Istnieje wiele definicji opisujących pojęcie agresji i przemocy.

Najprostsza z nich to: ‘’[…] każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu„ (Węgrzynowska, Milczarek)

Psycholodzy tłumaczą często wzrost agresji młodego pokolenia tym, że jest ono produktem społecznym. Tak jak społeczeństwo ma ono problemy z odróżnieniem do­bra i zła.
Szkoła od początku swego istnienia wzbudzała zarówno emocje pozytywne jak i negatywne. Zakładała, bowiem możliwość przekazywania uczniom wiedzy, rozwijania ich zainteresowań, ale także jest miejscem, w którym występuje coraz większa brutalizacja.

Z badań wynika, że uczniowie najbardziej boją się w szkole agresywnych i brutalnych zachowań kolegów. Znęcającymi się z reguły są dzieci starsze od swoich ofiar.

Płeć jest zmienną istotnie różnicującą za­równo tych, którzy dokonują przemocy, jak i ofia­ry przemocy. Wśród chłopców jest trzy razy wię­cej znęcających się niż wśród dziewcząt i dwa razy tyle ofiar. Chłopcy wybierają na swoje ofia­ry zarówno kolegów, jak i koleżanki, natomiast dziewczęta znęcają się zwykle nad innymi dziewczętami. Znęcanie się wśród dziewcząt polega na ogół na wykluczeniu koleżanki z grupy i oczernianiu jej, zaś przemoc chłopców przy­biera różne formy agresji fizycznej.

Większość ofiar to dzieci słabsze fizycznie, którym trudniej się bronić. Na ogół są to uczniowie mało popularni zarówno wśród rówieśników, jak i wśród nauczycieli. Są oni izolowani w grupie rówieśniczej, co może zaniżać ich i tak niezbyt dobry obraz siebie i ugruntowywać w przekonaniu, że zasługują na złe traktowanie. Prawdopodobnie ten psycholo­giczny mechanizm oraz lęk przed zemstą są powodem tak rzadkich skarg dręczonych dzieci oraz prób szukania pomocy lub wsparcia.

Uczniowie będący agresorami są zazwyczaj więksi i silniejsi niż ich rówieśnicy.

Cechuje ich tendencja da zachowań impulsywnych, gwałtownych i aspołecznych; są na ogół dominujący i agresywni. Cieszą się względną popularnością wśród rówie­śników, zwłaszcza płci przeciwnej. Odznaczają się twardością charakteru i brutalnością. Na ogół nie mają ciepłych, serdecznych kontaktów z ro­dzicami, Często pochodzą z domów, gdzie rodzi­ce lub starsze rodzeństwo posługują się fizyczną bądź emocjonalną przemocą, pokazując mu na włas­nym przykładzie, że przemoc jest efektywną formą osiągania celów. Znaczny procent agre­sorów ma niewielkie osiągnięcia w nauce; 20% ma poważne problemy w sprostaniu standardom szkolnym.

Często znęcanie się ma miejsce w ramach podgrupy, przy czym znę­cającym się jest dziecko stojące najwyżej w hie­rarchii społecznej. Zgodnie z tzw. prawem "dziobania słabszych" dziecko stosuje przemoc wobec tych, którzy są niżej usytuowani.

Kiedy mówimy o przemocy w szkole na myśl przychodzi nam agresja młodzieży wobec siebie nawzajem. Rzadko mówi się o agresji wychowawców wobec swoich wychowanków, a musimy wiedzieć, że jest to bardzo istotna sprawa. Dla przeszło połowy zbiorowości uczniowskiej, szkoła jest źródłem negatywnych przeżyć, w traktowaniu wychowanków dominuje naruszanie godności połączone z agresją fizyczną i słowną, presja dydaktyczna, demonstrowanie władzy i brak kwalifikacji merytorycznych nauczyciela wskazuje też, iż opresyjność szkoły jest jej cechą strukturalną, nie zaś przypadkowym ewenementem. Przemoc objawia się inaczej w szkołach wiejskich, gdzie dominuje brutalność metod wychowawczych (wyzwiska, rękoczyny) będąca wy­razem nieporadności wychowawczej, inaczej zaś w szkołach miejskich, gdzie przeważa demonstrowanie władzy, straszenie i złośliwa presja dydaktyczna

