacji i zindywidualizowanie w stosunku do osoby

- skuteczność wpływa na zachowanie sądu

Warunkowe umorzenie postępowania:

Sąd orzeka o winie ale odstępuje od wymierzenia kary. Może to uczynić gdy:

- wina sprawcy i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne ale nie ma wątpliwości co do popełnienia przestępstwa

- sprawca nie był dotąd karany za przestępstwa umyślne

- grożąca kara nie może być większa niż 3 lata pozbawienia wolności

- pozytywna prognoza (osoba rokuje nadzieję, że więcej nie popełni tego przestępstwa)

Okres próby wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Sąd nakłada na osobę obowiązki (środki):

1. Obligatoryjnym obowiązkiem jest naprawienie szkody w całości lub w części.

2. Obowiązki fakultatywne: informowanie sądu lub kuratora o przebiegu próby, przeproszenie poszkodowanego, obowiązek łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających, zakaz prowadzenia pojazdów do 2 lat i świadczenia pieniężne.

Jeżeli okres próby przebiegł pomyślnie, umorzenie przekształca się w umorzenie definitywne, co oznacza że sprawca uchodzi za niekaranego z mocy prawa. Negatywny przebieg próby pociąga za sobą konieczność lub możliwość postępowania. Sąd obligatoryjnie podejmuje postępowanie, jeżeli sprawca w okresie próby popełni przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. Fakultatywne podjęcie postępowania może nastąpić gdy sprawca:

- rażąco naruszył porządek prawny (w szczególności popełnił przestępstwo)

- uchyla się od dozoru, nałożonych obowiązków lub środków karnych

- nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody

Warunkowe zawieszenie wykonania kary:

Dotyczy pozbawienia i ograniczenia wolności oraz kary grzywny. Przesłanką materialną jest pozytywna prognoza (pomimo nie wykonania kary jej cele zostaną osiągnięte- sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego).

Formalne przesłanki warunkowego zawieszenia wykonania kary:

- gdy grozi kara pozbawienia wolności nie przekraczająca 2 lat

- gdy grozi kara ograniczenia wolności niezależnie od jej rozmiarów

- sąd może zawiesić karę grzywny jako karę samoistną

Warunkowo zawieszony może być ten, który współdziała z organami ścigania- gdy ujawni istotne informacje co do osób uczestniczących w przestępstwie. Nie dotyczy to recydywistów wielokrotnych.

Okres próby wynosi od 2 do 5 lat w przypadku kary pozbawienia wolności i od roku do 3 lat w przypadku warunkowego zawieszenia kary ograniczenia wolności lub kary grzywny.

Sąd może nałożyć na skazanego obowiązki:

- informowanie sądu lub kuratora o przebiegu próby

- przeproszenie poszkodowanego

- łożenie na utrzymanie innej osoby

- wykonywanie pracy zarodkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu

- powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu i innych środków odurzających

- poddanie się leczeniu w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu

- powstrzymywanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach

- innemu zachowaniu, które może zapobiec popełnieniu przestępstwa

Sąd w okresie próby może oddać skazanego pod dozór kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji czy organizacji społecznej. Sąd w okresie próby może modyfikować środki probacyjne. Może ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki.

Gdy przebiegnie on pomyślnie to skazanie się zaciera (wykreślenie z Krajowego Rejestru Skazanych). Ma to miejsce gdy przez 6 miesięcy od zakończenia okresu próby nie nastąpiło zarządzenie sądu o wykonaniu zawieszonej kary. W razie negatywnego przebiegu próby następuje zarządzenie wykonania kary:

- obligatoryjne: gdy w okresie próby osoba popełniła podobne przestępstwo umyślne

- fakultatywne: gdy skazany rażąco naruszał porządek prawny, uchyla się od uiszczenia grzywny, uchyla się od dozoru, uchyla się od obowiązków lub nałożonych środków karnych

Warunkowe przedterminowe zwolnienie:

Materialną przesłanką jest pozytywna prognoza. Przesłanki formalne dotyczą odbycia określonej części kary. Ta część to minimum 6 miesięcy lub 1 rok, jeśli chodzi o recydywistów. Poza tym ustawa określa ułamkowe części kary, po odbyciu których może nastąpić warunkowe zwolnienie (1/2, 2/3 lub ¾ w zależności od rodzaju recydywisty). Jeśli chodzi o skazanych na 25 lat więzienia, to mogą oni wyjść po 15 latach, natomiast osoby skazane na dożywocie- po 25.

