I RODZINA

• Rodzina w literaturze – definicja rodziny;

  1. Ujęcie psychologiczne

  2. Ujęcie socjologiczne

  3. Ujęcie filozoficzne

  4. Ujęcie pedagogiczne

• Rozumienie rodziny

  1. Rodzina jako grupa społeczna

  2. Rodzina jako instytucja

  3. Rodzina jako środowisko wychowawcze

  4. Spojrzenie na rodzinę jako wspólnotę i zrzeszenie

  5. Ujęcie ekologiczne i systemowe rodziny

• Funkcje rodziny

  1. Funkcje  rodziny  wg Zbigniewa Tyszki

  2. Funkcje  rodziny  wg Stanisława Kawulii

  3. Funkcje  rodziny  wg Marii Ziemskiej

  4. Funkcje rodziny wg Franciszka Adamskiego

• Typy rodzin

  1. Kawula

  2. Kwak

  3. Ziemska

  4. Adamski

  5. Rembowski

  6. Tyszka

TEORIA WYCHOWANIA W ZARYSIE ŁOBOCKI

• Czym jest wychowanie i socjalizacja

• Co cechuje wychowanie w rodzinie i socjalizację rodzinną

• Typy badań nad rodziną

  1. Ilościowe

  2. Jakościowe

II USTAWY

1. Ustawa o pomocy społecznej

2. Ustawa o wspieraniu rodziny i sytuacji pieczy zastępczej

3. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy

4. Organizacje użytku publicznego i wolontariatu

( Pojęcia; pomoc społeczna, narzędzia pomocy, praca socjalna, wolontariat, . Cele ustawy, formy pieczy zastępczej, asystent, koordynator,

III PRZYGOTOWANIE DO RODZICIELSTWA PRIDE (nazwa, cel, części, główne techniki)

IV RESZTA ZAGADNIEŃ

1. Model funkcjonowania rodziny- PLOPA JA

2. Zadania i strategie rodziny MARTA (not Gosi)???

3. Ujęcie postaw czynnikowe i opisowe GOSIA not

4. Koncepcja przywiązania ????? Skąd to się wzięło akt relacje - id ego DANUSKA

5. Fenomenologia wiązaniaGOSIA WIĄZANIE JAKIES

6. Terapia dzieci i młodzieży – Monika fb

7. Wychowanie w rodzinie, specyfika wychowania - Adamski

8. Strategie i reguły rodziny - Marta fb GOSIA

9. Nowe ujęcie pracy socjalnej za federacją pracowników socjalnych nr 4 2015 USTAWA

10. Holistyczny model pracy socjalnej Krzyszowksi

• Czym jest wychowanie i socjalizacja

• Co cechuje wychowanie w rodzinie i socjalizację rodzinną

• Typy badań nad rodziną

  1. Ilościowe

  2. Jakościowe

II PRZYGOTOWANIE DO RODZICIELSTWA PRIDE (nazwa, cel, części, główne techniki)

III USTAWY

1. Ustawa o pomocy społecznej

2. Ustawa o wspieraniu rodziny i sytuacji pieczy zastępczej

3. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy

4. Organizacje użytku publicznego i wolontariatu

( Pojęcia; pomoc społeczna, narzędzia pomocy, praca socjalna, wolontariat, . Cele ustawy, formy pieczy zastępczej, asystent, koordynator,

IV RESZTA ZAGADNIEŃ

1. Model funkcjonowania rodziny- PLOPA JA 2

2. Ujęcie postaw czynnikowe i opisowe GOSIA not 5

3. Koncepcja przywiązania ????? Skąd to się wzięło akt relacje - id ego DANUSKA

4. Fenomenologia wiązania GOSIA WIĄZANIE JAKIES 3

5. Terapia dzieci i młodzieży – Monika fb6

6. Wychowanie w rodzinie, specyfika wychowania - Adamski

7. Strategie i reguły rodziny - Marta fb GOSIA 4

8. Nowe ujęcie pracy socjalnej za federacją pracowników socjalnych nr 4 2015 USTAWA

9. Holistyczny model pracy socjalnej Krzyszowksi

1. SZKOŁA POZNAŃSKA

   1. Założenia i reguły metodologiczne poznańskiej szkoły badan socjologicznych nad rodziną

   2. Rozpoczęcie pracy nad usystematyzowaniem modelu metodologicznego szkoły poznańskiej.

2. MODELE FUNKCJONOWANIA RODZINY

3. FENOMENOLOGIA WIĄZANIA, CZYLI PODRÓŻ W GŁĄB SEKUNDY

4. STRATEGIE I REGUŁY ROODZINY

5. POSTAWY RODZICIELSKIE

   1. Opisowe

   2. Czynnikowe

6. TERAPIA DZIECI I MŁODZIEŻY

   1. Techniki bazujące na graniu ról

RODZINA

I RODZINA W LITERATURZE

1. Psychologiczne ujmowanie rodziny:

Psychologia

• Psychologia to naukowe badanie zachowania organizmów;

• Jest to nauka, która pozwala ustalić co porusza ludźmi i jak funkcjonuje ich psychika.

F.G ZIMBARDO, „Psychologia i życie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.

• Podstawowym przedmiotem psychologii jest: człowiek i jego zachowanie się.

• Obydwa te elementy są ze sobą ściśle związane:

  • kiedy mówimy o psychologii jako nauce o człowieku, to interesujemy się nim głównie jako podmiotem zachowania,

  • kiedy zaś mówimy o psychologii jako nauce o zachowaniu się, to mamy na myśli przede wszystkim najwyższe, specyficzne ludzkie formy zachowania się.”

Tadeusz Tomaszewski, „Psychologia” , Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 1978.

Definicje rodziny:

• Józef Rembowski

  • „Rodzina to grupa społeczna, która zamieszkuje pod jednym dachem. Znaczy to, że wszystkie osoby oddziaływają wzajemnie na siebie wewnątrz tej samej wspólnoty, tworząc rozmaite układy stosunków rodziny. Układy, te mogą być ustalone w różnorodny sposób albo przez przyjazne popierające siły, albo przez wrogie i niebezpieczne”.

  • „Rodzina jest małą i jednocześnie pierwotną grupą o swoistej organizacji i określonym układzie ról między poszczególnymi członkami, związaną wzajemną odpowiedzialnością moralną, świadomą własnej odrębności, mającą swe tradycje i przyzwyczajenia, zespoloną miłością i akceptującą się nawzajem”.

  • Celem zrozumienia:

Pojęcie rodziny obejmuje zarówno więzi biologiczne jak i stosunki pokrewieństwa oraz czynności, które spełniają poszczególne osoby oraz społeczną przynależność do grupy członkowskiej. Rodzina to grupa osób zespolonych pewną formą regularnej interakcji lub wzajemnej zależności. Każda rodzina ma swoisty układ więzi wewnętrznych, ich cechą są: bliskość, serdeczność, spójność wewnętrzna, bezpośredniość, intymność.

„Rodzina w świetle psychologii” , WSiP , Warszawa 1986.

• Maria Ziemska

• „Rodzina jako mała, naturalna grupa społeczna składająca się z małżonków i ich dzieci stanowi część względnie trwałą, lecz jednocześnie podlegającą dynamicznym przekształceniom, związanym głównie z biegiem życia wchodzących w jej skład jednostek”.

„Rodzina i dziecko” , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1980.

• Maria Braun – Gałkowska

• „Rodzina - to grupa ludzi związanych specjalnymi, bliskimi więzami”.

• Celem zrozumienia:

Interakcje między członkami rodziny oparte są na głębokich relacjach, czego nie spotykamy w żadnej innej grupie. Jakość więzów między poszczególnymi osobami ma wpływ na życie całej rodziny. Specyfikę rodziny najbardziej podkreśla jej cel, którym jest po prostu wspólne życie.

„Psychologia Domowa”, WWD, Olsztyn 1990.

1. Socjologiczne ujmowanie rodziny

Socjologia

• nauka o społeczeństwie, zjawiskach w nim zachodzących, jego składnikach i ich relacjach.

Definicje rodziny:

• Z. Tyszka

• „Rodzinę można również określić ze względu na charakter więzi łączących jej członków. Z tego punktu widzenia rodzina jest to zbiorowość ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji.”

„Socjologia rodziny” PWN, Warszawa 1976 , str. 74

• F. Adamski

• „Rodzina – grupa złożona z osób połączonych jednym z dwu typów stosunków społecznych : stosunkiem małżeństwa i stosunkiem rodzicie – dzieci. Jest grupą określaną przez trwałe i zalegalizowane stosunki seksualne dwojga partnerów dających życie swym dzieciom i uzależniających je od siebie w początkowej fazie życia, a jednocześnie przyjmujących na siebie zadanie wprowadzenia ich w życie.”

„Socjologia rodziny i małżeństwa” PWN , Warszawa 1984, str.14

• T. Szlendak

• „Rodzina jest utrwalonym w tradycji wszystkich kultur, zrytualizowanym zespołem działań ludzkich ukierunkowanych na zaspokajanie istotnych potrzeb swoich członków ( głównie seksualnych, prokreacyjnych i socjalizacyjnych)”

„Socjologia rodziny – ewolucja, historia, zróżnicowanie ” , PWN, Warszawa 2011, str. 95

1. Filozoficzne ujmowanie rodziny

Ujęcie Filozoficzne:

• Jako przykład pierwszej próby elementarnej teorii rodziny w literaturze przedmiotu podaje się twórczość greckiego filozofa Arystotelesa ze Stagiry.

• Uważał, że ludzie są bardziej stworzeni do życia we dwoje niż w większej społeczności państwowej.

• Znane jest jego powiedzenie, że w rodzinie jak w soczewce odzwierciedla się całe społeczeństwo.

• Platon (427-347 p. n. e.) z kolei był zwolennikiem m.in. wychowania państwowego, ograniczenia wpływów rodziców na dziecko, wspólnoty kobiet i własności.

Definicja rodziny:

• Hegel

• Rodzinę stanowią mężczyzna, kobieta i dzieci - jednostki, które tworzą rodzaj wspólnoty.

• Kobieta zostaje przez Hegla utożsamiona i związana z życiem rodzinnym;

• Życie społeczne natomiast jest domeną działalności mężczyzny. Pomimo tego podziału ról nie należy widzieć w rodzinie odseparowanej od społeczeństwa obywatelskiego i państwa sfery prywatności i kobiecości.

• Rodzina, połączona miłością jedność, jest jedną z racjonalnych form życia wspólnotowego, ściśle powiązaną z całością struktury społecznej.

• Koncepcja Heglowskiej rodziny zależy zatem w dużej mierze od funkcjonowania wspólnot od niej szerszych i umożliwiających jej pełny byt, którymi są państwo i społeczeństwo obywatelskie.

• Praca ta zwraca się zatem ku tym wybranym aspektom Heglowskiej filozofii społecznej, w których widoczna staje się struktura i dynamika relacji już nie tylko jednostek w ramach rodziny, ale człowieka jako takiego z obiektywnością stosunków i instytucji społecznych.

Katarzyna Guczalska, Miłość i cnota polityczna. Rodzina i kobieta w filozofii Hegla, Kraków: Księgarnia Akademicka 2002,

1. Definicja rodziny w ujęciu pedagogicznym

Pedagogika

• Nauka o wychowaniu analizująca cele, treść, formy organizacyjne, metody i środki wyposażenia dzieci, młodzieży i dorosłych: w wiedzę i umiejętności, system wartości oraz zgodne z nim przekonania i postawy;

• Określone kompetencje zawodowe; a także w gotowość do ustawicznego i efektywnego uczenia się przez całe życie.”

Definicja rodziny:

• Stanisław Kawula, Józefa Brągiel, Andrzej W. Janke

• 1s. 29:

  • Rodzina w znaczeniu pedagogicznym ujawnia swoją wewnętrzną strukturę, sens egzystencjalny oraz powiązania ze światem względem niej zewnętrznym zawsze w kontekście wychowania (edukacji) człowieka.

• 2. s. 11-12:

  • Rodzinę potocznie definiuje się jako parę małżeńską posiadającą dzieci[…].

  • Rodzinę określa się ze względu na jej strukturę wewnętrzną jako układ pozycji, wzajemnych stosunków międzyludzkich i międzypokoleniowych, kierowanych zespołem norm i wartości, które obowiązują wszystkich jej członków bez względu na zajmowaną pozycję w rodzinie.

  • Pewne normy powstają w wyniku określonych doświadczeń społecznych, które członkowie zdobyli w innych grupach, są narzucone z zewnątrz grupy przez jednostki lub organizacje, a przede wszystkim tworzą się w procesie interakcji między członkami.

  • Normy i wartości zaakceptowane przez członków rodziny wywierają wpływ na zachowanie się jednostek nawet po opuszczeniu grupy pierwotnej.

Stanisław Kawula, Józefa Brągiel, Andrzej W. Janke „
Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki” (1997 r.)

• Wincenty Okoń

• Mała grupa społeczna, składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych;

• Rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi- więź rodzicielska, stanowiąca podstawę w wychowaniu rodzinnym, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.

Wincenty Okoń Słownik pedagogiczny PWN, Warszawa 1987 s.261

II Rozumienie rodziny

1. Rodzina jako grupa społeczna

• Grupa społeczna:

  • Grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości samych tych ludzi stanowi pewnego rodzaju odrębną całość, pewien układ odosobniony.

Florian Znaniecki, Socjologia wychowania t. 1, PWN, 1973, s. 28

• Rodzina jako grupa społeczna wg. Zbigniewa Tyszki:

  • Grupę społeczną najczęściej tworzy zbiorowość krewnych;

  • Wyróżniamy następujące cechy grupy społecznej:

    • Poczucie odrębności;

    • Własne zadania;

    • Cele, układ stałych, międzyosobniczych stosunków;

    • Określoną strukturę.

• Rodzina jest grupą społeczną, ponieważ:

  • Występują w niej bezpośrednie międzyludzkie kontakty społeczne;

  • Stosunki międzyosobnicze są bliskie, intymne, nasycone emocjami;

  • Interakcja i związek osobowości przeważa nad organizacją i związkiem ról społecznych.

Zbigniew Tyszka, Socjologia rodziny, PWN, Warszawa, 1979, s. 57

• Rodzina jest grupą społeczną, ponieważ:

  • Jest to „zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz.

  • Inaczej: zbiorowość ludzi, pomiędzy którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralna”

Sztompka

1. Rodzina jako instytucja

• Instytucja

  • Uregulowany system lub sposób zaspokajania potrzeb danej grupy społecznej lub jej członków.

• Stanisław Kawula

• Rodzina jako instytucja, ponieważ:

  • „jeśli przez instytucję rozumiemy urządzanie "czegoś", co służy jakiemuś celowi i osiąga go w sposób dla siebie charakterystyczny, to również rodzina może być uznana jako instytucja (wychowawcza). Wszak rodzina m.in. wychowuje własne dzieci. W niej również wychowują się dorośli członkowie grupy (rodzice)"

Stanisław Kawula, Józefa Brągiel, Andrzej W.Janke
„Pedagogika rodziny obszary i panorama problematyki”
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1998, str. 51-53

• Franciszek Adamski

  • Rozumienie rodziny jako instytucji musi uwzględniać cały szereg cech i funkcji oraz specyficzny układ stosunków między osobami różnej płci i wieku.

  • Gdy mówimy o rodzinie jako instytucji społecznej, zawsze mamy na myśli jej formalne ustanowienie i funkcjonowanie według określonych norm społecznych w ramach danego systemu kontroli.

  • Jako instytucja, rodzina jest przedmiotem studiów badających jej strukturę, zakres działania, podział i charakter ról jej członków, a przede wszystkim realizowane funkcje.

  • Sens rodziny jako instytucji sprowadza się więc przede wszystkim do pełnienia przez nią niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa funkcji.

  • Funkcja oznacza przy tym pewną działalność skierowaną na określony cel, kontynuowaną w ramach danej struktury społecznej bądź dla podtrzymania danej społeczności w jej stanie normalnym, bądź dla zaspokojenia potrzeb jednostkowych.

  • Rodzina jest zatem o tyle instytucją, o ile realizuje podstawowe funkcje społeczne, niezbędne dla istnienia społeczeństwa.

  • Rodzina dawna miała więcej cech instytucji choćby ze względu, że pełniła liczne funkcje i dlatego rządziła się określonymi, sformalizowanymi wzorcami zachowań, wzajemnych odniesień poszczególnych jej członków.

  • Powolne „odpadanie” poszczególnych funkcji pociągało za sobą proces deformalizacji stosunków wewnętrznych i wyrównywania pozycji członków rodziny ze względu na pełnione przez nich role.

Franciszek Adamski „Rodzina wymiar społeczno-kulturowy”
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002, str. 29-31

• Zbigniew Tyszka

• Rodzina jako instytucja społeczna a inne instytucje społeczne.

• Analizie podlegają związki rodziny z instytucjami świadczącymi usługi na rzecz rodziny (żłobki, przedszkola, stołówki oraz takie instytucje pomocnicze jak pralnie itp.).

• Analizuję się tez problem przekazywania treści rozrywkowych i kulturalnych (telewizja, radio, kino, itp.).

• Szeroko rozumiane pojęcie instytucji społecznych obejmuje również organizacje polityczne i społeczne różnego rodzaju kluby, związki, zrzeszenia.

• Socjologa interesują bowiem powiązania rodziny z tymi właśnie organizacjami realizowane poprzez uczestnictwo jej członków. Zdarzają się zresztą organizacje zrzeszające całe rodziny.

Zbigniew Tyszka „Socjologia rodziny” PWN, Warszawa 1976, str. 32

1. Rodzina jako środowisko wychowawcze

• Rodzina jako środowisko wychowawcze, ponieważ

  • "... jako naturalna grupa społeczna oparta na więzach pokrewieństwa, małżeństwa, a niekiedy także adopcji przyjmuje postać wspólnoty. Jest to wspólnota ogarniająca życie swych członków w sposób dość wielostronny. We wspólnocie tej zaspokajane są potrzeby wszystkich członków rodziny..., a przedmiotem wspólnej troski są potrzeby ekonomiczne, fizyczne, jak również psychiczne".

J. Maciaszkowa (w: Pedagogika rodziny, Kawula)

• Przyjmuje się trzy podstawowe grupy czynników charakteryzujących rodzinę jako środowisko wychowawcze:

  • Czynniki ekonomiczno-społeczne,

  • Czynniki kulturalne,

  • Czynniki psychospołeczne.

E. Żak-Rosiak (w: Pedagogika rodziny, Kawula)

• Sylwia Badora, Barbara Czeredrecka, Danuta Marzec

• Rodzina stanowi najbardziej powszechne środowisko życia człowieka.

• Rodzinna opieka jest najbardziej pierwotnym typem działalności ludzkiej w stosunku do potomstwa, zarówno w historycznym jak i jednostkowym aspekcie.

• To właśnie w środowisku rodzinnym zaczynają się i nadal zaczynają biografie człowieka. Rodzina towarzyszy też człowiekowi przez całe jego dorosłe , wywierając istotny wpływ na zachowanie się jednostek, ich stosunek do innych osób, świata wartości, systemu norm i wzorów postępowania.

Sylwia Badora, Barbara Czeredrecka, Danuta Marzec,
„Rodzina i jej formy wspomagania

• Florian Znaniecki

• Środowisko wychowawcze definiuje jako odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.

• Wyjaśnia przy tym , że środowisko to obejmuje wszystkie osoby i grupy społeczne, z którymi dana grupa wymaga lub dozwala by ów osobnik się stykał.

Florian Znaniecki „Socjologia wychowania”

• Cechy rodziny jako środowiska opiekuńczo-wychowawczego:

• Stałość- jakkolwiek wzory życia rodzinnego z biegiem lat ulegają zmianom, to rodziny w ramach poszczególnych kultur, klas i warstw społecznych, wykazują stałość form na przestrzeni wielu lat. Stałym komponentem życia rodzinnego niewątpliwie są uczucia.

• Cielesność- ta cecha w dużej mierze ustala, reguluje i determinuje życie rodzinne. W rodzinie znaczenie cielesności uwidacznia się przede wszystkim w prokreacji. Istnienie małego dziecka decyduje o rytmie i treści życia codziennego rodziny, zaspokojenie podstawowych potrzeb. Powoduje to, że treści jej działań uzależnione są od kolejnych cyklów jej biologicznego istnienia.

• Unikatowość (jednorazowość i niepowtarzalność)- tak samo jak cielesność jest pewną implikacją stosunków międzyludzkich w rodzinie. Stosunek każdej osoby do innego członka rodziny ukształtowany jest przez to, że każda z tych osób stanowi dla innej niepowtarzalną wartość, jest dla niej jedyną i niewymienialną. Unikatowość rodziny ma w dużej mierze charakter subiektywny i istnieje w przeżyciach członków jako uczucie spowodowane niepowtarzalnymi relacjami i interakcjami.

• Spontaniczność-tę cechę rodzinną charakteryzuje różnorodność celów, realizacja pojedynczych celów poprzez siatkę poczynań i dążeń, które z kolei muszą służyć innym celom, zacieranie się różnic pomiędzy celami a środkiem.

+

,

Sylwia Badora, Barbara Czeredrecka, Danuta Marzec, „Rodzina i jej formy wspomagania

1. Spojrzenie na rodzinę jako wspólnotę

Wspólnota

•  O istnieniu wspólnoty mówi się wówczas, kiedy interakcja między jednostkami ma na celu uwzględnienie potrzeb jednostek i realizację celów grupowych (...) niewielka przestrzeń geograficzna jest inną cechą wspólnoty. (...) Wspomniane cechy społecznej interakcji, struktury służące gratyfikacji fizycznych, społecznych i psychologicznych potrzeb oraz ograniczona przestrzeń fizyczna są w definicji wspólnoty podstawowe.

Barbara Mikołajewska, "Zjawisko wspólnoty"

Rodzina jako wspólnota, ponieważ do jej cech zalicza się:

• Nie jest dziełem umowy społecznej, wypływa z natury ludzkiej.

  • Popęd

  • Naturalne pochodzenie

  • Instynkt macierzyński

  • Instynkt ojcowski

  • Zróżnicowanie wiekowe

  • Zróżnicowanie płci

• Dobrowolne zespolenie celów i dążeń

• Wzajemną miłość

• Swoistą radość współistnienia

• Uspołecznienie uczuć i dążeń oraz dobrowolne podporządkowanie indywidualności wspólnocie rodzinnej

Definicja Ferdinand Tönnies w tekście: J. Borkowski,
Socjologia i psychologia społeczna. Zarys wykładu, Pułtusk 2003.

Rodzina jako wspólnota:

• Wypływa z natury ludzkiej, a nie jest dziełem umowy społecznej, 

• Naturalny podział ludzi na dwie płci: zróżnicowanie wiekowe, popędy seksualne, instynkt ojcowski i macierzyński,

• Zespolenie celów i dążeń, podejmowanych dobrowolnie, a jednocześnie z poczuciem wewnętrznej konieczności,

• Rządzi się miłością, a nie prawem, które ma tu jedynie zastosowanie jako konsekwencja i ochrona miłości,

• Daje swoim członkom wiele radości i przyjemności istotnie wspólnotowych, zupełnie różnych od radości i przyjemności gwarantowanych przez inne grupy społeczne,

• Uspołecznia uczucia i dążenia swych członków tak, że czują się oni zespoleni w dążeniu do celu i gotowi rezygnować ze swobody indywidualnej i wolności na rzecz grupy rodzinnej,

• Posiada określoną strukturę prawną, która gwarantuje jej trwałość oraz określa w sposób formalny charakter stosunków z innymi grupami czy instytucjami,

• Ujawnia swe oblicze rozumu i woli arbitralnej,

• Posiada własną organizację wewnętrzną określającą prawa i obowiązki rodziców i dzieci, męża i żony, współdziałających w ramach jedności,

• Realizuje wiele celów drugorzędowych, nadając im odpowiednią rangę w stosunku do celu podstawowego.

Franciszek Adamski, Socjologia małżeństwa i rodziny, Warszawa 1984

1. Spojrzenie na rodzinę jako zrzeszenie

Zrzeszenie

• Dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych (definicja wg Ustawy Prawo o stowarzyszeniach).

Rodzina jako zrzeszenie :

• Ujawnia swe oblicze rozumu i woli arbitralnej. Ono leży u podstaw jej bytu, prawnego ustanowienia;

• Posiada określoną strukturę prawną, która gwarantuje jej trwałość oraz określa w sposób formalny charakter stosunków z innymi grupami czy instytucjami;

• Posiada własną organizację wewnętrzna określającą prawa i obowiązki rodziców i dzieci, męża i żon, współdziałających w ramach jedności;

• Realizuje wiele celów drugorzędnych, nadając im odpowiednią rangę w stosunku do celu podstawowego.

Franciszek Adamski „Socjologia małżeństwa i rodziny”

1. Ujęcie ekologiczne i systemowe rodziny

Rodzina ujęcie systemowe

• Rodzina jako system charakteryzujący się pewnym zespołem norm i zasad oraz środkami podtrzymującymi jego spójność.

• System ten ma określone cele, sposoby zaspokajania potrzeb poszczególnych członków rodziny i realizacji podstawowych zadań społecznych.

• Traktowanie rodziny jako systemu wywodzi się od ogólnej teorii systemów Ludwiga von Bertalanffy’ego.

Koncepcję systemową, wg G. Salema charakteryzują trzy pojęcia:

• CAŁOŚCIOWOŚĆ

  • System rodzinny stanowi integralną strukturę.

  • Poznanie poszczególnych członków rodziny nie wystarcza do poznania całego systemu.

  • Wymaga ono globalnego spojrzenia na funkcjonowanie całej rodziny, gdyż każdy system jest rezultatem interakcji pomiędzy jego elementami.

  • W systemie rodzinnym każda osoba ma swoją własną indywidualność, a jednocześnie nosi w sobie ślady całego systemu.

  • Zmiana w zakresie jednego elementu pociąga za sobą zmiany w całości funkcjonowania systemu rodzinnego.

• CYRKULARNOŚĆ

  • Przyczynowość cyrkularna, traktowana jako proces kołowy, bez widocznego początku i końca.

  • Członkowie rodziny oddziałują na siebie za pomocą sprzężeń zwrotnych, w których zachowania osób wzmacniają się wzajemnie.

  • Trudno tu ustalić, czyje zachowanie było przyczyną, a czyje skutkiem.

  • Przyjęcie przyczynowości cyrkularnej wymaga większego zwrócenia uwagi na to, co się dzieje „tu i teraz”.

• EKWIFINALIZM

• W systemach rodzinnych działa zasada ekwifinalności, czyli możliwości osiągania podobnych rezultatów końcowych przy wychodzeniu z różnych stanów początkowych oraz zasada ekwipotencjalności – doprowadzania podobnych startów początkowych do zupełnie różnych skutków.

• System rodzinny wykazuje właściwe sobie zdolności homeostatyczne, tzn. dążenie do określonego typu równowagi wewnętrznej. Jest ona konieczna w zapobieganiu dezintegracji rodziny.

• Teorie systemowe przyjmują także pojęcie morfogenezy, która zapewnia rozwój i zmianę.

• Systemy różnią się stopniem otwartości. Poziom otwartości zależny jest od rodzaju sił działających wewnątrz systemu oraz od współdziałania z siłami zewnętrznymi.

• W skład systemu rodzinnego wchodzą podsystemy. Mogą je stanowić np. rodzice, dzieci, dziadkowie.

• Prawidłowy system rodzinny cechuje otwartość i elastyczność, a także niepowtarzalność. Zdrowy system rodzinny stwarza możliwość rozwoju każdemu członkowi rodziny, zaspokaja potrzeby emocjonalne, zachowuje właściwą równowagę pomiędzy zależnością i autonomią.

Systemy rodzinne wg d. Fielda

• Za podstawę przyjął rodzaj granicy pomiędzy podsystemami rodzice-dzieci.

• W rodzinie chaotycznej granica jest zbyt sztywna.

• Rodzinę chaotyczną cechuje brak więzi pomiędzy członkami rodziny, napięcia, brak poczucia bezpieczeństwa, stałe konflikty.

• W rodzinie władzy granica jest otwarta tylko w jednym kierunku tzn. przekazywania poleceń, nakazów i zakazów dzieciom przez rodziców.

• Rodzinę prawidłową, kochającą się, o prawidłowych granicach pomiędzy podsystemami rodzice-dzieci

• D. Field określa mianem rodziny związków.

• Wyręczanie dziecka we wszystkim, nadmierna opieka nad dziećmi – to cechy charakterystyczne dla rodziny nadopiekuńczej.

• Natomiast rodzinę uwikłaną cechuje brak wyraźnej granicy.

• Relacje rodzic-dziecko są splątane, nieprawidłowe.

• Dziecko najczęściej jest wykorzystywane do zaspokojenia potrzeb rodzica.

III Funkcje rodziny

1. Funkcje rodziny wg Zbigniewa Tyszki

Określił rodzinę jako

• „zbiorowość ludzi powiązanych zesobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji"

Zbigniew Tyszka wymienia dziesięć funkcji rodziny, łącząc je w cztery podstawowe grupy:

1. Funkcje biopsychiczne:

   • Funkcja prokreacyjna- funkcja ta odnosi się do zaspokojenia rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków (potrzeb ojcostwa i macierzyństwa), jak i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa ( potomstwo).

   • Funkcja seksualna- małżeństwo  jako społecznie akceptowana forma współżycia płciowego. Funkcja ta w różnych religiach jest nierozerwalnie wiązana z funkcją prokreacyjną. Wiek XX przyniósł w kulturze europejskiej odejście od łączenia funkcji seksualnej z instytucją małżeństwa oraz rozdzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej.

2. Funkcje ekonomiczne:

   • Funkcja materialno-ekonomiczna- ma za zadanie zaspokoić materialne potrzeby rodziny a pośrednio także zaspokoić niektóre materialne potrzeby społeczeństwa. Z.Tyszka wyróżnia tu 4 podfunkcje:

     • Produkcyjną – rodzina jest w posiadaniu odrębnego warsztatu produkcyjnego i stanowi zarazem jego załogę produkcyjną.

     • Zarobkową -  jako możliwość zdobywania pieniędzy niezbędnych dla utrzymania rodziny.

     • Gospodarczą-  zasób i gromadzenie trwałych dóbr materialnych, niezbędnych do egzystencji rodziny (mieszkanie, przedmioty gospodarstwa domowego, samochód).

     • Usługowo- konsumpcyjna-  wykonywanie wszystkich prac usługowych niezbędnych dla funkcjonowania członków rodziny (np. przyrządzanie posiłków, naprawa odzieży, dbałość o czystość osobistą i mieszkania). Przedmioty użytku domowego stanowią niejako podstawę działalności usługowo- konsumpcyjną.

   • Funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca- polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny. Na pielęgnacji wszystkich jej członków od narodzin do późnej starości a także o szerokim aspekcie niepełnosprawności.

3. Funkcje społeczno-wyznaczające:

   • Funkcja klasowa- pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycję społeczną członków w strukturze społeczeństwa. Zwykle przynależność męża wyznacza przynależność klasową żony i dziecka. Klasowa funkcja rodziny wyraża się w ukierunkowanej klasową subkulturą i ideologią socjalizacji potomstwa. Poszczególne warstwy i klasy społeczne mają swoje specyficzne cechy kulturowe, które przekazują swojemu potomstwu. Dziecko nie internalizuje w procesie rodzinnej socjalizacji „czystej” kultury narodowej, lecz chłonie ją poprzez kulturę klasową tej klasy społecznej do której należy.

   • Funkcja legalizacyjno-kontrolna- w grę wchodzi tu wzajemna kontrola współmałżonków, kontrola rodziców w stosunku do dzieci. Rodzina legalizuje przede wszystkim takie zachowania, jak współżycie płciowe, wspólną egzystencję  w ramach jednego gospodarstwa domowego dwojga osobników różnej płci wywodzących się z różnych rodzin pochodzenia . Legalizuje także fakt posiadania dzieci, nadaje status prawny wspólnocie majątkowej rodziny – reguluje zachowania zarówno w rodzinie jak i poza nią.

4. Funkcje socjopsychologiczne:

   • Funkcja socjalizacyjna- jest jedną z największych funkcji tej instytucji społecznej. Polega ona na wprowadzeniu dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz interakcja małżonków. Socjalizacja potomstwa odbywa się  przez przekazywanie wiedzy o  świecie przyrody i społecznym, przekazywanie umiejętności instrumentalnych jak np. posługiwanie się przedmiotami będącymi/ wytworem ludzkiej kultury, wpajanie wzorców zachowania, internalizacja norm i wzorów społecznego zachowania. Polega również na wprowadzaniu dziecka w kulturę: zapoznawanie z wytworami sztuki, nauki, techniki, religii, jak również polega na udrażnianiu określonego systemu wartości, który z kolei stymuluje motywację do działania, zachowania, postępowania, wytycza cele indywidualne i społeczne, podsuwa środki do realizacji. Socjalizacyjna funkcja rodziny jest niezmiernie ważna dla społeczeństwa. Od określonych postaw i wysiłków rodziców zależy w znacznej mierze kształt osobowości i postępowanie jednostek następnego pokolenia. Ważne jest dla społeczeństwa, aby rodzina należycie wypełniała swe zadania socjalizacyjne.

   • Funkcja kulturalna- zapoznanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, wpojenie norm i skali wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne rodziny, nauczenie młodzieży korzystania z treści kulturowych i mawianie ich w gronie rodziny (np. wspólne oglądanie telewizji i komentowanie programu lub dyskusja nad przeczytaną książką).

   • Funkcja rekreacyjno-towarzyska- dom rodziny jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie i o nawiązanie kontaktów towarzyskich. Dom rodziny jest miejscem wypoczynku -  azylem do którego po spełnieniu codziennych obowiązków możemy się skryć. W domu następuje rozładowanie napić psychicznych powstałych w życiu pozarodzinnym.

   • Funkcja emocjonalno-ekspresyjna - przez tę funkcje realizowane są potrzeby akceptacji, bezpieczeństwa , miłości ( krąg osób kochanych i kochających), oraz wyrażanie własnej osobowość, eksponowania swej indywidualności, swoich postaw i poglądów.

1. Funkcje rodziny wg Stanisława Kawuli

Stanisław Kawula  wyróżnia cztery podstawowe funkcje rodziny:

1. Biologiczno- opiekuńczą

   • Małżeństwo monogamiczne ; stanowiące podstawę ówczesnej rodziny jest społecznie uznawana instytucja obcowania seksualnego i przyczynia się przede wszystkim  do zachowania ciągłości biologicznej każdego narodu.

   • Rola małżonków nie kończy się jednak z chwilą narodzenia dziecka.

   • Opiekowanie się dzieckiem, tj. zapewnienie mu odpowiednich warunków rozwoju fizycznego, m.in. dostarczanie należytego pożywienia, odpowiedniego ubrania, zapewnienie warunków snu i wypoczynku, ochrona przed niebezpieczeństwem itd., należy do  głównych obowiązków obojga rodziców.

2. Kulturalno- towarzyska

• Organizacja wypoczynku dla dzieci, zabawy, rozrywki, odbioru dóbr kulturalnych itd.   należy  do zasadniczych treści życia rodzinne

1. Ekonomiczna

• Służy zaspokojeniu potrzeb materialnych (jedzenie, ubranie, mieszkanie).

• Każdy członek rodziny ma swój wkład w zasilanie domowego budżetu.

• Rodzice czerpią dochody przez pracę, dla dzieci z kolei to nauka jest swoistą inwestycją w przyszłość.

• Szczególnie w społeczeństwach dawnych, ale też współcześnie - stan posiadania rodziców, ich miejsce zamieszkania i poziom wykształcenia decydowały o karierze i drodze życiowej ich dzieci.

1. Wychowawcza

   • Funkcja ta przygotowuje dzieci do samodzielnego życia oraz do pełnienia w nim odpowiednich ról.

1. Funkcje rodziny wg Marii Ziemskiej

Funkcje rodziny można rozważać z dwóch punktów widzenia:

• Mianowicie zadań spełnianych  na rzecz społeczeństwa oraz

• Zadań wobec swych członków.

Rodzina jako mikrostruktura spełnia zadania na rzecz makrostruktury, zaspakaja potrzeby ogólnospołeczne, narodowe do których należą;

1. Funkcja prokreacyjna

   • Dostarcza nowych członków nie tylko dla własnej grupy, ale i dla całego społeczeństwa.

2. Funkcja produkcyjna

   • Dostarcza  społeczeństwu pracowników i wspomagając siły twórcze i wytwórcze choć w sposób inny w stosunku do wzorów z ubiegłych wieków, gdy warsztat produkcyjny znajdował się na terenie domu.

3. Funkcja usługowa- opiekuńcza

   • Zapewnia wszystkim członkom codzienne usługi (wyżywienie, czystość mieszkania, odzieży itp. oraz opiekę tymże członkom rodziny; którzy nie są samodzielni wskutek choroby, wieku- jak dzieci i starcy- czy w skutek kalectwa bądź z innych przyczyn).

4. Funkcja socjalizacyjna

   • Rodzina wprowadza w społeczeństwo nowych obywateli, przekazując im język, podstawowe wzory zachowania obowiązujące w danym społeczeństwie, zwyczaje obyczaje, wprowadza ich w świat wartości moralnych i wartości kultury.

   • Kontroluje przy tym zachowanie swych członków.

   • Funkcja ta przejawia się nie tylko w stosunku do dzieci, które dzięki wzrastaniu w rodzinie wrastają w społeczeństwo, ale i współmałżonków, gdyż proces dostosowania się ich w małżeństwie jest procesem socjalizacyjnym.

5. Funkcja psychohigieniczna

• Zapewnia członkom poczucie stabilizacji, bezpieczeństwo, równowagę emocjonalną, możliwość wymiany emocjonalnej, a także warunki do rozwoju osobowości.

• Rodzina przyczynia się zatem do wzmocnienia równowagi psychicznej, dobrego nastroju swych członków, którzy są obywatelami społeczeństwa.

• Najczęściej  określa się tę funkcje jako emocjonalną lub ekspresji uczuć, zrozumienia i uznania lub rozładowania napięć emocjonalnych bądź funkcji stabilizującej, zapewniającej członkom rodziny poczucie bezpieczeństwa itp.

• Rodzina zaspakaja inne potrzeby swoich członków takie jak: .biologiczne, ekonomiczne, psychospołeczne.

• Zaspakajanie tych potrzeb w obrębie rodziny wiąże się z wyżej wymienionymi zadaniami na rzecz makrostruktury.

1. Funkcje rodziny wg Franciszka Adamskiego

Adamski dokonuje dwojakiego wyodrębnienia funkcji pełnionych przez rodzinę:

• Uwzględniając znaczenie rodziny jako grupy i instytucji społecznej oraz

• Biorąc pod uwagę aspekt trwałości i zmienności owych funkcji, a przez to ich znaczenia dla samej rodziny.

