„PORANNY  KRĄG”

STYMULACJA   POLISENSORYCZNA   INSPIRUJĄCA   DO ZASPOKAJANIA  POTRZEB  PSYCHICZNYCH  DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH   ITELEKTUALNIE  W  STOPNIU  GŁĘBOKIM

 

 

Motto:

               „...Dziecko żyje umysłowo i duchowo dzięki temu, że posiada instynkt i naturalną potrzebę bawienia się, a cieszy się, reaguje i bawi, gdy ta potrzeba w zajęciach zabawowych znajduje swe urzeczywistnienie...”

                                                                     (S. Szuman: Psychologia wychowawcza wieku             

                                                                                          dziecięcego. PZWS, Warszawa 1946)

 

                       

Nauczyciel rozpoczynając pracę z dzieckiem powinien pamiętać o tym, że postęp w rozwoju każdej osoby jest możliwy. Rozwój bowiem trwa całe życie, różne są tylko jego przejawy i tempo. Niezależnie jednak od tego, jak głęboki jest defekt dziecka i jak minimalne czyni postępy w ogólnym rozwoju, istnieje szansa na dostarczenie mu doświadczeń zmieniających jego jakość życia.

Rozpoczynając pracę z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu głębokim nauczyciel wie o nim niewiele albo prawie nic. Dysponuje tylko zaświadczeniami z poradni psychologiczno-pedagogicznej lub od różnych specjalistów medycznych, w których zawarte są ogólne informacje dotyczące niepełnosprawności i kilka zdań opisujących aktualne funkcjonowanie poznawcze dziecka. Ograniczone dane informacyjne utrudniają zaplanowanie pracy z uczniem, dlatego sięgamy do najlepszych pozycji naukowych i programów nauczania, ale w efekcie i tak niewiele to nam pomaga. Wiemy na pewno, że najlepiej stymulować rozwój dziecka wszechstronnie czyli wszystkimi zmysłami.

 

Od 1998 roku prowadzimy zajęcia grupowe z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie w stopniu głębokim. Wielokrotnie doświadczyłyśmy swoistego poczucia „niemocy”, gdy chciałyśmy wyzwalać aktywność i motywację do podejmowania trudów w celu zdobycia wiedzy i umiejętności ważnych dla funkcjonowania dzieci w ich naturalnym środowisku. Owo poczucie bezradności spowodowało, że od 2002 roku codziennie prowadzimy zajęcia według kalendarzowych pór roku zwane „Porannym Kręgiem”.

W czasie „Porannego Kręgu” spotykamy się z dziećmi przynosząc im ważne dla Nich poczucie bezpieczeństwa, ofiarując przyjemność i zadowolenie.

H. Olechnowicz /1979/ wymienia następujące potrzeby psychiczne  przejawiane przez osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu głębokim:

1.           potrzeba poczucia bezpieczeństwa,

2.           potrzeby związane z dojrzewaniem osobowości emocjonalno-

        społecznej, tj. doznawania opieki, bycia zauważalnym, kontaktu z     rówieśnikami, doznawania poczucia własnej wartości, pełnienia określonej roli społecznej,

3.           potrzeby czynnościowe, tj. doznawania wrażeń zmysłowych,

4.           potrzeba uzewnętrzniania przeżyć.

Człowiek cały czas dąży do zaspokajania swoich podstawowych potrzeb, a najważniejszą  potrzebą jest poczucie bezpieczeństwa. Jego brak zaburza funkcjonowanie nie tylko osoby niepełnosprawne intelektualnie.

Podczas zajęć tworzymy odpowiedni klimat wspólnych spotkań. Służy temu utworzenie kręgu, w którym dzieci odczuwają przynależność do grupy oraz do miejsca- strukturyzacja otoczenia. Składa się na nią: struktura miejsca/zawsze to samo pomieszczenie/, struktura czasu /zajęcia odbywają się o tej samej godzinie i tym samym sygnałem/, struktura osób /nie zmieniające się dzieci i te same osoby prowadzące zajęcia/, struktura zadania /czynności wykonywane w tej samej kolejności/, struktura porozumiewania się /ta sama piosenka na powitanie, ten sam motyw słowny rozpoczynający zajęcia/.

Dzieci siedząc w kręgu widzą się wzajemnie, są na tych samych równych prawach i zasadach. Obserwują się, swoje twarze, swoje zachowanie co pozwala im na komunikowanie się z jednoczesnym przekazywaniem swoich emocji, swojego nastroju. W ten oto sposób  dzieci nawiązują ze sobą kontakt wzrokowy czy dotykowy oraz kształtują umiejętności współdziałania w grupie.                           