Okres próby trwa od 2 do 5 lat. Jednak jeżeli skazany jest wielokrotnym recydywistą, przestępstwa były jego stałym źródłem dochodu lub popełnił przestępstwo działając w zorganizowanej grupie, mającej na celu popełnianie przestępstwa to minimalna próba to 3 lata. W przypadku dożywocia okres próby wynosi 10 lat.

Sąd może na osobę nałożyć obowiązki takie same jak w przypadku innych środków probacyjnych oraz oddać pod dozór (kuratora, osoby godnej zaufania itp.) Dozór jest obowiązkowy w przypadku:

1. recydywistów wielokrotnych

2. przestępców zawodowych lub działających w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym

3. młodocianych, którzy popełnili przestępstwo umyślne

4. skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności

Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą w całości z chwilą warunkowego zwolnienia. W razie niepomyślnego przebiegu próby następuje odwołanie warunkowego zwolnienia:

- obligatoryjnie- gdy zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia

- fakultatywnie- gdy skazany rażąco naruszał porządek prawny (popełnił inne przestępstwo), uchylał się od dozoru, uchylał się od nałożonych obowiązków lub środków karnych.

Jeżeli nastąpiło odwołanie warunkowego zwolnienia to o ponowne można starać się po roku albo po 5 latach w przypadku kary dożywocia.

Gdy została warunkowo zawieszona kara ograniczenia pozbawienia wolności to okres próby wynosi od 1 do 3 lat. Wtedy oddanie sprawców pod dozór i/lub nałożenie na niego obowiązków przekształca karę ograniczenia wolności w środek o charakterze probacyjnym. Możliwe jest skrócenie kary ograniczenia wolności po odbyciu przez skazanego co najmniej połowy kary.

Rozdział 15

Wykonanie środków karnych

Środek karny- dodatkowa dolegliwość wymierzona sprawcy przestępstwa lub wykroczenia obok, a niekiedy zamiast kary. W ujęciu ogólnym środki te można podzielić na takie, gdzie przeważa element represyjny oraz takie, w których dominują elementy prewencyjno- wychowawcze czy kompensacyjne. Polegają na pozbawieniu niektórych prawa lub pewnych zakazach, orzekane są w latach (od roku do 10 lat). Niektóre określane są kwotowo albo w jeszcze inny stosowny sposób. W sumie tych środków jest 12. O środkach karnych mówi rozdział XII kkw.

1.Pozbawienie praw publicznych- orzekane jest za zbrodnię (powyżej 3 lat odsiadki). Środek może być orzeczony na maksimum 10 lat, ale nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności choćby za inne przestępstwo. Okres może ulec skróceniu, gdy minie co najmniej połowa czasu, na jaki środek został orzeczony. Musiał być wykonywany przez co najmniej rok a skazanych przestrzegał porządku prawnego. Polega na braku czynnego i biernego prawa wyborczego, odebraniu honorowych tytułów i odznaczeń, zakazie podejmowania wysokich stanowisk. Zawiadomienie o orzeczeniu o tym środku następuje poprzez wysłanie przez sędziego podpisanego zawiadomienia. W zawiadomieniu należy podać dane personalne skazanego, datę wyroku i oznaczenie sprawy, oraz okres, na jaki orzeczono pozbawienie praw.

2.Zakaz zajmowania określonych stanowisk i wykonywania określonego zawodu- w przypadku orzeczenia tego środka sąd wykonujący musi wysłać odpis wyroku do organu zwierzchniego (do organu administracji rządowej, samorządowej, do korporacji w której skazany jest zrzeczony itp.)