Podział z uwzględnieniem znaczenia rodziny jako grupy i instytucji społecznej:

• Funkcje instytucjonalne, dotyczące rodziny i małżeństwa jako instytucji społecznych, do których należą:

• Funkcja prokreacyjna albo biologiczna, podtrzymująca ciągłość społeczeństwa;

• Funkcja ekonomiczna, polegająca na dostarczaniu dóbr materialnych rodzinie;

• Funkcja opiekuńcza, zabezpieczająca członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych;

• Funkcja socjalizacyjna, polegająca na wprowadzaniu członków rodziny w życie społeczne i przekazywaniu im wartości kulturowych;

• Funkcja stratyfikacyjna, gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy oraz wyznaczająca ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej;

• Funkcja integracyjna, będąca funkcją społecznej kontroli zachowań poszczególnych członków rodziny.

• Funkcje osobowe, dotyczące rodziny jako grupy społecznej, w skład których wchodzą:

• Funkcja małżeńska - zaspokajająca potrzeby życia intymnego małżonków;

• Funkcja rodzicielska - zaspokaja potrzeby uczuciowe rodziców i dzieci;

• Funkcja braterska - zaspokajająca potrzeby uczuciowe braci i sióstr.

Funkcje rodziny rozważane z punktu widzenia ich trwałości i zmienności oraz ich znaczenia dla rodziny, F. Adamski podzielił na:

• Funkcje istotne (pierwszorzędne), do których zaliczył:

• Funkcję prokreacyjną;

• Funkcję socjalizacyjną;

• Funkcję miłości.

• Funkcje akcydentalne (drugorzędne) obejmujące:

• Funkcję ekonomiczną;

• Funkcję opiekuńczą;

• Funkcję stratyfikacyjną;

• Funkcję rekreacyjną;

• Funkcję religijną.

IV Typy rodzin

1. S. Kawuli

• Biorąc pod uwagę niejednakowy poziom funkcjonowania wychowawczego rodzin zamieszkujących określone środowisko (typ rodziny ze względu na dominującą cechę):

• Rodzina wzorowa - tworzy maksymalne warunki wychowawcze i stale podnosi swój poziom wychowawczy,

• Rodzina normalna – zapewnia jednostce warunki wszechstronnego rozwoju,

• Rodzina wydolna wychowawczo – warunki wychowania i ich ogólne funkcjonowanie bywa zachwiane,

• Rodzina niewydolna wychowawczo - występują zaburzenia we współżyciu rodzinnym, najczęściej są to rodziny niekompletne,

• Rodzina patologiczna – członkami takiej rodziny są osoby pozostające w stałej kolizji z prawem i moralnością, stanowiące margines społeczny; z rodziny takiej wywodzi się największy odsetek dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie

S. Kawula, Próba pedagogicznej typologizacji rodzin, w: Pedagogika rodziny, S. Kawula,

• Kryterium- poziom funkcjonowania współczesnych rodzin ( za W. Ambrozikiem):

• Rodziny normalne,

• Rodziny zdezorganizowane,

• Rodziny zdemoralizowane,

Z książki „Pedagogika rodziny”

1. A. Kwak

• Kryterium liczby osób żyjących w małżeństwie:

• Monogamiczna ( 1 mąż, 1 żona)

• Poligamiczna ( 1 mąż, wiele żon)

• Małżeństwo grupowe

• Kryterium doboru małżonków:

  • Małżeństwo endogamiczne (dobór małżonka z tego samego środowiska)

  • Małżeństwo egzogamiczne ( z różnych klas)

• Ze względu na sposób dziedziczenia pozycji społ., nazwiska. majątku:

  • Matrylinearna (mąż przyjmuje majątek, nazwisko od żony)

  • Patrylinearna ( od ojca)

• Ze względu na liczbę pokoleń:

  • Dwupokoleniowa ( rodzina i ich dzieci)

  • Wielopokoleniowa

• Ze względu na strukturę rodziny:

  • Pełna (ojciec i matka):

    • Pełna biologicznie

    • Rekonstruowana ( po rozbiciu, po rozwodzie z mężem lub żoną)

    • Adopcyjna

    • Zastępcza

    • Kontraktowa (czasowa opieka)

  • Niepełna:

    • Ze względu na śmierć jednego z rodziców

    • Z powodu rozwodu

    • Czasowo niepełna ( z powodu wyjazdu, charakteru pracy np. Marynarska, kara w wiezieniu, choroba i długotrwały pobyt w szpitalu)

    • Rodzina samotnej matki, samotnego ojca

• Ze względu na źródło utrzymania:

  • Chłopska,

  • Robotnicza,

  • Inteligencka,

  • Biznesmenów

• Ze względu na liczbę dzieci:

  • Małodzietna (1, 2, 3)

  • Wielodzietna (4 i wyżej)

• Ze względu na zamożność

  • Bardzo zamożna,

  • Zamożna,

  • Niezamożna,

  • Biedna,

  • Uboga

• Ze względu na władzę w rodzinie

  • Patriarchalna (ojciec)

  • Matriarchalna (matka)

  • Egalitarna (demokratyczna)

• Ze względu na stosunek do pracy zawodowej

  • Tradycyjna ( ojciec pracuje zawodowo, matka zajmuje się domem)

  • Rodzina w której dwoje małżonków pracuje zawodowo, a domem zajmuje się osoba trzecia

  • Rodzina, w której oboje pracują i jednocześnie zajmują się domem (11)

• Ze względu na wariant małżeństwa (za T. Szlendakiem)

  • Monogamiczne,

  • Poligamiczne

Z książki A. Kwak „Rodzina w dobie przemian”

1. Kryteria i typy rodzin wg. Tyszki

• Kryterium liczby osób żyjących w małżeństwie:

  • Monogamiczna (1 mąż, 1 żona)

  • Poligamiczna:

    • Poligynia (małżeństwo jednego mężczyzny z wieloma kobietami)

    • Poliandria (małżeństwo jednej kobiety z wieloma mężczyznami)

• Kryterium doboru małżonków:

  • Małżeństwo endogamiczne (małżonkowie wywodzą się z tego samego środowiska)

  • Małżeństwo egzogamiczne (małżonkowie wywodzą się z różnych środowisk)

• Kryterium miejsca zamieszkania małżonków:

  • Małżeństwo matrylokalne (małżonkowie zamieszkują w domu rodziców żony)

  • Małżeństwo patrylokalne (małżonkowie zamieszkują w domu rodziców męża)

  • Małżeństwo neolokalne (małżonkowie zamieszkują w miejscu zlokalizowanym poza domostwami ich rodziców)

• Kryterium dziedziczenia pozycji społecznej, nazwiska, dóbr materialnych:

  • Matrylinearna (dziedziczy się dobra po linii żeńskiej)

  • Patrylinearna (dziedziczy się dobra po linii męskiej)

• Kryterium źródła utrzymania:

  • Chłopska

  • Robotnicza

  • Inteligencka

  • Biznesmenów

• Kryterium zamożności:

  • Bardzo zamożna

  • Zamożna

  • Niezamożna

  • Biedna

  • Uboga

• Kryterium prestiżu i władzy:

  • Patriarchalna (dominującą pozycję posiada ojciec, cieszy się on najwyższym autorytetem, sprawuje władzę i kontrolę, kieruje całkowicie rodziną i reprezentuje ją na zewnątrz)

  • Matriarchalna (władzę sprawuje matka i posiada ona najwyższy autorytet)

  • Egalitarna (partnerska, demokratyczna; obowiązuje równość praw, decyzji i zakresów kompetencji męża i żony; rodziny te są charakterystyczne dla współczesnego społeczeństwa)

  • Pajdocentryczna („władzę” sprawuje dziecko)

• Kryterium rodzaju pokrewieństwa członków wchodzących w skład grupy rodzinnej:

  • Rodzina mała (nuklearna, podstawowa; składa się ze współmałżonków i ich dzieci; jest to typ rodziny dwupokoleniowej o zredukowanej liczbie członków)

  • Rodzina duża (poszerzona, wielopokoleniowa; składa się z dwóch lub większej liczby rodzin nuklearnych, podporządkowanych organizacyjnie jednemu kierownictwu rodzinnemu; pod jednym dachem mieszka kilka pokoleń, uznających patriarchalną władze ojca rodziny; niektórzy socjologowie utrzymują, że muszą być co najmniej trzy pokolenia i mogą w skład rodziny wchodzić krewni z linii bocznej, którzy również są połączeni wspólnotą majątkową)

  • Zredukowana rodzina duża (składa się najczęściej z męża, żony, ich dzieci i rodziców, czasem też rodzeństwo któregoś z małżonków; władza nie spoczywa w rękach najstarszego mężczyzny)

  • Rozproszona rodzina duża (kilka gospodarstw domowych, rodzin, mieszkających oddzielnie, ale tworzących spójny krąg rodzinny oparty na więzach pokrewieństwa i powinowactwa)

• Kryterium liczby dzieci:

  • Małodzietna (1, 2 dzieci)

  • Wielodzietna (3 i więcej dzieci)

• Kryterium liczby pokoleń:

  • Dwupokoleniowa (rodzina i ich dzieci)

  • Wielopokoleniowa

• Kryterium struktury rodziny:

  • Pełna (ojciec i matka):

    • Pełna biologicznie

    • Rekonstruowana (po rozwodzie, po śmierci jednego z małżonków)

    • Adopcyjno – przysposobiona (małżonkowie często nie mogą mieć dzieci)

    • Zastępcza (może być spokrewniona z dzieckiem lub obca):

      • Trwała (często rodzina)

      • Kontraktowa (czasowa opieka)

  • Niepełna:

    • Osierocona (z powodu śmierci jednego z rodziców)

    • Rozbita (z powodu rozwodu)

    • Czasowo niepełna (z powodu wyjazdu, pracy, choroby, pobytu w więzieniu jednego z rodziców)

  • Niepełna biologicznie (matka/ojciec samotnie wychowuje dziecko, rodzina samotnej matki/ojca.

Z. Tyszka, Rodzina, w: Encyklopedia Pedagogiczna,
W. Pomykało (red.), Warszawa 1993, Fundacja „Innowacja”, ss. 696 – 697.

VI WYCHOWANIE I SOCJALIZACJA

Wychowanie

Wg. Wincentego Okonia

• Świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, a wychowawcą.

• Celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

• Zmiany te obejmują zarówno stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celów życia.

• Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem:

  • Świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji (m.in. Rodziców, nauczycieli, rodziny, szkoły, organizacji społeczno – politycznych i kulturalnych);

  • Systemu wychowania równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania;

  • Wysiłków jednostki nad kształtowaniem własnej osobowości.

Wg. Stanisława Kawuli

• Wychowanie w najszerszym rozumieniu tego słowa jest procesem wdrażania młodych pokoleń do życia w społeczeństwie.

• Działalność wychowawcza rodziny zapoczątkowuje ten proces, który w dalszym ciągu jest przyjmowany przez szkołę i inne instytucje wychowawcze, wzmacniany przez wpływy środowiska (dalszego i bliższego) oraz przez aktywność własną jednostki.

• Wychowanie w rodzinie może mieć charakter:

  • celowy,

  • planowy

  • świadomy ze strony rodziców (refleksyjny),

• Podobnie jak w instytucjach wychowania bezpośredniego (np. w szkole) oraz może odbywać się w sposób przygodny i samorzutny (bezrefleksyjny).

• Wychowanie rodzinne jest warunkowane różnorodnymi czynnikami, ujmowane w trzech zasadniczych grupach:

  • Czynniki ekonomiczno – wychowawcze,

  • Czynniki kulturalne,

  • Czynniki psychopedagogiczne.

• Można też wyróżnić bardziej szczegółowe zakresy warunków wychowawczych w rodzinie i wówczas poza zespołami warunków psychopedagogicznych i kulturalnych analizujemy warunki:

  • Demograficzno – strukturalne,

  • Społeczno – zawodowe

  • Materialno – bytowe.

• Z tego powodu należy upatrywać związków niedostatków w funkcjonowaniu rodzin, charakteryzujących się istotnymi zaburzeniami w sferze warunków z raczej niskim poziomem wychowania rodzinnego i jego niezadowalającymi efektami. I chociaż brak zazwyczaj prostych zależności to tendencje korzystne bądź mniej korzystne są widoczne.

Wg. Andrzeja W. Janke:

• Terminologia dotycząca stosunków (relacji) pedagogicznych w rodzinie, łączących podmioty wychowawcze – wychowujących i wychowywanych – jest różnorodna.

• W piśmiennictwie pedagogicznym funkcjonują różne określenia wychowania w obrębie rodziny oraz procesów i zjawisk z nim związanych.

• Chodzi o uświadamianie sobie całej złożoności procesu kształtowania się człowieka, jako jednostki ludzkiej oraz miejsca i roli wychowania i samowychowania w tym procesie.

• Specyfiką wychowania rodzinnego jest to, ze kojarzy w sobie: wpływy oparte na refleksji i bezrefleksyjne; działania o charakterze oddziaływania i współdziałania; naturalność więzi rodzinnej z wtórnością więzi nie bazujących na małżeństwie, pokrewieństwie bądź powinowactwie; swoistość, niepowtarzalność i intymność życia rodzinnego ze społeczną otwartością i konsekwencjami instytucjonalnego charakteru rodziny; poczucie wspólnotowej jedni z indywidualnością interesów poszczególnych członków.

Socjalizacja

Wg. Wincentego Okonia

• Od łac. Socialis — społeczny

• Ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do czynienia z jednostki istoty społecznej, tj. Umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa;

• Ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

Socjalizacja według Antoniny Kłoskowskiej 

• Pojęcie szersze od wychowania, bo obejmuje, „oprócz zamierzonych wpływów wyspecjalizowanych instytucji, grup i osób, działania niezamierzone, oddziaływania urządzeń i instytucji pozornie nie mających związku z procesem kształtowania jednostki, działania społeczne, jak również wpływ materialnego aparatu kultury”¹⁰.

• Socjalizacja nie kończy się w dzieciństwie, obejmuje jako akulturacja dorosłość, gdy emigrant wchodzi w obcą kulturę etniczną; w węższym rozumieniu socjalizujemy się wchodząc do każdego nowego środowiska. 

Socjalizacja według Williama I. Thomasa 

• To proces rozwijania przez jednostkę zdolności do świadomej adaptacji.

Florian Znaniecki

• Socjalizację definiuje jako wchodzenie w kulturę.

Stefan Baley, Denis H. Wrong

• Socjalizację definiuje jako wchodzenie w role społeczne między innymi.

Zbigniew Skorny

• Socjalizację definiuje jako kształtowanie osobowości, jako proces przyswajania wzorów. 

Marian Filipiak

• Socjalizacja to zarówno proces obiektywny (społeczeństwo przekazuje; subiektywny – proces przebiegający w jednostce).

Socjalizacja według Jana Szczepańskiego

• „Ogół procesów nabywania pod wpływem otoczenia społecznego dyspozycji psychicznych czyniących jednostkę zdolną do życia w społeczeństwie cywilizowanym… w zbiorowości, umożliwia porozumiewanie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy, jak się zachowywać, by osiągnąć cele życiowe.

BADANIA ILOŚCIOWE DOTYCZĄCE RODZINYZ. TYSZKA „Z METODOLOGII BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH NAD RODZINĄ”

Ilościowe ujmowanie zjawisk społecznych

• Przez ilościowe ujmowanie zjawisk społecznych rozumiemy ich „liczenie”, ich charakterystykę przy pomocy liczb.

• Analiza ilościowa pozwala na zmierzenie zależności głównych, szczególnie interesujących nas zmiennych, które jednocześnie dzięki analizie jakościowej są określone kontekstowo i wyjaśniane przez charakterystykę rządzących nimi mechanizmów.

• Materiały do analizy ilościowej uzyskujemy przez stosowanie wywiadów kwestionariuszowych, skal postaw oraz poprzez czerpanie liczbowych danych z różnych dokumentów urzędowych.

Metoda statystyczna

• Metoda ta polega na typowym dla współczesnej socjologii ilościowym, liczbowym ujmowaniu zjawisk społecznych i psychospołecznych.

• Odzwierciedla ona nasilenie i częstotliwość występowania określonych zjawisk w rodzinie lub częstotliwość występowania określonego typu rodzin w szerszych strukturach społecznych czy społeczeństwie globalnym.

Badania ilościowe nad rodziną

• Są niezbędne, jakkolwiek nie wszystkie zjawiska w życiu rodzinnym można przedstawiać w liczbach.

• Mierzyć można: liczebność rodziny, jej dzietność, elementy jej materialnej sytuacji, częstotliwość występowania określonych struktur rodziny i różnych jej typów.

• Do aspektów życia rodzinnego ulegających już zniekształcającym poniekąd uproszczeniom w trakcie ilościowego, statystycznego ujmowania, należy sytuacja kulturalna rodziny i jej kulturalny poziom, świadomość członków rodziny dotycząca współżycia rodzinnego.

• Należy unikać stosowania arbitralnych liczbowych wskaźników dla nieprzeliczalnych zjawisk życia rodzinnego, jak problemy miłości rodzinnej i więzi emocjonalnej, interakcji oraz ekspresji osobowości.

Polskie badania socjologiczne dotyczące rodziny

• Rodzinami chłopskimi na naszych ziemiach i na emigracji w Stanach Zjednoczonych zajmował się Florian Znaniecki.

• Z okresu przed I wojną św. Pochodzą także wcześniejsze prace etnosocjologiczne Ludwika Krzywickiego, w których poruszał on m.in. problematykę rodziny.

• Socjologiczne lub socjologizujące badania nad rodziną kontynuowane były w ramach socjologii wsi i etnografii (Józef Chałasiński), socjologizującej pedagogiki (Z. Mysłakowski) oraz w ramach kręgu problematyki, którą można by nazwać „sprawy socjalne” (F. Znaniecki, L. Krzywicki).

J. Chałasiński opracował książkę „Młode pokolenie chłopów”

• Stanowi obraz tradycyjnej polskiej rodziny chłopskiej, jej wewnętrznych konfliktów i stopniowych przeobrażeń.

• Z. Mysłakowski zajął się charakterystyką rodziny wiejskiej w jej aspekcie wychowawczym, również rodziną małomiasteczkową i nauczycielską.

• L. Krzywicki rozpoczął gromadzenie życiorysów robotników, chłopów, bezrobotnych, emigrantów, które były następnie publikowane lub wykorzystywane w opracowaniach przedstawiających tragiczny niejednokrotnie los autorów życiorysów i ich rodzin.

• W latach 1963-1971 ukazało się ponad 15 książek o rodzinie.

• W połowie lat 60. Powstał w Warszawie Ośrodek Badań nad Rodziną Współczesną zajmujący się głównie gromadzenie i wymianą informacji oraz organizowaniem naukowych dyskusji.

• W 1970 r. powołano do życia Ogólnopolską Sekcję Socjologii Rodziny Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, która poza inicjowaniem dyskusji i ogólnopolskich zebrań poświęconych socjologicznej problematyce rodziny starała się inspirować określone badania oraz utrzymywać kontakty z zagranicznymi ośrodkami zajmującymi się rodziną.

Socjologią rodziny zajmują się w Polsce głównie trzy ośrodki socjologiczne:

1. Warszawski (j. Piotrowski, d. Markowska, b. Łobodzińska, j. Komorowska)

2. Katowicko-krakowski (w. Mrozek, f. Adamski, r. Siemieńska, n. Chmielnicki)

3. Poznański (Z. Tyszka z zespołem doktorantów).

PROFESOR TYSZKA JAKO KOORDYNATOR OGÓLNOPOLSKICH PROGRAMÓW BADAWCZYCH

• Pierwsze poważne przedsięwzięcie mające na celu urzeczywistnienie wieloaspektowych i interdyscyplinarnych badań zostało podjęte przez Profesora w ramach problemu międzyresortowego na temat „Rodzina w okresie budowy rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego w Polsce” – realizowanego pod Jego kierunkiem w latach 1976-1980”.

• W ramach tego programu prowadzone były badania analizujące stan życia rodzinnego w Polsce, jego podstaw ekonomiczno-społecznych, podstaw makrostrukturalnych, oraz mikrostrukturalnych, psychologicznych, prawnych, kulturowych oraz aksjologicznych uwarunkowań w okresie budowy rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego.

• Drugim ważnym przedsięwzięciem był program węzłowy kierowany przez Profesora w latach 1981-1985 i brzmiał: „Stan i przeobrażenia rodziny polskiej w latach 1976-1985”. Pierwsze rezultaty badań skupionych w tym problemie zostały opublikowane w pracy zbiorowej „Rodzina a struktura społeczna”.

• Trzecim programem badawczym koordynowanym przez Profesora był Centralny Program Badań Podstawowych zatytułowany „Stan i przeobrażenia współczesnych rodzin polskich”.

• Po zakończeniu ostatniego programu badań Profesor odczuwał osobistą satysfakcję, że stworzona przez niego koncepcja badań interdyscyplinarnych doczekała się realizacji i że zastosowane założenia poznańskiej socjologicznej szkoły badań nad rodziną okazały się tak przydatne do analizy porównawczej różnych typów rodzin polskich oraz umożliwiły poznawanie różnych aspektów życia rodzinnego przez przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych.

ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE SZKOŁY BADAŃ NAD RODZINĄ – Z. TYSZKA

• Badania nad rodziną wymagały przyjęcia kilku założeń o charakterze metodologicznym, które stanowiłyby uzupełnienie do pewnych standardów, jakie przyjmuje się w badaniach nad grupami małymi.

• Podejmując studia, w których obiektem zainteresowań socjologa jest rodzina, możemy ją potraktować jako jeden z czynników wpływające na interesujące nas zjawisko, możemy także skupić się na charakterystyce tego elementu struktury społecznej, albo też zastosować oba podejścia (prof. Tyszka opowiadał się właśnie za tym).

• Za sprawą jego badań powstawały prace, których celem było zarówno uchwycenie pewnego zjawiska społecznego w perspektywie wpływu, jaki ma na nie rodzina.

• Celem było również przygotowanie monografii pewnych kategorii rodzin.

• Trzon szkoły metodologicznej sformułowany został już w latach 70. Zawarte w niej były postulaty badawcze, odnoszące się do budowania teorii, jak i metodologii służącej później przeprowadzonym badaniom empirycznym.

Postulaty w badaniach nad rodziną:

1. Rodzina powinna być przedmiotem zainteresowań nie tylko socjologów, ale przedstawicieli innych dyscyplin naukowych, a zwłaszcza społecznych. Dzięki temu wiedza na temat rodziny obejmowałaby całe spektrum zmiennych, które wpływają na tę grupą społeczną, jednocześnie możliwe stałoby się pokazanie tych samych aspektów życia rodzin z punktu widzenia nie tylko socjologów, ale również psychologów, demografów czy ekonomistów. Taki sposób prowadzenia badań umożliwiał nie tylko postawienie diagnozy dotyczącej stanu współczesnych rodzin, ale także opracowanie wskazówek i zaleceń dla osób i instytucji, które przygotowywały projekty rozwiązań istotnych kwestii społecznych.

2. Badanie w sposób wieloaspektowy, a więc bez zawężania obszaru zainteresowań jedynie do danej płaszczyzny życia rodzinnego. Zdaniem prof. istniało 5 podstawowych sfer życia rodziny: bio-psychospołeczna, ekonomiczno-społeczna, społeczna, świadomościowa i kulturowa, które powinny być przedmiotem analizy. Dostrzeżenie multikauzalności każdego aspektu rodziny doprowadzić może do całościowego opisu i wyjaśnienia zjawisk, które w niej zachodzą. Ponadto należy prowadząc badania terenowe nad rodziną, posługiwać się jednocześnie wieloma technikami badawczymi, tak aby zebrane materiały mogły wzajemnie się uzupełniać.

3. Należy poddawać analizie zarówno obiektywną, jak i subiektywną sferę życia rodzin. Odnosi się to do konieczności zwracania uwagi na określone zachowania członków rodzin i skutki tych zachowań, ale także na świadomościowy aspekt życia rodzinnego.

4. Ujmowanie rodziny na tle miko-, mezo- i makrostruktury społecznej, z której pochodzi szereg zmiennych, warunkujących nie tylko cechy samej rodziny, ale także określającym charakter i aktywności społeczne, jakie podejmować mogą członkowie rodziny.

BADANIA JAKOŚCIOWE W PEDAGOGICE

• Posługując się jakościową metodą badań, badacz może dotrzeć w „ głąb” badanego zjawiska , a także poszerzyć perspektywę jego oglądalności (kontekst).

DWA PODEJŚCIA DO BADAŃ JAKOŚCIOWYCH W PEDAGOGICE

1. Jeżeli metodologię traktuje się jako wiedze o metodach badania naukowego i zasadach posługiwania się nimi, metody jakościowe będą uznane za dodatkowe i wówczas akceptuje się łączenie w jednym projekcie badawczym ubydwu rodzaju metod.

2. Jeżeli natomiast metodologię traktuje się jako rodzaj wiedzy o społecznych celach poznania naukowego i prawomocnych strategiach ich realizacji ( M.Malewski), wówczas przyjmuje się, że obejmuje ona:

- ontologiczną ( dotyczącą istoty przedmiotu badania),

- epistemologiczną ( dotyczącą procesu i efektu badania)

- metodyczną ( dotyczącą sposobów i reguł badania)

Wiedzę o sposobach poznawania świata. Proces badania jest wówczas nierozerwalnie związany z przyjętymi przez badacza założeniami na temat natury świata i własnych możliwości poznawczych. Badanie projektuje się ze świadomością przyjętych założeń ontologiczno-epistemologicznych. Taka sytuacja powoduje wykluczenie możliwości łączenia w jednym badaniu metod jakościowych i ilościowych, ponieważ nie można równocześnie zakładać istnienia i nieistnienia obiektywnego świata, obiektywności i subiektywności poznania, stawiać hipotez a początku procesu badawczego i równocześnie traktować je jako jego rezultat.

TEORETYCZNE KORZENIE JAKOŚCIOWEJ STRATEGII BADAŃ

• FENOMENOLOGIA- źródło poznania: doświadczenie rozumiane jako efekt uczestniczenia w czymś, odbycia pewnej drogi;

• Celem fenomenologii jest badanie zjawisk takimi jakimi one są.

  • Alfred Schutz zakładał, że celem badacza jest odkrywanie znaczeń, jakie światu nadają ludzie, a interpretacja, której dokonuje badacz jest procesem rekonstruowania modeli myślowych, jakimi posługują się ludzie w życiu codziennym.

• HERMENEUTYKA- jest metodą opisującą i interpretującą świat ludzki, który trzeba czytać niczym tekst.

• Celem poznania hermeneutycznego jest rozumienie.

  • Dilthey: Rozumienie- metodologiczna refleksja nad historycznym przebiegiem złączonych ze sobą zdarzeń.

  • Punkt wyjścia hermeneutycznego stanowi doświadczenie życia każdego pojedynczego człowieka w sensie jednostkowym jak i powiązaniu z całością.

• INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY- działanie ludzkie nie jest prostą reakcją na bodźce.

  • Bodziec od reakcji oddziela proces interpretacji sytuacji, dokonywany przez jednostkę.

  • Termin „interakcjonizm symboliczny” wprowadził do literatury H. Blumer interpretując koncepcję G. H. Meada.

• Główne założenia:

  • Ludzie działają w stosunku do rzeczy na podstawie znaczeń, jakie te rzeczy mają dla nich.

  • Znaczenie pochodzi „z” i powstaje „w” społecznej interakcji pomiędzy jednostkami.

  • Znaczenia nie mają stałej wartości, w trakcie interpretacji są modyfikowane.

• Osobowość jest wypadkową oddziaływań różnych elementów środowiska społecznego na życie jednostki, jest wyrazem istnienia w środowisku.

• Na osobowość jednostki składają się dwa aspekty:

  • KOLEKTYWISTYCZNY (me) który uosabia to, co w jednostce jest przejęte od innych, a więc powielanie zachowania, myślenie, posiadanie tych samych nawyków, reakcji, co wszyscy. Ten aspekt określa co upodabnia jednostkę do innych.

  • INDYWIDUALISTYCZNY (I) uosabia to, co w jednostce jest nieobliczalne, twórcze, jednostkowe, nieprzewidywalne. Ten aspekt czyni z człowieka osobę inną niż wszyscy, szczególną, niepowtarzalną.

• Dzięki wyżej opisanym trzem perspektywom teoretycznym badania jakościowe osadzone są na innych podstawach ontologiczno-epistemologicznych, niż badania ilościowe.

• Zarówno w fenomenologii, jak iw hermeneutyce ważną kategorią jest horyzont, który z jednej strony ogranicza możliwość widzenia zjawisk, z drugiej stwarza tło dla rozumienia tego co się dzieje.

• Drugą ważną kategorią dla wszystkich trzech podstaw teoretycznych badań jakościowych jest doświadczenie.

PRIDE

PRIDE sesja I

• Część I- Powitanie i omówienie planu sesji.

a) wzajemne poznanie się uczestników, omówienie planu sesji- opowiedzenie o sobie, o tym jak się trafiło na program PRIDE, dlaczego wykazuje się chęć opieki nad dziećmi, z czego jesteśmy zadowoleni czy dumni

b) dyskusja na temat umowy grupy.

• Część II- Kompetencje opiekunów zastępczych i rodziców adopcyjnych.

• Kategorie opiekuńcze:

1. zapewnienie odpowiedniej opieki i bezpieczeństwa

2. Zaspokojenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz kompensacja opóźnień rozwojowych

3. Wzmacnianie więzi między dziećmi a ich rodzinami

4. Umożliwienie dzieciom nawiązania bezpiecznych, pozytywnych i trwałych związków na całe życie. Ułatwianie dzieciom nawiązywania kontaktów rówieśniczych.

5. Praca z innymi członkami zespołu w celu rozwiązania problemu dziecka lub całej rodziny

• Część III- Zaznajomienie z programem PRIDE oraz oczekiwaniami wobec uczestników.

a) Określa wymagania prawne stawiane przed kandydatami na opiekunów zastępczych:

b) Adopcja podstawowe informacje:

c) Program PRIDE – Opis zapoznania

- oznacza - duma

- celem programu jest dzielenie się informacjami ważnymi dla rozwoju ludzi, tak aby mogli stać się nowymi i dobrymi rodzicami zastępczymi lub adopcyjnymi

- przygotowuje na doskonałe przygotowanie się do nowej roli, ale również pozwala im w upewnieniu się we własnej decyzji

d)Sesja pierwsza- informacje jak dokonuje się oceny oraz doboru rodzin zastępczych i adopcyjnych.

e) Proces obopólnej oceny i wydawania certyfikatów opiekunom zastępczym oraz oczekiwany rezultat szkolenia

• Część IV- Podstawowe pojęcia dotyczące rodzinnej opieki zastępczej - Wyjaśnianie:

a) Czym jest rodzinna opieka zastępcza

b) Co to jest placówka rodzinna?

c) Dlaczego dzieci i rodziny potrzebują rodzinnej opieki zastępczej i adopcji?

d) Kiedy i jak kieruje się dzieci do rodziny zastępczej lub adopcji?

e) Co to są kompetencje i dlaczego rodzice adopcyjni i rodzice zastępczy ich potrzebują?

f) Jakie są zadania ośrodka adopcyjno- opiekuńczego lub ośrodka rodzin zastępczych?

g) Jakie są największe problemy związane z rodzinną opieką zastępczą?

h) Jakie prawa mają opiekunowie zastępczy?:

i) Jakie są najważniejsze problemy związane z adopcją?

j) Co to pogotowia rodzinne?

PRIDE SESJA II

PRACA ZESPOŁOWA DLA ZAPEWNIENIA DZIECKU STABILIZACJI ŻYCIOWEJ

CZĘŚĆ 1 – Przypomnienie sesji I i omówienie sesji II

CZĘŚĆ 2 - Zapewnienie stabilizacji dzieciom w rodzinnej opiece zastępczej.

Objaśnienia:

• istotna rola rodziny i rodziców biologicznych w życiu dziecka

• różnica pomiędzy rodzicielstwem, opieką zastępczą i adopcją

• Wymienione zadania systemu pomocy dzieciom:

• Genogram

• Znaczenie wspomnień i pamiątek dla dziecka: ,,Pamiętniki życia dziecka” jako element stabilizacji życiowej

Techniki używane w sesji II;

Ćw1.- ,,Mój pierwszy raz na kolanach”- ponowne przeżywanie emocji związanych z dzieciństwem

Ćw2- ,, Rocznica ślubu rodziców”- nabycie wiedzy, jak i w jaki sposób rodzice wpłynęli na to, jacy jesteśmy.

Ćw3- ,,Mój genogram”- polega na sporządzeniu genogramu własnej rodziny i jego analizie, określenie jej mocnych i słabych stron.

Ćw4- ,, Moje pamiątki”- ma na celu uświadomienie rodzicom wagi dzieciństwa, przywołanie pamiątek takich jak np. zdjęcia, zabawki, stare listy.

Ćw5- ,, Moje plany”- istota planów, korzyści z planowania, plany dziecka.

CZĘŚĆ 3 - Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i poczucia własnej watości poprzez wzmacniające podejście do dzieci.

Ćwiczenie 7. Historia z życia dziecka z domu dziecka.

Cel:

- analiza przyczyn kryzysu

- znalezienie źródeł zachowania dziecka

Ćwiczenie 8. Mocne strony i potrzeby dziecka.

Cel:

- analiza mocnych stron dziecka

Część 4 – Praca zespołowa dla stabilizacji dziecka

1. Definicje i interpretacje

2. Praca zespołowa – czym jest i co obejmuje

Ćwiczenie 9 : Historia Czarka – opowiedzenie jego historii oraz próby wymyślenia rozwiązania

PRIDE sesja III

WIĘŹ

Omówienie

• Psychofizyczny rozwój dziecka - więzi i przynależności w tym procesie.

• Wykształcenia się więzi między dzieckiem a rodzicami biologicznymi, jak i również między dzieckiem a opiekunami zastępczymi.

• Budowanie więzi oraz zaspokajania potrzeb rozwojowych.

• Na jakim etapie rozwoju może być dziecko.

TECHNIKI:

• Wykorzystywane są trzy ćwiczenia:

  • „Moje imis”- historia swojego imienia;

  • „Beatka i Andrzej”- ćwiczenie to pokazuje świat widziany oczami dziecka z rodziny wyraźnie zaniedbanej oraz oczami dziecka, które otacza troska i miłość;

  • „Przenosiciel ludzi” – ćwiczenia pozwala na spojrzenie na świat przez pryzmat różnych nieoczekiwanych wydarzeń, które mogłyby dramatycznie odmienić nasze życie.

Podsumowanie, opisanie co przedstawiono w tej sesji.

PRIDE sesja IV

STRATA

• Co to jest strata? – omówienie

• TECHNIKI:

• Ćwiczenie 1 RZEŹNA MOJEGO ŚWIATA

  • Ćwiczenie to pozwala uzmysłowić sobie, z jakich osób i elementów składa się twój świat i co się dzieje, gdy ten układ ulegnie zachwianiu.

• Ćwiczenie 2 SZNURKI

  • To ćwiczenie przypomni nam, czym jest strata i jakie uczucia jej towarzyszą.

• Ćwiczenie 3 ETAPY PRZEŻYWANIA ŻALU PO STRACIE Wymiana etapów

• Ćwiczenie 4 TABEL HISTORII STRAT (OKRES, W KTÓRYM NASTĄPIŁA STRATA)

• Rodzaj straty (zdrowie, ważna osoba)

• Poczucie własnej wartości

• Okoliczności wystąpienia straty

• Udzielona pomoc – rozmowa z dzieckiem na temat, dlaczego tak się stało

• CELE TEJ SESJI:

• Zaspokajanie potrzeb rozwojowych i kompensowanie opóźnień

• Zaspokajanie potrzeb dzieci, które doświadczyły wielu poważnych strat

• Pomaganie dzieciom w opanowywaniu uczucia żalu i przezwyciężania jego skutków

• Sprawiamy, że dziecko czuje się bezpiecznie

• Pozwolenie dziecku na wyrażenie swoich uczuć

• Pomoc dziecku w przejściu od jednego odczuwania żalu do drugiego

PRIDE SESJA V

POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI A WZMACNIANIE WIĘZI RODZINNYCH

• Wyjaśnienia tytułu Poczucie własnej wartości i Wzmacnianie więzi rodzinnych.

• Cel sesji.

  • Celem tej sesji jest wzmacnianie w dziecku poczucia wartości przez rodzinę,

• Sesja piata ma służyć poczuciu własnej wartości dzieci:

  • Realizacja złożonych celów

  • Gotowość do radzenia sobie z problemami w życiu prywatnym i zawodowym

  • Ambicja

  • Otwartość w wyrażaniu uczuć

  • Komunikacja

  • Związki

  • Szacunek wobec innych

• Techniki:

  • Poczucie przynależności - Przynależność oznacza że dana osoba czerpie satysfakcje z powiązań

• Jak można wzmocnić ich poczucie przynależności? Omówienie, wymienienie możliwych wzmocnień poczucia przynależności.

  • Niepowtarzalność Dziecka - Posiadanie uczucia niepowtarzalności

  • Omówienie Jak pomóc uwierzyć w siebie dziecku z domu dziecka, które zamieszkało z nami jako z rodziną zastępczą?

  • Poczucie sprawstwa (władzy)

  • Jak pomóc takiemu dziecku w rodzinie zastępczej? Wymiana rozwiązań, pomysłów.

  • Wzorce (ludzie jako wzorce)

  • W jaki sposób mamy dać dzieciom w rodzinach zastępczych wzorce? Wymiana rozwiązań, pomysłów.

  • Ekomapa Przedstawia wszystkie najważniejsze osoby,

  • Pamiętnik życia dziecka”, stanowiący świadectwo przeszłości i teraźniejszości dziecka.

PRIDE SESJA VI - Dyscyplina z sercem

• Sesja szósta pod tytułem

  • ,,Dyscyplina z sercem’’ poświęcona jest dyscyplinie, czyli bardzo praktycznym metodom wychowawczym, które pozwolą nam lepiej zaspokoić potrzeby rozwojowe dzieci w opiece zastępczej.

• W tej sesji uwaga skupiona jest na

  • pozytywnej dyscyplinie opierającej się na wzmocnieniach i efektywnej komunikacji. Zawarte są w niej także porady dotyczące właściwego zachowania z potrzebą wzmacniania trwałych pozytywnych związków oraz poruszony jest temat przyczyn zachowań dziecka i o tym jak do niego dotrzeć bez stosowania przemocy fizycznej i słownej.

• W sesji pojawiają się dwa ważne pojęcia dla wychowania:

  • kara

  • dyscyplina.

• Celem tej sesji jest

  • wdrożenie w życie dziecka dyscypliny, której zadaniem jest rozwinięcie u niego samokontroli i zamiłowania do porządku. Zdyscyplinowana osoba to ktoś, kto potrafi się kontrolować i rządzi się systemem wewnętrznych zasad.

• Dyscyplinato długi proces, który ewoluować musi wraz ze zmieniającymi się potrzebami rosnącego dziecka.