Badania przeprowadzone przez studentów WSHE w Łodzi:

Materiał badawczy stanowią dane uzyskane na podstawie badań ankietowanych przeprowadzonych przez studentów Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi wśród uczniów szkoły podstawowej, gimnazjum i średniej. Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego. Uczniowie wypełniali anonimowo ankiety zawierające pytania zamknięte, z możliwością wielokrotnego wyboru.

Tabela 1 przedstawia liczbę uczniów objętych badaniami, z uwzględnieniem poziomu szkoły do której uczęszczają oraz podział na płeć.

TABELA 1
Liczba uczniów uczestniczących w badaniu

Płeć	Szkoła podstawowa	Gimnazjum	Szkoła średnia
Dziewczęta	32	23	42
Chłopcy	26	27	78
Razem	58	50	120

TABELA 2

Opinia uczniów na temat występowania zjawiska agresji w szkole (w %)

Odpowiedź	Szkoła podstawowa	Gimnazjum	Szkoła średnia
Tak	78,1	67,5	50
Nie	11,5	17	50
Trudno powiedzieć	10,4	31	0

Jedno z pierwszych pytań skierowanych do uczniów miało na celu ustalenie, czy na terenie szkoły, do której uczęszczają istnieje zjawisko agresji. Z uzyskanych danych wynika, że 78,1% uczniów szkoły podstawowej, 67,5% uczniów gimnazjum i 50% uczniów ze szkoły średniej uważa, iż na terenie szkoły występuje przemoc i agresja. Zaprzeczyło temu, odpowiadając zdecydowanie ‘’nie’’ – 11,5% uczniów ze szkoły podstawowej, 17% z gimnazjum i 50% ze szkoły średniej. 31% spośród badanych uczniów gimnazjum i 10,4% ze szkoły podstawowej miała trudności z wyrażeniem opinii na przedstawione powyżej pytanie.

TABELA 3

Formy agresji występujące w szkole (w %)

	Szkoła podstawowa	Gimnazjum	Liceum
Agresja słowna	58,6	43,85	75
Naruszenie nietykalności cielesnej	53,4	25,5	80
Wandalizm	17,2	15	60
Wymuszanie pieniędzy	---	6	50
Zmuszanie do czynu poniżającego	24,1	8	15
Agresja wobec nauczycieli	---	12	---

W 3 tabeli przedstawiono dane dotyczące opinii uczniów na temat doświadczonych form agresji w szkole. Najczęściej uczniowie spotykają się z agresją słowną: 58,6% - w szkole podstawowej, 43,85% - w gimnazjum, 75% w szkole średniej. Podobnie, częstą formą agresji doświadczaną przez uczniów jest naruszanie nietykalności cielesnej: 53% - szkoła podstawowa, 25,5% - gimnazjum, 80% - szkoła średnia. Akty wandalizmu, niszczenia mienia szkoły występują odpowiednio: w szkole podstawowej – 17,2%, w gimnazjum - 15%, w szkole średniej 60%. Z badań wynika, że 50% uczniów szkoły średniej oraz 6% z gimnazjum doświadczyło wymuszenia pieniędzy, dzieci ze szkoły podstawowej nie miały takiego pytania w ankiecie. Na pytanie o zmuszanie do robienia czegoś poniżającego pozytywnie odpowiedziało 24,1% - dziewcząt i chłopców ze szkoły podstawowej, 8% - z gimnazjum, a 15% ze szkoły średniej. Dodatkowo 12% młodzieży gimnazjalnej odpowiedziała, że doświadczyła agresji wyrażonej przeciwko nauczycielowi.