3.Zakaz prowadzenia określonej działalności w stosunku do małoletnich- np. zakaz działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich, opieka nad nimi.

4.Obowiązek powstrzymywania się od określonych działań- (środek wprowadzony w 2005r.) np. przebywania w określonych środowiskach czy miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

5. Zakaz prowadzenie pojazdów- środek ten bywa obligatoryjny- gdy osoba jeździła pod wpływem alkoholu. Gdy sprawca dokonał tego przestępstwa po raz drugi sąd może (ale nie musi) orzec dożywotni zakaz prowadzenia tego konkretnego pojazdu. Środek ten wykonuje się w następujący sposób: odpis zakazu wysyła się organowi ds. komunikacji i organom, które wydały zezwolenie na prowadzenie pojazdu. W piśmie tym należy wskazać początek wykonania środka (czas ten nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności). Gdy dla skazanego prowadzenie pojazdu jest praca zarobkową, sąd zawiadamia też pracodawcę.

6.Przepadek- Obejmuje 3 grupy przedmiotów:

-przedmioty służące do popełnienia przestępstwa,

-przedmioty pochodzące bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa

-przedmioty których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie lub przewóz jest zakazany.

Jeżeli sprawca świadomie spowoduje niemożność orzeczenia przepadku przedmiotów sąd może orzec obowiązek uiszczenia kwoty pieniężnej stanowiącej ich równowartość. Przedmioty pochodzące z przestępstwa, znalezione w czasie przeszukiwań lub odebrane, zwraca się pokrzywdzonemu, jeśli nie stanowią dowodu rzeczowego w rozpatrywanej sprawie. W przypadku gdy osoba uprawniona do odbioru depozytu nie zgłasza się, depozyt przechodzi na własność państwa (tylko w niektórych przypadkach organy będą inne niż urząd skarbowy). W przypadku gdy wartość przedmiotów jest nieznaczna sąd pozostawia je w aktach sprawy lub zarządza ich zniszczenie.

7.Obowiązek naprawienia szkody- zadośćuczynienie w stosunku do poszkodowanego. Staje się prawomocny w chwili poinformowania osoby o konieczności naprawienia szkody. Sposób i termin jest określony w orzeczeniu. Tak samo jak w świadczeniu pieniężnym i nawiązce, gdy skazany nie wykona środka w terminie wyrok ten kieruje się na drogę przymusowej egzekucji tj. do komornika sądowego.

8. Nawiązka- maksymalna wysokość to 100tys. zł. Zawsze przeznaczona jest na rzecz lecznictwa. Można zgłosić się do sądu I instancji z prośbą rozłożenia nawiązki na raty. Zarządzenie m.in. możliwe jest za popełnienie przestępstwa ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślnego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, przeciwko środowisku, w przypadku wypadku drogowego… Sąd orzeka ją z urzędu.

9. Świadczenie pieniężne- orzekane może być gdy sąd odstępuje od wymierzenia kary oraz w przypadkach wskazanych przez ustawodawcę. Maksymalna wysokość to 3-krotne miesięczne wynagrodzenie. Pieniądze przeznaczone na cel związany z dobroczynnością (związaną z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przez przestępstwo).

10. Podanie wyroku do publicznej wiadomości- opublikowanie wyroku w mediach (szczególnie telewizji). Jeśli sąd w wyroku nie określił w jaki sposób ma to nastąpić, to postanowienie takie wydaje sąd w postępowaniu wykonawczym. Pokrzywdzony może złożyć zażalenie. (Zwykle środke orzekany za przestępstwa gospodarcze.)

11.Wydalenie z zawodowej służby wojskowej- środek karny stosowany wobec żołnierza (art. 326 kk). Oznacza natychmiastowe usunięcie ze służby oraz utratę odznak i zaszczytnych wyróżnień. Sąd może orzec ten środek, gdy sprawca rażąco nadużyje swoich uprawnień albo pokazał, że zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

12. Degradacja- także stosowana tylke względem żołnierzy. Oznacza utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego. Sąd orzeka w razie skazania za przestępstwo umyślne, zwłaszcza gdy celem było osiągnięcie korzyści majątkowej.