• Kara może być elementem wpajania dyscypliny, ale nigdy głównym jej elementem.

• Kara jako główny element nigdy nie wpoi dziecku samokontroli.

• Kara oznacza, że dorosły zachowuje kontrolę, to może być konieczne w pewnych sytuacjach, lecz jako reguła pozbawia dziecko okazji do wzięcia odpowiedzialności za swoje zachowanie.

• Także sroga kara, stosowana bez miłości, czy zadająca ból fizyczny nie będzie efektywnym elementem wpajania dyscypliny.

W części trzeciej zakreślone jest znaczenie zachowań dziecka.

• Aby skutecznie zmienić jakieś niepożądane zachowanie, zdyscyplinować dziecku, musimy najpierw zrozumieć albo starać się określić znaczenie i cel tego zachowania.

• Zrozumienie znaczenia zachowania jest pierwszym krokiem, który pozwala nam odpowiednio zareagować na to zachowanie.

• Zbyt często reagujemy na samo zachowania, lekceważąc fakt, że każde zachowanie ma jakiś cel.

• Im bardziej zachowanie jest niemożliwe do zaakceptowania, tym większa możliwość, że zareagujemy na nie, nie zastanawiając się nad jego motywami.

• Kiedy całą energię poświęcimy na zmianę albo kontrolę nad zachowaniem dziecka, to dziecko znajdzie sobie inne zachowania aby zaspokoić swoje potrzeby.

• Na zachowanie ludzkie wpływa wiele czynników, m.in. wrodzone cechy dziecka, zarówno fizyczne jak i psychiczne, zachowania, których człowiek uczy się i które ceni są zdeterminowane przez jego wychowanie i społeczeństwo, ważne są warunki środowiskowe, stadium rozwoju dziecka i środowisko rodzinne. Zachowanie jest środkiem zaspokajania potrzeb, jest wyuczone i ma cel. Oprócz potrzeb podstawowych, pozwalających człowiekowi na przetrwanie i zachowanie życia, człowiek posiada potrzebę przynależności, bycia akceptowanym, potrzebę władzy i kontrolowania naszego otoczenia, potrzebę doświadczenia przyjemności i bycia wolnym.

Cztery błędne cele zachowania wg. JaneNelsen:

• Uwaga:Mam poczucie przynależności tylko wtedy, gdy zwracasz na mnie uwagę.

• Władza:Mam poczucie przynależności tylko wtedy, gdy wygrywam, kontroluję sytuację, lub przynajmniej nie pozwalam tobie wygrać.

• Zemsta:Rani mnie brak poczucia przynależności, ale przynajmniej też mogę zranić ciebie.

• Brak wiary w siebie: Poddaję się. Nie jestem w stanie uzyskać poczucia przynależności.

Według Nelsen najważniejsze jest

• ustalenie, który z błędnych celów został wybrany.

• Dzięki temu możemy skutecznie pomóc dzieciom w osiągnięciu prawdziwego celu: przynależności i znaczenia.

• W ustaleniu błędnego celu mogą pomóc dwie wskazówki: Reakcja uczuciowa, którą złe zachowanie dziecka wywołuje u dorosłego oraz reakcja dziecka, kiedy mówisz mu, żeby przestało się źle zachowywać.

• Wg. Nelsen ,, dziecko, które czuje wsparcie dorosłego, nie musi się źle zachowywać’’.

Część czwarta

• Zawiera opisy technik dyscyplinujących. Do niektórych metod dyscyplinowania dzieci należą:

• Ignorowanie złego zachowania dziecka,

• Dawanie wzoru pożądanego zachowania,

• Zmienianie otoczenia,

• Przekazywanie jasnych reguł i norm,

• Stosowanie przerw,

• Stosowanie naturalnych i logicznych konsekwencji,

• Pozwalanie dzieciom na ryzyko,

• Słuchanie.

• Przy wyborze techniki musimy zwrócić uwagę na wiele aspektów, m.in. na

  • zachowanie samo w sobie,

  • nasze uczucia w stosunku do tego zachowania,

  • charakter,

  • cechy i wiek dziecka,

  • cel zachowania,

  • gdzie dane zachowanie ma miejsce i kto jest jego świadkiem,

  • czynniki wpływające na nasze możliwości i chęci skutecznego reagowania oraz na naszą więź z dzieckiem.

• Głównym celem technik sterowania zachowaniem jest pomoc dziecku w odzyskaniu kontroli.

• Ważne jest wyrażenie oczekiwań, które stanowią fundament do wzmacniania samokontroli.

• Dobrze sprecyzowane oczekiwania wyznaczają dzieciom cel i pokazują zasady potrzebne do budowania i utrzymania samokontroli.

• Zasady są bardzo pożyteczne, pozwalają zapewnić ciągłość, przewidywalność i stabilność, których dzieci potrzebują, by czuć się bezpiecznie.

• Zasady mogą być stosowane przed wystąpieniem problemu lub w reakcji, gdy już powstaną. Zmiana powoduje u dzieci silne napięcie. Właśnie w stresie demonstrują najgorsze zachowania. Wprowadzenie zmian do otoczenia dziecka potrzebne jest, by pomóc mu osiągnąć sukces i bezpiecznie żyć. Pomoc dziecku w określeniu i nazywaniu potencjalnych uczuć jest częścią procesu uczenia dziecka, a gdy potencjalne uczucia zostały już określone, można zacząć z dzieckiem rozmowę na temat radzenia sobie z nimi.

,,Wbudowywanie sukcesu w rodzinie’’- techniki:

• Organizacja otoczenia, pomaga dziecku nauczyć się jak porządkować, dobierać i znajdywać swoje rzeczy i zwiększa jego samodzielność,

• Wzbogacanie otoczenia, sprawianie by świat dziecka był przystosowany do wieku i ciekawych rzeczy, czyli uczenie dziecka jak spędzać czas w samotności, rozwijać zainteresowania i koncentrować się,

• Wyciszenie otoczenia, stosowana wobec niemowląt szczególnie tych, które urodziły się z uzależnieniem od narkotyków, usuwa się wtedy z otoczenia źródła stymulacji np. światło, hałas, ruch, jaskrawe kolory,

• Przekierunkowanie np. wymiana niebezpiecznego elementu na bezpieczny,

• Dziecko odporne otoczenie, kontrolowanie otoczenia dziecka, np. raczkującego by nie stłukło wazonu,

• Nastolatko odporne otoczenie, zapewnienie bezpiecznego otoczenia sprzyjającego zdrowym zachowaniom,

Wykorzystanie komunikatu ,,Ja’’

• zmniejsza konfrontację i koncentruje się na pomocy dziecku w zrozumieniu, jakie są skutki jego zachowania i poniesienia za nie odpowiedzialności.

• Najlepiej jest jak uświadamiamy dziecku jak jego zachowanie wpływa na nas.

• Prawidłowy komunikat ,, ja’’ nie zawiera oskarżeń i wyraża zachowanie, jak ty się czujesz i konkretny wpływ na Twoje życie.

Kolejną techniką są naturalne i logiczne konsekwencje.

• Konsekwencje opierają się w dużej mierze na zrozumieniu reguł tego świata w odniesieniu do zachowania danej osoby.

• Polega ona na tym, że coś dzieje się w wyniku reguł przyrody i nikt nie musi tu nic robić.

• Np. dziecko pozostawiające rower na deszczu w końcu zrozumie, że się niszczy i pokrywa rdzą i zacznie go chować.

• Proces ten trwa dosyć długo i czasem może być kosztowny.

• Naturalne i logiczne konsekwencje można wykorzystać w sytuacji gdy dzieci mają nawyk zapominania, nie wywiązują się ze swoich obowiązków domowych oraz gdy niszczą zabawki lub ubrania.

• Logiczne konsekwencje są narzucane przez dorosłego jako skutek danego zachowania.

Czas na przemyślenie

• Celem jest pozwolenie dziecku na odzyskanie samokontroli, powstrzymanie nieodpowiedniego zachowania i umożliwienie dziecku przemyślenia danego zachowania i jego skutków.

• To nie jest kara.

• Czas na przemyślenie jest najbardziej narzuconą metodą wpajania dyscypliny i nie wolno jej ciągle wykorzystywać bo traci swą wagę i wartość.

Zasady reakcji na niepożądane zachowanie:

• Wykorzystać czas na pozbieranie się i odzyskanie kontroli,

• Dać dziecku szansę na zmianę zachowania,

• Ustalić miejsce na przemyślenia,

• Określić długość trwania czasu na przemyślenia,

• Po upływie czasu na przemyślenia skierować dziecko na pozytywną czynność.

Związek między poczuciem wartości i pozytywnym zachowaniem.

• Budowanie poczucia własnej wartości stanowi podstawę do wpajania dziecku dyscypliny.

• Nie możemy mówić o dyscyplinie, jeśli wpierw nie określimy, jaka więź nas łączy z dzieckiem oraz jak ta więź wpływa na samoocenę dziecka.

• Jeśli więc kara powoduje obniżanie poczucia wartości, to jest nią również nie tylko bicie, ale i przemoc psychiczna, w tym krytykowanie, obwinianie, rozkazywanie, arbitralne decyzje ,itd.

Nagrody i pochwały

• Rodzaje pochwał:

  • Pochwałą werbalna-mówimy, gdy jesteśmy zadowoleni,

  • Pochwała niewerbalna-gesty np. uśmiech, pochwała fizyczna-przytulenie, całus, podzielenie się pozytywnym uczuciem- powiedzenie dziecku o swoich uczuciach.

• Nagrody to zwyczajnie pozytywne reakcje na pozytywne zachowania.

• Namacalne nagrody to np. zabawka czy pieniądze.

• Nagroda musi być mała bo to gest akceptacji.

• Trzeba tu uważać aby nie wpoić dziecku, że musi być grzeczne żeby dostać prezent.

• Przywileje są nagrodą, pozwalająca dziecku na więcej wolności i możliwości np. późniejsze chodzenie spać. Zwiększanie odpowiedzialności jest podobne do przyznawania przywilejów.

• Dziecku można powierzyć odpowiedzialność za sprzątanie w pokoju.

• Zachęcanie do rozwijania zainteresowań i talentów to w rzeczywistości wspieranie dziecka w poszukiwaniu zainteresowań i uczestnictwa w nich.

Nie ignoruj ignorowania

• Ignorowania danego zachowania to po prostu udawanie, że go nie ma.

• Rodzic nie patrzy na to, nie odzywa się, nie odpowiada dziecku dopóki nie przestanie się źle zachowywać.

• Ignorowanie jest skuteczne gdy złe zachowanie było spowodowane chęcią zwrócenia na siebie uwagi.

• Ignorowanie jest brakiem reakcji więc nie zachęca do złych zachowań. Ignorowanie daje dziecku czas od namysłu.

• Zawsze trzeba je łączyć ze wspieraniem i zachęcaniem do pozytywnych zachowań.

Część V .

Opieka zastępcza lub adopcja dziecka o ekstremalnych albo nietypowych zachowaniach.

• Tu nakreślonej jest jak mamy zachować się w sytuacji kiedy trafi do nas dziecko z zaburzeniem zachowania ADHD, takie zachowania są wrodzone lub powstają na skutek nieodpowiedniego środowiska.

• Należy wyobrazić sobie reakcji przesadzonych, wydłużonych albo nieodpowiednich d o danej sytuacji czy etapu rozwoju dziecka, np. normalne jest, że niemowlęta moczą łóżko, zaś nienormalnym jest by w łóżko moczyła się nastolatka.

PRIDE SESJA VII

Dobra rozmowa

CELE SESJI

• Zdobycie umiejętności rozmowy z dzieckiem tak by wzmocnić relacje między opiekunem a dzieckiem, budowanie poczucia własnej wartości dziecka, zrozumienie potrzeb dziecka, umiejętność dogadywania się z dzieckiem.

TECHNIKI

• Ćwiczenie I jest to Poranki, powrót ze szkoły, wieczór

  • Ćwiczenie to ma na celu wrócić do swojego dzieciństwa, przypomnieć sobie własne poranki, powroty ze szkoły oraz wieczory jak byliśmy jeszcze dziećmi, zastanowić się nad tym jak wyglądało to w naszym dzieciństwie.

  • Ale ważne w tym ćwiczeniu jest też to jak my się wtedy czuliśmy, czy odpowiadało nam poranne powitanie , jakie zdania wprowadzały nas w dobry nastrój a jakie w zły.

  • Zastanowić się trzeba jaki jest tego wniosek, dla nas, dla przyszłych opiekunów.

  • JEST TO ĆWICZENIE KTÓRE MA NA CELU ODPOWIEDZIEĆ NA PYTANIE: JAK WITAĆ DZIECKO? JAK ZACZYNAĆ ROZMOWĘ?

• Ćwiczenie II NIEGRZECZNA KASIA

• Ćwiczenie to polega na odegraniu pewnych ról.

• Jedna osoba z uczestników zagra dziewczynkę która nie wróciła na czas do domu po szkole.

• Kilku uczestników spotkania wcieli się w rolę opiekunów tej dziewczynki.

• Jednak część osób będzie w roli opiekunów typu bardzo surowego, inni w role opiekunów typu zdecydowanie przeciwnego.

• Zadanie to ma na celu pokazanie różnych sposobów komunikacji z dzieckiem oraz efektów zastosowania tych metod.

• Ćwiczenie III 12 blokad komunikacji interpersonalnej

• Ćwiczenie polega na przytoczeniu 12 rodzaju wypowiedzi które mogą blokować komunikacje są to:

1. Wydawanie rozkazów

Np. przestań płakać. Nie jesteś już dzieckiem.

1. Ostrzeganie, groźba

Np. odezwij się jeszcze raz tak do mnie i pożałujesz.

1. Kazania, moralizowanie

Np. w twoim wieku to ja dobrze się uczyłam i byłam porządną dziewczyną

1. Doradzanie, proponowanie rozwiązań

Np. jak sobie lepiej zaplanujesz dzień i wszystkiego się nauczysz to na pewno dostaniesz dobry stopień z matematyki

1. Pouczanie

Np. pamiętaj do końca semestru są tylko trzy miesiące. Wiesz co będzie jak się nie poprawisz

1. Osądzanie, potępianie, krytykowanie

Np. jesteś po prostu leniwa i nic ci się nie chce. Potrafisz się tylko bawić. Nic z Ciebie nie będzie.

1. Przesadne chwalenie, wydawanie ocen pozytywnych

Np. jesteś przecież taka zdolna Kasiu, na pewno poradzisz sobie tą matematyką.

1. Wyzwiska, wyśmiewanie

Np. no i co leniuszku? Nie chce ci się chodzić do szkoły? Chcesz być głupsza niż wyglądasz?

1. Interpretowanie, diagnozowanie, analizowanie

Np. zachowujesz się tak bo chcesz zwrócić na siebie uwagę.

1. Uspokajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie

Np. Współczuje ci, dzieci z domu dziecka zwykle maja problem z nauką

1. Wypytywanie

Dlaczego jesteś taka leniwa?

1. Odwracanie uwagi, sarkazm , dowcipkowanie

Np. i co myślisz , że jak założysz jeszcze bardziej jaskrawą bluzkę to będziesz mądrzejsza?

• W ćwiczeniu tym trzeba zastanowić się jaki uczucia wywołują wypowiedzi charakterze którymś z podanych, jak może czuć się dziecko słyszące taki charakter wypowiedzi, uczestnicy muszą także podawać przykłady to każdego typu wypowiedzi.

ĆWICZENIE IV WSPÓŁCZUJĄCA ROZMOWA

• Ćwiczenie polega na wypełnieniu dialogu opiekun –dziecko, w którym dziecko informuję opiekuna, że stało się coś dla niego nieprzyjemnego .trzeba odpowiednio pokierować rozmową tak aby dziecko tego też złe nie odebrało.

ĆWICZENIE V DOBRA ROZMOWA Z KASIĄ

• Ćwiczenie polega na dobraniu się w małe grupy i napisaniu scenariusza rozmowy z Kasią, zgodnie z krokami aktywnego słuchania , omawianych wcześniej. Następnie wraz z trenerami zostaną posumowane pracę.

CZĘŚCI SESJI

• I Część

• Przypomnienie sesji 6 oraz plan sesji 7

• Jak rozmawiać z dzieckiem i jaki typ rozmowy będzie wzmacniał relacje ?

• II Część

• Jak nie rozmawiać

• Jak czuje się dziecko, które od rana jest bombardowane pytaniami ?

• Jak rozmawiać z dzieckiem

  • słuchać

  • mówić tak aby dziecko chciało słuchać

• Zadawane jest pytanie czy rodzic, opiekun powinien interesować się wszystkimi szczegółami z życia dziecka i czy ciągłe zadawanie pytań i kontrolowanie nie będzie ograniczało wolności i samodzielności dziecka.

• Słuchanie: najważniejsze zasady dotyczące słuchania:

  • być dostępnym dla dziecka

  • poświęcać mu cała swoja uwagę

  • traktuj na serio dziecko i jego problemy

  • nie prowadź śledztwa

  • bądź cierpliwy

  • jeśli pytasz rób to tak, aby dziecko zachęcić do szerszej odpowiedzi

  • nie przerywaj

  • dziecko nie zawsze potrafi precyzyjnie nazwać swoje uczucia, staraj się je rozszyfrować

  • jeśli pytasz, pytaj tak aby dziecko cię rozumiało

Podsumowanie blokad komunikacji

• Takimi utrudnieniami będą przede wszystkim każde nasze zdania, które wywołają w dziecku poczucie winy ( czyli obniża się poczucie wartości np. zadania typu czy Ty wiesz, jak mama się prze Ciebie martwi.

• Dziecko może odczuwać strach i zacząć się obwiniać jeśli takie zdania często się powtarzają dziecko przestaje na nie reagować.

• Bardzo złym sposobem jest również porównywanie dziecka np. z rodzeństwem czy innymi dziećmi np. popatrz na Piotrka, jak on pięknie potrafi pozmywać. A Ty ?

• III Jak rozmawiać ?

  • Metoda pięciu kroków w przypadku prostych problemów wychowawczych.

  • A.Faber i E. Mazlish proponują, aby w sytuacjach nieskomplikowanych, gdy chodzi o nakłonienie dziecka do wykonania prostych czynności o których dzieci wiedzą, że należą do ich obowiązków stosować ta metodę

    1. nazwij problem

    2. udziel krótkiej informacji

    3. przypomnij dziecku jednym słowem

    4. opisz, co czujesz- zaczynaj od ja a nie ty

    5. kiedy dziecko ciągle zapomina o tym czego od niego oczekujesz napisz liścik

• Czynniki ułatwiające komunikację:

1. słuchanie bierne (milczenie) bierne słuchanie może być niezwykle ważnym komunikatem bezosobowym (dziecko musi się wygadać czuję się wtedy zaakceptowane. Bierne słuchanie nie zaspokaja jednak w pełni potrzeb (nie upewnia ich, że dorosły naprawdę rozumie ich problemy.

2. Odpowiedzi potakujące – gesty takie jak skinienie głową, wychylenie się do przodu, uśmiech użyte w sposób właściwy dają dziecku do zrozumienia, że ich słuchamy tak jak różne sygnały słowne.

3. Słowa „klucze” zaproszenia do dalszej rozmowy – np. to interesujące mów dalej są bardzo skuteczne pokazują, że szczególnie ważne na samym początku rozmowy. Jednak nie można z nich korzystać zbyt często wtedy stają się nudne.

4. Aktywne słuchanie- najskuteczniejsza metoda komunikacji. Zakłada: współdziałanie z dzieckiem i potwierdzenie zrozumienia jego problemów np. dziecko: to dla mnie zbyt trudne, ja tego nie rozumiem opiekun: widzę, że jesteś zaniepokojony nadmiarem pracy.Aktywne słuchanie sprawia, że dziecko czuje się akceptowane i szanowane. Rozładowuje napięcie i pomaga dzieciom akceptować własne uczucia. Musi opierać się na empatii, zaufaniu i akceptacji.

Aby aktywne słuchanie było skuteczne, trzeba spełnić następujące warunki:

1. Opiekun musi ufać, że dzieci są zdolne do rozwiązywania własnych problemów (ułatwienie znalezienia rozwiązania problemu)

2. Opiekun musi umieć przyjmować uczucia dzieci nawet jeśli różnią się od jego uczuć

3. Opiekun musi pamiętać, że uczucia przemijają

4. Opiekun musi chcieć pomóc dzieciom w rozwiązywaniu ich problemów

5. Towarzyszyć dziecku przezywającemu problemy

6. Opiekunowie powinni zrozumieć, że dzieci rzadko zaczynają rozmowę od prawdziwego problemu

7. Opiekunowie muszą szanować prywatność i poufny charakter

Słuchanie odzwierciedlające:

• Nie oceniasz dziecka : nie mówisz, że wiesz co dziecko przeżywa.

• Po prostu jesteś aktywnym słuchaczem.

• Otwarta komunikacja w sytuacjach konfliktowych z dzieckiem.

• Sytuacja taka jak w ćw. Niegrzeczna Kasia jak się wtedy zachować.

• W takich sytuacjach mamy tendencje do egzekwowania naszej władzy i pokazywania dziecku kto jest silniejszy.

6 kroków postępowania daję szansę dużo skuteczniejszego efektu (można dojść do przyczyn zachowania dziecka oraz znaleźć akceptowane przez niego rozwiązanie okazać się prawdziwym przyjacielem

Krok 1 porozmawiaj z dzieckiem o uczuciach i potrzebach

Krok 2 porozmawiaj o twoich uczuciach i potrzebach

Krok 3 wspólnie zastanówcie się nad znalezieniem obopólnie korzystnego rozwiązania

Krok 4 oceńcie razem wszystkie pomysły

Krok 5 zadecydujcie, który pomysł się wam podoba

Krok 6 nie widać

Warunkiem przechodzenia od jednego kroku do następnego jest autorytet opiekuna, więź z dzieckiem i stosowanie zasad dobrej rozmowy.

Podsumowanie wiedzy o „dobrej rozmowie”

- używaj słów i zwrotów zrozumiałych dla dzieci

- okazuj zaufanie, szacunek, autentyczność i empatie

- spraw by twoja wypowiedź była pełna i dokładna

- uporządkuj myśli zanim się odezwiesz

- weź pod uwagę perspektywę dziecka tak byś mógł perfekcyjnie sformułować swoją wypowiedź

- przywłaszcz sobie wypowiedzi używając zaimków ja czy mój gdy przekazujesz swoje uczucia, myśli czy pomysły

- upewnij się czy twoje myśli i gesty nie są sprzeczne z tym co mówisz

- sprawdź czy twoje wypowiedzi są odbierane tak jak zamierzałeś

- słuchaj, słuchaj, słuchaj !!!

- zrozum, że nie ma nic złego w tym że jest cisza podczas rozmowy

- cały czas uważaj, utrzymuj kontakt wzrokowy, lecz unikaj gapienia się

- bądź wyczulony na dziecka przestrzeń osobistą

- spróbuj nie przerywać czy przeszkadzać dziecku

- unikaj myślenia o odpowiedzi zanim wysłuchasz wszystkiego co dziecko ma do powiedzenia

- unikaj oceniania czy dziecko ma rację czy nie zanim w pełni nie zrozumiesz jego wypowiedzi

- parafrazuj to co usłyszałeś od dziecka

- unikaj krytyki, obwiniania i etykietowania

- unikaj wygłaszania kazań, rozkazywania, rozkazywania i robienia wykładów

- spróbuj rozumieć i reaguj na niewerbalną komunikację dziecka „mowa ciała”

- używaj skutecznych pytań

IV Pochwały i zachęty

• Jak sprawić, aby pochwała brzmiała szczerze ?. Dobrze sformułowana pochwała daje możliwość dziecku dowiedzenia się czegoś konkretnego o nim samym. Dziecko słuchając często konkretnych pochwał wypowiadanych przez osobę, której ufa, uczy się jakie są jego umiejętności. Wzmacnia również w ten sposób swoje poczucie wartości

V Podsumowanie sesji- ćwiczenia

PRIDE SESJA VIII

WZMACNIANIE TRWAŁYCH WIĘZI

Etap I

• Sesja VIII poświęcona jest wzmacnianiu trwałych i pozytywnych związków dzieci, czyli głównie czwartej kompetencji.

• Zakład się tu, że rodzina opiekująca się dzieckiem to jego prawdziwi przyjaciele – rozumiejący jego potrzeby, a nie „właściciele”, którzy realizują potrzeby własne i „programują” przyszłość dziecka. ,

• Przyjaciel będzie troszczył się o dziecko, będzie dążył do: stworzenia warunków do powrotu dziecka do rodziny naturalnej, a gdy nie będzie to możliwe, do budowania więzi z dzieckiem pozostającym na dłuższy czas w rodzinie zastępczej, przejścia do rodziny adopcyjnej lub planowania usamodzielnienia dla dziecka.

• TECHNIKI

-dyskusje, rozmowy, przemyślenia,

-ćwiczenia insynuowanie różnych sytuacji,

-„zbieranie wspomnień”,

-diagram wiedza i nie wiedza dziecka o adopcji z punktu widzenia rodziny biologicznej i adopcyjnej,

-planowanie stałych rozwiązań.

etap II Rozmowa na temat:

1. Odejście dziecka do rodziny zastępczej, biologicznej, adopcji, wejście w dorosłe życie;

• Ćwiczenia: nagły ślub, dokąd może odejść dziecko

• Powrót do rodziny naturalnej jest możliwy, gdy:

• istnieje więź między dziećmi i rodzicami,

• rodzice są zdolni i chętni do opieki i wychowania dziecka i będą w stanie zaspokoić jego potrzeby;

• Opieka zapewniona przez rodzeństwo i innych krewnych jest możliwa, gdy:

• między dzieckiem i krewnymi istnieję więzi;

• krewni są zdolni i chętni do opieki i wychowania dziecka i będą w stanie zaspokoić jego potrzeby;

• dziecko postrzega krewnych jako stabilizację w życiu (może być mylące kiedy „ciocia” lub „babcia” staje się „mamusią”)

• Adopcja przez dotychczasową rodzinę zastępczą jest możliwa, gdy:

• rodzice nie są chętni lub zdolni, żeby wychowywać dziecko;

• opiekunowie zastępczy będą w stanie najlepiej zaspokoić jego potrzeby;

• pomiędzy dzieckiem a rodziną zastępczą wytworzyły się trwałe więzi uczuciowe;

• Adopcja przez inną rodzinę jest możliwa, gdy:

  • rodzice nie są chętni lub zdolni, żeby wychowywać dziecko;

  • dziecko potrzebuje więzi z inną rodziną, która może spełnić jego potrzeby rozwojowe;

• Długoterminowa rodzinna opieka zastępcza jest możliwa, gdy:

  • rodzice nie są chętni ani zdolni, żeby wychowywać dziecko, jednak odebranie im praw rodzicielskich nie leży w dobrym interesie dziecka;

  • potrzeby dziecka może spełnić rodzina zastępcza, do której dziecko czuje przywiązanie;

• Przygotowanie do dorosłego życia (plan usamodzielnienia) jest możliwe, gdy:

  • rodzice nie są chętni lub zdolni, żeby wychowywać dziecko;

  • opiekunowie zastępczy potrafią najlepiej spełnić potrzeby dziecka, zapewnić mu opiekę i stabilizację, aż będzie ono w stanie radzić sobie samo w codziennym, niezależnym życiu;

  • Ośrodek może koordynować udzielanie pomocy i wsparcia z rodzicami, krewnymi, opiekunami zastępczymi i innymi osobami, aby upewnić się, że młoda osoba opuści opiekunów zastępczych mając zapewnione miejsce, gdzie może mieszkać, pracę, umie żyć w społeczeństwie, ma rodzinę i przyjaciół;

• Uczucia, jakich mogą doświadczyć dzieci: radość, podekscytowanie, szczęście, strach, niepewność, zakłopotanie , złość, chęć wypróbowania opiekunów.

• Dzieci powracające do rodziców naturalnych:

  • są uzależnione od innych, nie czują się bezpiecznie, płaczą i są zmartwione;

  • są niespokojne,

  • sprawdzają czy mogą polegać na swoich opiekunach;

  • fantazjują, nie mogą się skoncentrować;

  • kradną coś z domu rodziny zastępczej by mieć coś tylko dla siebie;

  • są niepewne swoich uczuć do innych i tego, komu powinny być posłuszne.

1. Świadomość sumienia w momencie kiedy dziecko odchodzi,

   • praca w zespole, przypomnieć co się czuło w pierwsze dni samodzielnego życia, przedyskutować to na forum; ćwiczenie: moje odejście z domu

2. Uświadamianie jak ważna jest praca zespołowa w wychowywaniu dzieckaw rodzinie zastępczej;

   • Osiągnięcie stabilizacji życiowej i trwałych związków w życiu dziecka wymaga wspólnej pracy wielu ludzi. Członkowie zespołu posiadają różne umiejętności, stąd mogą sobie pomagać i uczyć się od siebie, czyli osiągnąć to, czego jedna osoba nie byłaby w stanie zrobić.

   • Posiadanie trwałych związków jest ważne, ponieważ:

     • ma się przeszłość, korzenie, kulturę;

     • ma się poczucie przynależności;

     • ma się poczucie własnej tożsamości i wartości;

     • daje poczucie bezpieczeństwa.

• Trwałe związki dzieci znajdujących się pod opieką zastępczą są zagrożone, ponieważ:

  • rodzice nie dadzą rady odzyskać opieki nad dzieckiem z powodów osobistych;

  • powody odseparowania dziecka mogły wpłynąć na jego zdolność do troski o innych i przyjęcia od innych opieki;

  • brak jest systemu wsparcia rodzin naturalnych

1. Uświadamianie uczuć dziecka kiedy zostaje odseparowane od rodziny biologicznej, czy kiedy się przeprowadza domu dziecka do rodziny zastępczej jak i w momencie odejściu od rodziny zastępczej, przy powrocie do rodziny biologicznej;

Odebranie czy zrzeczenie się praw rodzicielskich nie oznacza przerwania więzi i związków dziecka z rodzina naturalną.

Etap III – Wzmacnianie trwałych związków a adopcja

1. Adopcja

• Adopcja powoduje trwałe, prawne związki. Rodzice i dzieci są prawnie złączeni jako rodzina.

• Adopcja zawsze wiąże się z przerwaniem prawnym więzi w jednej rodzinie, tak, aby inna rodzina mogła być sformowana.

• Nawet, jeśli rodzice dobrowolnie zrzekli się praw rodzicielskich, ważne jest, aby wcześniej uzyskali poradę odnośnie wszystkich możliwych opcji i zastanowili się nad wpływem tej decyzji na ich życie.

• Jeśli dziecko znajduje się już pod opieką zastępczą, rodzice mogą zdecydować się na oddanie go do adopcji.

• Zasada ciągłości w życiu rodzinny dziecka wymaga od rodziny adopcyjnej pracy w kierunku połączenia wszystkich poprzednich doświadczeń dziecka odnośnie rodzin, u jakich ono przebywało.

1. Szczerość w adopcji

• Kwestia szczerości jest jednym z najtrudniejszych problemów rodzin adopcyjnych – czy mówić dziecku, że jest adoptowane?

• Jeśli tak, to kiedy i w jaki sposób? Czy nie spowoduje to, że dziecko przestanie nas kochać?

• Czy nie zacznie poszukiwać swoich rodziców?

• A może nagle odwróci się od nas i zacznie się źle zachowywać?

• To zupełnie naturalne wątpliwości rodzin adopcyjnych. Znowelizowana ustawa o aktach stanu cywilnego z maja 1995 r. zawiera prawo do zażądania przez przysposobionego po uzyskaniu pełnoletniości dostępu do ksiąg stanu cywilnego w części dotychczasowego aktu urodzenia.

• Adoptowane dziecko po ukończeniu 18 roku życia może poznać nazwisko i imiona biologicznych rodziców i nazwisko panieńskie matki.

1. Ćwiczenie 5

• „Za i przeciw” adopcji, przyjmowanie pozycji w zależności od grupy popierającej lub negującej tą tezę.

1. Ćwiczenie 6

• Rozmowa z dzieckiem 4, 8, i 14-letnim o jego pochodzeniu w momencie kiedy ma świadomość, że jest adoptowane i kiedy jej nie ma.

1. Ćwiczenie 7

• Rozmowa z dzieckiem o jego kłopotach w szkole z powodu wyśmiewania się z niego przez innego dzieci, że jest adoptowany.

1. Adopcja a kontakty z rodziną naturalną

• Diagram – pytanie o to, czy chcielibyśmy, aby dziecko wiedziało o adopcji czy nie, stopniowanie jako rodzina zastępcza i jako rodzina biologiczna.

Etap IV – Długoterminowa rodzinna opieka zastępcza

• Istnienie silnej potrzeby posiadania przez dzieci trwałych związków, spowodowało wzmocnienie systemu rodzinnej opieki zastępczej.

• Wiele ośrodków stosuje obecnie programy znane jako planowana, długoterminowa rodzinna opieka zastępcza.

• Realizacja tych programów wymaga opiekunów zastępczych, którzy z pomocą ośrodka zaakceptują i będą respektować przeszłość dzieci, ich związki z rodziną, tożsamość kulturową oraz będą pełniach ich potrzeby rozwojowe.

• Dzieci, dla których długoterminowa opieka zastępcza jest najlepszym rozwiązaniem, to:

  • Starsza wiekiem młodzież, dla której ani adopcja, ani powrót do rodziny naturalnej nie są dobrym wyjściem, ale która potrzebuje długotrwałych więzi z rodziną;

  • Dzieci, które są bardzo mocno związane ze swoją rodziną naturalną, ale nie mogą razem z nią żyć.

Etap V – Przygotowanie do dorosłego życia (proces usamodzielnienia)

• Czasami nie ma możliwości, żeby zapewnić dziecku trwałe związki poprzez jego powrót do rodziny lub krewnych, adopcję, czy planowaną, długoterminową, zastępczą opiekę rodzinną.

• Programy usamodzielniające pozwalają na uzyskanie:

  • Porady, jak pomóc młodzieży w przygotowaniu się na przyszłość;

  • Pomocy od grupy wsparcia złożonej z rówieśników młodzieży znajdującej się pod opieką;

  • Szkolenia, jak efektywnie szukać pracy i odbywać rozmowę o pracę;

  • Szkolenia umiejętności potrzebnych w życiu, jak: odpowiednie zarządzanie swoimi pieniędzmi, edukacja seksualna, dbanie o zdrowie, zdobycie mieszkania;

  • Szkolenia dla opiekunów zastępczych i personelu ośrodka zajmującego się danym przypadkiem, żeby pomóc w przygotowaniu do samodzielnego życia.

Etap VI – Praca zespołowa w przypadku nieprzewidzianych zmian

• Czasami dzieci i młodzież opuszczają rodziny zastępcze w nieprzewidzianych okolicznościach i zrobienie jakichś planów wcześniej jest po prostu niemożliwe.

• Dzieci i młodzież opuszczają czasami rodziny zastępcze, ponieważ:

  • Podjęły decyzję o ucieczce

  • Z powodu postanowienia sądu

  • Zdarzyło się nadużycie na tym dziecku w rodzinie zastępczej.

  • Istnieje potrzeba natychmiastowej pomocy dziecku przez psychiatrę i dziecko musi iść do szpitala

  • W rodzinie zdarza się coś nieoczekiwanego, co uniemożliwia dalsze prowadzenie opieki zastępczej.

  • Rodzina zastępcza prosi o natychmiastowe zabranie dziecka spod jej opieki, z powodu jego zachowania.

• Zagrożenia, jakie mogą spotkać dziecko:

  • Takie przeżycia mogą spowodować powrót wspomnień o przyczynach przejścia dziecka pod opiekę zastępczą.

  • Taka zmiana powoduje doświadczenie przez dziecko poczucia straty.

  • Sposoby zapewnienia dziecku bezpiecznego miejsca do jego rozwoju mogą okazać się nieskuteczne.

• Rodziny zastępcze, adopcyjne i ośrodek mogą zapobiegać nieplanowanym zmianom poprzez:

• Podjęcie świadomej i odpowiedzialnej decyzji o wspólnej pracy oraz co do umieszczenia i przyjmowania dziecka do danej rodziny

• Posiadanie realnych i jasnych oczekiwań w stosunku do dzieci, siebie i innych

• Informowanie siebie nawzajem, gdy wymagania nie są spełnione

• Zapewnianie natychmiastowej pomocy, gdy pojawiają się problemy

• Ocenianie i planowanie długofalowych związków pomiędzy dzieckiem i rodziną

• Planowanie sposobów pomocy dziecku w przejściu do innej rodziny

• Planowanie odpowiednich sposobów informowania i wywierania wpływu na rodzinę naturalną

Etap VII – Planowanie stałych rozwiązań

I. Przeznaczenie - Wzmacnianie rodzin

1) Cel – Pozostanie dziecka w domu

Definicja - podtrzymywanie i wspieranie życia rodzinnego zapewniając pomoc rodzinie, gdy ta jest razem.

Kryteria uzasadniające dany wybór – ocena minimalnych wymagań stawianych rodzinom:

- ocena ryzyka, powagi sytuacji, prawdopodobieństwo powtórnego powtórzenia się problemu

- możliwości rozwoju rodziny

- systemy pomocy, czyli jaka pomoc może być udzielona od razu oraz jakie są potrzeby co do stworzenia pomocy

- potrzeby dziecka, jego wiek, stan emocjonalny i poziom rozwoju dziecka

2) Cel - Powrót dziecka do domu

Definicja – Wzmocnienie życia rodzinnego, żeby dziecko mogło wrócić do rodziny.

Kryteria uzasadniające dany wybór – Głównym czynnikiem jest zdolność rodziny do zmian. Należy tu zadać podstawowe pytania:

- Czy rodzina jest świadoma tego, co należy zmienić?

- Jakie wsparcie dla rodziny jest dostępne?

- Czy rodzice mają motywację, aby się zmienić

Uważa się, że okres 12 miesięcy jest rozsądnym terminem, zanim zacznie się myśleć nad innym wyborem.

II. Przeznaczenie – Przejście do innej rodziny

1) Cel – Opieka zastępcza przy jednoczesnym rozważaniu odebrania praw rodzicielskich

Definicja – Przejście do innej rodziny wybiera się, gdy rodzice nie robią odpowiednich postępów; rozpoczyna się prawny proces pozbawiania praw rodzicielskich i aż do momentu odebrania tych praw kontynuowana jest praca nad wzmacnianiem rodziny. Decyzja o kontynuowaniu procesu jest zawsze podejmowana po wspólnie przeprowadzonych konsultacjach z osobami zajmującymi się sprawami prawnymi i adopcją.

Kryteria uzasadniające dany wybór – Podjęcie takiej decyzji rozważa się, gdy rodzice nie byli w stanie zapewnić dziecku powrotu do domu w okresie 12 miesięcy i gdy jest się pewnym, że są oni zupełnie niepodatni na jakiekolwiek rodzaje terapii. Ważne jest to, że jeśli dziecko ma 13 lub więcej lat, musi zgodzić się na adopcję.