                   Komunikowanie się z dziećmi na tym etapie ich rozwoju wykracza poza sferę werbalną, dlatego musi obejmować całą osobę ze wszystkimi jej możliwościami percepcyjnymi. Stymulując, oddziałujemy nie tylko na umysł, ale przede wszystkim na emocje i uczucia. Najważniejszym zdaniem jest wzbudzanie motywacji do komunikowania. Realizujemy to zadanie przekonując dziecko o sprawczości jego komunikatu. Uznajemy to jako pierwszy etap. Drugi etap obejmuje poszukiwanie optymalnego dla dziecka sposobu komunikowania – systematyczne i cierpliwe wdrażanie nowych pojęć.

Dzieci intelektualnie niepełnosprawne w stopniu głębokim to najtrudniejsza grupa. Nie potrafi w większości przypadków nic samo zrobić, dlatego silną stroną może być dążenie do wykonywania jakiegokolwiek dowolnego ruchu.

Brak w rozwoju funkcji percepcyjnych wiąże się często z zaburzeniami w koncentracji uwagi, dlatego narzędzia pracy muszą być ciekawe, wzbudzające zainteresowanie.

                    Spotkania Porannego Kręgu nie ograniczają się jedynie do zapewnienia dobrej  zabawy. Zawierają duży ładunek terapeutyczny pokazując, że nie ma dzieci, z którymi nie można by sensownie pracować.

                    Wspierając dzieci niepełnosprawne intelektualnie w stopniu głębokim w rozwoju, ucząc ich różnych umiejętności możemy w ten sposób dać im radość, uczynić ich życie pełniejszym. Z chwilą narodzenia dziecko zdobywa informacje o otaczającym Go otoczeniu poprzez zmysły. Uszkodzenie – zaburzenie jakiegokolwiek powoduje, że dziecko wolniej się rozwija co skutkuje później w jego rozwoju psychicznym, dlatego bardzo ważne jest systematyczne kształcenie.

                   Zajęcia polegają na dostarczaniu odpowiedniej ilości i jakości bodźców polisensorycznych, które mają na celu pobudzić w miarę możliwości wszystkie zmysły dziecka – wzrok, słuch, dotyk, węch, smak.

 Ze względu na ograniczoną aktywność własną, dzieci niepełnosprawne intelektualnie  potrzebują drugiej osoby, która pomoże im uporządkować chaos napływających do nich bodźców.

Wprowadzane podczas zajęć różne materiały ćwiczeniowe (przypisane danej porze roku) są odpowiednio dobrane i mają na celu wywołanie u dzieci ciekawości i zainteresowania a następnie pobudzenie do aktywności i rozwoju intelektu.

                 Podstawą prowadzonych zajęć jest kalendarzowy rytm przyrody – pory roku, do których przypisane są zjawiska atmosferyczne, żywioły, wrażenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe czy smakowe. Każdej porze roku J. Kielin /2000/ przyporządkował: kolor, zapach, smak, żywioł, instrument muzyczny.

Struktura „Porannego Kręgu”,  przebiega w następujący sposób /zmodyfikowana i odpowiednio dobrana do możliwości dzieci/:

1.     Zajęcie miejsc w sali z odpowiednim kolorem / lato-czerwony, jesień-żółty, zima-biały, wiosna-zielony/.

2.     Zapalenie świeczki.

3.     Śpiewanie piosenki na powitanie, podanie sobie dłoni.

4.     Demonstracja zapalonej lampki z jednoczesnym wodzeniem wzrokiem w linii poziomej i pionowej /omówienie cech ognia/.

5.     Wskazanie nosa, wąchanie zapachu przypisanego danej porze roku: zima – zapach miętowy; wiosna - zapach cytrynowy; lato – zapach różany; jesień – zapach lawendowy.

6.     „Spotkanie” z porą roku - wyglądanie przez okno a następnie wybranie spośród dwóch przedstawionych dzieciom obrazków, właściwego danej aurze pogodowej.

7.     Omówienie pory roku i wskazanie odpowiedniej na obrazku np. zima-wiosna (zasada przeciwności).

8.     Stymulacja słuchowa: odszukiwanie źródła dźwięku, odebranie instrumentu i gra na nim lub potrząsanie nim. Zima – dzwonki, wiosna – bęben, lato – tamburyno, jesień – dzwony rurowe.

9.     Spotkanie z żywiołem: zima – lód; wiosna – ziemia lub glina; lato – pływające na wodzie zapalone świeczki (imitujące słońce) i kwiaty; jesień – suche liście, kasztany, żołędzie.

10. Stymulacja smaku: zima – pastylki miętowe; wiosna – cytryna; lato – dżem wiśniowy; jesień – miód lub krem orzechowy.

 

11.  Słuchając muzyki odpowiednio dobranej do pory roku zarzucanie na   głowę dziecka chusty w kolorze danej pory roku i samodzielne zdjęcie jej przez dziecko.