Środki karne w prawie wykroczeń:

- zakaz prowadzenia pojazdów

- przepadek przedmiotów

- nawiązka

- obowiązek naprawienia szkody

- podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w orzeczony sposób

-obowiązek zapłaty równowartości mienia będącego przedmiotem wykroczenia

- zakaz amatorskiego połowu ryb (?)

Celem środka karnego jest prewencja ogólna i szczególna. Może być wykonywana jako środek zabezpieczający (np. zakaz prowadzenia pojazdów). Ogranicza pewne prawa podmiotowe jednostki. Zawsze orzekane na czas określony (od roku do 10 lat- wyjątkiem jest zakaz prowadzenia pojazdów). Zwykle czas biegnie od chwili odbycia kary pozbawienia wolności. Sąd może uznać środek karny za odbyty gdy widzi pozytywną prognozę przestępcy, po odbyciu połowy kary.

Rozdział 16

Wykonanie środków zabezpieczających

Środki stosuje się wobec sprawcy czynu zabronionego, który nie podlega odpowiedzialności karnej z powodu niepoczytalności lub znikomej społecznej szkodliwości czynu. Wykonywanie środków zabezpieczających o charakterze izolacyjno- leczniczym

Sąd może orzec:

- umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym

- umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się środki lecznicze lub rehabilitacyjne

- umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na leczenie po odbyciu kary

- umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego

- skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub na rehabilitację do odpowiedniej placówki połączone z oddaniem pod dozór kuratora.

Całkowite zwolnienie z zakładu odwykowego następuje na podstawie postanowienia sądu, który orzekł środek zabezpieczający, po zapoznaniu się z wynikami leczenia określonego w opinii prowadzącego leczenie.

Wykonywanie środków zabezpieczających o charakterze administracyjnym

Sąd może orzec:

- zakaz zajmowania stanowiska czy wykonywania zawodu

- zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub opuszczania określonego miejsca

- obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych miejscach, środowiskach

- zakaz prowadzenia działalności związanej z dziećmi i młodzieżą

- zakaz prowadzenia pojazdów

- przepadek przedmiotów

Robi to, jeżeli zastosowanie tych środków karnych zapewni ochronę porządku prawnego.

Rozdział 17

Wykonanie tymczasowego aresztowania

Areszt tymczasowy jest instytucją postępowania karnego ale stała się przedmiotem prawa karnego wykonawczego ze względu na podobieństwo do sytuacji prawnej osób pozbawionych wolności.

Celem jest zapobieganie uchyleniu się oskarżonego przed postępowaniem karnym łącznie z wykonaniem kary. Następuje to głównie przez uniemożliwienie ucieczki i ukrywania się podejrzanego oraz uniemożliwienie nakłaniania do fałszywych zeznań i zacierania śladów przestępstwa. Jest to pewnego rodzaju sprzeczność- faktyczne pozbawienie wolności oskarżonego mimo, że w Polsce jest domniemanie niewinności.

Miejscem tymczasowego aresztowania jest areszt śledczy. Areszt śledczy tworzy i znosi Minister Sprawiedliwości. Rozmieszczenie w areszcie śledczym następuje według zasad:

1. oddzielenie niekaranych od uprzednio odbywających karę pozbawienia wolności oraz młodocianych od dorosłych

2. uwzględnienie wskazań organu, pod którego dyspozycją pozostają tymczasowo aresztowani (zapewnienie bezpieczeństwa w areszcie)

3. uwzględnienie wskazań co do izolacji niektórych oskarżonych od siebie

Odrębny areszt, oddział lub celę mają oskarżeni określani jako niebezpieczni. Gdy stan zdrowia oskarżonego tego wymaga, tymczasowe aresztowanie może polegać na umieszczeniu w odpowiednim zakładzie leczniczym.