2) Cel – Program usamodzielniający

Definicja – celem jest spełnianie potrzeb młodzieży, która pozostaje w opiece rodzinnej aż do uzyskania pełnoletności i pomoc w uzyskaniu umiejętności koniecznych do dorosłego życia.

Kryteria uzasadniające dany wybór – To rozwiązanie wybiera się zawsze dla młodzieży będącej pod stała opieką u krewnych albo w rodzinie zastępczej, kiedy osiągają wiek 16 lat. Zostaje zapewniona pomoc w ich niezależnym życiu.

III. Przeznaczenie – Budowa nowej rodziny

1) Cel – Umieścić dziecko na stałe u krewnych

Definicja – Aby było to możliwe krewni muszą się zgodzić na opiekę nad dzieckiem. Opieka krewnych daje sposobność rozwinięcia relacji już istniejących pomiędzy nimi a dzieckiem. Ważne jest wsparcie.

Kryteria uzasadniające dany wybór – Jest to pierwsza opcja jaką należy rozważyć przy określeniu, że dziecko nie może wrócić do domu. Ważne są również następujące czynniki:

- wiek i potrzeby dziecka

- zaangażowanie dziecka i krewnych w uzyskaniu stabilizacji

- relacje dziecka z krewnymi

- stopień, w jakim krewni zapewnią dziecku bezpieczeństwo i opiekę

- rolę rodziny naturalnej we wspieraniu/przeszkadzaniu w umieszczeniu dziecka u krewnych

- jak będą wyglądały związki z rodziną naturalną w dłuższym czasie

2) Cel – adopcja (przez rodzinę zastępczą lub przez nową rodzinę)

Definicja – Rodzice adopcyjny przejmują te same prawa, obowiązki i zadania co rodzice naturalni. Adopcja jest najlepszym rozwiązaniem dla zapewnienia stabilizacji w życiu dziecka. Taką decyzję podejmuje się dopiero po rozważeniu opieki krewnych.

Kryteria uzasadniające dany wybór – Należy zastanowić się nad tą opcją, jeśli dziecko nie może wrócić do domu i pójść pod opiekę krewnych. Adopcja nie może zostać przeprowadzona jeśli:

- dziecko w wieku 13 lat lub starsze nie zgadza się na adopcję

- starsze dziecko ale mające mniej niż 13 lat ciągle nie zgadza się na adopcję pomimo prób przekonania go

- problemy dziecka wymagają opieki instytucjonalnej

- dziecko ma problemy z wykształceniem więzi i doświadczyło nieudanych prób adopcji.

3) Cel – Długoterminowa opieka instytucjonalna

Definicja – Rozwiązanie właściwe tylko w sytuacji, gdy dziecku potrzebna jest pomoc specjalistyczna, np. przy upośledzeniach rozwojowych

Kryteria uzasadniające dany wybór – Nie można zaspokoić podstawowych potrzeb dziecka inaczej niż przez opiekę instytucjonalną. Nie istnieje prawdopodobieństwo, że sytuacja dziecka zmieni się na lepsze w najbliższym czasie.

Etap VIII – Inne uwagi o opuszczaniu rodziny zastępczej

A. podarunki i talizmany: zbieranie wspomnień.

Terapeuta, który pracuje z adoptowanymi dziećmi z objawami depresji i skłonnościami samobójczymi, opisuje ich sytuacje w następujący sposób: „choroba niedostatku, nie mająca podłoża w poczuciu winy czy nienawiści do samego siebie, ale w braku nadziei w swoim życiu”. Wszystkie te drobiazgi jakie każde dziecko trzyma w pudle pod łóżkiem wytwarzają poczucie nadziei na przyszłość. Dzieci potrzebują opiekunów zastępczych, żeby pomogli im zebrać wspomnienia i zabrać je ze sobą.

Etap IX – Podsumowanie sesji

A. Perspektywa rodzica naturalnego - „List do dziecka”

Z listu dowiadujemy się, że kobieta nie potrafiła zająć się córką, gdyż prawdopodobnie sama była zaniedbywana. Matka wyznaje, że gdy miała 12 lub 13 lat wpadła w uzależnienie od narkotyków przez swoją matkę i wujka. Urodziła dziecko w wieku 19 lat i nie potrafiła o nie zadbać, ciągle brakowało pieniędzy na podstawowe potrzeby, dlatego wokół nich pojawiali się cały czas mężczyźni, którzy pomagali finansowo. Jeden z nich traktował dziewczynkę źle. Dziecko zostało zabrane kobiecie, ta zerwała z nałogiem po czym odzyskała córkę. Niestety nałóg wygrał. Zabrano ją po raz drugi. Kobieta ponownie zaczęła się leczyć i miała nadzieję, że odzyska córkę, ale wtedy się dowiedziała, że ma AIDS. Wyznaje dziewczynce miłość, przeprasza, że nie potrafiła się nią zająć i ma nadzieję, że będzie miała lepsze życie niż ona miała.

B. Ćwiczenie 8. Twoje mocne strony i potrzeby przy wspieraniu trwałych rozwiązań dla dzieci.

Jeśli planujesz być rodziną zastępczą, spróbuj odpowiedzieć na następujące pytania:

• Wyobraź sobie, że dziecko będące pod Twoja opieka zamierza wrócić do swojej rodziny naturalnej. Jako członek zespołu opieki nad dziećmi, jakie umiejętności i możliwości posiadasz, aby pomóc w jego powrocie?

• Jakiej pomocy możesz potrzebować od reszty zespołu?

PRIDE SESJA IX

PLANOWANIE ZMIAN

• W trakcie tej sesji omawiany jest wpływ pojawienia się dzieci w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej.

• Uczestnicy dyskutują na temat pierwszych dni i tygodni pobytu dziecka w oparciu o praktyczne przykłady. Uczestnicy szkolenia uczą się również w jakich sytuacjach poszukiwać wsparcia u innych członków zespołu.

• Omawiane są również umiejętności komunikacyjne potrzebne do pracy z dzieckiem. Uczestnicy dowiadują się również jaki wpływ na życie ich rodzin może mieć długoterminowa opieka lub adopcja.

• W dyskusji podkreśla się role pracy zespołowej i zespołowego rozwiązywania problemów.

• CELE :

  • wczucie się w nową sytuację - Reakcja otoczenia? Czynniki utrudniające aklimatyzację nowego członka rodziny?

  • dowiedzenie się czego można oczekiwać podczas pierwszych dni i tygodni po przyjęciu dziecka

  • ostateczne przygotowanie rodziny do przyjęcia dziecka

  • przygotowanie przyszłych opiekunów do radzenia sobie w sytuacji niesłusznego oskarżenia (przez otoczenie lub samo dziecko) o różnego rodzaju nadużycia 

• METODY:

• Rozmowy

• dyskusje

• -ćwiczenia

• -rozmowy z zaproszonymi gośćmi

• -poradnictwo dla kandydatów

• CZĘŚĆ PIERWSZA- WPROWADZENIE DO SESJI IX

• Wprowadzenie nowego dziecka do rodziny zawsze powoduje wiele zmian niemal w każdej dziedzinie życia rodziny.

• Jeśli nie przygotujemy do tych zmian siebie i wszystkich wokoło grozi nam wiele nieoczekiwanych sytuacji i konfliktów, co może zagrozić poczuciu bezpieczeństwa dziecka, jak również bardzo negatywnie wpłynąć na stosunki w rodzinie.

• CZĘŚĆ DRUGA- PRZYGOTOWANIE RODZINY DO PRZYJĘCIA DZIECKA

• Rozmawiając z naszą rodziną czy przyjaciółmi musimy zdecydować czy w naszej rodzinie najlepiej pomożemy dziecku małemu, czy większemu, rodzeństwu czy pojedynczemu dziecku, dziewczynce czy chłopcowi. Powinniśmy zbadać następujące sprawy dotyczące dziecka:

• Zdrowie fizyczne;

• Zdrowie psychiczne;

• Wykształcenie;

• Czy wystąpiła przemoc i zaniedbanie, jeśli tak to jakiego rodzaju;

• Sytuacja rodziców, rodzeństwa;

• Stan prawny.

• Musimy zastanowić się co się zmieni po przybyciu dziecka, jakie kontakty czy zajęcia będzie trzeba ograniczyć a z jakich zrezygnować, jak przyjście dziecka wpłynie na naszą rodzinę oraz jak zareagują nasze dzieci na przyjęcie do naszej rodziny dziecka. Szczególnie gdy posiadamy własne dzieci musimy:

• Dobrze przygotować nasze własne dziecko lub dzieci do decyzji o rodzinie zastępczej. Nasze dzieci muszą uczestniczyć w tej decyzji. Bez ich zgody nie możemy podjąć się opieki zastępczej.

• Rozważyć jakie dziecko lub dzieci uzyska od wszystkich członków rodziny największą pomoc.

• Zastanowić się jakie dziecko będzie najlepszym uzupełnieniem naszej rodziny, wniesie najwięcej radości i nowych treści.

• Zmiany są trudne, ponieważ wpływają na ustalone reguły naszego postępowania i zwyczaje. Jest możliwe że dziecko umieszczone w naszej rodzinie będzie miało inne przyzwyczajenia, tradycje i wzorce zachowania. Musimy je poznać, nie możemy też wymagać od dzieci aby tylko one się zmieniły, może się okazać że to naszej rodzinie będzie łatwiej przystosować się do dziecka. Musimy szanować przeszłość dziecka, poznać jego tradycje, stworzyć plan który pomoże zaangażować całą naszą rodzinę w proces zmian. Musimy pamiętać że każde zmiany wymagają dużo czasu.

• Mocne strony naszego charakteru uwidaczniają się szczególnie w trudnych sytuacjach. Potrzebujemy cierpliwości, uczciwości, nadziei, życzliwości i zaangażowania, zdrowego rozsądku, optymizmu oraz mieć poczucie humoru.

• Jako opiekun zastępczy lub rodzic adopcyjny musimy nie denerwować się zmianami, pomóc dziecku kiedy przechodzi ono przez zmiany, rozmawiać z dzieckiem na takie tematy jak przemoc, sprawy seksualne, brak uczciwości, postarać się poszukać dla dziecka odpowiedniej szkoły, zapewnić mu odpowiednią opiekę zdrowotną. Musimy wiedzieć że wszystkie dzieci fantazjują, np. dzieci umieszczone w rodzinnej opiece zastępczej mogą fantazjować na temat tego jacy są ich rodzice.

• CZĘŚĆ TRZECIA- OSKARŻENIA O NADUŻYCIA

• W części tej wyjaśnione jest jak powinni zachować się rodzice zastępczy w momencie oskarżeń o nadużycia np. o przemoc wobec dziecka.

• Są tu również rady dla rodziców adopcyjnych, którzy powinni również wiedzieć, że dzieci mieszkające poza rodziną naturalną stają się celem ataków, ponieważ znajdują się w nowym środowisku i chcą do niego należeć a dorośli w przeszłości mogli nie nauczyć ich jak należy się zachowywać.

• Rodzice muszą pamiętać, że wiek dziecka to jedno, a jego stopień rozwoju emocjonalnego i seksualnego to drugie.

• CZĘŚĆ CZWARTA- PODSTAWOWA WIEDZE NA TEMAT UZALEŻNIEŃ

• W tej części kandydaci dowiadują się jakie są grupy uzależnień, dlaczego niektórzy sięgają po alkohol, dowiadują się o rodzicie dysfunkcyjnej oraz jaką role spełniają dzieci w rodzinach alkoholowych.

• CZĘŚĆ PIĄTA- TO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ!

• W części tej dowiadujemy się:

• Jak rozpoznać zagrożenie zdrowia lub życia np. źrenice dziecka nie są jednakowe, dziecko ma temperaturę 40 stopni C lub wyższą, dziecko oddycha bardzo szybko, albo tak ciężko że nie może się bawić, rozmawiać, czy pić;

• Jak rozpoznać zachowanie wskazujące na potrzebę profesjonalnej pomocy, np. wycofanie się ze związków z innymi, niewłaściwe zachowania czy reakcje, całkowity brak reakcji na innych ludzi, samookaleczenia, ciągłe ruchy palców i rąk;

• Podstawowe środki ostrożności dotyczące opieki nad dziećmi np. najlepiej nauczyć dzieci mycia rąk, wszystkie rany należy oczyścić i zabezpieczyć opatrunkiem, należy zadbać o to, żeby wszystkie szczepienia ochronne były wykonywane na czas;

• Zapobieganie powtórnemu odrzuceniu – które ma miejsce gdy rodzina zastępcza lub adopcyjna prosi o zabranie dziecka, którym się opiekuje i przeniesienie go do innej rodziny lub do domu dziecka.

• Perspektywa mamy adopcyjnej – opowieść matki adopcyjnej, która przygotowywała się na przyjęcie córeczki. Miała co do niej wymarzone oczekiwania, które jednak się nie sprawdziły, nie zachowywała się tak jak sobie to mama wymarzyła. Kobieta jednak jest bardzo zadowolona z decyzji którą podjęła adoptując dziecko.

PRIDE SESJA X

PODJĘCIE ŚWIADOMEJ DECYZJI- PANEL

• Podczas tej sesji kandydaci do pełnienia funkcji rodziny zastępczej mają okazję posłuchać doświadczonych już rodziców zastępczych, mają szansę zastanowić się i ocenić własny zasób wiedzy i umiejętności wymaganych od opiekunów zastępczych. Spotkanie to przygotowuje do podjęcia ostatecznej decyzji dotyczącej podjęcia się pełnienia funkcji rodziny zastępczej.

• CELE:

  • Otrzymanie informacji z „pierwszej ręki” od osób bezpośrednio w tej dziedzinie

  • Omówienie z grupą pride tzw. Panelu ( pedagodzy, psycholodzy, pracownicy domów dziecka, wychowankowie domów dziecka i rodzin zastępczych, pracownicy systemu pomocy społecznej, rodzice naturalni z domów dziecka i rodzin zastępczych, doświadczone rodziny zastępcze lub adopcyjne, pracownicy sądu)

  • Stworzenie planu rozwoju rodziny

  • Określenie sposobu zaspokajanie potrzeb

  • Uzyskanie opinii od osób uczestniczących w szkoleniu na temat programu pride

• METODY:

• Spotkanie grupowe z pracownikami ośrodków adopcyjnych, rodzinami zastępczymi, psychologami, rodzinami naturalnymi dzieci z domów dziecka i rodzin zastępczych

• Otwarte zadawanie pytań

• Możliwość zaproszenia na spotkanie osób z naszego środowiska (rodzina, krewni, przyjaciele, sąsiedzi)

• Tworzenie planu rozwoju rodziny z pracownikiem ośrodka rodzin zastępczych.

USTAWY

Badania ilościowe, jakościowe i ilościowo- jakościowe łączą się z ustawami. Asystent rodziny może być badaczem, ale nie musi. ASYSTENT JEST BADACZEM, poznającym rodzinę, musi ewaluować najpierw w sobie, aby móc zająć się rodziną.

Ustawa o pomocy społecznej

Art. 2.

1.Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.

2. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Art. 3.

1. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka.

2. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie sytuacjom, o których mowa w art. 2 ust. 1, przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

Art. 7.

Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:

1) ubóstwa;

2) sieroctwa;

3) bezdomności;

4) bezrobocia;

5) niepełnosprawności;

6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;

7) przemocy w rodzinie;

7a) potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;

8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;

9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;

10) (uchylony);

11) trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą;

12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;

13) alkoholizmu lub narkomanii;

14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;

15) klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Formy pomocy podmiotom czyli rodzinie i dziecku

Art. 46.

1. Poradnictwo specjalistyczne,w szczególności prawne, psychologiczne i rodzinne, jest świadczone osobom i rodzinom, które mają trudności lub wykazują potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, bez względu na posiadany dochód.

2. Poradnictwo prawne realizuje się przez udzielanie informacji o obowiązujących przepisach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw lokatorów.

3. Poradnictwo psychologiczne realizuje się przez procesy diagnozowania, profilaktyki i terapii.

4. Poradnictwo rodzinne obejmuje problemy funkcjonowania rodziny, w tym problemy opieki nad osobą niepełnosprawną, a także terapię rodzinną.

Art. 47.

1. Interwencja kryzysowa stanowi zespół interdyscyplinarnych działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu. Celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej.

Po roku 1990 zaczęto wprowadzać system mieszany, powstał sektor ii- prywatny i III- pozarządowy. W roku 2000 w modernizacji pojawiło się nastawienie na wspieranie rodzin i pracę reintegracyjną, związaną z reintegracją człowieka społeczno- kulturową, kontrakt socjalny został odświeżony (który był pomysłem Heleny Radlińskiej)- kontraktem socjalnym jest …………, obejmował on zaangażowanie czynnika ludzkiego, pracownik socjalny miał tworzyć warunki, aby osoba mająca problemy mogła te problemy rozwiązywać sama. Zamiana pojęcia opieki z pomocą społeczną, opieka określała uzależnienie, a pomoc wsparcie rodziny. Potrzeba diagnozy jest niezmiernie ważna. Diagnoza miejsc przestrzeni.

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

Dla dobra dzieci, które potrzebują szczególnej ochrony i pomocy ze strony dorosłych, środowiska rodzinnego, atmosfery szczęścia, miłości i zrozumienia, w trosce o ich harmonijny rozwój i przyszłą samodzielność życiową, dla zapewnienia ochrony przysługujących im praw i wolności, dla dobra rodziny, która jest podstawową komórką społeczeństwa oraz naturalnym środowiskiem rozwoju, i dobra wszystkich jej członków, a w szczególności dzieci, w przekonaniu, że skuteczna pomoc dla rodziny przeżywającej trudności w opiekowaniu się i wychowywaniu dzieci oraz skuteczna ochrona dzieci i pomoc dla nich może być osiągnięta przez współpracę wszystkich osób, instytucji i organizacji pracujących z dziećmi i rodzicami.

ZADANIA GMINY

Na gminy nałożone zostały zadania nowe, dotychczas w ustawodawstwie nie ujmowane.

 

Zadania własne: 

  1)   opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny;

  2)   tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny;

  3)   tworzenie oraz rozwój systemu opieki nad dzieckiem, w tym placówek wsparcia dziennego, oraz praca z rodziną przeżywającą trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez:

              a)  zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta rodziny oraz dostępu do specjalistycznego poradnictwa,

              b)  organizowanie szkoleń i tworzenie warunków do działania rodzin wspierających,

              c)  prowadzenie placówek wsparcia dziennego oraz zapewnienie w nich miejsc dla dzieci;

  4)   finansowanie:

              a)  kosztów szkoleń dla rodzin wspierających,

              b)  podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny,

              c)  kosztów związanych z udzielaniem pomocy, o której mowa w art. 29 ust. 2 ustawy,  

                   ponoszonych przez rodziny wspierające;

  5)   współfinansowanie pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym;

  6)   sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie,

  7)   prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, zamieszkałego na terenie gminy;

  

Zadania zlecone: 

- wykonywanie zadań wynikających z rządowych programów z zakresu wspierania rodziny oraz rządowego programu wsparcie rodzin z dziećmi.

 

WSPIERANIE RODZINY I PRACA Z RODZINĄ 

• Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania tych funkcji.

 

 

Rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych zapewniane jest wsparcie, które polega w szczególności na: 

  1)   analizie sytuacji rodziny i środowiska rodzinnego oraz przyczyn kryzysu w rodzinie;

  2)   wzmocnieniu roli i funkcji rodziny;

  3)   rozwijaniu umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziny;

  4)   podniesieniu świadomości w zakresie planowania oraz funkcjonowania rodziny;

  5)   pomocy w integracji rodziny;

  6)   przeciwdziałaniu marginalizacji i degradacji społecznej rodziny;

  7)   dążeniu do reintegracji rodziny.

 

Wspieranie rodziny jest prowadzone w formie:

  1)   pracy z rodziną;

  2)   pomocy w opiece i wychowaniu dziecka.

 

 Wspieranie rodziny jest prowadzone za jej zgodą i aktywnym udziałem,
  z uwzględnieniem zasobów własnych oraz źródeł wsparcia zewnętrznego.

 

 

Praca z rodziną jest prowadzona w szczególności w formie: 

 1)   konsultacji i poradnictwa specjalistycznego;

  2)   terapii i mediacji;

  3)   usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych;

  4)   pomocy prawnej, szczególnie w zakresie prawa rodzinnego;

  5)   organizowania dla rodzin spotkań, mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, zwanych dalej "grupami wsparcia" lub "grupami  samopomocowymi".

 

Praca z rodziną jest prowadzona także w przypadku czasowego umieszczenia dziecka poza rodziną.

 

 

Rodzina może otrzymać wsparcie przez działania:  

  1)   instytucji i podmiotów działających na rzecz dziecka i rodziny;

  2)   placówek wsparcia dziennego;

  3)   rodzin wspierających.

Asystentem rodziny może być osoba, która :

1) posiada:

a) wykształcenie wyższe na kierunku pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie, lub praca socjalna lub

b) wykształcenie wyższe na dowolnym kierunku uzupełnione szkoleniem z zakresu pracy z dziećmi lub rodziną i udokumentuje co najmniej roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną lub studiami podyplomowymi obejmującymi zakres programowy szkolenia lub

c) wykształcenie średnie i szkolenie z zakresu pracy z dziećmi lub rodziną, a także udokumentuje 3 letni staż pracy z dziećmi lub rodziną.

2) Nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest jej zawieszona ani ograniczona,

3) wypełnia obowiązek alimentacyjny- w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do niej wynika z tytułu egzekucyjnego.

4) Nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.

Asystent rodzinyprowadzi pracę z rodziną w miejscu jej zamieszkania lub w miejscu wskazanym przez rodzinę.

Do zadań asystenta rodziny należy:

1) opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną we współpracy z członami rodziny i w konsultacji z pracownikiem socjalnym.

2) Opracowanie, we współpracy z rodziną i koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej , planu pracy z rodziną , który jest skoordynowany z planem pomocy dziecku umieszczonemu w pieczy zastępczej;

3) udzielenie pomocy rodzinom w poprawie ich sytuacji życiowej, w tym w zdobywaniu umiejętności prawidłowego prowadzenie gospodarstwa domowego;

4) udzielenie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów socjalnych

5) udzielenie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów psychologicznych;

6) udzielenie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi

7) wspieranie aktywności społecznej rodzin;

8) motywowanie członków rodzin do podnoszenie kwalifikacji zawodowych;

9) udzielenie pomocy w poszukiwaniu, podejmowaniu i utrzymywaniu pracy zarobkowej;

10) motywowanie do udziału w zajęciach grupowych dla rodziców , mających na celu kształtowanie prawidłowych wzorców rodzicielskich i umiejętności psychospołecznych;

11) udzielanie wsparcia dzieciom, w szczególności przez udział w zajęciach psychoedukacyjnych

12) podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa dzieci i rodzin;

13) prowadzenie indywidualnych konsultacji wychowawczych dla rodziców i dzieci;

14) prowadzenie dokumentacji dotyczącej pracy z rodziną;

15) dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny , nie rzadziej niż co pól roku;

16) monitorowanie funkcjonowania rodziny po zakończeniu pracy z rodziną

17) sporządzanie, na wniosek sądu, opinii o rodzinie i jej członkach;

18) współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, właściwymi organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami i osobami specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka i rodziny.

19) Współpraca z zespołem interdyscyplinarnym i grupą roboczą.

KOORDYNATOR RODZINNEJ PIECZY ZASTĘPCZEJ

Koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej może być osoba, która:

1) posiada:

a) wykształcenie wyższe na kierunku pedagogika, pedagogika specjalna, psychologia, socjologia, praca socjalna, nauki o rodzinie lub

b) wykształcenie wyższe na dowolnym kierunku, uzupełnione studiami podyplomowymi w zakresie psychologii, pedagogiki, nauk o rodzinie, resocjalizacji lub kursem kwalifikacyjnym z zakresu pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej oraz co najmniej roczne doświadczenie w pracy z dzieckiem i rodziną lub co najmniej roczne doświadczenie jako rodzina zastępcza lub prowadzący rodzinny dom dziecka;

2) nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest jej zawieszona ani ograniczona;

3) wypełnia obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do niej wynika z tytułu egzekucyjnego;

4) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.

Do zadań koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej należy w szczególności:

1) udzielanie pomocy rodzinom zastępczym i prowadzącym rodzinne domy dziecka w realizacji zadań wynikających z pieczy zastępczej;

2) przygotowanie, we współpracy z asystentem rodziny i odpowiednio rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka, planu pomocy dziecku;

3) pomoc rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka w nawiązaniu wzajemnego kontaktu;

4) zapewnianie rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka dostępu do specjalistycznej pomocy dla dzieci, w tym psychologicznej, reedukacyjnej i rehabilitacyjnej;

5) zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych informacji o dzieciach z uregulowaną sytuacją prawną, w celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających;

6) udzielanie wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnych form pieczy zastępczej;

7) przedstawianie corocznego sprawozdania z efektów pracy organizatorowi rodzinnej pieczy zastępczej.

4. Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej nie może mieć pod opieką łącznie więcej niż 30 rodzin zastępczych lub rodzinnych domów dziecka.

5. Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej jest obowiązany do systematycznego podnoszenia swoich kwalifikacji w zakresie pracy z dziećmi lub rodziną, w szczególności przez udział w szkoleniach i samokształcenie.

6. Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej ma prawo do korzystania z poradnictwa zawodowego, które ma na celu zachowanie i wzmocnienie jego kompetencji oraz przeciwdziałanie zjawisku wypalenia zawodowego.

PIECZA ZASTĘCZA:

1. Piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodziców.

2. Pieczę zastępczą organizuje powiat.

PIECZA ZASTĘPCZA ZAPEWNIA:

1) pracę z rodziną umożliwiająca powrót dziecka do rodziny lub gdy jest to niemożliwe- dążenie do przysposobienia dziecka;

2) przygotowanie dziecka do :

a) godnego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia;

b) pokonywania trudności życiowych zgodnie z zasadami etyki,

c)nawiązywania i podtrzymywania bliskich, osobistych i społecznie akceptowanych kontaktów z rodziną i rówieśnikami , w celu łagodzenia skutków doświadczania straty i separacji oraz zdobywania umiejętności społecznych;

3) zaspokojenie potrzeb emocjonalnych dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno-rekreacyjnych.

PIECZA ZASTĘPCZA SPRAWOWANA JEST W FORMIE:

a) rodzinnej

b) instytucjonalnej.

Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu. W przypadku pilnej konieczności, na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, możliwe jest umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej, na podstawie umowy zawartej między rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny lub miejsce prowadzenia rodzinnego domu dziecka. O zawartej umowie starosta zawiadamia niezwłocznie sąd. Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka następuje po uzyskaniu zgody, odpowiednio rodziców zastępczych albo prowadzącego rodzinny dom dziecka.

Objęcie dziecka jedną z form pieczy zastępczej

• następuje na okres nie dłuższy niż do osiągnięcia pełnoletności.

• Osoba, która osiągnęła pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, może przebywać w dotychczasowej rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo placówce opiekuńczo-wychowawczej, za zgodą odpowiednio rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka albo dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia, jeżeli:

1) uczy się:

a) w szkole,

b) w zakładzie kształcenia nauczycieli,

c) w uczelni,

d) u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego lub

2) legitymuje się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i uczy się:

a) w szkole,

b) w zakładzie kształcenia nauczycieli,

c) w uczelni,

d) na kursach, jeśli ich ukończenie jest zgodne z indywidualnym programem usamodzielnienia,

e) u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego.

RODZINNA PIECZA ZASTĘPCZA

1. Formami rodzinnej pieczy zastępczej są:

1) rodzina zastępcza:

a) spokrewniona,

b) niezawodowa,

c) zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa specjalistyczna;

2) rodzinny dom dziecka.

Osoby spokrewnione z dzieckiem muszą przejść program PRIDE!

Rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka zapewniają dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności:

1) traktują dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej;

2) zapewniają dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych;

3) zapewniają kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych;

4) zapewniają rozwój uzdolnień i zainteresowań;

5) zaspokajają jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne;

6) zapewniają ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka;

7) umożliwiają kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej.

KTO TWORZY RODZINĘ ZASTĘPCZĄ?

1. Rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, u których umieszczono dziecko w celu sprawowania nad nim pieczy zastępczej.

2. Rodzinę zastępczą spokrewnioną tworzą małżonkowie lub osoba, będący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka.

3. Rodzinę zastępczą zawodową lub rodzinę zastępczą niezawodową tworzą małżonkowie lub osoba, niebędący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka.

Aby zostać rodzicem zastępczym należy spełniać łącznie poniższe warunki:

• dawać rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej;

• mieć stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

• korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich;

• nie być pozbawionym władzy rodzicielskiej, nie być ograniczone we władzy rodzicielskiej ani też władzy rodzicielskiej nie zawieszono;

• wywiązywać się z obowiązku łożenia na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, gdy ciąży taki obowiązek z mocy prawa lub orzeczenia sądu;

• nie być chorym na chorobę uniemożliwiającą właściwą opiekę nad dzieckiem, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim;

• mieć odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania;

• uzyskać pozytywną opinię ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania.

Wymagania dodatkowe:

• uzyskanie pozytywnej opinii ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania kandydata do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, wydanej na podstawie rodzinnego wywiadu środowiskowego,

• odbycia szkolenia oraz uzyskania zaświadczenia kwalifikacyjnego.

Przy doborze rodziny zastępczej dla dziecka uwzględnia się:

• osoby spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka,

• przygotowanie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej,

• odpowiednią różnicę wieku między kandydatami do pełnienia funkcji rodziny zastępczej a dzieckiem,

• poziom rozwoju i sprawności dziecka, wymagania w zakresie pomocy profilaktyczno – wychowawczej lub resocjalizacyjnej oraz możliwości zaspokajania potrzeb dziecka,

• zasadę nierozłączania rodzeństwa,

• w miarę możliwości opinię wyrażoną przez dziecko.

RODZINNE FORMY OPIEKI ZASTĘPCZEJ:

• rodziny zastępcze spokrewnione

• rodziny zastępcze niespokrewnione

• rodziny zastępcze zawodowe, niespokrewnione z dzieckiem

• rodzinne domy dziecka

Rodziny spokrewnioneto takie, w których opiekę i wychowanie nad dzieckiem przejmują członkowie rodziny dziecka np. dziadkowie, wujostwo lub rodzeństwo.

Rodziny niespokrewnioneto rodziny, które z punktu widzenia prawa, są obce dla dziecka (nie są rodziną).

Rodziny zastępcze zawodowe, niespokrewnione z dzieckiem:

• wielodzietne – to te rodziny, w których umieszcza się w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej niż sześcioro dzieci; w razie konieczności umieszczenia w rodzinie licznego rodzeństwa określona powyżej liczba dzieci może się zwiększyć,

• specjalistyczne – w tych rodzinach umieszcza się dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami lub problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji; w tym samym czasie w tego typu rodzinie może przebywać nie więcej niż troje dzieci,

• o charakterze pogotowia rodzinnego– w takiej rodzinie umieszcza się nie więcej niż troje dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy; w szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może być przedłużony, jednak nie więcej niż o kolejne 3 miesiące; rodzina ta nie może odmówić przyjęcia dziecka w wieku do 10 lat, jeżeli zostało doprowadzone przez policję; w tej sytuacji dziecko przebywa w tej rodzinie do czasu wydania orzeczenia przez sąd opiekuńczy.

• Rodzinne domy dziecka-Rodzinne domy dziecka są placówkami funkcjonującymi w systemie pomocy społecznej. Dzieci mają tam zapewnioną całodobową opiekę zbliżoną do domu rodzinnego. Rodzinny dom dziecka zapewnia opiekę do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia się.

Zasady funkcjonowania rodzinnych domów dziecka

RDD mogą prowadzić osoby posiadające co najmniej średnie wykształcenie. Konieczne jest także przejście szkolenia dla kandydatów do prowadzenia rodzinnej opieki zastępczej i otrzymanie zaświadczenia z ośrodka adopcyjno-opiekuńczego o zakwalifikowaniu się do prowadzenia placówki rodzinnej.

Dyrektor RDDjest jednocześnie wychowawcą. W placówce dodatkowo może być zatrudniona osoba wskazana przez dyrektora placówki, najczęściej jest to współmałżonek.

Skierowanie do RDDwydaje powiat, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, przy pomocy powiatowego centrum pomocy rodzinie na podstawie orzeczenia sądu albo wniosku rodziców lub opiekunów prawnych. Przy kierowaniu dzieci uwzględnia się odpowiednią różnicę wieku między dzieckiem a prowadzącymi placówkę rodzinną, tak aby usamodzielnienie dzieci umieszczonych w placówce nastąpiło przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez dyrektora.

W RDD może przebywaćczworo do ośmiorga dzieci, w szczególnie uzasadnionych przypadkach liczba dzieci może być mniejsza lub większa (trudności wychowawcze, liczne rodzeństwo).

INSTYTUCJONALNE FORMY OPIEKI ZASTĘPCZEJ

Instytucjonalna piecza zastępcza jest sprawowana w formie:

1) placówki opiekuńczo-wychowawczej;

2) regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej;

3) interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego;

4) placówki wsparcia dziennego.

Od kilku lat dom dziecka na Prawobrzeżu niszczeje i funkcjonuje inaczej. W placówkach stawia się na dobro dziecka. Grupy dzieci są mniejsze.

Placówkę opiekuńczo-wychowawcząprowadzi powiat lub podmiot, któremu powiat zlecił realizację tego zadania na podstawie art. 190.

Samorząd województwa może prowadzić lub zlecić, na podstawie art. 190, prowadzenie regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego.

Placówka opiekuńczo-wychowawcza:

1) zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby, w szczególności emocjonalne, rozwojowe, zdrowotne, bytowe, społeczne i religijne;

2) realizuje przygotowany we współpracy z asystentem rodziny plan pomocy dziecku;

3) umożliwia kontakt dziecka z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej;

4) podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny;

5) zapewnia dziecku dostęp do kształcenia dostosowanego do jego wieku i możliwości rozwojowych;

6) obejmuje dziecko działaniami terapeutycznymi;

7) zapewnia korzystanie z przysługujących świadczeń zdrowotnych.

W placówce opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego

• są umieszczane dzieci powyżej 10 roku życia, wymagające szczególnej opieki lub mające trudności w przystosowaniu się do życia w rodzinie.

• Umieszczenie dziecka poniżej 10 roku życia jest możliwe w wyjątkowych przypadkach, szczególnie gdy przemawia za tym stan jego zdrowia lub dotyczy to rodzeństwa.

• można umieścić, w tym samym czasie, łącznie nie więcej niż 14 dzieci oraz osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, o których mowa w art. 37 ust. 2.

• W placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego można umieścić, w tym samym czasie, łącznie nie więcej niż 8 dzieci oraz osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, o których mowa w art. 37 ust. 2.

• W razie konieczności umieszczenia w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego rodzeństwa, za zgodą dyrektora tej placówki oraz po uzyskaniu zezwolenia wojewody, jest dopuszczalne umieszczenie w tym samym czasie większej liczby dzieci, nie więcej jednak niż 10.

• Placówka opiekuńczo-wychowawcza zapewnia możliwość przyjmowania dzieciprzez całą dobę.

Placówka opiekuńczo-wychowawcza typu rodzinnego:

1) wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i usamodzielniające się;

2) umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu;

3)współpracuje z koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej i asystentem rodziny.

Zadaniem placówki opiekuńczo-wychowawczej typu interwencyjnegojest doraźna opieka nad dzieckiem w czasie trwania sytuacji kryzysowej, w szczególności placówka jest obowiązana przyjąć dziecko w przypadkach wymagających natychmiastowego zapewnienia dziecku opieki.

Placówka opiekuńczo-wychowawcza typu specjalistyczno-terapeutycznego

sprawuje opiekę nad dzieckiem o indywidualnych potrzebach, w szczególności:

1) legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności;

2) wymagającym stosowania specjalnych metod wychowawczych i specjalistycznej terapii;

3) wymagającym wyrównywania opóźnień rozwojowych i edukacyjnych.

Świetlice terapeutyczne:Zadaniem podmiotu prowadzącego świetlicę terapeutyczną jest podnoszenie umiejętności i kompetencji społecznych oraz poziomu usamodzielnienia w zakresie realizacji czynności wynikających z potrzeb dnia codziennego osób niepełnosprawnych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym.

Świetlice środowiskowe: Świetlice- placówki te są przeznaczone szczególnie dla uczniów z zaburzeniami zachowania i dysfunkcjonalnym środowiskiem rodzinnym. Obejmują one uczniów szkół podstawowych i ponad podstawowych. Wychowanków do świetlic przyjmuje się na prośbę rodziców lub wniosek szkoły, pogotowia opiekuńczego, sądu, a także osób prawnych i fizycznych, które uznają potrzebę udzielania pomocy przez taką placówkę. Warunkiem przyjęcia jest opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej lub pogotowia opiekuńczego.
Świetlice i kluby otaczają dzieci i młodzież opieką wychowawczą, tworzą warunki do nauki, rozwijania zainteresowań i uzdolnień, wyrównują braki wychowawcze rodziny i eliminują zaburzenia zachowania.

Cel główny:

Podjęcie wobec dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych i znajdujących się w trudnej sytuacji socjalnej działalności z zakresu przeciw działania patologią społecznym.

Cele szczegółowe:

1- Wspieranie wychowawczej roli rodziny w integralnym rozwoju dziecka w jej naturalnym środowisku,
2- Wyrównanie dysproporcji edukacyjnych i wychowawczych u podopiecznych,
3- Rozwinięcie u wychowanków umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach życia codziennego i rozwiązywanie konfliktów,
4- Wzmacnianie u wychowanków poczucia własnej wartości,
5- Profilaktyka uzależnień,
6- Wyrabianie i utrwalanie u wychowanków prawidłowych nawyków higieny,
7- Dożywianie dzieci i młodzieży.

Adresaci:

Sieć Świetlic Środowiskowych jest przeznaczona dla dzieci i młodzieży w wieku 6-18 lat uczęszczających do szkół na terenie miasta Kielce. W wyjątkowych przypadkach do placówki mogą być przyjmowane również dzieci młodsze. Decyzję podejmuje jednorazowo kierownik placówki. Dzieci i młodzież mogą zgłaszać się do placówki same lub być kierowane przez pedagogów szkolnych lub pracowników socjalnych. Każdorazowo przy przyjęciu dziecka do placówki rodzice są zobowiązani do rozmowy z wychowawcą prowadzącym w celu przeprowadzenia wywiadu i wypełnienia karty informacyjnej.