Zajęcia „Porannego Kręgu” z czasem wzbogaciłyśmy o nowe elementy edukacyjne miedzy innymi obrazki ze zwierzętami oraz  ich odgłosy / dla dzieci niewidzących zwierzaki – maskotki/, spadochron lub inne urządzenie imitujące wiatr.

12.  Piosenka na pożegnanie śpiewana przez nauczycieli z jednoczesnym trzymaniem się  wszystkich uczestników za ręce.

13.  Zajęcia kończą się zdmuchnięciem świeczki przez jedno z dzieci.

                      Głównym założeniem prowadzonych zajęć jest usprawnianie rozwoju psychosomatycznego dziecka, tworzenie prawidłowych schematów, wzorców ruchowych. Realizacja tego celu odbywa się za pomocą wielokrotnego pobudzania odpowiednich pól w ośrodkowym układzie nerwowym.

 

ZASADY  PROWADZENIA  TERAPII

1.     Cykl terapeutyczny zajęć trwa 10 miesięcy. Spotkania odbywają się codziennie rano przez około 45 minut przed zajęciami właściwymi.

2.     Spotykają się dzieci ze wszystkich grup rewalidacyjno-wychowawczych uczestniczących w zajęciach w godz. 8,30 – 11,30.

3.     Codziennie zajęcia prowadzi inny nauczyciel.

4.     Zajęcia rozpoczynają się od zaciemnienia sali zasłonami w kolorze danej pory roku i włączeniu muzyki, tworząc w ten sposób odpowiedni klimat.

5.     Podczas spotkania prowadzony jest dialog między nauczycielem a dzieckiem z uwzględnieniem niewerbalnej komunikacji.

 

Zajęcia podczas „Porannego Kręgu” mają pomóc dziecku w zdobywaniu nowych informacji. Dziecko być może odkryje, że pomimo swojej niepełnosprawności jest w stanie samo zdobywać doświadczenie.

                  Stymulując procesy poznawcze staramy się doprowadzić dziecko do zaspokojenia swoich potrzeb psychicznych. Zaś brak ich realizowania hamuje, tak ważny dla każdego, proces uczenia się czy to w sferze motorycznej, poznawczej czy najważniejszej emocjonalnej. Zaspokajanie potrzeb jak i aktywność motoryczna sprzyjają lepszemu ogólnemu rozwojowi dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębokim, które mają słabszy układ nerwowy.

                 Spotkania w kręgu stwarzają naszym wychowankom możliwość wzajemnego obdarowywania się swoją uwagą – celową lub mimowolną. Dzieci obserwują się, zauważając co kolega zrobił dobrze a co źle, w jaki sposób wykonał daną czynność czy wskazał poprawnie przedmiot lub ilustrację.

Bogactwo przekazywanych informacji podczas wspólnych spotkań i odbieranie bodźców sensorycznych zachęca dzieci do zainteresowania się otaczającym światem, doznawania pozytywnych emocji związanych z doświadczeniami czy większą aktywnością poznawczą.

                   Od urodzenia, przechodząc po kolei szczeble rozwoju każde dziecko poznaje otaczający je świat wszystkimi zmysłami, ale zaczyna od dotyku. To dłonie są podstawowym narzędziem służącym do odbierania rzeczywistości. Dziecko pełnosprawne manipuluje i tworzy samo, osoba niepełnosprawna wymaga pomocy i poprowadzenia, ponieważ bardzo często wspólnie z nauczycielem poznaje fakturę przedmiotów, ich właściwości. Wielokrotne powtarzanie rozwija u dzieci wydłużenie koncentracji uwagi, kształtują się i utrwalają nowe pojęcia, rozwija się pamięć, usprawnia się proces komunikowania się, ale o tym czy dziecko będzie mogło wykorzystać te sprawności, decyduje jego umiejętność współżycia i współdziałania.

                  Spotkania „Porannego Kręgu” dostarczają dzieciom niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu głębokim środków, które pozwalają uporządkować, zrozumieć  i wyrazić swoje emocje i odzwierciedlić dominujący nastrój  eliminując niepożądane agresywne, autoagresywne zachowania.  

Dzieci niepełnosprawne intelektualnie tak jak inne dzieci potrzebuje bliskości drugiej osoby, chociaż nie zawsze jasno to wyrażają. Dzieci nadwrażliwe na bodźce zmysłowe /słuchowe, wzrokowe, dotykowe czy kinestetyczne/ często izolują się sprawiając wrażenie jakby nikogo nie potrzebowały. Budowanie więzi emocjonalnej z dzieckiem, które rozwija się nieprawidłowo pod względem psychoruchowym wymaga więcej wysiłku, ale przede wszystkim wiary, że osiągnie sukces, a jest to możliwe. Dla dziecka niepełnosprawnego intelektualnie, każde nowe – dobrze wykonane zadanie jest sukcesem.