Tymczasowo aresztowany korzysta z co najmniej takich uprawnień, jakie przysługują skazanemu na karę pozbawienia wolności e systemie zwykłym w zakładzie zamkniętym i nie stosuje się innych ograniczeń niż te, które są konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego, utrzymania porządku i bezpieczeństwa areszcie śledczym oraz zapobieżenia wzajemnej demoralizacji tymczasowo aresztowanych.

Tymczasowo aresztowany ma prawo powiadomić najbliższych o miejscu pobytu, może skontaktować się z obrońcą lub pełnomocnikiem. Aresztowany korzysta z praw procesowych jako że jego położenie jest inne niż sytuacja oskarżonego odpowiadającego z wolnej stopy.

Wobec tymczasowo aresztowanych nie powinno się rezygnować ze stosowania dostępnych metod i środków oddziaływania penitencjarnego. Osobę taka poddaje się badaniom osobopoznawczym w zakresie niezbędnym dla zapobiegania wzajemnej demoralizacji tymczasowo aresztowanych oraz zapewnienia porządku i bezpieczeństwa w areszcie śledczym. Jeżeli oskarżony jest zatrudniony to otrzymuje 100% wynagrodzenie za pracę (to też dotyczy prowadzenia pracy zarobkowej na własny rachunek). Osoba nie może być zatrudniona poza obrębem aresztu śledczego w żadnej z organizowanych form zatrudnienia. Oskarżonym nie przyznaje się też nagród. Mogą otrzymywać ulgi na zasadach regulaminu (indywidualny wystrój celi, dodatkowy lub dłuższy spacer, zezwolenie na dodatkową paczkę żywnościową lub paczkę przekraczającą dopuszczalny ciężar itp.) Można zezwolić na samokształcenie i zdawanie egzaminów. Możliwe kary:

- nagana

- pozbawienie z korzystania z własnego wyżywienia na okres 14 dni

- pozbawienie możliwości otrzymywania paczek żywnościowych na okres miesiąca

- pozbawienie przyznanej ulgi

- umieszczenie w celi izolacyjnej na okres 14 dni

Po wydaniu wyroku skazującego sądu pierwszej instancji tymczasowo aresztowany może być nie wcześniej niż po upływie 14 dni przeniesiony do zakładu karnego (ale sąd może postanowić inaczej).

Nadzorowanie aresztów śledczych należy do dyrektora okręgowego Służby Więziennej. Nadzór na legalnością i prawidłowością wykonywania tymczasowego aresztowania należy do sędziego penitencjarnego.

Juliusz Makarewicz (ur. 5 maja 1872 w Samborze, zm. 20 kwietnia 1955 we Lwowie) - polski prawnik, wieloletni profesor prawa karnego Uniwersytetu Lwowskiego, w l.1928-35 senator II RP.

Pochodził z rodziny patriotycznej: oboje uczestniczyli w powstaniu styczniowym. Uczył się w gimnazjum w Tarnowie oraz w Krakowie. W 1889 rozpoczął studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po ukończeniu studiów (1893) i obronie doktoratu (w 1894) podjął pracę sędziego w Sądzie Krajowym w Krakowie. Na stanowisku tym pozostawał do 1904. W latach 1894-1897 kontynuował studia na uniwersytetach w Niemczech i Francji. W 1897 habilitował się na podstawie rozprawy Idealny zbieg przestępstw w ustawie karnej austryjackiej. Od 1904 był profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego, od 1907 profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Lwowskiego. Na uczelni tej pozostał do końca życia, pomimo kolejnych zmian przynależności państwowej Lwowa.