Zadania placówki:

1- Działalność edukacyjna i reedukacyjna, mająca na celu wyrównanie dysproporcji w poziomie wiedzy i umiejętności poszczególnych wychowanków,
2- Działalność wychowawcza skierowana przede wszystkim do dzieci zaniedbywanych i zagrożonych uzależnieniem,
3- Działalność wychowawczo- motywująca wyrabiająca u dzieci postawy prospołeczne, a także asertywność i dbałość o rozwój własnych talentów i zainteresowań,
4- Dbałość o zdrowie i prawidłowy rozwój fizyczny wychowanków,
5- Dożywianie dzieci i młodzieży.

Rodzaje zajęć prowadzonych w sieci świetlic:

1- Działania edukacyjne:
- pomoc w odrabianiu lekcji,
- zajęcia reedukacyjne,
- zajęcia rewalidacyjne,
- gry i zabawy świetlicowe rozwijające myślenie logiczne,
- zajęcia muzyczne,
- zajęcia plastyczne,
- zajęcia informatyczne.

2- Działania profilaktyczne:
- zajęcia z zakresu profilaktyki uzależnień od alkoholu, narkotyków i nikotyny,
- ćwiczenia umiejętności odmawiania oraz radzenia sobie w sytuacjach zmuszania i przymuszania,
- nauka techniki rozładowywania stresu,
- wyrabianie nawyku aktywnego spędzania czasu wolnego,
- trening mediacji konfliktów, aktywnego słuchania.

3- Działania wychowawcze:
- praca na rzecz placówki ( dbanie o czystość, przygotowanie dekoracji ),
- nauka zasad zachowania się w różnych sytuacjach.
- organizowanie i aktywizowanie wychowanków do udziału w konkursach i zawodach,
- organizowanie imprez okolicznościowych do wychowanków i ich rodzin,
- rozwijanie u wychowanków ducha wolontariatu poprzez udział w różnego rodzaju akcjach charytatywnych,
- nauka współdziałania w grupie.

4- Działania opiekuńcze i współpraca z rodziną:
- aktywna współpraca wychowanków z instytucjami wspierającymi rodzinę,
- prowadzenie rozmów indywidualnych i zajęć grupowych z rodzicami wychowanków dotyczących właściwego modelu wychowania,
- systematyczne dożywianie dzieci i młodzieży,
- zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom podczas zajęć.

Teraz przedstawię program zajęć wychowawczo- profilaktycznych „ Spójrz inaczej’’, napisany na potrzeby świetlicy środowiskowej „ Cztery kąty” do której zaglądam jako wolontariuszka.

Celem zajęć jest budowanie pozytywnego obrazu siebie, uczenie się rozpoznawania i nazywania uczuć. Ponadto uczestnik zajęć nabywa wiedzę niezbędną do pokonywania sytuacji problemowych i poznaje skuteczne sposoby radzenia sobie z problemami. Program zawiera ostrzeżenie przed szkodliwym wpływem nikotyny i alkoholu na życie i zdrowie człowieka.

Kodeks Rodzinny i opiekuńczy
Władza rodzicielska
Rodzaje władzy rodzicielskiej

WŁADZA RODZICIELSKA

• Dziecko pozostaje do pełnoletniości pod władzą rodzicielską

• Przysługuje obojgu rodzicom

• Sąd może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców, jeżeli wymaga tego dobro dziecka Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych lub zostało pozbawione władzy rodzicielskiej, albo gdy jego władza uległa zawieszeniu, to władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców.

• Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska, albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się opiekę dla dziecka.

Co obejmuje władza rodzicielska?

• Obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy na osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.

• Dziecko winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.

• Władza rodzicielska winna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.

• Rodzice przed podjęciem decyzji powinno dziecko wysłuchać oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.

• Sąd opiekuńczy i inne organy władzy publicznej są obowiązane udzielać pomocy rodzicom, jeżeli jest ona potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej.

• Każde z rodziców może zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka od osoby nieuprawnionej lub o zapewnienie dziecku pieczy zastępczej.

Przysposobienie/adopcja

Pełne

• Między przysposabiającym a przysposobionym powstaje stosunek na podobieństwo stosunku łączącego rodziców z dziećmi.

• Dziecko zostaje więc całkowicie włączone do nowej rodziny, a wyłączone ze swojej rodziny naturalnej.

• Więzy łączące przysposobionego z jego rodzicami i krewnymi ulegają zerwaniu.

• Utrata władzy rodzicielskiejrodziców naturalnych jest definitywna i nie może ulec przywróceniu chyba że przysposobienie zostanie rozwiązane.

• Na żądanie dziecka i za zgodą wnioskodawcy w postanowieniu o przysposobieniu sąd postanawia, że przysposobiony będzie nosić nazwisko złożone ze swego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego. Możliwość taka nie występuje przy przysposobieniu całkowitym oraz wtedy gdy przy przysposobieniu pełnym sąd orzekł o sporządzenie nowego aktu urodzenia adoptowanego dziecka.

• Przysposobienie pełne powodujerównież zmianę nazwiska przysposobionego. Na wniosek przysposabiającego-za zgodą dziecka, które ukończyło 13 lat (po wysłuchaniu dziecka młodszego)- sąd może zmienić imię lub imiona przysposabiającego.

• Nowy akt urodzenia

  • Nowy akt urodzenia może być sporządzony, ale tylko wtedy, gdy tak orzeknie sąd opiekuńczy na wniosek przysposabiającego za zgodą przysposobionego, który ukończył 13 lat. Orzeczenie o sporządzeniu nowego aktu urodzenia może także nastąpić na wniosek przysposobionego za zgodą osoby, która dokonała przysposobienia.

  • Na wniosek rodziców adopcyjnych ulega zmianie skrócony akt urodzenia, w którym zostaje wpisane nowe nazwisko dziecka.

Niepełne

• Adopcja niepełnapowoduje powstanie stosunku rodzinnego tylko między dzieckiem a przysposabiającym i nie rozciąga się na krewnych przysposabiającego.

• Skutki przysposobieniarozciągają się jednak na zstępnych przysposabianego.

• Zasadniczym skutkiem przysposobienia niepełnego jest powstanie obowiązku alimentacyjnego tylko między przysposobionym i jego zstępnymi a przysposabiającym, a nie między przysposobionym a krewnymi przysposabiającego.

• Kwestia dziedziczenia

  • W przypadku przysposobienia niepełnego pokrewieństwo dotyczy tylko zstępnych i ma to wpływ na zasady dziedziczenia, oraz formę sporządzonego zupełnego aktu urodzenia, w którym nazwisko i rodzinne pochodzenie nie ulega utajnieniu.

  • Nigdy nie sporządza się nowego aktu urodzenia dziecka przysposobionego w sposób niepełny. Jest to oczywiste, gdyż takie dziecko zachowuje zawsze „podwójny” stan cywilny-jest członkiem „swojej” rodziny oraz dzieckiem osób, które dokonały przysposobienia.

• W praktyce forma przysposobienia niepełnego jest stosowana bardzo rzadko i tylko w sytuacji, gdy jest to rozwiązanie najbardziej korzystne dla dziecka.

Całkowite

• Przysposobienie całkowite, zwane także anonimowym, jest najdalej idącą postacią przysposobienia. Wiąże ono dziecko z nową rodziną w sposób zupełny i nierozerwalny, włącznie z nadaniem mu nowej tożsamości i zupełnym zerwaniem wszelkich więzów z jego rodzicami biologicznymi. Dziecko adoptowane jest pod każdym względem traktowane tak, jakby było naturalnym dzieckiem przysposabiających.

• Podejmując decyzję o przysposobieniu całkowitym należy pamiętać, że jest ono nierozwiązywalne.

Rozwiązanie przysposobienia?

• Polskie prawo dopuszcza rozwiązanie przysposobienia niepełnego i pełnego, ale może to nastąpić tylko z ważnych powodów na żądanie przysposobionego, przysposabiającego lub prokuratora.

• W takiej sytuacji sąd indywidualnie ocenia wszystkie okoliczności, określa czy więzi rodzinne uległy rozpadowi. Jednak najważniejsze jest określenie czy dalsze trwanie przysposobienia jest w okresie jego małoletniości jest zgodne z jego dobrem.

Ustawy wspomagające rodzinę:

• Przeciwdziałanie alkoholizmowi

• Przeciwdziałanie narkomanii

• Kodeks karny

• przeciwdziałaniu przemocy

Wymienić dokumenty, kiedy wprowadzono i co jest ich ideą.

Ustawa o pieczy zastępczej i tym co wnosi, jak pomaga dzieciom……. – pytanie :D

SZKOŁA POZNAŃSKA

Rozpoczęcie pracy nad usystematyzowaniem modelu metodologicznego Szkoły Poznańskiej.

• Po wieloletnich badaniach nad rodziną zauważono, że rodzina to trudny obszar badawczy. Powszechność rodziny i pozorna łatwość obserwacji prowadzi czasami do zaniedbań metodologicznych, które sprawiają, że późniejsze wyniki badań nie są dokładne i wyczerpujące.

• Postawiono więc pytanie, jakie wymogi metodologiczne powinny być spełnione, żeby przedstawiany obraz rodziny był jak najbardziej zbliżony do rzeczywistości? Gdyż obecnie bardziej utrwalił się jakiś model rodziny niż rzeczywisty stan życia rodzinnego.

• Badacze stwierdzili, że ten brak autentycznych wyników analiz wynika z braku jednoznacznie określonego i usystematyzowanego modelu metodologicznego badań rodziny, który uwzględniałby pełną złożoność problematyki badawczej, ponieważ wcześniejsze analizy badały raczej wybrane fragmenty rzeczywistości. W związku z tym, pomimo sporej literatury socjologicznej dotyczącej rodziny, wiedza o polskiej rodzinie nie wystarczała do ukazania jej pełnego i zróżnicowanego obrazu.

• Badania te były też przeprowadzane przez indywidualnych badaczy, odmienne były też przyjmowane przez nich założenia metodologiczne, co uniemożliwiało analizę porównawczą uzyskanych wyników.

• W latach 70-tych pojawia się idea badań zespołowych, pozwalających na całościowe empiryczne ujęcie problematyki rodziny.

• Na początku badania nad różnością typów rodziny podjęto w Instytucie Socjologii UAM, przez zespół kierowany przez Z. Tyszkę, w oparciu o założenia jego metodologii. Ich zadaniem było ukazanie społeczno-strukturalnych uwarunkowań rodziny. To spowodowało potrzebę do dalszej pracy nad kształtowaniem i systematyzowaniem założeń metodologicznych całościowych badań socjologicznych nad rodziną, zarysowanych już wcześniej przez Tyszkę.

• Ze względu na złożoność problemu badawczego, potrzebne są badania interdyscyplinarne, umożliwiające całościowe ujęcie wszystkich, nie tylko społecznych, aspektów życia rodzinnego.

• Poznańscy badacze w toku wieloletnich badań wypracowali model metodologiczny badań nad rodziną. Podjęli oni próbę uporządkowania generalnych i szczegółowych zasad metodologicznych, jakimi kierowano się w badaniach poznańskich. Schemat ten obejmuje zasady przygotowania i realizowania badań oraz opracowywania uzyskanych wyników.

Przykładowa literatura autorstwa Z. Tyszki:

1. Poznańska szkoła badań nad rodziną: (metodologia i jej zastosowania): praca zbiorowa/ pod kier. i red. Zbigniewa Tyszki; Centralny Program Badań Podstawowych, 1990

2. System metodologiczny poznańskiej szkoły socjologicznych badań nad rodziną, Z. Tyszka, UAM. Instytut Socjologii, 1997, Poznań

3. Metodologiczne problemy badań nad rodziną: praca zbiorowa, red. Z. Tyszka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań

4. System metodologiczny wieloaspektowej integralnej analizy życia rodzinnego, Z. Tyszka, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2001, Poznań

5. Współczesne rodziny polskie - ich stan i kierunek przemian, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2001, Poznań

6. Rodzina we współczesnym świecie, Z. Tyszka, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2002, Poznań

7. Rodzina w czasach szybkich przemian, Z. Tyszka, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2002, Poznań

8. Życie rodzinne - uwarunkowania makro i mikrostrukturalne, Z. Tyszka, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2003, Poznań

(na podstawie: Anna Nowak, w: „Poznańska Szkoła Badań nad Rodziną (metodologia i jej zastosowanie”)

PODSTAWOWE NARZĘDZIA ANALIZY FORM ŻYCIA RODZINNEGO

• wymóg wieloaspektowej, integralnej analizy

• aspekty obiektywne i subiektywne,

• zadaniem analizy socjologicznej jest dokonanie rozpoznania co jest właśnie obiektywne, a co subiektywne

(następnie posługiwanie się nimi jako narzędziami analizy rodziny i dążenie do analiz porównawczych)

PODSTAWOWE NARZĘDZIA (5):

1. STRUKTURA RODZINY:

• Odzwierciedla życie rodziny w różnorodnych postawach,

• Strukturę rodziny zalicza się do struktury małych grup,

• Odzwierciedla sieć związków emocjonalnych i komunikacji; role; strukturę sił; itp.

• Def. M. F. Nimkoffa:

  • „określone związki, z których składa się rodzina”

• Def. R. Hill:

  • „określona organizacja ról wewnątrz rodziny, hierarchia autorytetów, podział pracy oraz wzory rozmieszania miłości i względów”

• Def. H. Stasiak:

  • „zbiór różniących się między sobą stosunków, zachodzących między jego elementami”

• Def. Z. Tyszka:

  • „liczba i jakość członków rodziny, układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny, świadczącą o spójności rodziny, podział czynności oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łącząca się dość ściśle z układem pozycji społecznych, a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i względów”

• 3 aspekty struktury rodzinnej:

  • Psychologiczny (układ więzi emocjonalnych)

  • Społeczny (układ pozycji społecznych, struktury, władzy)

  • Kulturowy (zespół wzorów, norm regulujących życie w rodzinie).

1. FUNKCJE RODZINY:

• Wg. Dodziuk-Lityńskiej i D. Markowskiej

  • „Określone zakresy skutków, jakie życie rodzinne wywołuje w szerszych układach społecznych”

• Przykłady:

  • E. G. Ericksen i W. F. Ogburn (USA):

    • f. ekonomiczna,

    • f. zabezpieczająca

    • f. rekreacyjna

    • f. wychowawcza

    • f. wynikająca ze społecznej pozycji

  • Z. Tyszka (Pol):

    • Materialno-ekonomiczna,

    • Opiekuńczo-zabezpieczająca,

    • Prokreacyjna,

    • Seksualna,

    • Legalizacyjno-kontrolna,

    • Socjalizacyjna,

    • Uklasawiająca,

    • Kulturalna,

    • Rekreacyjno-towarzyska,

    • Emocjonalno-ekspresyjna.

• Funkcje obejmują całość czynności rodziny , związanych z jej instytucjonalnym aspektem.

1. SYSTEM RODZINY:

• Wzajemne stosunki jej poszczególnych członków; wzajemne związki strukturalne i funkcjonalne oraz wzajemne związki między strukturą, a funkcją,

• To pewien porządek/ ład społeczny,

• Zwracanie uwagi na powiązani świadomościowe i na poczucie łączności.

1. WIĘŹ SPOŁECZNA W RODZINIE:

• Zależność w zachowaniach i postawach ludzkich, sprawiające, że określony zbiór ludzi tworzy jakąkolwiek całość społeczną,

• Emocjonalne nacechowanie (najbardziej skuteczne regulatory zachowań).

1. ŚWIADOMOŚĆ RODZINNA:

• Ściśle subiektywny aspekt życia rodzinnego,

• Podstawą jest pojęcie MODELU (za A. Kłoskową):

• „słowne, obrazowe lub jakiekolwiek symboliczne przedstawienie ludzkiego zachowania (instytucji, osobowości)”

• Celem tworzenia modelu: służy za przykład, odniesienie ocen,

  • Np. wyobrażenie rodziny na temat wzorowego męża/ żony/ dziecka/ małżeństwa

• Ideologia rodziny (Tyszka)

• Idealizacja rodziny

• Model przyszłościowy rodziny (prognostyczny obraz)

(na podstawie: Zbigniew Tyszka, w: „Poznańska Szkoła Badań nad Rodziną (metodologia i jej zastosowanie”)

ZAŁOŻENIA I REGUŁY METODOLOGICZNE POZNAŃSKIEJ SZKOŁY BADAN SOCJOLOGICZNYCH NAD RODZINĄ

Szkoła:

• Utożsamowienie szkoły z metoda myślenia teoretycznego oraz metodą empirycznej analizy rzeczywistości,

• Metodologiczna orientacja szkoły jest zazwyczaj oparta na określonych założeniach teoretycznych dotyczących (socjologia):

- cech społeczeństwa,

- procesów społecznych.

• Metodologia wynika z :

- sprecyzowanej wizji społeczeństwa,

- określonych twierdzeń na temat związków zachodzących między zjawiskami społecznymi,

- twierdzeń o ich zależnościowej hierarchizacji (kierunku i mechanizmach ich przeobrażeń).

• Specyficzna metoda myślenia teoretycznego:

Zastosowanie integralnej, systemowej analizy społeczeństwa do analizy rodziny, jej cech i procesów.

Tzw. „rodzinna rzeczywistość”

• Wypracowanie nowych reguł na podstawie niedociągnięć innych, starszych badań i obserwacji

(stare badania: jedna metoda, mało informacji, jednostronne materiały, jednostronny obraz rodziny) dlatego formułowanie nowych

ZASADY:

1. Zasada analizy struktur i procesów życia rodzinnego w kontekście formacji społeczno-ekonomicznej i jej etapów rozwojowych, z uwzględnieniem kręgu kulturowego:

• Istotną rolę w przeobrażeniach stanowią makroprocesy zewnętrzne pozostające z nią w sprzężeniu zwrotnym i powiązane zarazem z przekształcającą się makrostrukturą społeczeństwa,

• Rozwój społeczeństwa globalnego,

• Zewnętrzne wpływy na rodzinę i wewnętrzne procesy rodziny,

• Zjawiska:

Ekonomiczno-społeczne

Społeczno-polityczne

Społeczno-strukturalne

Społeczno-kulturowe

• Rozwój cywilizacyjny/ industrializacja/ urbanizacja/ przesłanki polityczne (polityka wobec rodziny)/ czynniki makrostrukturalno-społeczne (przynależność do określonych klas, warstw)/ czynniki kulturowe (normy, wzory, wartości, religie)

1. Zasada analizy struktur i procesów życia rodzinnego w kontekście relacji: makrostruktura-mezostruktura-mikrostruktura społeczna:

• Oddziaływanie zewnętrznego „świata społecznego” (wewnętrznie ustrukturalizowany – odnalezienie w nim miejsca rodziny),

• Rozgrywanie pomiędzy strukturami określonych procesów społecznych (są w ciągłych interakcjach między sobą),

• Zewnętrzne struktury społeczne egzystując w ramach społeczeństwa globalnego współwyznaczają cechy strukturalne rodzin (sposób ich funkcjonowania; świadomość społeczną; wyznaczają dostęp kategorii rodzin do dóbr materialnych i kulturalnych),

• Zróżnicowanie życia rodziny zależy więc od MIEJSCA w ogólnej strukturze społecznej, STATUSU SPOŁECZNEGO i CHARAKTERU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ.

• Układy:

- MEZOSTRUKTURALNY (pośredni):

Typy społeczności lokalnych (wieś, małe miasto, duże miasto, szkoły, zakłady pracy…)

- MIKROSTRUKTURALNY (małe struktury społeczne):

Kręgi sąsiedzkie, towarzyskie, pracowniczo-koleżeńskie, rówieśnicze, familijne…

*Rodzina tutaj jako mała grupa społeczna (uzależniona od mezostruktury i makrostruktury)

- MAKROSTRUKTURALNY (globalne ujęcie):

Różnice i podobieństwa (analiza porównawcza)

Wpływy całego społeczeństwa globalnego i ich przeobrażeń

1. Zasada wieloaspektowego ujęcia problematyki rodziny:

• 3 wymiary badań:

1). Przy uwzględnieniu wszystkich jej podstawowych aspektów (jeden wybrany na tle innych),

2). Analiza w sprzężeniu z wieloma zewnętrznymi układami społecznymi (ujmowanie rodziny w aspekcie wielu zewnętrznych zhierarchizowanych i sprzężonych ze sobą oraz z rodzina układów + wielokierunkowe i wieloaspektowe spojrzenie na zewnętrzne uwarunkowania rodziny)

3). W świetl różnorodnych, nawzajem uzupełniających się technik badawczych.

• Badania przez socjologa na 3 płaszczyznach:

1). Obiektywnych stosunków, struktur i funkcji społecznych,

2). Kulturowej,

3). Subiektywno-Świadomościowej.

• 7 PŁASZCZYZN ANALIZY:

a). Rodzina, a makrostruktura społeczna i społeczeństwo globalne wraz z jego systemem społeczno-ekonomicznym, politycznym, ideologicznym, prawnym, kulturowym,

b). Miejsce rodziny w uwarunkowanej przez mezostrukturę, mikrostrukturze społecznej oraz społeczności lokalnej,

c). Materialne podstawy życia rodzinnego z uwzględnieniem gospodarstwa domowego (opis przychodów finansowych, wydatków, majątku, oszczędności),

d). Kulturowe i kulturalne podstawy życia rodzinnego (normy, wzorce, ale teeż uczestnictwo w kulturze, wykształcenie, styl życia),

e). Ukształtowanie szeroko pojętej struktury rodziny (liczba członków, charakter pokrewieństwa, role, siła więzi, władza, podział czynności, miłości),

f). Funkcje pełnione przez rodzinę (Tyszka):

Materialno-ekonomiczna,

Opiekuńczo-zabezpieczająca,

Prokreacyjna,

Seksualna,

Legalizacyjno-kontrolna,

Socjalizacyjna,

Uklasawiająca,

Kulturalna,

Rekreacyjno-towarzyska,

Emocjonalno-ekspresyjna.

g). Świadomość (ideologia) członków rodziny dotycząca życia rodzinnego (postawy, opinie, poglądy, wartości, modele świadomościowe).

• Ważne jest badanie wzajemnych uwarunkowań wymienionych aspektów,

• Warunkować wzajemnie mogą się nie tylko same aspekty, ale też ich podsegmenty,

• Porównywanie globalnych rezultatów badawczych (np. przyczyn i odchyleń),

• Korzystanie z różnych nauk (socjologia, psychologia, biologia, pedagogika, prawo, itp.) – multidyscyplinarność.

1. Zasada jednoczeesngo posługiwania się kilkoma technikami badawczymI:

• Podleganie wielostronnej analizie, obserwacji,

• Obiektywne i subiektywne aspekty/ zróżnicowanie strukturalne/ funkcjonalne/ kulturowe,

• Dane z jednej techniki konfrontujemy z danymi z drugiej techniki (weryfikacja prawdziwości uzyskanych materiałów + wypełnianie luk informacyjnych),

• Najczęściej stosowane techniki:

- kwestionariuszowy wywiad środowiskowy (przeprowadzony w domu rodzinnym i połączony z doraźną obserwacją kontynuowaną w czasie przeprowadzenia wywiadu),

- wywiad swobodny, pogłębiający,

- obserwacja zewnętrzna,

- analiza dokumentów urzędowych i osobistych,

- życiorys „kierowany”,

- studium przypadku wybranych rodzin,

- niekiedy techniki projekcyjne (np. testy projekcyjne).

V. Zasada łączenia analizy ilościowej z jakościową:

• Logicznie (patrz zasada IV),

• Rodzina jako wielostronna, skomplikowana, nasycona intymnymi treściami,

• Charakterystyka liczbowa jest niewystarczająca.

*** OGÓLNY SCHEMAT:

1. Społeczno-globalne i makrostrukturalne warunkowania,

2. Mezosrtukturalne i mikrostrukturalne warunkowania,

3. Materialne podstawy

4. Kulturowe i kulturalne aspekty

5. Struktura rodziny

6. Funkcje rodziny

7. Świadomość społeczna (ideologie członków rodziny)

8. Jednostka i jej osobowość, a rodzina

9. Odchylenia i normy

10. Wnioski i dyrektywy praktyczne.

PSYCHOLOGIA RODZINY
Hanna Liberska, Mirosława Matuszewska

Modele funkcjonowania rodziny

RODZINA

• Rodzina jest podstawowym systemem społecznym cechującym się określoną struktura wyznaczona przez liczbę osób w rodzinie i łączące je relacje .

• Relacje te kształtują strukturę i funkcjonowanie mikrosystemu rodziny w teraźniejszości, tym samym współtworząc jej przyszłość.

MODELE FUNKCJONOWANIA RODZINY

1. Strukturalne

   1. Modele kulturowe tradycyjne

      1. Katolicki

      2. Skandynawski

      3. Muzułmański

      4. Inne

   2. Modele kulturowe alternatywne

      1. Modele modernistyczne

      • Partnerski

      • Egalitarny

        1. Modele postmodernistyczne

      • Związki homoseksualne

      • Związki typu DINKS

      • Związki typu LAT

      • Związki kohabitacyjne

      • Inne

2. Operacyjne

   1. Model kołowy Olsona

   2. Model systemowy Beaversa

   3. Model koncepcji strukturalnej S. Minuchina

   4. Model McMastera

   5. Model Bowena

1. MODELE STRUKTURALNE

Podstawowa jednostka analizy jest tu:

• Liczba osób w rodzinie

• Liczba pokoleń w rodzinie

• Hierarchia władzy w rodzinie

Na tej podstawie wyróżnia się dwa podstawowe modele rodziny:

1. Model rodziny kulturowej tradycyjnej

   • Zawiera przynajmniej 3 pokolenia, co skutkuje dużą liczbą członków rodziny;

   • Struktura władzy jest typu hierarchicznego,

   • Występuje wyraźny podział funkcji zróżnicowany na wiek płeć;

   • Rodzina podporządkowana władzy ojca (patriarchat) lub matki (matriarchat).

Modele kulturowe tradycyjne- funkcjonowanie rodzin w wybranych kulturach:

• Modele te rozwinęły się w różnych kulturach na bazie specyficznych dla nich systemów religijnych.

• Zgodnie z podejściem systemowym, rodzina funkcjonuje w granicach szerszych systemów społecznych.

• Na strukturę rodziny wpływają wartości, normy, zwyczaje, obyczaje obowiązujące w danej kulturze.

• Struktura rodziny i wzory interakcji występujące w współczesnych rodzinach będą różnic się w zależności od ich kulturowego dziewictwa.

1. Katolicki model rodziny

   • Model zawiera 3 zasadnicze elementy:

     • Rodzina to społeczność naturalna tzn. Składająca się z mężczyzny i kobiety, którzy przez wzajemną miłość dają nowe życie;

     • Rodzina oparta jest na nierozerwalnym sakramentalnym związku

     • Sakrament małżeński określa podstawowe zasady relacji małżeńskiej, która powinna zakładać wzajemna miłość, wierność i uczciwość.

   • Małżonkowie powinni się wzajemnie uzupełniać

   • Zasady obowiązujące w rodzinie precyzuje Katechizm Kościoła Katolickiego ;

   • Nauka Kościoła Katolickiego jest przeciwna wolnym związkom, poligamii, cudzołóstwu, związkom homoseksualnym i rozwodom, które traktowane są jako złamanie przysięgi małżeńskiej.

   • Autorytetem w rodzinie jest mężczyzna.

2. Model skandynawski

   • Tradycja opiera się na zasadach Kościoła protestanckiego. Stanowi podstawowa instytucje społeczna.

   • Cechą narodów skandynawskich jest wysoka pozycja kobiet i ich niezależność

   • Kobieta dość często głową rodziny matriarchat i na niej ciążyła odpowiedzialność za funkcjonowanie rodziny.

   • Obecnie gdy obydwoje rodzice pracują państwo przejęło wiele funkcji właściwych rodzinie, a niemal całkowicie kontrolę nad wychowywaniem dzieci.

   • W świetle prawa pary homoseksualne mogą wychowywać dzieci, pary lesbijskie mogą dokonywać zapłodnienia in vitro na koszt państwa.

3. Model muzułmański

• Strukturę i zasady funkcjonowania rodziny muzułmańskiej reguluje Koran.

• Tradycyjny model rodziny ma oparcie nie tylko w religii, ale także w przepisach prawa Islamskiego, które są wyznaczone przez świata księgę islamu.

• Struktura rodziny może być rozbudowana, gdyż prawo zezwala mężczyźnie na posiadanie czterech żon i konkubin.

• Hierarchia w rodzinie ściśle określona : głową rodziny mężczyzna, odpowiedzialny za przestrzegane przez rodzinę system wartości wyznaczony przez Koran. Mężczyzna sprawuje kontrolę nad funkcjonowaniem rodziny.

• Rodzina muzułmańska ma charakter patriarchalny.

• Pozycję kobiety określa macierzyństwo. Z tytułu opieki nad dzieckiem ma ona prawo do szacunku i łagodnego traktowania.

• Do jęk zadań należy projekcja, troska o męża

  1. Modele kulturowe alternatywne

     1. MODERNISTYCZNE

     • Ukształtowały się w toku związanych z nasilającym się indywidualizmem zmian modeli kulturowych tradycyjnych.

     • Źródeł tych przemian można poszukiwać w przemianach cywilizacyjnych i kulturowych.

     • Przemiany te głównie dotyczą kobiet.

• MODEL PARTNERSKI RODZINY

• Oboje małżonkowie podejmują takie same zadania, ale wkład każdego z nich w ich realizację zależy od ich kompetencji, możliwości psychofizycznych ;

• Rozłożenie obowiązków rodzinnych z uwzględnieniem równości praw;

• Symetria i komplementarność zadań kobiety i mężczyzny w rodzinie;

• Wspólne planowanie rodziny i podejmowanie decyzji

• Dążenie do zrównania pozycji zajmowanych przez kobietę i mężczyznę

• W PORÓWNANIU DO MODELU TRADYCYJNEGO MODEL PARTNERSKI CECHUJE SIĘ ZMIENIONĄ STRUKTURĄ WŁADZY I DEMIKRATYCZNYM SPOSOBEM ZARZĄDZANIA

• Szczególną wagę poświęca się do szacunku dla podmiotowości wszystkich członków rodziny;

• MODEL EGALITARNY RODZINY

• Dążenie do równouprawnienia, co w rezultacie może prowadzić do absurdalnych sytuacji np. żona oczekuje od męża że przygotuje świąteczny obiad natomiast mąż od zony, że wywierci przy pomocy wiertarki otwory w ścianie.

• Nie uwzględnia komplementarności ról, która jest istotną cechą modelu partnerskiego

• Funkcjonowanie rodziny godnie z tym modelem może być przyczyną nieporozumień oraz braku satysfakcji ze wspólnego życia.

• Można go traktować jako niedojrzałą postać modelu partnerskiego.

• Egalitaryzm nie sprawdza się w życiu rodzinnym, chociaż jest piękną ideą dotyczącą życia społeczno-politycznego.

  1. POSTMODERNISTYCZNE

• Odrzucają formalne, prawne zasady regulujące życie małżeńskie, ukazując wielość alternatywnych form bliskich związków;

• Modele postmodernistyczne są wyrazem takich cech wsółczesnej rodziny jak otwartość i złożoność;

• Otwartość jest konsekwencją słabych granic między systemem rodizny a światem zewnętrznym;

• Prowadzi do osłabienia relacji i więzi emocjonalnych podsystemów wewnątrz systemu rodziny;

• Brak harmonii ról i funkcji rodzinnych;

• Zaburzona struktura władzy

• Stosunki między rodzicami a dziećmi stają się mniej formalne

• Bardziej skoncentrowana rodzina na rodzicach niż na dzieciach.

• Zaburzona równowaga między rodziną, a środowiskiem zewnętrznym

• Utrudnione kształtowanie się tożsamości jednostkowej i rodzinnej.

• ZWIĄZKI KOHABITACYJNE

  • Tworzą pary heteroseksualne prowadzące wspólne gospodarstwo domowe;

• ZWIĄZKI PATCHWORKOWE- WIELORODZINA

  • Stanowią złożony układ społeczny obejmujący byłe żony i byłych mężów z aktualnymi żonami i mężami, wspólne dzieci z innych związków, wnuki itd. Cechą charakterystyczną są dobre relacje między wszystkimi członkami tych rodzin.

• ZWIĄZKI TYPU LAT

  • Tworzą ludzie, którzy pomimo stosunkowo trwałego emocjonalnego zaangażowania nie decydują się na wspólne zamieszkanie, bywa także że jest to formalny związek ale na odległość,

• ZWIĄZKI TYPU DINKS

  • Związek formalny tworzony przez pary, które nie decydują się na posiadanie dzieci, związki takie czasem są określane jako rodzina podwójnych/równoległych karier,

• SINGLE

  • W psychologii rodziny, rozumiane są jako układy rodzinne złożone z jednego rodzica i jego dziecka/dzieci;

• ZWIĄZKI HOMOSEKSUALNE

  • Tworzone są przez dwóch mężczyzn lub dwie kobiety mieszkających razem i prowadzących wspólne gospodarstwo domowe (polskie prawo nie dopuszcza sformalizowania takich związków ani adopcji dzieci).

2.MODEL OPERACYJNY RODZINY

1. Model kołowy Olsona

• Relacje rodzina-kontekst społeczny określają kategorie pierwotne: spójność, zdolność przystosowania oraz kategoria pomocnicza: komunikacja;

• Spójność – emocjonalny związek między członkami rodziny.

Typy : wyobcowanie, oddzielność, związanie, splątanie

• Zdolnośćprzystosowania - określona jest liczbą zmian z jaką rodzina jest sobie w stanie wykonać w doniesieniu do systemu sprawowania władzy oraz funkcji. Rodzina określona być tu może w odniesieni do czterech kategorii: sztywnej, strukturalnej, elastycznej i chaotycznej

• Komunikacja - zdolność do słuchania, mówienia w sposób jasny i bezpośredni, okazywanie szacunku rozmówcom, uczciwe wyjawianie informacji o sobie. Traktowana jest jako czynnik wspierający tworzenie spójności.

1. Model systemowy Beaversa

• Oparty o kategorie kompetencji i stylu;

• Kompetencje to zdolność rodziny do organizowania i zarządzani życiem rodzinnym.

• Rodziny o wysokim stopniu kompetencji charakteryzuje: egalitarne przywództwo, silne rodzicielstwo, konstruktywne koalicje dorosłych jasno ustalone granice pokoleniowe;

• Rodzinę o słabych kompetencjach charakteryzują zwłaszcza nieefektywne przywództwo i występowanie koalicji rodzic-dziecko.

• Kompetencje charakteryzuje również rozwój autonomii członków rodziny, bezpośrednia komunikacja, zaufanie i szacunek.

• Styl to stopień bliskości albo dystansu w rodzinie.

• Rodziny klasyfikowane są tutaj jako dośrodkowe (wiążące) albo odśrodkowe (wypychające)

1. Koncepcja strukturalna S. Minuchina

• Człowiek funkcjonuje w kontekście społecznym

• Kontekst społeczny wpływa na zachowanie jednostki

• Podstawowym elementem struktury społecznej jest zespół wymagań funkcjonalnych dotyczący jednostek

• Struktury rodzinne podlegają wartościowaniu względem kryterium zdolności adaptacyjnych do zmieniających się warunków społecznych.

1. Model McMastera

• Dotyczy oceny stopnia realizacji trzech podstawowych funkcji rodziny;

  • Zapewnienia podstawowych środków do życia,

  • Przyjmowaniem odpowiedzialności za prawidłowy rozwój każdego członka systemu w różnych okresach życia

  • Efektywnym zarządzaniem w sytuacjach trudnych różnego typu

• Do podstawowych kryteriów wywiązywania się z tych zadań należy:

  • Rozwiązywanie problemów – to zdolność do szybkiego i efektywnego reagowania w sytuacjach trudnych dla członka rodziny lub całego sytemu;

  • Komunikacja – wymiany informacji w sposób jasny i bezpośredni

  • Funkcjonowanie w rolach – dotyczy podziału funkcji między członków rodziny

  • Reaktywność emocjonalna – określa stopień i treść reakcji emocjonalnych członków rodziny w określonych sytuacjach;

  • Zaangażowanie uczuciowe – członków rodziny w życie innych osób w rodzinie

  • Kontrola zachowania- zdolność do kierowania zachowaniem u członków rodziny w sytuacji zagrożenia: fizycznego, zaspokajania potrzeb, rozwoju, realizacji określonych funkcji społecznych.

• Na ich podstawie można określić funkcjonowanie rodziny jako normalne lub jako zaburzone.;

• Model użyteczny w terapii rodzin.

1. Model Bowena

• Proponuje wyjaśnienie mechanizmu transmisji i dziedziczenia doświadczeń w wielu następujących po sonie generacjach rodziny

• Wyjaśnia znaczący wpływ wczesnodziecięcych doświadczeń jednostki na rozwój jej tożsamości i na jej przyszłe relacje w dorosłości;

• Umożliwia zrozumienie kształtowania się rodzinnych interakcji oraz transmisji doświadczeń w systemie wielogeneracyjnej rodziny.

1. Model zdrowej rodziny

• Zakłada on:

• Występowanie silnej wzajemnej pozytywnej więzi emocjonalnej;

• Obecność zharmonizowanych, względnie stabilnych wzorów aktywności i zachowań przypisanych poszczególnym jednostkom;

• Występowanie spójnego, elastycznego systemu norm i wartości;

• Względną autonomię pola psychologicznego;

• Poziom procesów poznawczych umożliwiający poprawne odzwierciedlanie rzeczywistości; Efektywne komunikowanie się.

Rozdział IV

Fenomenologia wiązania, czyli podróż w głąb sekundy

Słowo wiązanie

• Przetrwało proces sprawowania władzy nad potomkiem w różnym wieku, od okresu adolescencji po dorosłość. Rozpoznanie i zrozumienia wiązania musi zawierać opis zewnętrznym przejawów w formie pojedynczych aktów, ich form i zawartego w nich przesłania.

Wiązanie przez id

• Akt wiązania

  • To zewnętrzne przejawy wewnętrznej struktury sprawowania władzy jednego człowieka nad drugim.

• Symptomatologia:

• Dbałość rodzica o zaspokojenie najprostszych potrzeb dorastającego bądź dorosłego potomka- dbałość o wygodę spania, dbałość o dostarczanie jedzenie w dużej różnorodności i ilości pokarmu.

• Zaspokajanie przez rodzica potrzeby bliskości oraz potrzeby kontaktów społecznych- np.: stała obecność rodzica przy dzieciach, organizowanie ich czasu wolnego, ingerencja w badania, w sytuacje intymne, ingerencja w sprawy zawodowe dzieci..

• Infantylizowanie przez rodzica- pozbawienie dziecka szans na samodzielne rozwiązywanie problemów czy pokonywanie sytuacji trudnych, wyręczanie dziecka we wszystkim. Wyręczanie dziecka nawet w aktywnościach, które powinny być realizowane samodzielnie: postrzeganie, myślenie, przezywanie, decydowanie.

• Wspólną cechą jest zaspokojenie regresywnej potrzeby wygody dziecka, bądź dorosłego.

