Literatura:

1. „Botanika leśna” Tomanek

2. „Anatomia rozwojowa drzew”

3. „Morfologia i anatomia”

4. „Dendrologia” Seneta

Cechy komórki roślinnej:

- plastycydy, m.in. chloroplasty

- duże wakuole

- sfero somy

- ściana komórkowa

- gromadzenie skrobi

Cechy charakterystyczne plastydów:

- podwójna błona plazmatyczna

- własne koliste cząsteczki DNA

- rybosomy 70S

- własne RNA

- zwiększanie liczby przez podział

Plastydy:

- chloroplasty (fotosynteza)

- leukoplasty (spichrzowa)

- chromoplasty (barwniki)

Cukier w skrobi – glukoza

Tkanka – zespół wyspecjalizowanych komórek

Podział tkanek:

- rzekome

- właściwe

a. twórcze (merystemy)

a) pierwotne

1. embrionalny

2. wierzchołkowy pędu i korzenia (niektóre!)

3. interkalarny

4. archespor

5. kambium wiązkowe w łodydze i liściach

b) wtórne

1. kambium międzywiązkowe w łodygach

2. kambium w korzeniu

3. fellogen

4. wierzchołkowe: korzeni bocznych, korzeni przybyszowych, pędów przybyszowych

5. merystemoidy

6. kallus

b. stałe

a) jednorodne

1. miękiszowe

- m. asymilacyjny

- m. spichrzowy

- m. powietrzny

- m. wodny

- m. zasadowy

2. wzmacniające

- kolenchyma

- sklerenchyma

b) niejednorodne

1. przewodzące

- łyko (floem)

- drewno (ksylem)

2. wydzielnicze

3. okrywające

- epiderma

- epiblema

- egzoderma

- fellen

Tkanki okrywające:

1. Pierwotne

- skórka pędu = EPIDERMA

- podskórnia = EGZODERMA (w korzeniu)

- skórka korzenia = RYZODERMA = EPIBLEMA

b) wtórne

- korek = FELLEN

Epiderma – nadziemne części rośliny; pierwotna tkanka okrywająca; jedna warstwa ściśle przylegających do siebie komórek; komórki żywe, otoczone cienką celulozową ścianką; pozbawione chloroplastów

Tkanki wzmacniające

- kolenchyma – zwarcica – nierównomierne zgrubienia; żywa

- sklerenchyma – twardzica – równomierne zgrubienia; martwa

Kolenchyma – odporna na rozciąganie, intensywnie rosnące części roślin

Sklerenchyma – odporna na rozciąganie, skręcanie

Protoplast obumiera, bo gromadzi się w nim lignina

Kolokwium:

- cytologia – budowa i funkcja błony komórkowej

- pierwotna i wtórna ściana komórkowa

- modyfikacje, budowa pierwotna i wtórna

- plastydy – typy

- proces fotosyntezy

- budowa jądra komórkowego

- mitochondium, błona komórkowa

- materiały zapasowe (białka, tłuszcze, węglowodany)

- tkanki przewodzące, wzmacniające, okrywające

- tkanka miękiszowa

- merystemy (wierzchołkowy pędu i korzenia); kambium, fellogen

18.10.2011

Tkanki przewodzące:

1. Drewno (ksylem)

- naczynia – tracheje

- cewki – tracheidy

- miękisz drzewny

- włókna drzewne

- tkanka martwa

1. Łyko (floem)

- rurki sitowe

- komórki przyrurkowe

- miękisz łykowy

- włókna łykowe

- tkanka żywa

Cechy wspólne:

- tkanki niejednorodne; stałe

- brak przestworów międzykomórkowych

- pochodzenie – w budowie pierwotnej – z pro kambium; w budowie wtórnej – z kambium

- obecność komórek miękiszowych

- ksylem

- floem

- obecność włókien sklerenchyma tycznych

Cechy różniące:

1. Drewno

- jedyny żywy element – miękisz drzewny

- element transportu długodystansowego

1. Łyko

- jedyny martwy element – włókna miękiszowe

Jamki lejkowate – np. u sosny

W okresie zimowym są zatykane substancją zwaną torus

Typy naczyń:

a. roślina może rosnąć wzdłuż

- spiralne

- pierścieniowate

b. roślina nie może już rosnąć

- drabiniasto jamkowane

- jamkowane

Protoksylem

- dojrzewa podczas wzrostu organów

- nie gromadzi materiałów zapasowych

- liczny miękisz drzewny

- brak włókien drzewnych!

- małe średnice cewek i naczyń

- pierścieniowate i spiralne zgrubienia ścian

Metaksylem

- dojrzewa po ustaniu wzrostu organów na długość

- gromadzi materiały zapasowe

- nieliczny miękisz drzewny

- liczne włókna drzewne

- duże średnice cewek i naczyń

- siatkowate i jamkowate zgrubienia ścian

Budowa rurek sitowych

- człon rurki sitowej

- płytka sitowa z porami

- komórka przyrurkowa

Protofloem

- małe średnice rurek sitowych

- brak komórek towarzyszących

- liczny miękisz łykowy

- nieliczne włókna łykowe

- dojrzewa podczas wzrostu organów

- nie gromadzi materiałów zapasowych

- nie odróżnicowuje

Metafloem

- duże średnice rurek sitowych

- obecność komórek towarzyszących

- nieliczny miękisz łykowy

- dość liczne włókna łykowe

- dojrzewa po ustaniu wzrostu organów

- gromadzi materiały zapasowe

- może odróżnicować do fellogenu i kallusa

Wiązka przewodząca – wyodrębnione pasmo tkanek przewodzących – floemu i ksylemu – niekiedy zawierające kambium; charakterystyczne dla organów o budowie pierwotnej.