W 1919 został powołany na członka Komisji Kodyfikacyjnej, gdzie pełnił funkcje przewodniczącego sekcji prawa karnego materialnego oraz wiceprzewodniczącego wydziału karnego. Był jednym z najważniejszych twórców polskiego kodeksu karnego (1932) zwanego w doktrynie Kodeksem Makarewicza. W związku z pracami kodyfikacyjnym odbył w 1928 podróż po Stanach Zjednoczonych w celu zapoznania się z amerykańskim systemem prawa karnego. W 1923 został wybrany członkiem-korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności, w 1928 zaś członkiem czynnym. W tym samym roku został wybrany rektorem UJK, a w roku następnym - prorektorem. W 1925 został wybrany senatorem RP z ramienia Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (ponownie wybrany na okres 1928-1935 z listy BBWR i PSChD), pełnił w Senacie funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Prawniczej. W 1937 Rada Wydziału Prawa UJK nadała Makarewiczowi tytuł doktora honoris causa. Brał udział w wielu zagranicznych kongresach naukowych, był członkiem wielu towarzystw naukowych, w tym Amerykańskiej Akademii Nauk w Bostonie. Należał do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1921 członek-korespondent, 1929 członek zwyczajny).Na początku II wojny światowej (tzw. pierwsza okupacja sowiecka: 1939-1941) Makarewicz pozostał we Lwowie, i jesienią 1939 roku dalej prowadził Katedrę Prawa Karnego, ale w wyniku przekształcenia dawnego Uniwersytetu Jana Kazimierza w uczelnię o charakterze ukraińskim i komunistycznym utracił pracę.

Wydane 3 stycznia 1940 roku rozporządzenie władz Uniwersytetu Iwana Franki pozbawia go, podobnie jak szereg innych profesorów etatu na uczelni.. Według wspomnień jednego ze studentów: Uniwersytet w ciągu Świąt Bożego Narodzenia tak gruntownie się zmienił, że w styczniu „wydawało się, że to zupełnie inna uczelnia". W latach okupacji niemieckiej (1941-1944), poczynając od jesieni 1941 roku, Juliusz Makarewicz prowadził we własnym domu we Lwowie wykłady i seminaria w ramach tajnego nauczania. Po ponownym wkroczeniu do Lwowa wojsk sowieckich został aresztowany przez NKWD w dniu 3 stycznia 1945 i osadzony początkowo w więzieniu na ul. Łąckiego, a następnie wywieziony do obozu kontrolno-filtracyjnego nr 37 w Krasnodonie, gdzie przebywał wraz z innymi naukowcami do 8 września 1945. W jego obronie do Bolesława Bieruta wystąpiło z listem otwartym ponad stu przedstawicieli świata polskiej nauki. W 1947 podjął pracę na Uniwersytecie Iwana Franki. Zajęcia prowadził do jego wykład z prawa karnego państw obcych (burżuazyjnych) cieszył się wielkim zainteresowaniem, choć prowadzony był w kilku językach. Zmarł we Lwowie 20 kwietnia 1955 i pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim.

Emil Stanisław Rappaport (1877-1965)

urodził się w Warszawie w 1877 r. Od 1897 do 1901 uczęszczał na wydział prawa rosyjskiego Uniwersytetu w Warszawie. Następnie uzupełniał studia za granicą w latach 1903-1910 w Paryżu, w Berlinie, Londynie, a w 1910 r. uzyskał stopień doktora prawa na uniwersytecie w Neuchâtel w Szwajcarii na podstawie rozprawy o prawie przebaczenia w świetle projektów francuskich. Przewód habilitacyjny przeprowadził w czasie I wojny światowej na uniwersytecie lwowskim na podstawie monografii Bankructwo w ustawodawstwie współczesnym. Od 1906 r. do 1917 r. czynny był jako adwokat w Warszawie. Od 1917 r. był sędzią, najpierw Sądu Apelacyjnego w Warszawie, od 1919 r. Sędzią Sądu Najwyższego, na którym to stanowisku pozostawał aż do 1951 r., nie licząc przerwy wojennej.

Rozpoczął swą działalność za czasów zaborczych. Należał w Warszawie do Koła Obrońców Politycznych przed sądami carskimi..

W 1915 r. po opuszczeniu Królestwa Polskiego przez wojska carskie, tworzył pierwsze polskie sądy obywatelskie, rozwiązane wkrótce po tym przez okupanta niemieckiego. Pierwsze zaś polskie wydanie Kodeksu Karnego 1903 r. i ustawy postępowania karnego z 1864 r. wraz z orzecznictwem z pierwszych kilku lat działalności sądów polskich było wspólnym dziełem jego i prof. Aleksandra Mogilnickiego.