• Struktura aktu wiązania

  • Granica między uprzedzaniem a przewidywaniem potrzeb możliwych do zaspokojenia jest bardzo płynna. istotą niedojrzałego zachowania rodzina jest uprzedzanie jakiegokolwiek deficytu w zakresie potrzeb dziecka.

• Stymulowanie rodzica do zaspokojenie potrzeb potomka zachodzi na drodze werbalnej i niewerbalnej.

1. Na drodze werbalnej to:

   1. skargi, rozkazy, domyślanie się przez rodzica, prośba skierowana wprost,

2. Na drodze niewerbalnej to:

   1. mimika twarzy, wyrażanie niezadowolenia.

• Motywacja aktu wiązania

• Akty wiązania były różnorodnie motywowane. Ich istotą była afirmacja siebie jako troskliwego i opiekuńczego rodzica z jednoczesnym podważaniem jakości rodziców, którzy odmawiali zaspokojenia potrzeb dziecka.

• Istota aktów było:

• Obwiązanie wartości dziecka jako osoby lub wskazywanie jego szczególnych cech.

• Pomniejszanie wartości zaspokojonej potrzeby

• Wspominanie urazowych wydarzeń z przeszłości wlasnej lub potomka

• Funkcja aktu wiązania:

• Inwazja rodziców na przestrzeń społeczną funkcjonowania dorosłych i dorastających dzieci- prenamentna obecność rodziców w życiu społecznym potomków może utrudniać im kontakty społeczne i relacja w życiu społecznym.

• Funkcja izolująca lub eliminująca potomka z życia społecznego

• Funkcja inwazyjna w przestrzeń prywatną dorosłych lub dorastających dzieci.

• Akty wiązania uczą więc:

• Bezradności, ale także wywierają wpływ na kształtowanie się wewnętrznego wizerunku dzieci, powodują etykietyzacje i narzucają osobisty mit.

• Proces wiązania ma charakter regresywny, to znaczy ze:

• jego przejawy stanowiły wyraz rozbudzania i zaspokajania przez rodzica takich potrzeb jak:

  • potrzeby niemowlęce

  • potrzeby wczesnodziecięce

  • stosowanie „profilaktyki” wystąpienia dorosłych potrzeb potomka- wyręczanie dziecka i utrzymanie go w stawnie wiecznego dzieciństwa

Odmowa przyjmowania darów materialnych i psychicznych może budzić w dziecku poczucie winy. To powoduje poczucie wykluczające odmowe i powoduj potrzymanie procesu wiązania.

Wiązanie przez ego

• Wiązanie to wg Sterlina

• Deprecjonowanie (obniżanie wartości) przez rodzica samodzielnego myślenia, doznawania, przezywania i decydowania dziecka. Jest to też mistyfikowanie jego zdolności widzenia, określania i oceniania rzeczywistości przez dziecko. Procesy poznawcze dziecka mają w tym przypadku pozostać w stanie podległości systemowi pojęć i myślenia rodzica.

Symptomatologia wiązaniaprzez ego

• uważna refleksja dotycząca zewnętrznych przejawów wcześniej omówionych zjawisk, które wyłoniono na podstawie definicji.

• stałe zlecanie przez rodziców swoim dzieciom sposobu postrzegania elementów rzeczywistości w postaci nieustannego jej komentowania np.: „jedz, to pyszna zupa, wspaniale pachnie, szybciej wyzdrowiejesz” albo „ ten różowy to kolor dla ciebie”, nakazywanie dzieciom określonego sposobu myślenia, przeżywania, odczuwania, decydowania, używania przez rodziców określeń: „powinnaś…,musisz…,ludzie zawsze, więc i ty…,w naszej rodzinie…więc…”.

• Deprecjonowanie widoczne było w takich zachowaniach jak: głaskanie dziecka przez matkę po głowie po jego wypowiedzi z towarzyszącym „mój maleńki, mój głupiutki, mój mały dzidziuś”, albo komentarz ojca po wypowiedzi córki „wszystkie kobiety są głupie” albo „bezmyślna’.

• Deprecjonowanie samodzielnych psychicznych aktywności i działań potomka, lekceważenie lub podważanie wiarygodności np.: „za dużo mówisz…, jesteś mało pojęty…, jesteś za młody, żeby…”

• Przejawami opisywanego wiązania są próby dyskontowania osiąganych przez potomka sukcesów, wiedzy, zainteresowań oraz przez deprecjonowanie zdania autorytetów uznawanych przez dziecko.

• Występuje również mistyfikowanie przez rodziców postrzegania, przeżywania, odczuwania, pamiętania i decydowania dziecka. Istotą tych zachowań jest podważanie efektów samodzielnych aktów psychicznych dziecka. W świetle opisu obserwowanych fenomenów istotna staje się uważna refleksja nad ich strukturą. Np..: Syn do matki : „stale masz bóle pleców, idź do lekarza” Matka (przygarbiona i boleśnie krzywiąca się podczas każdego ruchu) „ ja nigdy nie choruje, nic mi nie jest”

• Struktura aktu wiązania

Wydaje się że istotą opisanych zachowań wiążących było stałe nazywanie i ocenianie rzeczywistości przez rodzica i komentowanie. Ocena dokonywana była według własnych standardów z wymaganiem takich samych ocen u swojego dziecka. Jednak istota deprecjonującej postawy jest dyskwalifikowanie dorastającego bądź dorosłego potomka poprzez podważanie jego prawa do samodzielności poznawczo – wolicjonalnej ( „chory nie może wiedzieć, jak się czuje”) bądź wyrażonych przez niego sądów w postaci powątpiewania, lekceważenia, ośmieszania, jak też upokarzanie i zawstydzanie wraz z zakazywaniem, że inni są lepsi niż potomek

• Motywacja aktu wiązania

Akty wiązania rodzice motywują bardzo różnie.

• Istotą jednych motywacji była afirmacja siebie, jako troskliwego i opiekuńczego rodzica z jednoczesnym podważaniem jakości rodzicielstwa rodziców pozwalających dzieciom na autonomię.

• Obniżenie wartości dziecka jako osoby lub wskazywanie jego szczególnych cech usprawiedliwiających wiążące działania rodziny oraz pomniejszanie wagi dokonywanego działania.

• Wspomnienia wydarzeń z przeszłości własnej lub potomka, w których samodzielne myślenie, decydowanie oraz tym podobne aktywności psychiczne okazały się zgubne

• Inne to wynik przeświadczeń o zmianach pozytywnych w życiu potomka, które pojawią się dokonaniu aktów wiązania „nauczy się wreszcie…, Zdobędzie dobry zawód…”

• Powinno się tak zachowywać, bo w przeszłości w rodzinie obowiązywał określonym model wychowania, bo inni tak robią.

• EFEKTEM omówionych aktów wiązania jest często izolacja społeczna, wyuczona bezradność oraz brak wiary we własne możliwości percepcji, odczuwania, doznawania, myślenia, decydowania lub przewlekły konflikt wewnętrzny. Mogą wpływać na tworzenie się wewnętrznego wizerunku jako osoby słabej, bezradnej, gorszej od innych, niemogącej sobie ufać, wymagającej wzorca w postrzeganiu, myśleniu, przezywaniu i decydowaniu

• Podsumowując

  • Rozważania na temat wiązania przez ego, podkreśla się, że proces ten – w odróżnieniu od wiązania przez ID charakteryzuje komentowanie rzeczywistości zgodnie z oceną rodzica oraz deprecjonowanie aktywności psychicznej potomka i jej mistyfikowanie przez rodziców.

  • O ile celem wiązania przez id jest regresja emocjonalno-popędowa dziecka, o tyle celem działa rodzica wiążącego przez ego jest regresja poznawcza potomka.

  • Innym celem jest przeciwdziałanie jego samodzielności psychicznej, które jest równoznaczne z utrzymywaniem dorastającego bądź dorosłego w stanie wiecznego dzieciństwa. Działania takie ułatwiają utrzymywanie relacji skośnej (zależnościowej).

Wiązanie przez superego

• Ważny jest opis zachowań, które polegają na budzeniu u potomka poczucia winy, nadmiernej obowiązkowości wobec rodziców i lojalności kosztem własnej indywidualności i autonomii. Takie zachowania nazywane są symptomatologią wiązania.

• Symptomatologia:

1. Poczucie winy u potomka:

• Kwestie materialne („to ojciec dla ciebie firmę założył, żebyś ty miał się dobrze w życiu, a ty chcesz za granicę bez wykształcenia i języka wyjechać…”)

• Prestiż („to my z ojcem ręceśmy dla ciebie urabiali, żebyś miał na kursy przygotowawcze, a ty nie chcesz na medycynę zdawać…”)

• Władza („to ojciec dzisiaj robi przyjęcie z okazji wygrania konkursu na ordynatora, ważni ludzie będą, a ty nie chcesz być…”)

• Miłość, rodzina („to twoja siostra rozwiodła się z mężem i taka jest nieszczęśliwa, a ty nie chcesz jej odstąpić większego pokoju”)

• Kwestie polityczne („to ojciec dla tych wartości życie skończył, a ty chcesz głosować na komucha…?”)

Negatywne oceny dotyczyły sytuacji samodzielności poznawczo-emocjonalno-wolicjonalnej oraz pojawiły się w sytuacjach samodzielnego różnicowania i zaspokajania potrzeb.
Istotą tych zachowań jest wzbudzenie u dziecka poczucia, że jest niewdzięczne, czy poczucia, że rodzice są szczególnie troskliwi, zapracowani, a ono ich zawodzi, nie spełnia oczekiwań.

1. Wiązanie przez prowokowaniema bogatą reprezentację pozawerbalną

2. Sytuacja wzbudzająca poczucie winy oraz poczucie nadmiernej odpowiedzialności za swoich bliskich – istotą tych zachowań jest wzbudzenie odpowiedzialności dziecka, a w konsekwencji doprowadzenie go do rezygnacji z zajęć, które zaplanowało.

3. Chęć wzbudzenia u potomka poczucia winy i stanu dyskomfortu psychicznego w postaci niezadowolenia z siebie.

4. Wiązanie przez superego:

• Wywołuje poczucie winy i niezadowolenia z siebie

• Analiza struktury fenomenów

1. Struktura aktu wiązania

• ich istota polega na wzbudzaniu u potomka poczucia, iż jest niewdzięczny, nie spełnia pokładanych w nim nadziei i oczekiwań. Celem tych działań jest wzbudzenie stanu niezadowolenia z siebie, nieadekwatnej lojalności i odpowiedzialności za członków rodziny. Pośrednio bądź wprost wyrażają przekonanie, że działania potomka, świadome czy też nie, krzywdzą rodzica bądź innego członka rodziny.

1. Motywacja aktu wiązania

• Akty wiązania były różnie motywowane. Istota jednych mogła być samoprezentacja pozytywna rodzica (afirmacja siebie jako rodzica troskliwego) lub negatywna (przedstawienie siebie jako osoby chorej, nieszczęśliwej). Jeszcze inne mówią o obniżeniu wartości dziecka jako osoby, która nie spełnia pokładanych w niej nadziei. Jeszcze inna mówiąca o tym, że dziecko do tej pory nadzieje spełniało, ale nagle zaprzestało tego robić.

1. Funkcja aktu wiązania

• Działania wiążące zmuszają dziecko do stawiania potrzeb, życzeń i oczekiwań innych ludzi przed własnymi. Potomek, tak naprawdę, nie wie na czym może się opierać, podejmując takie czy inne decyzje. Są to obciążenia emocjonalne, jakie są kierowane wobec dziecka. Takie obciążenia osłabiają „ja” dziecka.

• W tym wypadku akty wiążące uczą bezradności. Narzucają pewne etykiety, kształtują wewnętrzne wizerunki dziecka.

• Wiązanie ma także na celu utrzymanie u dziecka stanu zależności i podległości i może być rozumiane jako metoda sprawowania władzy. Człowiek czuje się odpowiedzialny za cudze wybory lub winny- takiej osobie można łatwo zakazać racjonalnego wyboru.

• Podsumowanie:

W wiązaniu przez superego dostrzec można obarczanie potomka nadmierną odpowiedzialnością oraz obarczanie go oczekiwaniem nadmiernej lojalności wobec rodziny. Dochodzi tutaj do montowania sytuacji bez wyjścia, w której uniemożliwiony lub utrudniony jest racjonalny wybór, racjonalne wyjście z obciążającej emocjonalnie sytuacji.

Definiowanie wiązania

• Rozdział ten skupia się na próbie definiowania wiązania w relacji rodzic-dzieci.

• Wielu badaczy zainteresowało się więzią między jednym z rodziców a dorastającym dzieckiem.

• Obraz tej więzi jest podobny do związku między matka a niemowlęciem, małym dzieckiem czy też dzieckiem w wieku przedszkolnym, taką więź nazwano "symboliczna lub pseudo symboliczną".

• W późniejszym czasie nazwano ją "wiązaniem", doszukiwali się jej wpływu na osobiste losy potomka.

• Brak separacji dziecka od rodzica przyczynia się na konflikty małżeńskie, czy też inne problemy rodzinne i osobiste.

• Badaniem charakteru więzi interesowali się psychoterapeuci odwołując się do psychoanalizy, która wywodzi się od Zygmunta Freuda.

• Wyróżnia się podział struktury psychicznej na

  • Ego (to ludzkie myśli, emocje, postawy i wybory),

  • Id (to całość struktury popędowej człowieka, popędy domagają się zaspokojenia, a zaspokojenie jest przyjemnością) i

  • Superego (to kodeks karny, to źródło poczucia winy.

• Są to zachowania powstrzymujące popędy, które dążą do zaspokojenia), który wprowadził Freud z obserwacji ludzkich zachowań.

• Psychoanaliza pokazała, iż małżonkowie przenoszą w swój obecny związek wczesnodziecięce deficyty wynoszone z kontaktów z ważnymi wcześniej obiektami (matką czy ojcem), co wpływa na zachowanie, postawy, wybory, na relacje międzyludzkie.

• A relacje małżeńskie wpływają na rozwój dzieci i ich zachowanie.

• Psychoanaliza dała początek terapii rodzinnej.

• Ukazała ona, iż ludzie dorośli wybierają partnera, który ma zaspokoić deficyty wyniesione z kontaktów z matką czy ojcem.

• Podejście psychoanalityczne uważa, iż styl kontaktów rodzica i dzieci, który jest przyczyną ich deficytów wczesnodziecięcych bywa przenoszony z pokolenia na pokolenie, takie dziedziczenie badał Ivan Boszormenyi- Nagy.

• Uznał on, że zdarzenia z przeszłości rzutują na obecną rodzinę poprzez niewidzialne więzi lojalności.

• Więzi te łączą poprzednie pokolenia, mogą one stać się widoczne za kilka pokoleń i być odpowiedzialne za problemy dzieci.

• Według Ivana ważne jest także pojęcie dziedzictwa, który określa system oczekiwań wobec dzieci przenoszony z pokolenia na pokolenie.

• Wprowadził on również pojęcie podzielonej lojalności, powstaje on wtedy, gdy oczekiwania rodziców wobec dziecka są tak różne ze pojawia się u niego konflikt lojalności wobec nich.

• Psychoterapeuta skupił się również nad wiązaniem rodziny. Jego zainteresowaniem była bliskość emocjonalna w rodzinie. Jego zdaniem członkowie rodziny stanowią jedność, co wpływa na to, iż członkowie rodziny znają swoje myśli i uczucia.

• Taką bliskość nazwał Fuzją, bliskość tego typu prowadzi do nieumiejętności samodzielnego życia, co jest wynikiem zbyt bliskiej relacji z rodzicem.

• Stworzył on skalę opisującą proces zróżnicowania osobowości w rodzinie w zależności od stopnia bliskości relacji z rodzicem.

• Są to

  • osoby niezróżnicowane- nie odważają się mieć innego zdanie niż ich rodzice

  • osoby dominujące- mają własne poglądy, lecz nadal bywają konformistami i oportunistami

  • osoby zróżnicowane- posiadają silny system przekonań, potrafią sprzeciwić się opinii grupy.

• Bowen wprowadził pojęcie Triangulacja, co oznacza wciąganie w konflikt trzeciej osoby.

• Stierlin natomiast oparł swoją typologię wiązania i opisał wiązanie dziecka poprzez angażowanie określonej struktury psychicznej potomka.

• Wyróżnił on wiązanie przez

  • Id- polega na stałym zaspokajaniu życzeń dziecka poprzez rozpieszczanie. Takie zachowanie blokuje u dziecka tendencje do samodzielnego zaspokajania potrzeb rozwojowych.

  • Następnie wyróżnił on wiązanie przez zaangażowanie ego, polega na zmianie wartości przez rodzica myślenia, przeżywania, decydowania potomka.

  • I ostatnie wiązanie przez superego, polega na świadomych lub nieświadomych manipulacji lojalnością i odpowiedzialnością dziecka, wzbudzając poczucie winy.

  • Stierlin uważał, iż są to akty podtrzymujące dziecko przy rodzinie, takie zachowanie rodziców wywołane jest lekiem przed fazą "opuszczenia gniazda".

  • Stierlin wyróżnił również proces delegowania dziecka, który jest rodzajem wiązania. Autor podzielił je na delegacje w płaszczyźnie id, ego i superego.

  • Delegacja w płaszczyźnie id, polega na zaspokajaniu potrzeb popędowo- uczuciowych rodzica przez dziecko. Potomek ma dostarczyć takich podniet rodzicowi, których ten nie mógł w swoim życiu zaznać.

  • Delegacja w płaszczyźnie ego, polega na zaspokajaniu potrzeb poznawczych rodzica.

  • Delegacja w płaszczyźnie superego, polega na zaspokajaniu potrzeb lojalności rodzica wobec siebie samego przy pomocy dziecka.

• Wiązanie, czyli czego szukać

  • Wiązanie w rodzinie w relacji rodzic-dziecko to proces, który ma na celu utrzymanie człowieka w różnym wieku w stanie zależności i podległości od rodzica.

  • Przyczyny takiego wiązania są różnorodne, między innymi silne więzy międzypokoleniowej lojalności i dążenie do spłacenia długu dziedzictwa przez osobnika wiążącego, czy też przyczyną może być nierozwiązanie zależności od własnego rodzica.

  • Proces zależności i podległości utrudnia potomkowi samostanowienie, wyrażanie własnych emocji, podejmowanie swobodnych decyzji, a za tym idzie ograniczenie ponoszenia konsekwencji samodzielnych decyzji, co stanowi istotę w procesie uczenia się.

  • Zależność oznacza także ograniczenie swobody myślenia, przewidywania, ograniczenie swobody działania.

  • Wiązanie rodzinne w relacji rodzic- dziecko jest, więc procesem sprawowania władzy nad potomkiem. Wiązanie jest procesem ograniczającym świdomoś jednostki, bowiem bardziej świadomy jest ten, kto sprawuje władzę.

STRATEGIE I REGUŁY ROODZINY

1. Strategie i reguły

• Strategie stają się wzorami interakcji przestrzeganymi w rodzinie, tworzą wyjątkowy kontekst interakcji, który ma głęboki wpływ na jakość funkcjonowania każdego członka systemu.

• Są one specyficznymi metodami i procedurami używanymi w granicach rodziny w realizacji jej zadań.

• W granicach każdego systemu poszczególne strategie są dobrze zakorzenione i mogą mieć w pewnym sensie charakter ponadczasowy, a regularnie stosowane stają się podstawą rządzącą życiem rodzinnym.

• Tego typu strategie nazywane są regułami.

• Reguły są powtarzanymi wzorami interakcji, które definiują granice dopuszczalnego i stosownego zachowania w rodzinie. Reguły mogą być jawnie i otwarcie wyrażane lub ukryte, czyli domniemane.

• Ponadczasowe strategie używane przez rodziny do realizacji ich podstawowych zadań wynikają z ustalenia jawnych i ukrytych reguł, które są wytycznymi do prezentowania określonych zachowań przez członków rodziny. Rodziny rozwijają również metareguły czyli reguły o regułach.

• Metareguły, działając, modyfikują i doskonalą reguły rodziny, określają dopuszczalne i stosowne zachowania. Różnią się od jawnych i ukrytych reguł w takim sensie, że na ich funkcjonowanie nie mają wpływu poszczególni członkowie systemu.

• Każda rodzina jest strukturalnie złożona i w rezultacie ta wzajemna i zależna od siebie konstelacja osób rozwija system reguł, który kształtuje wzory interakcji funkcjonujące w danym systemie rodzinnym.

• Ten system reguł jest celowy w takim sensie, że przed rodziną stoją zadania, które musi ona wykonywać i dlatego też musi rozwijać strategie potrzebne do wykonania tych zadań.

1. ZADANIA I STRATEGIE RODZINY

• Strategie i reguły użyte do regulacji każdego z zasadniczych zadań rodziny – wzajemnie wpływają na siebie.

• Obraz systemowy rodziny wymaga zrozumienia współzależności, która dotyczy:

  • składu rodziny;

  • zadań, które rodzina musi negocjować;

  • strategii, które rodziny używają w zetknięciu z zadaniami.

• Strategie używane w granicach rodziny wynikają z dynamicznego, wzajemnego oddziaływania różnych kulturalnych, historycznych, społecznych i rodzinnych wpływów.

1. Zadania i strategie dotyczące tożsamości

• Trzy zadania dotyczące tożsamości, które systemy rodzinne muszą wykonywać:

1. Budowanie tematów rodziny

Rodzinne tematy są to takie elementy doświadczenia rodziny, które organizują podstawy życia rodzinnego. Rodzinne tematy pomagają organizować tożsamość rodziny; pomagają zrozumieć członkom systemu rodzinnego wzajemne oczekiwania i oddziaływania; wspomagają też kształtowanie własnych tożsamości przez spostrzeganie siebie w relacjach interpersonalnych w granicach i na zewnątrz rodziny. Rodziny mogą tworzyć mity rodzinne, które mogą być niezgodne z możliwościami rodziny i mogą tym samym tworzyć napięcie między rodziną a innymi systemami z zewnątrz. Rodzinne tematy i wyobrażenia dostarczają członkom rodziny sensu rozumienia siebie, relacji z innymi czy wartości. Ten sens wiąże się z informacją o tym, jak poszczególni członkowie systemu powinni współdziałać z innymi. Tematy rodziny i wyobrażenia dostarczają też członkom zestawu oczekiwań odnośnie do tego, jak inni będą postępować z nimi i jak oni powinni zachowywać się odnośnie do innych.

1. Prowadzenie socjalizacji członków rodziny

2. Ustalanie zadowalającej zgodności stanowisk odnośnie do różnych problemów.

• W niektórych typach rodzin strategie rodzinne polegają na zachęcaniu członków rodziny do rozwijania pozytywnej samooceny i czucia się zdolnym i ufnym w pokonywaniu różnych wyzwań życiowych. Strategie dotyczące tożsamości mogą być podobne dla wszystkich członków rodziny lub różne dla różnych członków.

1. ZADANIA I STRATEGIE DOTYCZĄCE GRANIC

• Jednym z podstawowych zadań rodziny jest ustalenie i utrzymanie granic.

• Granice oznaczają odrębności poszczególnych rodzin, jak również, w ramach rodziny, odróżniają jedne podsystemy od innych.

• Można mówić w zasadzie o dwóch typach granic:

  • zewnętrznych i

  • wewnętrznych.

• Granice zewnętrzne oddzielają rodzinę d innych systemów, ustalają też zasady przepływu informacji między rodziną i innymi zewnętrznymi systemami, co służy utrzymaniu ich integralności i spoistości.

• Można tu mówić zatem o przenikalności granic, która odnosi się do stopnia, w jakim granice rodziny względnie są otwarte albo zamknięte.

• Rodziny ze względnie otwartymi zewnętrznymi granicami, to takie, w których dom dosłownie jest otwarty na innych, członkostwo w rodzinie może być luźno definiowane, co umożliwia swobodę w przychodzeniu i wychodzeniu z domu. Z kolei zamknięcie zewnętrznych granic powoduje, że dom dosłownie jest niedostępny dla innych.

• Członkowie rodziny nie mogą swobodnie zapraszać przyjaciół, znajomych. Jest położony silny nacisk na prywatności, a reguły rodzinne zakazują prowadzenia wszelkich dyskusji o sprawach rodziny z kimś z zewnątrz.

• Wewnętrzne granice ustalają zasady przepływu informacji pomiędzy i w granicach podsystemów rodziny, wpływają na stopień dopuszczalnej autonomii w granicach rodziny.

• Kiedy granice są pojmowane jako uwikłane – strategią systemu jest ograniczanie wyrażania tożsamości i autonomii, a tym samym zachęcanie do przejawiania zachowań zależnych od innych członków rodziny.

• Kiedy granice są pojmowane jako wolne – strategia systemu sprowadza się do popierania wyrażania autonomii.

• Reguły w rodzinie są tak ustalane, aby zachęcać członków do samodzielnego rozwiązywania swoich problemów bez oczekiwania daleko idącej pomocy od innych osób żyjących w rodzinie, autonomia jest zatem doceniana i oczekiwana.

• W efektywnie funkcjonujących rodzinach reguły granic powinny uwzględniać zarówno wyrażanie indywidualności, jak i doświadczanie bezpieczeństwa związanego z rodziną.

• Strategie i reguły granic powinny być dostosowywane do rozwojowych zmian w zakresie potrzeb i kompetencji poszczególnych członków systemu.

1. ZADANIA I STRATEGIE DOTYCZĄCE UTRZYMANIA STATUSU

• Rodziny są odpowiedzialne za zabezpieczenie określonego statusu swoim członkom w zakresie stworzenia warunków do życia i rozwoju.

• Przede wszystkim chodzi o zabezpieczanie potrzeb materialnych i edukacyjnych.

• Wszystkie rodziny ustalają określone priorytety, które muszą brać pod uwagę zasoby, jakimi one dysponują (czas, energia, środki finansowe).

• Strategie utrzymania rozwijają się w systemie, dlatego odzwierciedlają określone jego priorytety.

• To jak jedno zadanie dotyczące utrzymania jest wykonane, ma wpływ na poziom realizacji innych zadań.

• Niektóre strategie są elastyczne, zmienne, inne zaś wysoce sztywne i jasno zdefiniowane.

• W rodzinach słabo zorganizowanych stałe strategie utrzymania nie są ustalone.

• Tam może występować niezbyt dobrze zdefiniowana strategia wydatkowania zasobów.

• W rodzinach „przeorganizowanych” strategie utrzymania są nadzwyczajnie sztywne. Jest w nich jasno określone, kiedy i jakie zadania mają być wykonane i kto jest za nie odpowiedzialny.

• Optymalne strategie powinny brać pod uwagę względnie wysoki stopień organizacji i stałości oraz wystarczającą elastyczność w kształtowaniu spontaniczności i kreatywności.

• Priorytety, zasoby i strategie przyjmowane przez system rodzinny w konsekwencji definiują reguły, według których członkowie rodziny mają działać.

• One generalnie określają, na jakim poziomie i przez kogo mogą być wykorzystywane zasoby systemu.

1. ZADANIA I STRATEGIE KIEROWANIA SPÓJNOŚCIĄ RODZINY

• System rodzinny jest odpowiedzialny za jakość i poziom więzi emocjonalnej między członkami, co wiąże się we wzajemnym ujawnianiem życzliwości, zaufania, troski, wsparcia, zaufania.

• Dbałość o spójność rodziny wiąże się z przyjmowaniem odpowiednich strategii, które jednocześnie służą zdrowiu psychicznemu każdego członka rodziny.

• W kontekście realizacji tych zadań można mówić o poziomie efektywności systemu.

• Budowanie spójności rodziny wymaga stosowania strategii, które tak podzielą władzę w rodzinie, aby wszyscy członkowie rodziny czuli się dobrze.

• Z jednej strony, utrzymanie rodziny wymaga tworzenia hierarchii władzy i podejmowania decyzji o strategiach.

• Z drugiej strony, hierarchie władzy i podejmowanie decyzji o strategiach mogą działać przeciw tworzeniu spójności i doświadczaniu zażyłości w bliskich relacjach.

• Tylko takie strategie, które pozwalają wszystkim członkom rodziny czuć się wzmocnionymi, zaakceptowanymi, związanymi, będą sprzyjać rozwojowi spójności rodziny.

• Te zaś strategie, które dopuszczają wyraźną nierówność w relacjach (funkcjonowanie kosztem innych, lekceważenie ich, ignorowanie), nie będą wspierać rozwoju spójności rodziny.

• Dobre kierowanie emocjonalnym klimatem rodziny musi zatem włączać strategie podejmowania decyzji i kontroli oraz reguły, które sprzyjają współpracy i spójności.

• Zarządzanie spójnością rodziny wymaga też rozwoju strategii dla rozwiązywania i kierowania konfliktem.

• Mogą one mieć różny poziom efektywności, mogą chronić system, ale też mogą go niszczyć.

• Efektywność nieodłącznie jest związana ze wspieraniem dobrego samopoczucia członków rodziny.

• Rodziny używają różnych strategii do kierowania konfliktem. Jedną z nich jest zaprzeczanie istnieniu jakiegokolwiek konfliktu.

• Jest to strategia nieefektywna, ponieważ nie pozwala systemowi na racjonalną i sensowną obronę spójności, nie pozwala na wejście do rodziny ważnej informacji, która może być istotna dla emocjonalnego i psychologicznego zdrowia członków rodziny.

• Inne systemy rodzinne zarządzają konfliktem przez obchodzenie konfliktu występującego między dwiema osobami i skierowanie go na trzecią osobę albo na jakiś inny przedmiot.

• Dojrzałe strategie rozwiązywania problemów wiążą się z zadaniową orientacją nakierowaną na wynegocjowanie kompromisowych rozwiązań pomiędzy członkami rodziny.

• Zapobiega się w ten sposób chociażby tylko niebezpieczeństwu przeniesienia konfliktu na osobę trzecią, którą najczęściej jest bezbronne dziecko.

• Dbałość o spójność systemu rodzinnego jest jednym z priorytetowych zadań rodziny.

• Jakość życia i zdrowie psychiczne wszystkich członków systemu rodzinnego nieodłącznie zależą od stopnia odczuwanego wsparcia, bliskości oraz umiejętności stosowania właściwych strategii w różnych sytuacjach konfliktowych, które przecież nieodłącznie towarzyszą życiu rodzinnemu.

Postawy rodzicielskie

1) opisowe

2) czynnikowe

Mieczysław Plopa „Psychologia rodziny”

Postawy rodzicielskie opisowe

• Próby ujmowania poszczególnych zmiennych rodzicielskiego zachowania znajdują się już w pracach M.Kenworthy, która wprowadziła dwa przeciwstawne pojęcia:

  • odrzucenie(zaniedbywanie dziecka; surowość, chłód uczuciowy, obojętność) i

  • nadmierna opieka(przedłużanie opieki nad dzieckiem; ciągłe z nim przebywanie) .

• Kilka lat później M.Figgi wprowadziła trzeci wymiar, postawę neutralną, zawartą miedzy odrzuceniem a nadmierną opieką.

• Dwumiarowa typologia Andersona: uczucie i dominacja

• Przeprowadzone zostały badania w 162 rodzinach, dzieci w wieku 5-6 lat, wyszczególniono 7 stylów oddziaływań rodzicielskich:

1. Swobodne karmienie

2. Swoboda toalety

3. Swobodne traktowanie

4. Obojętne traktowanie

5. Interakcje rodzic – dziecko

6. Niekarzące traktowanie

7. Popieranie niezależności

• Postawy rodzicielskie wg. M. Ziemskiej

1. Postawa akceptująca- nieukrywanie uczuć przed dzieckiem, akceptowanie go takim, jaki jest, zaspokajanie potrzeb dziecka

2. Postawa współdziałania– pozytywne zaangażowanie w sprawy dziecka, unikanie obojętności uczuciowej oraz zaniedbywania

3. Rozumna swoboda- darzenie dziecka zaufaniem, udzielanie swobody stosownie do potrzeb wynikających z wieku rozwojowego dziecka

4. Uznanie praw- stosowanie kontroli i dyscypliny opartych na racjonalnych podstawach

Postawy rodzicielskie czynnikowe

• M. Roff na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych wyodrębnił następujące zachowania rodzicielskie:

1. koncentracja na dziecku

2.demokratyczne kierowanie

3.swoboda

4.harmonijne współżycie rodziców i dzieci

5.brak reaktywności

• Miltar – przeprowadzone wywiady z matkami dzieci w wieku 5-6 lat, wyodrębnił 5 wymiarów:

1. Ograniczanie

2. Ogólne rodzinne interakcje

3. Ciepłe kontakty

4. Odpowiedzialna orientacja wychowawcza

5. Postawy wobec agresji i kar

• Becker – badania wśród 71 rodzin, osobno badani zostali ojcowie, osobno matki. W skali 7-stopniowej uzyskał następujące wymiary:

1. Uczucie – wrogość

2. Swoboda- ograniczanie

3. Lękowe wychowanie – spokojne wychowanie

4. Niespokojne- spokojne traktowanie zachowań związanych z płcią dziecka

5. Wysokie – niskie karanie fizyczne

TERAPIA DZIECI I MŁODZIEŻY

TECHNIKI BAZUJĄCE NA GRANIU RÓL

1. Psychodrama

   • To technika dramatyczna stworzona do celów terapeutycznych, wykorzystująca możliwości, jakie tkwią w odgrywaniu ról, służąca do prowokowania i przepracowywania uczuć oraz doświadczeń pacjenta.

   • Psychodrama jako metoda psychoterapii umożliwia diagnozę i leczenie dysfunkcji psychologicznych.

   • Podczas zajęć terapeutycznych wykorzystuje się elementy dramy i teatru.

   • Istotnym elementem dramatoterapii jest faza końcowa, czyli rozmowa na temat emocji, jakie towarzyszyły pacjentom-aktorom na scenie.

   • Twórcą tej techniki Jacob Levy Moreno.

   • Jest to jedna z technik wykorzystywana w terapii dzieci i młodzieży.

   • Zajęcia z psychodramy są prowadzone przez profesjonalnych terapeutów, którzy dostosowują przygotowane warsztaty do poziomu rozwoju dziecka.

   • Za wykorzystywaniem psychodramy przemawia jej struktura, zespołowy charakter pracy nad problemami.

   • Psychodrama przebiega w grupie rówieśniczej, która dla rozwoju dziecka jest ważna tak samo jak rodzina.

   • W okresie przedszkolnym oraz w okresie dorastania grupa społeczna spełnia wiele funkcji istotnych dla rozwoju dziecka, między innymi stwarza możliwości aktywnego doświadczania konfliktów we wspólnej zabawie, uczy skutecznego porozumiewania się i współdziałania, pozwala na poznawanie i trenowanie nowych ról, umożliwia naukę oraz osobistą weryfikację obowiązujących norm społecznych.

   • Zaburzenia w zachowaniach dzieci są często wynikiem wadliwych relacji między dzieckiem a rodzicem, czy też między rodzeństwem. Bardzo rzadko zwraca się uwagę na to, iż podłożem tychże zaburzeń mogą być problemy i konflikty zaistniałe na podłożu międzyrówieśniczym, są one pomijane w działaniach terapeutycznych.

   • Tutaj pojawia się psychodrama dziecięca, która koncentruje się na rozpoznawaniu i przezwyciężaniu trudności oraz nieporozumień pojawiających się w społecznych kontaktach w grupie rówieśniczej, a także na pomocy dzieciom w nabywaniu nowych i modyfikowaniu już istniejących, jednak wadliwych umiejętności w działaniu. Tak pojmowana psychodrama jest procedurą ukierunkowaną na modelowanie pożądanych form porozumiewania się.

   • Zadaniem psychodramy jest więc z jednej strony udzielenie wsparcia poszczególnym uczestnikom grupy, wpłynięcie na sposób ich odczuwania i zachowania się, które zostały zdominowane podświadomymi konfliktami, z drugiej strony poprawa zdolności komunikowania się, nawiązywania kontaktów, oraz działania zespołowego i życia we wspólnocie.

   • Grupa psychodrama tyczna stwarza warunki do poprawy społecznego funkcjonowania poprzez naukę:

• Umiejętności interakcyjnego dostosowania się,

• Wykazywania się łatwością w osiąganiu odpowiedniej pozycji w grupie i sprawnością dostosowywania się do innych uczestników grupy,

• Regulowania swoich oczekiwań i potrzeb z uwzględnieniem sztuki kompromisu,

• Tworzenia poczucia wzajemnego szacunku, wsparcia i wczuwania się w sytuację pozostałych uczestników psychodramy.

• Terapeuta podejmujący się pracy z dziećmi z wykorzystaniem psychodramy powinien dokonywać wielu modyfikacji tej metody, która ma na celu dostosowanie jej do specyficznych wymagań, wynikających z dużych różnic między terapią grupową prowadzoną z dziećmi, a terapią realizowaną z osobami dorosłymi. W przypadku pracy z dziećmi nie należy przyjmować ich gotowości i umiejętności ograniczania się od słownego wyrażania życzeń, myśli, uczuć czy fantazji. Im młodsze dziecko bierze udział w terapii, tym chętniej i częściej manifestuje ono swoje oczekiwania w zabawie, w aktywności ruchowej oraz udramatyzowanych sytuacjach. Dzieci powinny samodzielnie tworzyć warianty gier psychodrama tycznych, najlepiej opartych na własnych przeżyciach.

Psychodrama to świetna technika terapii dla pacjentów-aktorów, jak i pacjentów-widzów. Można przepracować trudności życiowe w bezpiecznych warunkach, bo symulowanych na sesji terapeutycznej. Psychodramy nie można jednak zawężać do prostego odgrywania scenek. Istnieje wiele rodzajów technik psychodramatycznych, np. monolog, granie samego siebie, zamiana ról, zwierciadło czy sobowtór jako sumienie.

Ponadto wyróżnia się:

• monodramę – psychodramę bez udziału grupy;

• socjodramę – psychodramę służącą terapii nie tylko pojedynczych osób, ale całej grupy;

• psychodramę synergistyczną – serię sesji terapeutycznych w celu wykorzystania wewnętrznego potencjału jednostki do jej rozwoju.

Psychodrama z udziałem dzieci powinna być zorganizowana w taki sposób aby potrafiły one otwarcie, bez większego skrępowania wyrażać swoje własne uczucia i przeżycia.

Sesja psychodrama tyczna, w czasie której gra powinna toczyć się z zastosowaniem środków artystycznego wyrazu charakterystycznych dla teatru, przebiega w trzech fazach: przygotowanie, gra i omawianie.

• Przygotowanie lub rozgrzanie się polega na ustaleniu problematyki wspólnej dla grupy i wytypowania protagonisty (pierwszego aktora),

• Gra, czyli dzianie się, improwizacja, jest to po prostu improwizowane odtwarzanie sytuacji nawiązującej do omówionej i wspólnie zaakceptowanej problematyki. W tej fazie mamy do czynienia z rekonstrukcją zdarzeń będących przedmiotem oddziaływania korekcyjnego, np. konfliktu zaistniałego między dzieckiem a matką, gdzie dziecko wciela się we własną osobę. W rolę matki wchodzą pozostali aktorzy.