TABELA 4

Informacja na temat osób zachowujących się agresywnie w szkole/wobec kogo (w %)

Odpowiedź	Szkoła podstawowa	Gimnazjum	Szkoła średnia
Koledzy/koleżanki z klasy	29,5	22,6	58,3
Koledzy/koleżanki ze starszych klas	66,6	28,8	98,3
Agresja wobec dobrze uczących się	__	26,9	__
Agresja wobec słabszych uczniów	__	11,5	__
Agresja wobec osób biednych	__	38,5	__

Analiza wyników na temat osób, które są agresywne i wobec kogo wykazała, że w szkole podstawowej najczęściej agresywni są koledzy ze starszych klas wobec młodszych uczniów – 66,6%. Natomiast wśród kolegów z klasy odsetek osób stosujących przemoc wobec rówieśników jest mniejszy – 29,5%. Podobne proporcje uzyskano w szkole średniej – w 98% agresywni są koledzy/koleżanki ze starszych klas wobec młodszych uczniów, a w 58% agresję stosują koledzy/koleżanki z klasy wobec swoich rówieśników. Wśród badanych uczniów szkół gimnazjalnych odpowiedzi na przedstawione powyżej pytanie były bardziej zróżnicowane. 26% dziewcząt i chłopców odpowiedziało, że przemoc stosują starsi koledzy wobec młodszych, a 22,6% rówieśników stosuje przemoc we własnej klasie. Ponadto, wyniki pokazują, iż najczęściej przemocy i agresji doświadczali uczniowie dobrze uczący się – 26,9%, biedni – 38,5% oraz słabi – 11,5%

Z przeprowadzonej analizy wynika, że szkoła przestała być bezpieczna. Niezależnie od poziomu edukacji, w każdej z badanych szkół (podstawowej, gimnazjum i średniej) uczniowie doświadczyli zjawiska agresji i przemocy.

Przeciwdziałanie agresji w szkole wymaga:

• partnerstwa pomiędzy uczniami, rodzicami i nauczycielami, stwarzającego szansę właściwe­go przepływu informacji o aktach przemocy wśród uczniów;

• opracowania czytelnych wzorów nieakcep­towanych i nagannych zachowań uczniów oraz wskazania ich konsekwencji;

• zapewnienia nadzoru pedagogicznego na przerwach, przed i po lekcjach oraz w miejscach, gdzie najczęściej dochodzi do aktów przemocy.

Aby podjąć przeciwdziałanie zjawiskom przemocy nauczyciele potrzebują:

• mieć gruntowną wiedzę na temat mechanizmów uruchamia­jących zachowania agresywne na terenie szkoły i innych placó­wek, w których dzieci i młodzież przebywają przez dłuższy czas,

• mieć jasny obraz wartości i zasad w imię, których będą działać, - mieć świadomość własnych zachowań i ich wpływu na inne osoby,

• umieć wyodrębniać wszelkie postacie zachowań agresyw­nych z całego spektrum innych zachowań w klasie czy grupie,

• mieć oparcie w innych nauczycielach i dyrekcjach swoich szkół oraz innych placówek,

• mieć możliwość współpracy z rodzicami osób o szczególnie destrukcyjnych zachowaniach i w razie potrzeby dysponować ad­resami miejsc, które mogą pomóc rodzinie z problemem przemo­cy lub zaniedbującymi swoje dzieci.

Z wychowawczego punktu widzenia istotną kwestią są warunki, które mogą przyczyniać się do powstania i zaostrzenia problemu przemocy w szkole. Specjaliści są zgodni, że korzystny klimat w szkole, odpowiednie warunki i opieka wychowawcza mogą powodować złagodzenie tego problemu.

To przecież szkoła obok rodziny jest główną agendą socjalizacji, przez co zapewnia ciągłość wartości, norm kulturowych, a więc ciągłość społeczeństwa. To szkoła w momentach przełomowych przygotowuje (a przynajmniej powinna to robić) do koniecznych zmian społecznych. To szkoła wdraża do uczestnictwa w szerszym systemie społecznym.