Po tym wstępnym okresie powołana do życia już w 1919 r. Komisja Kodyfikacyjna RP przystąpiła od razu do prac nad projektem kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego. W latach, gdy prace te finalizowano prof. Rappaport był Sekretarzem Generalnym Komisji, członkiem obu zespołów karnych pracujących nad kodeksami i głównym referentem prawa o wykroczeniach. Włożył też wiele wysiłku w samą organizację prac Komisji. Brał bezpośredni udział w redagowaniu wszystkich publikacji Komisji Kodyfikacyjnej z dziedziny prawa karnego. W tym czasie z jego inicjatywy i przy jego głównym udziale powstało Towarzystwo Ustawodawstwa Kryminalnego, w którym toczyły się publikowane następnie dyskusje nad projektami kodyfikacyjnymi.

Jednocześnie niemal z wejściem w życie Kodeksu Karnego 1932 r. ukazał się pierwszy komentarz do tego kodeksu w opracowaniu J.Jamonta i E.S.Rappaporta. Komentarz ten – choć skromny rozmiarami – miał tę wielką zaletę, że – przy półtoramiesięcznej zaledwie vacatio legis – pozwolił od razu zapoznać się z założeniami nowych przepisów kodeksowych, zanim ukazały się bardziej wyczerpujące komentarze głównych współtwórców kodeksu J.Makarewicza i W.Makowskiego.

Przy swych rozlicznych zajęciach zawodowych i społecznych żywo reagował na wszystko, czym żyło ówczesne prawnictwo. Jego np. zasługą jest wysunięcie u nas hasła stworzenia „trzeciego kodeksu”, poświęconego wykonaniu kary, włączając w to zagadnienia penitencjarne, którymi interesował się do końca życia.

Szczególną pozycję zajął w międzynarodowym ruchu prawniczym. W tym zakresie należał do nielicznego grona specjalistów międzynarodowego prawa karnego, skupionych w ramach Association International de Droit Penal, którzy pierwsi dążyli do stworzenia norm prawa międzynarodowego grożących sankcjami za przygotowanie i wywołanie agresji wojennej.

Dzięki inicjatywie prof. Rappaporta znalazł się w naszym kodeksie karnym 1932 r. szczupły przepis przewidujący karę więzienia do lat 5 za publiczne nawoływanie do wojny zaczepnej (tzw. lex Rappaport).

Przetrwał lata okupacji w Warszawie więziony przez okupanta od czerwca 1940 r. do lipca 1941 r

Mając 70 lat poświęcił się bez reszty pracy dla dobra Polski Ludowej. Zgłosił się w końcu lutego 1945 r. w Sądzie Najwyższym w Łodzi, a w 1947 r. został prezesem Sądu Najwyższego, przewodniczącym Izby Karnej. Przedtem jeszcze w czerwcu 1946 r. powołany został na członka Najwyższego Trybunału Narodowego i wziął udział w rozprawie przeciwko Arturowi Greiserowi. Jego też pióra jest obszerne uzasadnienie wyroku w tej sprawie, mające doniosłe znaczenie precedensowe w sprawach przeciwko zbrodniarzom wojennym sądzonym w Polsce.

Przez całe swe życie prof. Rappaport prowadził ożywioną działalność naukową. Przed wojną profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej, został w 1948 r. profesorem zwyczajnym UŁ i był nim do 1960 r., w którym został przeniesiony na emeryturę. W 1948 r. ukazał się jego podręcznik pod tytułem Polityka kryminalna w zarysie, w którym Autor zamknął niejako sumę swych przemyśleń teoretycznych i doświadczeń w praktycznym stosowaniu prawa karnego przez organy wymiaru sprawiedliwości.

Stojąc na czele Izby Karnej Sądu Najwyższego, czuwał nad właściwym kierunkiem nowego orzecznictwa.