• Faza omawiania dyskusji, mobilizuje poszczególnych członków grupy psychodrama tycznej do dzielenia się swoimi odczuciami związanymi z wydarzeniami z poprzedniej fazy psychodramy. Dzieci opowiadają o tym w jaki sposób „przeżywały” grę, jakie emocje się w nich pojawiały, co wywoływało w nich określone zdarzenia.

Psychodrama ma bardzo duży wpływ na:

• Kształtowanie postawy ucznia, który odgrywając swoje postępowanie, uczy się rozumieć zachowania innych ludzi.

• Poznawanie różnych stron ludzkiego życia, a tym samym stawanie się bardziej empatycznym.

• Rozwój kreatywności, spontaniczności, skłonności do twórczego przekształcania swojego życia i własnego otoczenia.

• Lepsze przystosowanie do warunków szkolnych uczniów zahamowanych, nieuważnych, impulsywnych, nerwowych, łatwo się irytujących.

Co umożliwia psychodrama?

• Aktywizuje do odtwarzania sytuacji z przeszłości, które nie zostały odreagowane i spowodowały stan chorobowy.

• Daje szansę na poprawę relacji międzyludzkich pacjenta z otoczeniem.

• Zapewnia prawo do obrony własnego stanowiska przez pacjenta.

• Zwiększa możliwość prezentowania nieuświadomionych przeżyć emocjonalnych i osiągnięcia w nie wglądu.

• Umożliwia trening nowych, funkcjonalnych zachowań i sposobów rozwiązywania konfliktów.

• Umożliwia osiągnięcie katharsis – oczyszczenia i spontanicznego wyrażenia lęków oraz nadziei.

• Pełni funkcję profilaktyczną poprzez możliwość ćwiczenia samokontroli.

1. Teatr playbacku: Teatr playbacku jest połączeniem psychodramy z działaniem teatralnym. Jest włączeniem do sztuki również widzów. Jest to więc swego rodzaju odnóże psychodramy, które jest urozmaicone środkami czysto teatralnymi. Twórcą tej techniki jest Jonathan Fox.

Główną różnicą między psychodramą Moreno a teatrem Foxa jest to, iż przeżycia protagonisty (głównego aktora) są rekonstruowane nie przez niego samego i antagonistów, ale przez zawodowych aktorów. Dochodzi tutaj podobnie jak w psychodramie narratora, osoby, która opowiada o swoich przeżyciach i sytuacjach konfliktowych, jednak nie uczestniczy on bezpośrednio w grze, siedzi on wraz z liderem prowadzącym grupę z boku sceny.

Rekonstruowana historia, przy aktywnym udziale narratora dostarczającego co rusz nowych informacji oraz prowadzącego, ma ostatecznie uzmysłowić temu pierwszemu, co z jego przeszłości negatywnie wpływa na jego codzienne funkcjonowanie. Ponadto aktorzy oraz osoby zaangażowane w grę, lider po przeanalizowaniu wszystkich sytuacji oraz improwizacji w pewnych momentach historii, które podlegają interpretacji wszystkich członków grupy starają się wypracować odpowiednie środki, mające na celu przeciwdziałanie powstawania tego typu problemów w przyszłości narratora. Teatr playbacku charakteryzuje się następującymi fazami:

• Faza rozgrzewki, składają się na nią ćwiczenia i techniki mające odkleić widzów czy członków grupy od krzeseł, przygotować odpowiednie pole do gry, stworzenie odpowiedniej atmosfery.

• Wyłonienie narratora, z widowni bądź grupy, osoba opowiadająca swoją historię w najbardziej szczegółowy sposób w jaki tylko potrafi to zrobić, wygrywa ta osoba, której sytuacja w mniemaniu widzów i biorących udział grze wydaje się najbardziej skomplikowana i trudna.

• Wywiad, jest przeprowadzany przez lidera z narratorem, który służy selekcji oraz wybraniu zdarzeń, które będą przedmiotem gry.

• Tworzenie narracji, zbudowanie sceny. Dokładne sprecyzowanie tematu, oraz podział ról.

• Wyszczególnienie głównego wątku. Chodzi o odnalezienie najistotniejszej przyczyny powstałego problemu i uczynienie jej przedmiotem głębszej gry.

• Przekształcenie sceny emocjonalnie ważnej. Podczas ponownego odgrywania scenki, uwzględniającego uwagi lidera i ich aprobatę ze strony narratora, powstaje nowa wersja historii.

• Przyjęcie nowej wersji. Następuje zaakceptowanie nowej wersji historii i odegranie jej z nowym zakończeniem. Narrator daje sobie nową szansę i dostrzega nowe perspektywy rozwiązania problemu.

Czynnikiem, który ma kluczowe znaczenie w teatrze playbacku jest muzyka, która sprzyja pracy całego zespołu. Teatr playbacku, czyli odtwarzanie traumatycznych wydarzeń przez obcych, profesjonalnych aktorów stwarza lepsze warunki do zobaczenia samego siebie, swojego subiektywnego spojrzenia na świat, daje okazję zauważenia faktów, które zdają się umykać uwadze, jeśli sami jesteśmy w nie zaangażowani. Dodatkowa korzyść to możliwość zwiększenia poczucia bezpieczeństwa za sprawą powstałego dystansu do sytuacji, możliwości patrzenia na siebie z boku.

Zasadnicze różnice między psychodramą Moreno a teatrem playbacku Fox’a:

• W teatrze narratorów może być kilku, natomiast w psychodramie tylko jeden,

• W teatrze lider jest mniej aktywny niż w psychodramie, daje ludziom większą możliwość opowiedzenia o swoich problemach, większą swobodę wypowiedzi oraz działań,

• W teatrze każdy i w każdej chwili może wcielić się w rolę narratora,

• Osiągnięcie katharsis nie jest traktowane jako konieczność, nie jest celem pierwszoplanowym, wymagającym ścisłego podporządkowania oraz organizowania gry.

1. Dramaterapia: Jest to procedura wykorzystująca twórczą dramę do uzyskania zamierzonych celów terapeutycznych, takich jak: radzenie sobie ze stresem, zmniejszenie lub całkowite usunięcie lęku, poprawa umiejętności komunikowania się, integracja czy rozwój osobowości, wyeliminowanie dokuczliwych objawów i przynoszenie ulgi. Jest to metoda, w której leczenie przebiega przez posługiwanie się teatrem oraz wykorzystywanie technik i środków przez niego wypracowanych. Teatr staje się czynnikiem mającym ułatwić czy umożliwić wyrażanie siebie, manifestowanie własnych postaw, poglądów czy przekonań, a także grupowych interakcji- pod kątem działań korekcyjnych, kompensacyjnych i psychoterapeutycznych. Dramaterapia jest użyciem leczniczych aspektów dramy i teatru jako terapeutycznego procesu. Jest to metoda pracy oparta na twórczej zabawie która pobudza wyobraźnię, uczy oraz stymuluje osobisty rozwój. Postrzegamy ją również jako formę psychologicznej terapii, która wykorzystuje sztukę spektaklu w terapeutycznej relacji z klientem.

Dramaterapia to metoda pracy przeznaczona do pracy z pacjentami, osobami wymagającymi ingerencji w ich osobowość. Znajduje ona duże zastosowanie w pracy z osobami posiadającymi poważne zaburzenia psychiczne, jest wykorzystywana również w procesie wychowania i resocjalizacji.

Czynnikiem leczącym w Dramaterapii jest powstająca sieć relacji w grupie, która pracuje nad ostatecznym kształtem spektaklu, są to powiązania między:

• Aktorami,

• Kreowanymi postaciami,

• Aktorem a odgrywaną przez niego rolą,

• Odtwarzaną postacią a innymi aktorami.

Ta sieć powiązań może przybrać charakter leczniczy jeżeli, aktor, wraz z prowadzącymi sesję Dramaterapii i innymi uczestnikami interpretuje ją i widzi w niej możliwości korygowania lub radzenia sobie z własnymi problemami. Wcielanie się w różne role, odkrywanie prawdy o samym sobie podczas improwizowanych scen, stwarza okazję do zobaczenia minionych zdarzeń z innej perspektywy i w razie potrzeby przeżycia katharsis. Sesje Dramaterapii oparte na wyzwolonych, spontanicznych reakcjach emocjonalnych, mają pomóc w całościowym, harmonijnym rozwoju każdego uczestnika. Dramaterapia ma więc pełnić funkcję mobilizującą oraz integrującą i poznawczą, nastawioną na samopoznanie i zdobycie wiedzy o innych. Ponadto może doskonale ukształtować właściwe postawy, ponieważ angażuje uczestników w sytuacje motywowane społecznie i pozwala widzieć siebie na tle innych tzw. autoskopia.

Terapeutyczne walory dramy polegają na tym, że pomaga ona w wyrażaniu nieuświadomionych i tłumionych uczuć i emocji poprzez odgrywanie ról.

Do najważniejszych strategii stosowanych w Dramaterapii zalicza się:

• Pięć poziomów świadomości, posługuje się konkretną formułą polegającą na kierowaniu do uczestników, pytań, mających spowodować, uzmysłowienie sobie celowości działania,

• Antycypacja i retrospekcja, strategia ta polega na przemieszczeniu akcji w czasie, na graniu ról opartych na wątkach przewidywanych lub już zaistniałych.

• W płaszczyźnie eksperta, strategia, w której uczestnicy sesji wcielają się w role znawców określonej problematyki, czy obszaru aktywności życiowej. Chodzi o rozwijanie umiejętności bardziej otwartego i śmielszego prezentowania własnego stanowiska oraz uświadomienie, że odgrywanie takiej roli wiąże się z konkretnymi wymaganiami.

• Nauczyciel w roli, to działanie, które polega na tym, iż prowadzący grupę stosuje różne sposoby kierowania grupą, po to aby wytworzyć w grupie odpowiednią atmosferę adekwatną do późniejszego odgrywania ról.

• Telefon zaufania, strategia w której poprzez odpowiednio dobrane komunikaty paralingwistyczne, np. właściwe tempo mówienia, intonację czy akcent, należy przekazać prawdziwe uczucia. Najważniejsze w tej strategii jest to, aby używać takiego tonu, żeby dwie rzekomo rozmawiające przez telefon osoby, potrafiły w odpowiedni sposób odczytywać daną rozmowę.

• Teatr forum, grupowa dyskusja, której uczestnicy siedzą w utworzonym przez siebie kręgu, stworzenie publicznej trybuny ma ośmielić uczestników, do zabrania głosu na forum w obecności większej liczby osób.

Sesje drama terapeutyczne charakteryzują się następującymi fazami:

• Faza przygotowawcza, ma na celu wyłonienie osób do pełnienia ról liderów grupy oraz do określenia właściwych technik i strategii trama terapeutycznych. Stosuje się w niej ćwiczenia wyciszające i rozluźniające.

• Faza rozgrzewki, przygotowuje uczestników do wejścia w role. W praktyce polega na czytaniu wspólnie scenariusza i zapoznaniu się z nim. Na zastanowieniu się nad wątkami określonego dramatu.

• Faza wyboru ról, umożliwia, odpowiednie przydzielenie zadań aktorskich i rozpoczęcie wstępnego oswajania się z kreowanymi postaciami.

• Faza intensywnych prób, to doskonalenie kreowanych ról, tworzenie monolitu i konstruowanie dramaturgii przez współdziałanie z innymi uczestnikami Dramaterapii.

• Faza właściwa, kończąca pracę drama terapeutyczną, polega na odegraniu ról przez uczestników i przedyskutowania ich.

GRANIE RÓL W PRAKTYCE DRAMATERAPEUTYCZNEJ

W sesji dramaterapeutycznej prowadzone są zajęcia, które umownie określone zostały jako parateatralne, oparte na elementarnych etiudach aktorskich. Zajęcia te są uzupełniane graniem ról, w których scenki są odtwarzaniem zdarzeń z codziennego życia, aby wytrenować zachowania, które są niezbędne w życiu codziennym, takie jak np. robienie zakupów w sklepie lub umawianie się z koleżanką na dyskotekę. Jedynie część pacjentów konstruuje krótki scenariusz w stylu komedii. Grupy są prowadzone przez psychologa i instruktora teatralnego. Poniżej zostały przedstawione sposoby włączania dramaterapii z młodzieżą socjopatyczną w Ośrodku Pomocy Psychologicznej i Psychoterapeutycznej „Holis” w Nysie.

CELE GRUPY DRAMATERAPEUTYCZNEJ

Bardzo ważne jest wzbogacanie nabytego wcześniej doświadczenia, można to osiągnąć w wyniku:

• wzbogacenia ekspresji własnej członka grupy,

• doświadczenia współdziałania i współodpowiedzialności w sytuacjach zadaniowych,

• lepszego poznania siebie i innych oraz towarzyszących temu ćwiczeń funkcji poznawczych, pamięci, uwagi, percepcji,

• powstania grupy odniesienia.

W fazie wstępnej wykonuje się wiele ćwiczeń ułatwiających wyrażanie uczuć, na przykład zespołowe pokazywanie jednego rodzaju uczucia, ćwiczenia w parach aktywizujące reakcje współpartnera na okazywane uczucia, a także ćwiczenia indywidualne. Kolejne fazy to ćwiczenia pokazywania konkretnych uczuć oraz wykorzystywania w grze głosu i ciała.

Kiedy pacjent jest odpowiedzialny za jakąś część spektaklu, nieprzygotowanie się jednego może zdezorganizować pracę pozostałych i wpłynąć negatywnie na całe przedstawienie. Należy więc mobilizować grupę, aby im zależało na przedstawieniu. Na końcu następują rozmowy dotyczące zrozumienia postaci dramatu i relacji pacjent – postać.

Wystąpienia pozwalają na doskonalenie różnych funkcji poznawczych, ćwiczeniu koncentracji oraz utrwalaniu przyjaźni zawartych z rówieśnikami.

METODYKA PRACY Z ZESPOŁEM DRAMY

Grupa dramaterapeutycza wymaga stworzenia pacjentom klimatu zaufania i poczucia bezpieczeństwa. Dlatego przydziela się do niej osoby, które miały wcześniej kontakt z psychologiem i dobrowolnie zgłosiły się do grupy.

Metody pracy opierają się przede wszystkim na wnikliwej analizie odgrywanych postaci. W późniejszym okresie więcej uwagi poświęca się usprawnianiu werbalnych i niewerbalnych zachowań. Natomiast w fazie końcowej przeważa praca zadaniowa zmierzająca do zaprezentowania spektaklu publiczności.

ANALIZA PRACY GRUP DRAMATERAPEUTYCZNYCH

W zajęciach uczestniczyło 12 pacjentów, podzielonych na dwa zespoły. Próby odbywały się raz w tygodniu przez 2 godziny. Wyboru dramatu dokonali pacjenci.

1 grupa sceny z Makbeta

2 grupa sceny z Ryszarda III

Dramaty Szekspirowskie to dobry wybór z uwagi na zawarte w nich aktualne i dziś kwestie dotyczące ludzkiego życia, ale również ze względu na barwność i wyrazistość postaci.

ZESPOŁOWE GRY Z TEKSTEM

Początkowy okres spotkań 1 grupy opierał się na zabawie z tekstem i sytuacjami z niego wynikającymi. Sesje zaczynały się rozgrzewką, później fragmenty były czytane i poddawane dyskusji. Dalej następowały ćwiczenia emisyjne. Ćwiczono także różne sposoby poruszania się.

PSYCHOLOGIA POSTACI

Po trzech miesiącach pracy nad inscenizacją kreowana postać stawała się coraz bardziej zróżnicowana, skomplikowana, zaczęto zwracać uwagę na jej sposób myślenia, motywy działania i uczucia. Od tego momentu można było wykorzystać rolę do odkrywania mocnych stron pacjenta. Wyeliminowano schematyzm postaci, pojawiły się uczucia ambiwalentne.

W tej fazie pracy pacjenci mieli możliwość uczenia się wglądu w samego siebie.

ETAP KONCENTRACJI NA AKTUALNYCH PROBLEMACH TERAPEUTYCZNYCH

Od chwili ostatecznego podziału ról, próby były przerywane rozmową przypominającą spotkania psychoterapii grupowej. Wątki terapeutyczne były związane z przydzielaniem zadań aktorskich konkretnym osobom. Pojawiały się kłopoty z graniem tzw. czarnych charakterów oraz brakiem motywacji do pracy w zespole. W tej fazie zespół wyjechał na dwudniowy warsztat teatralny.

ETAP INTEGRACJI W TRAKCIE PRAC INSCENIZACYJNYCH

W czasie wyjazdu odbywały się indywidualne rozmowy reżysera ze wszystkimi aktorami. Reżyser instruował aktorów w stosowaniu środków ekspresji artystycznej i warsztaty przekształciły się w prawdziwe próby teatralne. Dzięki tak przeprowadzonej analizie psychologicznej ról, pacjenci zyskali umiejętność stopniowania dystansu do kreowanej postaci, a zbliżony do treningowego charakter prób, w czasie których raczej doskonalono celowość zachowania, niż analizowano pojawiające się trudności, sprawił, że zespół stał się bardziej zmobilizowany i aktywny. Przyczyniło się to do integracji zespołu. Przygotowano muzykę i premierowe przedstawienie odbyło się przy dwustuosobowej widowni.

NOWE DOŚWIADCZENIA W PRACY Z ZESPOŁEM WYSTAWIAJĄCYM RYSZARDA III

W tym zespole rozwój przebiegał podobnie jak w grupie 1. Różnice dotyczyły jedynie podejścia terapeutycznego. W przedstawieniu zrezygnowano z muzyki, a kostiumy i rekwizyty były symboliczne. Zlikwidowano podział między widownią a sceną, dzięki temu zbliżono aktorów do widowni. Zdecydowano, że ten spektakl nie będzie widowiskowy.

Aktorzy mieli do przyswojenia obszerniejsze teksty. Wpadki w poprzednim spektaklu (grupy 1) tuszowała widowiskowość i muzyka, natomiast w grupie 2 maskowanie było zadaniem pacjentów. Przedstawienie zagrano trzy razy, miało ono mniejszy aplauz niż grupy 1.

PODSUMOWANIE

Przedstawiona analiza pracy w zespołach dramaterapeutycznych jest bardzo schematyczna. W pracy opierano się na koncepcjach psychoterapeutycznych, rozwojowi towarzyszyło poszerzanie wiedzy o sobie i drugim człowieku.

Chodzi o to, by poza, kreacja stała się konstruktywnym aspektem w funkcjonowaniu pacjentów, co jednak jest możliwe jedynie wtedy, gdy uda się zlikwidować charakterystyczny dla pacjentów o skłonnościach socjopatycznych dysonans między przeżyciem a jego zewnętrznym wyrazem.

GRANIE RÓL W GRUPOWEJ TERAPII RÓWNOLEGŁEJ

Grupa terapeutyczna dla uczniów: Przebieg zajęć pokazywany jest na przykładzie terapii grupowej prowadzonej w Ośrodku Pomocy psychologicznej i Psychoterapii w Nysie. Jest ona częścią programu terapeutycznego, którego dopełnieniem jest praca z rodzicami. Przy selekcji uczestników, bierze się pod uwagę zaburzenia emocjonalne utrudniające normalną adaptację w grupie rówieśniczej, w szczególności stany zagrażające rozwojowi emocjonalnemu z uwagi na ubogość kontaktów społecznych, brak samodzielności w kontaktach z rówieśnikami, unikanie rówieśników albo agresywne nastawienie do nich w wyniku niskiego poziomu uspołecznienia. Symptomy te najczęściej powiązane są z zaburzeniami nawyków (np. mimowolne moczenie nocne), jąkaniem się, z zachowaniami destrukcyjnymi, nadpobudliwością lub zahamowaniem psychoruchowym oraz problemami szkolnymi.

Głównym celem terapii grupowej uczniów jest modyfikacja postaw przejawianych w zespole rówieśniczym. Terapia ma zapewnić pojawienie się nowych zachowań świadczących o wzroście poczucia bezpieczeństwa i zaufania do członków grup, częstsze wchodzenie uczniów w interakcje, nabycie umiejętności samo prezentacji i bezpośredniości w określaniu swoich sądów, potrzeb, odczuć, a także zdolność współtworzenia standardów grupowych i zmniejszenie obaw przed opiniami innych.

Celami podrzędnymi są: odreagowanie emocjonalne, dostarczenie przyjemności płynącej z obcowania z innymi, pogłębianie diagnozy pedagogiczno- psychologicznej związanej z szeroko pojętym funkcjonowaniem społecznym.

Cele osiągane są za pomocą takich technik terapeutycznych jak: gry i zabawy wprowadzające elementy współzawodnictwa, gry dramatyczne, techniki oparte na ekspresji słownej.

W toku terapii grupowej nie rozmawiamy o sprawach osobistych uczniów czy kłopotach rodzinnych. Nie posługujemy się oddziaływaniami bezpośrednimi, których przesłanką jest wzmocnienie odporności ogólnej dziecka. Do zamierzonych celów dąży się poprzez podwyższanie samooceny, samoakceptacji, podniesienie wiary we własne możliwości.

Sesję terapeutyczne prowadzi się w grupach zamkniętych, określając z wyprzedzeniem liczbę spotkań. Z jedną grupą pracuje się około 4 miesiące i spotkanie odbywają się dwa razy w tygodniu. Nie przyjmuje się nowych członków w trakcie trwania terapii.

Przebieg terapii: Grupa terapeutyczna składała się z trzech uczennic i pięciu uczniów w wieku 10-11 lat. Proces terapii podzielono na cztery grupy

• Pierwszy etap: obejmuje sześć pierwszych spotkań, w czasie których ustalono ostateczny skład grupy. Na tym etapie dochodzi do wzajemnego poznania się, zaaprobowania miejsc i osób oraz strukturalizowania grup. Pozycję protagonisty zajęła najśmielsza uczennica, przejawiająca dużą inicjatywę i pomysłowość podczas zabawy oraz obdarzona zaufaniem przez rówieśników. W trakcie trwania tego etapu członkowie grupy utożsamiają się z grupą, przy ograniczonej ingerencji terapeutów razem definiują standardy grupy i dbają o ich stosowanie.

• Drugi etap: składa się z sześciu sesji. Nastąpiła zmiana pozycji uczniów w grupie. Prawdopodobnie było to spowodowane absencją dotychczasowej protagonistki i rezygnacja z terapii jednej uczennicy. Pozycję protagonisty zajął chłopiej, który wykazywał największą inwencję twórcza w trakcie zabaw oraz zachęcał pozostałe osoby do wspólnej zabawy. W tym czasie pozostali uczestnicy przejawiają wzrost aktywności, pomysłowości i entuzjazmu. Między uczniami utrwalają się więzi sympatii, które scalają grupę. Zaczynają odrzucać, w niektórych sytuacjach sugestie terapeutów, np. nie akceptują propozycji wysuniętych przez nich.

• Trzeci etap: składa się z sześciu sesji. Zachodzi zmiana w relacjach między uczniami a terapeutami, przyczynia się do tego zabawa w szkole, gdzie terapeuci odgrywają role uczniów, a uczniowie – nauczycieli. Uczniowie zwracali się do nauczycieli po imieniu, stosowali kary i upomnienia, przy swobodnym okazywaniu swoich uczuć i wywierali nacisk na wydłużenie czasu trwania sesji. Przypuszczać można, że zabawa pomogła uczestnikom odreagować napięcie związane z problemami szkolnymi.

• Czwarty etap: to praca nad utrwaleniem wcześniejszych osiągnięć, a także przygotowanie uczestników do sesji pożegnalnej. W trakcie ostatniego spotkania uczniowie wyrażali żal z powodu rozstania. Integralną częścią tego etapu było przekazanie rodzicom informacji o zmianach zauważonych w zachowaniu uczniów.

Grupa terapeutyczna dla rodziców: praktyka wskazuje, że efekty pracy terapeutycznej u uczniów są krótkotrwałe, jeśli ich rodzice nie są poddani podobnym oddziaływaniom. . Aby uzyskać trwał efekty pracy z dzieckiem, konieczne jest tworzenie grup równoległych dla rodziców.

Grupy terapeutyczne dla rodziców dają oparcie, możliwość omawiania ważnych problemów wychowawczych, lęków, niepowodzeń szkolnych, przy jednoczesnym uświadamianiu im, że również inni mają podobne trudności. Zmniejsza to ich poczucie bezradności i niekompetencji . Rodzice skupieni w grupach stają się wrażliwsi na sugestie innych rodziców, na ich wskazówki dotyczące radzenia sobie z podobnymi trudnościami i zaczynają rozumieć własne reakcje na różne zdarzenia wychowawcze.

Analiza przebiegu terapii: Sesje terapeutyczne dla rodziców odbywały się dwa razy w tygodniu, w tym samym czasie, co sesje ich dzieci. Pomieszczenia, w których odbywały się zajęcia, mieściły się w bliskim sąsiedztwie. Główną techniką pracy była dyskusja. Analizując przebieg terapii, można wyszczególnić jej trzy etapy.

• Pierwszy etap: charakteryzował się udziałem w sesjach przynajmniej jednego członka każdej rodziny, byli to ojcowie i matki, z przewagą ojców. Podczas tego etapu opracowano formalną stronę spotkań ( ustalono terminy sesji, miejsce, wskazano na zasadność przestrzegania tajemnicy), odbywała się autoprezentacja, konfrontacja swoich problemów , poszukując podobieństw i różnic, udzielili sobie nawzajem rady, wymieniali doświadczenia.

• Drugi etap: problematyka zajęć skupiała się wokół dwóch bardzo istotnych zagadnień. Pierwsze z nich dotyczyło szerszego poznania tego, czego doświadczają dzieci w związku ze specyficznym rozumieniem przez nich uczuć, co objawia się w zachowaniach. Natomiast drugie dotyczyło konfliktów małżeńskich, a ściślej- trudności, na jakie natrafiają skłóceni rodzice, mający różne podejście do kwestii wychowawczych czy systemu stosowania kar i nagród w stosunku do własnego dziecka. Ważne jest, aby tego typu zagadnienia były poruszane przez terapeutę ostrożnie, ponieważ grupa nie gwarantuje udzielenia skutecznej pomocy. Na tym etapie omawiano także oczekiwania rodziców związane z udziałem ich dzieci w grupie terapeutycznej.

• Trzeci etap: poświęcony jest podsumowaniem i ocenianiu dotychczasowych rezultatów. Analizowano zmiany, jakie zaszły w zachowaniach dzieci, oraz postawach rodziców. Dyskutowano o różnych modelach wychowawczych, odnosząc je do własnych uwarunkowań. Zastanawiano się nad utrwaleniem nowych zachowań.

Podsumowanie: Wnikliwa analiza zachowań uczniów w toku terapii grupowej pozwala sądzić, że powyższa procedura terapeutyczna jest najskuteczniejsza w przypadku dzieci zahamowanych, izolujących się od rówieśników, natomiast w przypadku uczniów z innymi problemami udział w tego rodzaju grupie jest mniej efektywny. Ocena taka może być błędna, ponieważ ciężko jest określić różnice między funkcjonowaniem tych uczniów w grupie w fazie początkowej i na koniec sesji terapeutycznej. Lepiej dostrzegalne są zmiany w sposobach zachowań, jeżeli kryteria ich oceny opracowane są z uwzględnieniem skrajności, np. zrównoważony emocjonalnie – niezrównoważony emocjonalnie, bierny – aktywny, ograniczony w kontaktach – swobodny w kontaktach. Zdarza się, że modyfikacja zachowania wielu uczniów, z szczególnymi zaburzeniami emocjonalnym, postępuje dużo wolniej. W takiej sytuacji należy kontynuować terapię, stosując inne metody, np. terapię indywidualną.

W przypadku grup dla rodziców terapia przynosi lepsze efekty, u osób, które wcześniej korzystały z porad lub pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Czynnikiem utrudniającym sprawny przebieg terapii jest niesystematyczność rodziców w uczestniczeniu w sesjach. Trzeba jednak przyznać, że zmniejszenie liczby uczestników sprzyja wzrostowi bliskości.

Przy dużym zróżnicowaniu rodziców, zauważono, że najmniejsze postępy osiągają Ci, którzy upatrują przyczyny swoich trudności w uwarunkowaniach pozarodzinnych, np. w szkole, grupie rówieśniczej.

Analiza porównawcza terapii prowadzonej tylko w grupach dla uczniów i terapii stosowanej równolegle w grupach dla dzieci i ich rodziców, przekonuje, że w tym drugim wypadku oczekiwane zmiany następują szybciej i są trwalsze.

Agresja

• Agresja wywodzi się z języka łacińskiego, aggredi , co oznacza: przystępować, następować, napadać.

• „akt zamierzony, mający na celu zaszkodzenie lub zadanie bólu innemu człowiekowi.”

• „działanie skierowane przeciwko osobom lub przedmiotom, wywołującym u jednostki niezadowolenie lub gniew.”

• „...wszelkie nieprzypadkowe akty wykorzystujące przewagę sprawcy, które godzą w osobistą wolność jednostki, przyczyniają się do jej fizycznej lub psychicznej szkody i wykraczają poza społeczne normy wzajemnych kontaktów, albo też wszelkie akty udręczenia i okrucieństwa.”

• „wszelkie działanie (fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej–rzeczywistej lub symbolicznej- jakiejś osobie lub czemuś, co ją zastępuje.”

Agresja w literaturze:

• Emocjonalna;

• Instrumentalna;

• Społeczna;

• Aspołeczna;

• Agresja fizyczna;

• Agresja psychiczna;

• Agresja werbalna (słowna);

• Agresja seksualna;

• Agresja seksistowska;

• Agresja seksistowska i rasistowska;

• Agresja o charakterze instytucjonalnym;

• Agresja bezpośrednia;

• Agresja pośrednia.

Trzy stanowiska wobec agresji człowieka:

1. Teoria instynktów:
   
   Wywodzi się z koncepcji Freuda (agresja jest instynktem wrodzonym i że człowiek z natury zachowuje się agresywnie i stosuje przemoc);

2. Teoria frustracji:
   
   Dollard; zachowania agresywne są wynikiem zablokowanych potrzeb człowieka i przeżywanej przez niego z tego powodu frustracji;

3. Teoria społecznego uczenia się:

Człowiek uczy się zachowań agresywnych, bądź przez osobiste, bezpośrednie doświadczenie, gdy otrzymują np. nagrodę za takie zachowanie, osiągają zamierzony cel bądź poprzez naśladownictwo.

Program zastępowania agresji „ART”

Co to jest „ART”?

• Trening Zastępowania Agresji (ART), od angielskiej nazwy AgressionReplacement Training jest programem psychoedukacyjnym opracowanym przez prof. Arnolda Goldsteina z USA w odpowiedzi na narastający problem agresji i przemocy.

Program zastępowania agresji „ART”

1. Czynniki ryzyka kulturowe i społeczne

• Przepisy prawne, nie powstrzymujące przed stosowaniem agresji,

• Normy społeczne, sankcjonujące nierówność i przemoc, etos „macho”,

• Dostępność niebezpiecznych narzędzi ,

• Wyjątkowo złe okoliczności ekonomiczne, bezrobocie,

• Uzależnienia, np. narkomania, alkoholizm.

• Program zastępowania agresji „ART”

1. Czynniki międzyludzkie;

• Stosowanie agresji przez rodziców i w rodzinie,

• Zachęcanie do agresji przez członków rodziny,

• Patologia rodziny (brak więzi emocjonalnych, brak konsekwencji w wychowaniu, wychowanie zniewalające),

• Izolacja społeczna, brak przyjaciół,

• Przyjaciele i znajomi stosujący agresję, presja środowiskowa.

• Program zastępowania agresji „ART”

1. Czynniki psychospołeczne

• Wczesne i uporczywe problemy z zachowaniem,

• Złe wyniki w szkole,

• Bunt,

• Pozytywne postawy wobec przemocy,

• Deficyty umiejętności prospołecznych,

• Izolacja społeczna, niska pozycja dziecka wśród rówieśników, walka o pozycję.

• Program zastępowania agresji „ART”

1. Czynniki biogenetyczne

• Podatność genetyczna,

• Podłoże biologiczne, uwarunkowanie fizjologiczne.

Twórcy programu „ART” twierdzą, że

• zachowanie agresywne jest bardzo trudno zmienić;

• młodzi ludzie uczą się poprzez powtarzanie, częste stosowanie, osiąganie wielu korzyści i rzadkie doświadczanie kar;

• to zachowanie jak najbardziej jawne, mające źródło w deficytach jednostki i braku alternatywnych umiejętności prospołecznych;

• często inspirowane złością.

• zachowaniom tym towarzyszy pobudzenie emocjonalne;

• tak samo złożona musi być nakierowana na nie interwencja.

Cele „ART”

• przygotowanie profesjonalistów do używania sprawdzonych i praktycznych metod, uczących umiejętności prospołecznych,

• przygotowanie do uczenia dzieci i młodzieży ponad 100 podstawowych umiejętności prospołecznych,

• przygotowanie warsztatowe do samodzielnej realizacji programu interwencyjnego, składającego się z trzech modułów:

1. Trening umiejętności zachowań prospołecznych.

2. Trening kontroli złości (emocji).

3. Trening zasad etycznych.

1. Trening umiejętności zachowań prospołecznych, które ujęte są w bloki następujących zagadnień:

1. podstawowe umiejętności prospołeczne,

2. nauka zastosowania podstawowych umiejętności prospołecznych,

3. umiejętności emocjonalne,

4. alternatywne umiejętności wobec agresji,

5. umiejętność radzenia sobie ze stresem,

6. umiejętność planowania.

2. Trening kontroli złości (emocji) polega na;

1. Przygotowaniu przez trenującą młodzież na każdą sesję opisu niedawnych sytuacji, które powodowały złość. Trening oparty jest na bezpośrednich doświadczeniach uczestników zajęć.

2. Podczas zajęć warsztatowych uczestnicy:

• identyfikują czynniki wyzwalające złość,

• uczą się rozpoznawać sygnały wskazujące na podwyższony stan napięcia emocjonalnego,

• uczą się używać technik służących do zmniejszania poziomu gniewu,

• uczą się stosowania technik nagradzania siebie za nieagresywne zachowania,

1. Schemat tych zajęć polega na analizie:

• wyzwalaczy (zewnętrzne i wewnętrzne),

• sygnałów świadczących o wzroście napięcia emocjonalnego,

• monitów służących do opanowania chaosu intelektualnego,

• reduktorów złości, gniewu,

• samooceny - nagradzania siebie za opanowanie wybuchu agresji,

• użycia właściwej dla sytuacji umiejętności prospołecznych.

2. Trening zasad etycznych- procedury uczące właściwej hierarchii wartości, sprawiedliwości, rozumienia złożonych społecznych problemów wymagających liczenia się z prawami innych osób i uwzględniania potrzeb i praw innych osób.

Przeszkolona kadra zyskuje także wiedzę i umiejętności z zakresu:

• teorii agresji i profilaktyki przemocy,

• diagnozy młodzieży agresywnej,

• prowadzenia programu profilaktycznego z młodzieżą,

• współpracy z rodziną i najbliższym środowiskiem dziecka.

Adresaci programu „ART”

• dzieci i młodzież zwłaszcza z grup podwyższonego ryzyka, ich rodzice i opiekunowie,

• pracownicy edukacji (pedagodzy, nauczyciele, psycholodzy),

• pracownicy pomocy społecznej - Ośrodek Interwencji Kryzysowej,

• pracownicy Poradni Pedagogiczno- Psychologicznej.

• Zamierzenia programu „ART”

„(…) planuje się istotne ograniczenie występowania zjawiska przemocy i agresji rówieśniczej nawet o 50%, oraz zwiększenie bezpieczeństwa w szkole i środowisku lokalnym”.

Mediacja- sposób na niedyrektywne rozwiązywanie konfliktów

Czym jest MEDIACJA?

• Proces rozwiązywania sporu lub konfliktu, którego celem jest osiągnięcie porozumienia oraz poprawa relacji przy pomocy mediatora.

Kim jest MEDIATOR?

• Bezstronna osoba trzecia, która pomaga rozważyć wszelkie możliwe rozwiązania, negocjować je w warunkach współpracy oraz  szukać takiego porozumienia, które będzie satysfakcjonujące dla obydwu stron.

Czym jest MEDIACJA RÓWIEŚNICZA?

• Metoda rozwiązywania konfliktów wśród dzieci i młodzieży na terenie szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawczej lub resocjalizacyjnej, w obecności mediatora rówieśnika.

Sprawy rozwiązywane w drodze MEDIACJI

• przezywanie rówieśników ze względu na ich wygląd, ubranie, pochodzenie czy zachowanie,

• obrażanie członków rodziny rówieśników,

• formy molestowania seksualnego np. wyśmiewanie wyglądu dziewcząt i tego jak się rozwijają, obraźliwe napisy na tablicy czy ścianach, filmowanie i rozpowszechnianie,

• kradzieże  i chowanie cudzych przedmiotów,

• wyśmiewanie się np. za błędy popełnione na lekcjach,

• niszczenie mienia,

• odrzucanie tj. nie dopuszczanie do zabawy w grupie,

• bójki, kłótnie i inne nieporozumienia między rówieśnikami.

Zasady stosowane w MEDIACJI

• Dobrowolność - do mediacji strony przystępują całkowicie dobrowolnie. Nikt nie może ich do tej decyzji przymusić.

• Bezstronnośćmediatora - mediator nie opowiada się po żadnej ze stron, w równy sposób angażuje się  w pomoc obu stronom konfliktu;

• Neutralność - mediator nie podpowiada, ani nie narzuca żadnych rozwiązań. Akceptuje wszystkie, które strony wypracują;

• Samodzielność w podejmowaniu decyzji - mediator nie podejmuje za strony konfliktu żadnych decyzji, jedynie zachęca do przejęcia sprawy w swoje ręce;

• Poufność - mediacja jest procesem całkowicie poufnym.

Inne sposoby rozwiązywania konfliktów

"Podstawowym warunkiem uczenia się technik opanowania agresji jest stworzenie warunków zaspokajających potrzebę bezpieczeństwa, w których dziecko będzie mogło swobodnie ujawnić siebie jako osobę składającą się z cech dobrych, ale i ze złych. Drugim warunkiem jest uruchomienie standardów osobistych dzieci, stworzenie motywacji do zmiany zachowania".

Metody uczenia się zachowania nieagresywnego

• burza mózgów;

• modelowanie;

• ćwiczenia językowe w formie: dokończ zdanie,

• nazywanie uczuć;

• pokazywanie procesu myślenia;

• metoda kontaktów;

• metoda samoobserwacji;

• uczenie norm;

• ćwiczenia samoinstrukcji;

• ćwiczenia wyobraźni;

• inscenizacja.

Techniki behawioralne

• wzmacnianie pozytywne;

• wygaszanie;

• procedurę „time out”;

• procedurę kosztu reakcji;

• wzmacnianie negatywne.

Uważa się, że jednostka może nauczyć się kontrolować swój gniew i zachowania agresywne poprzez:

• systematyczny trening relaksacyjny, jako podstawowy sposób usprawniania samokontroli w przejawianiu agresji;

• techniki oparte na podejściu poznawczym, zwłaszcza przez terapię racjonalno-konstrukcyjną Ellisa;

• trening asertywności .

Metoda TUTORINGU innowacyjnym sposobem w pracy resocjalizacyjnej

W ramach projektu uczestnicy biorą udział w szkoleniach z zakresu:

• rozwijania umiejętności społecznych,

• doskonalenia umiejętności radzenia sobie z uczuciami,

• rozwijania umiejętności reagowania na agresję,

• radzenia sobie ze stresem, rozpoznawanie i hamowanie impulsu złości zanim doprowadzi on do agresywnego zachowania,

• kształtowanie umiejętności zastępowania agresji konstruktywnymi sposobami reagowania,

• rozwój samokontroli w sytuacjach trudnych

• nabywania umiejętności niezbędnych w kontaktach z ludźmi,

• rozwijania zdolności podejmowania dojrzałych decyzji.

TWÓRCZA RESOCJALIZACJA

Kreatywna działalność resocjalizacyjna prowadzona za pomocą opracowanych metod kulturo technicznych i metod wspomagających. Głównym celem praktycznych zabiegów twórczej resocjalizacji jest przemiana tożsamości indywidualnej i społecznej nieprzystosowanej społecznie młodzieży przez wychowawcze stymulowanie rozwoju i struktur poznawczych i twórczych…

Cele TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI

Głównym celem jest doprowadzenie do powstania i pomyślnego zakończenia dwóch procesów:

1. wzbudzenie rozwoju strukturalnych czynników procesów twórczych i poznawczych nieprzystosowanych społecznie jednostek;

2. zmiany ich wizerunku społecznego .

Metody TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI

1. Metoda Teatru Resocjalizacyjnego

2. Metoda Resocjalizacyjna przez Sport

3. Metoda Resocjalizacyjna przez Dramę

4. Psychodrama i socjodrama

5. Terapia przez muzykę

6. Plastyka

‘

Metoda Teatru Resocjalizacyjnego

Oparta na czterech podstawowych przesłankach:

• sięga do źródeł psychologii i pedagogiki twórczości;

• podstawą oddziaływań są teoretyczne założenia twórczej resocjalizacji;

• teatr resocjalizacyjny oparty jest na koncepcji teatru sensu stricte;

• efektem działalności teatralnej mają być wykreowane osobowe kompetencje indywidualne i społeczne wychowanków.

Metoda Resocjalizacyjna przez Sport

• Nastawiona jest na kreowanie określonych kompetencji osobowych i w ten sposób współtworzenia parametrów tożsamości wychowanków.

• Metoda resocjalizacji przez sport umożliwia wychowankom pełnienie odmiennych od dotychczasowych ról społecznych…

Metoda Resocjalizacyjna przez Dramę

• Podstawowym zadaniem jest stymulowanie i wspomaganie kreatywności oraz zachowań spontanicznych osoby nieprzystosowanej społecznie, a także mobilizuje do działania.

• Ma to na celu wytworzenie psychologicznych podstaw umiejętności wyrażania siebie w sposób odmienny od zazwyczaj przyjętego i realizowanego...

Dwa podstawowe znaczenia dramaterapii:

• teatru improwizacji zorientowanego na osobiste problemy uczestników

• gotowej propozycji teatralnej z uprzednio przygotowanym scenariuszem.

Rolę można wykorzystać do następujących celów:

• jako maskę ukrywającą lub wyzwalającą nowe formy reakcji działań społecznych;

• jako sposób pogłębienia stanów emocjonalnych;

• jako dostarczenie możliwości przeżywania nowego statusu;

• jako motywowanie do nowych form działalności, rozwijania wyobraźni, rozszerzania znaczeń w formie językowych.

Psychodrama i socjodrama jako metody wspomagające proces resocjalizacji

• Psychodrama- specyficzna gra aktorska, polegająca na odtwarzaniu pewnych zdarzeń szczególnie oddziałujących na psychikę innych ludzi.

• Socjodrama- improwizowane po amatorsku przedstawienie służące terapiipsychosocjologicznej.

Terapia przez muzykę

• Muzyka pozwala uczestnikowi terapii poznać i szerzyć rzeczywistość niedostępną poznaniu rozumowemu, staje się katalizatorem tego rodzaju odczuć. Jest wyrazem konfliktów, ścierania się przeciwstawieństw. Ma wzbudzić silne reakcje emocjonalne u wychowanków…

Zajęcia muzykoterapeutyczne służą;

• zmniejszaniu poziomu agresji;

• pomocy w rozwiązywaniu trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych;

• obniżaniu poziomu napięć emocjonalnych;

• relaksacji;

• uwrażliwianiu oraz pogłębianiu postaw twórczych

• kreatywności;

• uczeniu otwartości poznawczej;

• poszerzaniu wartości estetycznych.

Plastyka jako metoda wspomagająca proces resocjalizacji

• Działalność plastyczna ułatwia wychowankom nieprzystosowanym społecznie wyrażanie własnych problemów, często trudnych do werbalizacji, oraz daje możliwość odreagowania tłumionych przykrych emocji...

Efekty TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI

• umożliwia zmianę wizerunku własnego więźnia;

• rozbudzanie zainteresowań, rozwój potencjału, nabywanie nowych umiejętności i kompetencji;

• kształtowanie tożsamości;

• lepsze samopoczucie z faktu, że są w stanie coś wykonać, poczucie przydatności;

• czują chęć do życia, że coś robią dla kogoś i dla siebie, czuje się dowartościowany;

• terapia rozładowuje napięcie. 

Procedura Niebieskiej Karty

Procedura NIEBIESKIEJ KARTY

• „przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą”

• Od 18.10.2011 r. obowiązują przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 13.09.2011 r. w sprawie  procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz. U. Nr 209, poz.1245) dotyczące przemocy domowej.

Typy przemocy w rodzinie:

• przemoc fizyczna

• przemoc emocjonalna

• zaniedbywanie

• wykorzystanie seksualne

• dziecko świadkiem przemocy

Procedura „Niebieskie Karty” nakłada na szkołę określone zadania
w przypadku uzasadnionego podejrzenia o stosowanie wobec ucznia przemocy domowej, jeżeli np. uczeń:

• Ma ślady przemocy fizycznej – ślady uderzeń, oparzeń, siniaki, rany, często zdarzające się opuchlizny, złamania, zwichnięcia itd.,

• Ma ślady przemocy psychicznej – moczenie, nadmierna potliwość, bóle, zaburzenia mowy związane z napięciem nerwowym itd.,

• Przejawia trudności w nawiązywaniu kontaktu, niską samoocenę, wycofanie, lęki, depresję, płaczliwość, zachowania destrukcyjne, agresję, apatię, nieufność, uzależnianie się od innych, zastraszenie, unikanie rozmów itd.,

• Ma brudny strój, nieodpowiedni do pory roku, rozwój, wzrost
  i wagę nieadekwatne do wieku, nie korzysta z pomocy lekarza mimo przewlekłej choroby itd.

• Podejmowanie interwencji  wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywające się na podstawie procedury „Niebieskie karty” nie wymaga zgody ucznia dotkniętego przemocą.

• Wszczęcie procedury na terenie szkoły następuje przez wypełnienie formularza Niebieska karta” – A w obecności ucznia.

• Wszczynając procedurę, podejmuje się działania interwencyjne mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa  takiemu uczniowi.

Realizacja procedury NIEBIESKIEJ KARTY

• „Niebieską Kartę” zakłada nauczyciel, który stwierdza, że w rodzinie ucznia dochodzi do przemocy.

• Wszczęcie procedury następuje poprzez wypełnienie formularza „Niebieska Karta – A” w obecności osoby, co do którego istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą
  w rodzinie.

• W przypadku podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie wobec niepełnoletniego ucznia, czynności podejmowane i realizowane w ramach procedury, przeprowadza się w obecności rodzica, opiekuna prawnego lub faktycznego.

• Działania z udziałem ucznia(…) powinny być prowadzone w miarę możliwości w obecności pedagoga szkolnego lub psychologa.

• Gdy przemoc w rodzinie dotyczy niepełnoletniego ucznia, formularz „Niebieska Karta – B” przekazuje się rodzicowi, opiekunowi prawnemu lub faktycznemu albo osobie, która zgłosiła podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie .

• Wypełniony formularz „Niebieska Karta –A” szkoła przekazuje przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

PEDAGOGIKA HOLISTYCZNA

• Pedagogika holistyczna jak podaje Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku jest współczesnym, nowatorskim kierunkiem pedagogicznym o charakterze multidyscyplinarnym, wykreowanym przez Andrzeja Szyszko-Bohusza w latach 90. XXw. ‘=

• Dotyczy dogłębnego, wszechstronnego rozwoju człowieka, uwzględniając całokształt oddziaływań, zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych.

• Uwzględnia zarówno uwarunkowania genetyczne, środowiskowe, instytucjonalne, jak i własną aktywność wychowanka wraz ze swoistością jego osobowości.

• Głównym założeniem tej pedagogiki jest dokonywanie wszelkich zabiegów dydaktyczno-wychowawczych w ścisłej relacji do całokształtu przemian humanistycznych, rzeczywistości społeczno-ekonomicznej i kulturowej zarówno ziemi ojczystej, jak i całego globu przy wykorzystaniu badań o charakterze multidyscyplinarnym. ‘

• Holistyczne nauczanie zakłada, że nie encyklopedyczna wiedza jest potrzebna, lecz rozumienie siebie w świecie, który nie poddaje się do końca poznawczym technologiom ani zabiegom racjonalnego umysłu, a w którym musimy nauczyć się w zgodzie z sobą funkcjonować.

• Idea holizmu stanowi filozoficzną podstawę działań podejmowanych przez przedstawicieli tych wszystkich zawodów opiekuńczych, które zorientowane są na biopsychospołeczny model zdrowia.

Holistyczna koncepcja pielęgniarstwa zrywa z paternalistycznym modelem pielęgnacji, zgodnie z którym pielęgniarka wiedząc lepiej co jest najlepsze dla dobra pacjenta decyduje za niego w większym lub mniejszym stopniu podczas procesu pielęgnowania. Jego miejsce zajmuje partnerski model opieki, w którym:

• pielęgniarka dostrzega fakt autonomii i prawa do samostanowienia o sobie człowieka, z którym wchodzi w relacje. Oznacza to akceptację pełni praw podopiecznego, jego możliwości wyboru spośród zaoferowanych ofert. Wiąże się to także z obowiązkiem pielęgniarki rzetelnego informowania pacjenta o działaniach, jakie mają być podjęte względem jego osoby.

• wymagane jest dokładne określenie praw i obowiązków.

• podmiot opieki jest dynamiczny, czyli jest aktywnym uczestnikiem procesu pielęgnacyjnego co daje mu poczucie bezpieczeństwa oraz kontroli podejmowanych działań. Poprzez wspólne rozwiązywanie problemów zdrowotnych człowiek kształtuje w sobie pozytywną motywację zmiany swego trybu życia, uczy się właściwego, zależnego od sytuacji postępowania, zdobywa wartościowe dla zdrowia nawyki, staje się także propagatorem zdrowia w środowisku, z którego pochodzi.

W holistycznym pielęgniarstwie kładzie się duży nacisk na profilaktykę oraz promocję zdrowia. Wynika to z faktu wielowymiarowości podmiotu opieki, a co za tym idzie z wielopłaszczyznowego podejścia do zdrowia, bowiem różnorodność wpływów i oddziaływań, w kręgu których staje się człowiek, implikuje różnorodność uwarunkowań zdrowia i choroby. Właśnie te wpływy i oddziaływania powinna wykorzystywać pielęgniarka dążąc do zapewnienia dobrostanu swego pacjenta we wszystkich sferach jego osobowości. Wiąże się z tym również kwestia tzw. pielęgniarstwa ekologicznego, czyli wykorzystanie nierozerwalnego związku człowieka ze środowiskiem. Chodzi tutaj o wpływ środowiska przyrodniczego na każdy wymiar człowieczej osobowości oraz umiejętność pozytywnego wykorzystania tego wpływu. Jest to także zwrócenie uwagi na medycynę niekonwencjonalną, która w większości ma ekologiczny charakter. ‘

• Holizm łączy działania lekarzy, pielęgniarek, nauczycieli zdrowia, dietetyków, fizjoterapeutów, muzykoterapeutów  obejmuje techniki medytacyjne, ćwiczenia poprawiające funkcjonowanie układu sercowo – naczyniowego, dietę, psychoterapię, która wyprowadza z depresji i hamuje gniew, akupunkturę.

• Podejście holistyczne kładzie nacisk na genetykę każdego pacjenta, jego wyjątkowość psychospołeczną jak również na konieczność dopasowania sposobu leczenia do indywidualnych potrzeb.  wymaga by osoba sprawująca opiekę spędzała dużo czasu z pacjentem, uznaje wyjątkowość jego życia przy zwyczajności choroby.

• podejście holistyczne oznacza rozumienie i traktowanie ludzi w kontekście ich kultury, ich rodziny i ich społeczności respektuje kulturowe uwarunkowania sposobów chorowania i leczenia, uwzględnia kulturowo usankcjonowane spojrzenie na chorobą

• Podejście holistyczne traktuje zdrowie jako stan pozytywny a nie brak choroby  mierzenie dobrostanu jako kontinuum idącego od choroby stwierdzonej klinicznej, przez brak choroby, do definicji WHO traktującej zdrowie jako stan nieustannego wigoru, radości, twórczości, który zaczyna być nazywany „super zdrowiem”. Podejście holistyczne pozwala praktykom pracować konstruktywnie nad wzrostem potencjału zdrowia..

• podejście holistyczne kładzie nacisk na promocję zdrowia zapobieganie chorobom – praktycy holizmu chcą wiedzieć, jak ludzie, którzy do nich przychodzą żyją i co czują, co jedzą, czy palą, jak ćwiczą, jakie mają stresy w pracy i w domu, czy są zadowoleni ze swych osiągnięć i związków z innymi ludźmi.

• podejście holistyczne kładzie nacisk na odpowiedzialność każdego za własne zdrowie – wiele technik holistycznych wymaga większej aktywności każdego człowieka…

• ped holistyczna uwzględnia metody terapeutyczne, które mobilizują wewnętrzną zdolność jednostki do samoleczenia – rolą terapeuty umożliwić człowiekowi sięgniecie do własnych zasobów, do „leczniczej siły natury” za pomocą takich technik, jak sterowanie wyobraźnią; te techniki mogą aktywizować system immunologiczny pacjenta

• medycyna holistyczna nie kwestionując roli innych autorytetów medycznych, jak również potrzeby interwencji chirurgicznej, tam gdzie jest ona konieczna kładzie nacisk na uczenie ludzi samoopieki, troszczenie się o siebie, radzenie sobie z własnymi problemami, zrozumienie siebie, niezależność od innych

• medycyna holistyczna korzysta z różnorodnych systemów i metod diagnostycznych w uzupełnieniu, a czasem w miejsce standardowych badań laboratoryjnych – praktycy medycyny holistycznej świadomi jatrogennych konsekwencji inwazyjnych technik diagnostycznych i korzystają z informacji zawartych w tęczówce (irydologia), stopie, języku, posługują się m.in. mapą wkłuć stosowanych w akupunkturze.

  • - staraj się być raczej źródłem wiedzy niż być autorytetem. Praktycy medycyny holistycznej prezentują otwarcie swoje stanowisko w kwestii…

• ważnym elementem opieki holistycznej jest fizyczny kontakt miedzy osobą udzielającą pomocy (lekarz, pielęgniarka) a pacjentem. Zwraca się uwagę na znaczenie i siłę dotyku.

• podejście holistyczne przywiązuje znaczenie do zmysłowości i seksualności człowieka

• postrzega chorobę jako reakcję na zmianę losu, na nieszczęście, jakie spotkało człowieka, traktuje ją jako obszar poszukiwań. Pomaga pacjentowi dostrzec związek między jego przewlekłym problemem zdrowotnym np. moczowo-płciowym lub ginekologicznym a lękiem przed współżyciem seksualnym – np. przed agresywnym seksem. Pozwala dostrzec przyczyny stresu, takie jak strata bliskiej osoby, zmiana losu, brak pracy. Uczy szerszego spojrzenia na problemy zdrowotne np. powodem zawału serca u mężczyzny w średnim wieku może być destrukcyjność jego zwyczajów i przyzwyczajeń, „zabijający” spokój życia.

• holizm łączy uznanie dla jakości życia w każdej jej postaci i dążenie do jej poprawy z zainteresowaniem chorobą jako czymś powszechnie występującym  medycyna holistyczna [przygotowana jest do pomagania ludziom w opanowaniu (uporaniu się) ich uczuć negatywnych, takich jak zazdrość męża o dziecko, rozpoznawania istoty ludzkich problemów (np. problem kariery zawodowej ludzi w średnim wieku, kariera, jej znaczenie dla człowieka a zdrowie). Medycyna holistyczna zajmuje się także organizacją różnych kursów i sesji indywidualnych i grupowych, na których uczy się głębokiego oddychania, relaksacji, jogi. Zajmuje się głównie godnym umieraniem.

• Kładzie nacisk na wartość (moc) terapeutyczną oddziału szpitalnego, w którym przebiega kuracja  preferuje szpitale małe w „ludzkiej” skali, niezbiurokratyzowane, w których pobliżu znajdują się szkoły, kościoły, oferuje możliwość kształcenia i socjalizacji zarówno w zdrowiu, jak o w chorobie, zachęca i stwarza możliwość do rodzenia i umierania w domu lub w specjalnych ośrodkach (nie szpitalach) i hospicjach, zachęca członków rodziny do uczestniczenia w sprawowaniu opieki nad pacjentem.

• w pojęciu holizmu mieści się zrozumienie dla związku zdrowia i choroby ze społeczno-ekonomiczną kondycją człowieka  Tak więc medycyna i opieka holistyczna w rozpatrywaniu problemów zdrowotnych uwzględnia ich kontekst społeczny, ekonomiczny i ekologiczny (wojny, zagrożenia nuklearne, zatrucie środowiska)

Medycyna holistyczna:

•         taktuje człowieka jako całość

•         ważna jest nie tyle choroba co przyczyny tkwiące w organizmie które pozwoliły by choroba się rozwinęła

•         medycyna ta respektuje „Przysięgę Hipokratesa” i prawa natury, które stara się zrozumieć i wykorzystać dla dobra chorego.

 

Chorujemy i umieramy zbyt młodo, gdyż:

•         zanikają w nas procesy samoregulacji samoleczenia

•         zapominamy o rozwoju duchowym

•         ponadto – zanieczyszczone środowisko i żywność, smog elektromagnetyczny, tempo i styl życia powodują „wieloczynnikowy stres przewlekły” który prowadzi do zachwiania przewodnictwa i systemów informacyjnych …

 

Na czym polega holizm w pielęgniarstwie:

 holizm w odniesieniu do pielęgniarstwa oznacza świadczenie opieki we wszystkich stanach zdrowia i choroby, we wszystkich obszarach życia pacjenta oraz to…

 

Holizm – oznacza aktywność pacjenta, traktowanie i podejmowanie organizmu jako całość… to podejście do pacjenta jako bytu intelektualnego, emocjonalnego, społecznego, duchowego i oczywiście fizycznego. Wymaga od pacjenta aktywnego podejścia do jego leczenia. Podejście holistyczne- łączy ekologiczną wrażliwość starożytnych tradycji leczniczych z propozycją nowoczesnych…

 

 

Proces pielęgnowania- to metoda pełnienia opieki nad pacjentem – to jedyna metoda w Polsce.

 

Istota pielęgnowania zindywidualizowanego= proces pielęgnowania – prawem podmiotu opieki jest otrzymanie zindywidualizowanego pielęgnowania. Na pielęgniarce, jako osobie merytorycznie i praktycznie przygotowanej do tego rodzaju opieki, spoczywa obowiązek jej zagwarantowania. Leży to w granicach zainteresowania współczesnego pielęgniarstwa…

 

Pozwala to na przejście przez poziom racjonalnego…

 

Pielęgnowanie zindywidualizowane– określane pielęgniarstwem nowoczesnym.

Piel nowoczesne,racjonalne, całościowe i ciągłe, zindywidualizowane,

Proces pielęgnowanie– to najczęstsze określenia, z jakimi spotykamy się…

 

Zindywidualizowane pielęgnowanieświadczone na rzecz pacjenta może być realizowane na rzecz jednej osoby, całej grupy Lub społeczności.

 

Proces pielęgnowania– oznacza podejmowanie celowych, planowych działań mających przyczynić się do utrzymania lub utrzymania stanu zdrowia pacjenta lub realizacji konkretnych celów opieki.

 

To uporządkowany i systematyczny sposób określania indywidualnych problemów opiekuńczych człowieka, ustalania planów ich rozwiązywania, realizowania tych planów oraz oceniania stopnia efektywności osiąganej w rozwiązywaniu – Virginia Henderson – z tego wynikają 4 etapy pielęgnowania

 

Polska definicja: - proces pielęgnowania– systematycznym stosowaniem metody rozwiązywania problemów skierowanych na fizyczne, psychiczne i społeczne problemy jednostki, rodziny, lub..

 

Istota procesu pielęgnowania uwzględnia kontekst duchowy i kulturowy]

 

Proces pielęgnowania – wymagania:

Podstawowe wymagania jakie niesie ze sobą proces pielęgnowania to:

• komunikowanie się z podmiotem opieki

• komunikowanie się z własną grupą zawodową

• komunikowanie się z zespołem terapeutycznym

• dokumentowanie (prowadzenie określonej dokumentacji pacjenta, integralnie związanej z procesem pielęgnowania)

  • MUSIMY pielęgnować metodą procesu pielęgnowania i MUSIMY to dokumentować.

Skrupulatny proces pielęgnowania i staranne jego zapisywanie gwarantuje nam że Nikt nie zarzuci nam niewłaściwego wykonywania zadań

 

Etapy procesu pielęgnowania:

I.                    rozpoznanie stanu pacjenta i środowiska

II.                 planowanie

III.              realizowanie planu

IV.              ocenianie efektów

 

rozpoznanie --. Planowanie  realizowanie  ocenianie  rozpoznanie itd.

Fazy:

Etap I:

• gromadzenie danych

• analizowanie syntetycznych danych

• stawianie rozpoznania pielęgniarskiego (diagnozy)

 

Etap II:

• ustalenie celów opieki

• ustalenie niezbędnych zasobów ludzkich i rzeczowych

• formułowanie planu opieki

etap III

• przygotowanie pielęgniarki do realizowania pielęgnowania

• przygotowanie pacjenta do pielęgnowania – m.in. uzyskanie ostatecznej zgody na pielęgnowanie pacjenta

• realizowanie planu  plan B, jeśli jakieś działanie nie byłoby możliwe, nie może być w procesie pielęgnacji momentu kiedy utkniemy w martwym punkcie bo czegoś nie będziemy w stanie wykonać

 

IV etap:

• Analizowanie wyników opieki pielęgniarskiej

• Sformułowanie oceny

 

Ocena – może być kończąca rozwiązywanie problemu lub może być wyjściową diagnozą do dalszego leczenia

 

Zadania pielęgniarki  I etapie procesu peilegnowania:

• …

• polega na decydowaniu….

Plan może mieć formę słowną i/lub pisemną (ale pisemna powinna jednak być)  i jest swego rodzaju „przewodnikiem” określającym co, kiedy, jak i przez kogo powinno być zrealizowane  daje więc imienną odpowiedzialność za zadania

 

 

Zadania piel. W II etapie

• sformułowanie celów pielęgnowania jakie zamierza osiągnąć u danego podopiecznego

• zaplanowanie opieki pielęgniarskiej, jaka powinna być świadczona

Cel pielęgnowania:ustalony dla konkretnego podmiotu opieki określa dość jednoznacznie zakres i charakter pielęgnowania, jaka powinna być świadczona

 

Cel pielęgnowania powinien być:

• jednoznaczny – pod względny treści i formy

• uzupełniony o element czasu

• realny – dla pacjenta, pielęgniarki, warunków w jakich opieka jest świadczona, należy uwzględnić możliwe do wykorzystania zasoby ludzkie i rzeczowe

etap III– realizowanie planu pielęgnowania – musi dojść do zastosowania w praktyce ustalonego wcześniej i zatwierdzonego do realizacji planu pielęgnowania. Jeśli z jakichś powodów część planu nie może być zrealizowana, fakt ten  musi być odnotowany z przyczyną czemu tak się stało

 

zadania:

• podjęcie planowanych działań opiekuńczych

IV:

Ocena – formułowana dotyczy stanu jaki osiągnięto u danego podmiotu opieki, w stosunku do założonego w celach. Bezpośrednią…               ocena zamyka proces pielęgnowania ale i otwiera…

 

Ocena musi być realna, rzetelna,

 

Cechy procesu pielęgnowania:

• całościowe podejście do procesu pielęgnowania

• ciągłe i dynamiczne

• pielęgnowanie celowe i planowe (a nie spontaniczne)

• …

 

Proces pielęgnowania realizowany w praktyce to wyuczone celowe i planowe działania….

Proces pielęgnowania pozwala pielęgniarce na samodzielne decydowanie o zakresie i charakterze procesu opieki (pielęgnowania), jaką podmiot opieki powinien otrzymać..

 

Funkcja socjalizacyjna rodziny

• Według Oliviera Buric „socjalizacja jest definiowana jako przygotowanie do pełnienia ról społecznych”

• WedługR.Hilla „socjalizacja jest określana jako proces uczenia się, poprzez który jednostka jest przygotowywana do sprostowania wymogom , które społeczeństwo stawia jej zachowaniu w różnorodnyh sytuacjach”

• Za J. Chałasińskim „socjalizację można by na się nazwać „wychowaniem przez życie”w ramach socjalizacji potomstwa odbywa się przekazywanie wiedzy o świecie przyrody i społecznym, przekazywanie umiejętności instrumentalnych(posługiwania się przedmiotami bedącymi wytworem ludzkiej kultury, wpajanie wzorów zachowania) wprowadzanie w kulturę (zapoznanie z wytworami sztuki, kultury, techniki, Religi)wdrażanie określonego systemu wartości.

Socjalizacyjna funkcja rodziny polega na wypełnieniu poszczególnych zadań:

• Przekazywanie potomstwu wiedzy o świecie przyrodniczym i społecznym. Wiedza ta taję się podstawą racjonalnego zachowania i działania socjalizowanej jednostki.

• Wdrożenie umiejętności i nawyków posługiwania się przedmiotami otaczającego świata- zwłaszcza przedmiotami kultury materialnej. Proces ten jes szczególnie intensywny w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa.

• Wdrażanie zachowania i działania adekwatnego do wymogów społecznych danego społeczeństwa i środowiska- internalizacja norm i wzorów.

• Przekazywanie potomstwu systemu wartości uznawanych i stosowanych w ocenach przez dane społeczeństwo i dane środowisko. System ten w miarę postępów socjalizacji stymuluje motywację działania i zachowania się dzieci oraz w coraz większej mierze wyznacza ich cele działania.

• Przekazywanie dorobku społeczeństwa w zakresie kultury duchowej.

Socjalizacja rodzinna preferuje takie lub inne schematy w zależności od typu społeczeństwa, typu kultury, związków klasowo-warstwowych oraz ideologicznych określonej rodziny. Poszczególne typy rodzin przekazują różne treści w tym zakresie, a istotnym współpartnerem rodziny w tym zakresie jest szkoła.

Proces socjalizacji realizuje się głównie przez

• Przykład i naśladownictwo

• System nakazów i zakazów

• Działalność inspirującą ze strony osób socjalizujących pobudzającą odpowiednio ukierunkowaną aktywność wychowanka

• System kontroli społecznej współwystępujący z systemem szeroko rozumianego nagrodzenia i szeroko rozumianej represji.

Wpływ na socjalizację potomstwa ma składrodziny , układ ról i pozycji społecznych w jej ramach,stopień jej spójności, charakter więzi łączących członków rodziny.Wpływ na zachowania i działania rodziny ma także krąg sądzki(zwłaszcza wsi tradycyjnej)tym samym znanym jest i akceptowane przez wieś współdziałanie sąsiedztwa wiejskiego z rodziną, niekiedy sąsiedztwo sprawuje funkcję kontrolną nad rodziną.

Rodzaje terapii rodzin

Terapia ekologiczna

• terapia rodziny przy pomocy rozmowy, sporządzania drzewa genealogicznego, oddziaływania na środowisko, sięgania do tradycji i rytuałów rodzinnych.

• Orientacja ekologiczna czerpie inspiracje z różnych koncepcji psychoterapii. Dobór technik zależy od możliwości rodziny.

• Metody terapii:

1. Dbałość o zachowanie harmonii rodziny (zmieniać nie zmieniając). Terapia nie jest nastawiona na wprowadzanie bezpośrednich zmian.

2. Konsultacja systemowa – rodzina wraz z konsultantem naradza się nad rozwiązaniem problemu, którym jest najczęściej terapia rodzinna.

3. Powstrzymywanie zmiany – terapeuta nie dąży do zmiany , ale „podąża za rodziną”, co powoduje samodzielna mobilizację sił rodziny.

4. Konotacja pozytywna – polega na przedstawianiu zachowania, na które rodzina narzeka, jako konstruktywnego dla rodziny (ujawnia to mechanizm utrwalający objawy – odsłania źródło zagrożenia)

5. Rozumieć swoją rodzinę – terapeuta pyta o to, jak postrzegane są zjawiska zachodzące w rodzinie.

6. Pytania cyrkularne – pytanie kolejnych osób o ich przypuszczenia dotyczące innych członków rodziny.

7. Paradoks – wzmacnianie objawu by go zniwelować.

8. Paradoksalne techniki utrzymywania równowagi – stosowane w sytuacji konfliktu wobec zachowań ambiwalentnych.

9. Genogram – jest umownym, szeroko stosowanym sposobem wizualizacji struktury rodu. Kod genogramu przedstawia wszystkie sytuacje rodzinne, zachodzące w obrębie pokoleń, a także szczegóły relacji rodzinnych.

Genogram umożliwia:

• poznanie środowiska rodziny;

• budowanie poczucia tożsamości;

• poznanie własnej pozycji w strukturze rodzinnej, zauważyć powtarzające się schematy;

1. zmniejszenie poczucia osamotnienia, pozwala odnaleźć własne korzenie.

2. Rytuały – metody terapii dostosowuje się do danej rodziny.

3. Anegdota i metafora – rozładowują ciężką atmosferę, pozwalają spojrzeć z dystansem na problemy, przez metaforę można też łatwo przekazać trudne do zaakceptowania treści.

4. Trans i hipnoterapia – ich celem jest przerwanie nieustannie powtarzających się zachowań.

Systemowa-strukturalna terapia rodzin

• Koncepcja ta traktuje rodzinę jako aktywną całość, koncentrując się na sposobachorganizowania się rodziny poprzez wzory transakcyjne.

• Do zrozumieniastruktury rodziny przydatne jest śledzenie subsystemów, granic, sojuszy i koalicji.

• Dysfunkcjonalność struktur wskazuje, że pewne ukryte reguły transakcji rodzinnychprzestały działać lub wymagają ponownego ustalenia.

• Objaw chorobowyu pojedynczego członka rodziny wynika z takiej struktury rodzinnej, która niejest w stanie zaadaptować się do zmiany warunków środowiskowych lub rozwojowych.

• W terapii należy doprowadzić do zmiany sztywnych, przestarzałych lubniedziałających struktur.

• W tym celu należy pomóc rodzinie w renegocjacji przestarzałychreguł i ustalaniu wyraźniejszych granic (Goldenberg 2006, s. 234).

Sojusze, władza i koalicje

• Sojusze to emocjonalne lub psychologiczne powiązania między członkami rodziny, łączenie się ze sobą lub przeciw sobie.

• Władza wiąże się z autorytetem (kto podejmuje decyzje) i odpowiedzialnością (kto wykonuje decyzje).

• Koalicje to przymierza konkretnych członków rodziny przeciwko innemu członkowi rodziny (Goldenberg 2006, s. 231).

Strukturalna Terapia Rodzin S. Minuchina

• Założenia teoretyczne

• Najistotniejsze mechanizmy i pojęcia tego podejścia to:

  • Rodzina jest otwartym systemem społeczno-kulturowym, do optymalnego funkcjonowania niezbędna jest równowaga między poczuciem ja a przynależnością do rodziny.

  • Nacisk kładzie się na strukturę, czyli sieć wymagań funkcjonalnych (o stałych cechach), które warunkują interakcje.

  • Konieczne jest utrzymanie pewnej hierarchii, zaburzenie następuje wówczas, gdy struktura rodziny jest za mało elastyczna, uniemożliwiająca jej przystosowanie się do zmian rozwojowych lub wymogów otoczenia.

  • Symbol zdrowia stanowią możliwości adaptacyjne jednostki i systemu.

  • Granice, koalicje, podsystemy – różnicują i rozwijają system

• Cele terapii

  • Zmiana struktury rodziny (w sytuacji kryzysu), zmiana granic (zbyt płynnych lub zbyt sztywnych).

• Techniki terapeutyczne

  • Przewartościowanie, wprowadzenie nowych informacji (uzyskanie odmiennej perspektywy poznawczej ułatwiający rodzinie nowy sposób odnoszenia się), odtwarzanie interakcji, restrukturyzacja – zakreślenie granic – wyjaśnianie i modyfikacja interakcji.

Strategiczna Terapia Rodzin (JayHaley, CloeMadanes)

• Założenia teoretyczne

• W ujęciu tym najistotniejsze jest odejście od tradycyjnej terminologii.

• Patologia

  • trudności to niepożądane stany rzeczy

  • objawy zaburzeń psychicznych są wyrazem tendencji homeostatycznych

• problemy powstają w wyniku niewłaściwego radzenia sobie z trudnościami

• zmiana jednego z członków systemu zależy od zmiany systemu

• wgląd nie jest potrzebny do zmiany

• problemy są rozumiane w kontekście, w którym występują i poprzez funkcję jaką pełnią.

Sposoby stwarzania sobie problemów

• zaprzeczanie istnieniu trudności,

• usiłowanie rozwiązania tego, czego nie da się rozwiązać,

• fiksacja na złym rozwiązaniu

Perwersyjny trójkąt

• Pojęcie wprowadzone, aby oznaczyć koalicja dwóch osób z różnych generacji przeciw trzeciej osobie. Przy takiej koalicji negowane jest jej istnienie.

Cele terapii

Cel terapii określa się według możliwości jego osiągnięcia; powinien być konkretny, osiągalny, realny, ograniczony.

Techniki terapeutyczne

4 kroki rozwiązywania problemu:

1. zdefiniowanie problemu w konkretnych kategoriach

2. zbadanie dotychczasowych rozwiązań

3. zdefiniowanie celu dla każdego z członków rodziny

4. zbudowanie i propozycja interwencji

Efektywne dyrektywy nie powinny być podawane w formie prostych rad, ponieważ pacjenci mają małą kontrolę racjonalną nad własnymi zachowaniami. Po to, aby zadanie dla rodziny było dobrze sformułowane, terapeuta powinien wiedzieć: co ma być zmienione i w jakim kierunku oraz jakich prób, które ostatecznie okazały się nieskuteczne dokonywała rodzina w celu rozwiązania trudności.

Terapia strategiczna jest terapią krótkoterminową, czasem trwającą 2 sesje. Jest nastawiona pragmatycznie, a terapeuta koncentruje się na objawach. Opór w trakcie terepii jest omijany, lub wykorzystywany. Terapeuta powinien być aktywny, zaangażowany, obpowiedzialny za wprowadzane zmiany i kreatywny.

Podejście systemowo – komunikacyjne rozwijano w MentalResearchInstitute (MRI) w PaloAlto w Kalifornii w latach 50. XX wieku w zespole: Don Jackson, Jules Riskin, Virginia Satir, Jay Haley, John Weakland, Paul Watzlawick, Gregory Bateson. Stworzyli podstawy teoretyczne dla wszystkich "podejść systemowych".

Założenia teoretyczne

• Rodzina, według podejścia systemowo – komunikacyjnego to system otwarty, zdolny do homeostazy. W terapii pomijane są procesy intrapsychiczne poszczególnych członków, natomiast istotna jest komunikacja w systemie.

• Patologia jest rozumiana jako zaburzenie całego układu rodzinnego.

• Pojęcie systemu nie jest jednoznaczne z sumą jego elementów. Charakteryzuje go:

  • ekwifinalność – ten sam stan końcony, może zastać osiągnięty różnymi drogami i metodami przy różnych warunkach wyjściowych,

  • ekwipotencjalność – różne stany końcowe mogą byc osiągnięte przy takich samych warunkach początkowych.

Aksjomaty komunikacji – Watzlawick

1. Każde zachowanie jest komunikatem: w grupie dwóch osób, które zachowują świadomość zawsze zachodzi komunikacja.

2. Każdy komunikat posiada dwa aspekty: treści i relacji.

   • KOMUNIKAT = TREŚĆ + ASPEKT RELACYJNY

   • Aspekt treści – przekazuje treść; w rodzinach zdrowych przeważa nad aspektem relacyjnym;

   • Aspekt relacji – określa charakter relacji pomiędzy osobami; rządzą nim reguły nie do końca świadome, określające: Kto? Kiedy? Do kogo? Co? może powiedzieć; przeważa nad aspektem treściowym w rodzinach zaburzonych.

3. Istotą relacji jest subiektywnie widziana przyczynowość. Interakcja nie ma obiektywnego początku, ani przyczyny. To, co się za taką przyczynę uważa, to subiektywna punktacja sekwencji zdarzeń (komunikatów).

4. Interakcje mają charakter:

   • komplementarny – jedna osoba wymaga, poucza, kontroluje, itd., druga – podporządkowuje się (relacja typu pacjent lekarz)

   • symetryczny – pozycja równości osób, dążenie do wzajemnego odzwierciedlania zachowań (relacja osób o tym samym poziomie wiedzy wymieniających się doświadczeniami, np. relacja zegarmistrz-zegarmistrz).

Typy komunikowania się według Watzlawick

Analogowy

• Język zmiany

• Komunikacja niewerbalna

• Lepiej informuje o ustosunkowaniu, ale w niejednoznaczny sposób

• Dotyczy symboli i fantazji

• Półkula odpowiedzialna: prawa

Cyfrowy

• Język logiki i racji

• Komunikacja werbalna

• Półkula odpowiedzialna: lewa

• Typowy dla tradycyjnej terapii

Teoria systemowo – komunikacyjna wprowadziła pojęcie podwójnego wiązania (double bind). Zjawisko podwójnego wiązania występuje w rodzinie, gdzie jedna z osób otrzymuje stale sprzeczne komunikaty – komunikat na poziomie werbalnym różni się od niewerbalnego, np. "Miło Cię widzieć" i brak uśmiechu. Wybranie jakiegokolwiek komunikatu grozi karą, utratą miłości, gniewem lub złością. „Ofiara' podwójnego wiązania, często jest to dziecko, nie może się wycofać z relacji.