Typy wiązek przewodzących są typowe dla:

- organu rośliny

- grupy systematycznej

Typy wiązek: kolateralna zamknięta, kolateralna otwarta, bikolateralna otwarta, leptocentryczna, hadrocentryczna, radialna

25.10.2011

Budowa korzenia:

- pierwotna – ta, która kształtuje się dzięki merystemowi wierzchołkowemu

Praskórka przekształca się w skórkę.

Walec osiowy powstaje z pro kambium.

Podskórnia (egzoderma) – w starszych komórkach pełni funkcję tkanki okrywającej.

Miękisz kory pierwotnej – funkcja spichrzowa.

Endoderma – charakterystyczne zgrubienia ścian.

Okolnica (perycykl) – komórki miękiszowe; biorą udział w tworzeniu korzeni bocznych, tworzą merystem boczny – kambium.

Tkanka wzmacniająca (sklerenchyma) – we wnętrzu walca osiowego.

Duże naczynia ksylemu

Transport wody:

- przez ściany komórkowe

- przez wnętrze komórki

Komórki przepustowe – w endodermie: komórki wolne od zgrubień

W korze budowy wtórnej nie ma miękiszu

8.11.2011

Rozgałęzienia pędów:

1. Dychotomiczne – widlaste

2. Monopodialne – jednoosiowe (jedna oś główna, rozgałęzienia nie pełnią funkcji dominującej) (świerk, sosna)

3. Sympodialne (wieloosiowe) – wierzba, lipa, drzewa owocowe

4. Pseudodychotomiczne (pozornie widlaste) – bez lilak, jemioła

Łodyga (różnice między łodygą a korzeniem)

- duży walec osiowy

- sklerenchyma na obrzeżach

- słabo wykształcona endoderma

- kambium wiązkowe pierwotne, powstaje z pro kambium

- kambium międzyzwiązkowe – wtórne, z miękiszu rdzeniowego

Kambium odkłada drewno, łyko

W obrębie kambium – tkanki wrzecionowate i promieniowe

Wtórne promienie rdzeniowe

Drewno wiosenne – małe średnice naczyń, mało włókien, dobrze przewodzi

Drewno letnie – bardzo duże średnice naczyń, więcej włókien, funkcja wzmacniająca

Biel – zewnętrzna część drewna wtórnego, komórki miękiszu są żywe; funkcje: przewodzenie, spichrzowa, mechaniczna

Twardziel – wewnętrzna część drewna wtórnego; komórki miękiszu obumarły; funkcja – mechaniczna

Drzewa bielaste (bez twardzieli) – brzoza, jesion, topola, wierzba, buk, klon, grab

15.11.2011

Typy ulistnienia

1. Skrętoległe

- 1 liść w weźle (naprzemianległe, rozetowe – różyczkowe)

1. Okółkowe

- 2 albo więcej liści w weźle (naprzeciwległe, nakrzyżległe, rozetowe)

Podstawowe funkcje liścia

- fotosynteza

- wymiana gazowa, w tym TRANSPIRACJA (czynne parowanie wody)

Znaczenie TRANSPIRACJI:

- powstaje tzw. siła ssąca

- obniża temperaturę roślin, chroniąc je przed przegrzaniem

Czynniki wpływające na szybkość transpiracji

- wilgotność powietrza

- ciśnienie powietrza

- temperatura

- wielkość powierzchni parującej

- światło

Merystem wierzchołkowy pędu

- powstawanie zawiązków liści

Rozwój liścia

- górna część zawiązka: blaszka, ogonek

- dolna część zawiązka: nasada liścia

Typy liści:

1. Pojedyncze

- 1 blaszka

- o blaszce niepodzielonej

- o blaszce podzielonej (wrębne, klapowane, dzielne, sieczne)

1. Złożone

- dwie lub więcej blaszek

- pierzaste

a. parzystopierzastozłożone

b. nieparzystopierzastozłożone

- dłoniaste

Typy nerwacji liścia:

1. Jednożyłkowa (niektóre nagozalążkowe)

2. Wielożyłowa

1. Otwarta (niektóre paprocie – miłorząb, rzadko dwuliścienne)

2. Zamknięta (większość okrytozalążkowych)

- równoległa (jednoliścienne)

- siatkowa (głównie dwuliścienne)

a) pierzasta

b) dłoniasta

Morfologia blaszek – należy uwzględnić:

1. Kształt całej blaszki (podługowaty, lancetowaty, odwrotnie lancetowaty)

2. Kształt wierzchołka (tępy, ostry, zaostrzony, wycięty)

3. Kształt nasady (klinowata, zaokrąglona, sercowata, strzałkowata)

4. Typ brzegu (falisty, karbowany, piłkowany, ząbkowany)

5. Typ wcięć blaszki

6. Nerwacja

Liście pojedyncze o blaszce wcinanej:

- wrębne

- klapowane

- dzielne

- sieczne

Zmienność liści w rozwoju osobniczym (ontogenezie)

1. Liścienie

2. Liście dolne

3. Liście właściwe (młodociane, dojrzałe)

4. Liście górne

Liście górne:

- często zredukowane, łuskowate

- niekiedy okazałe, barwne

- funkcje:

a. ochrona mechaniczna

b. wspieranie osi kwiatostanu i szypułek kwiatu

c. powabnia

d. zaschnięte przy owocach wspomagają ich rozsiewanie

Budowa morfologiczna buka zwyczajnego

1. Kształt – eliptyczny

2. Nasada – klinowata

3. Szczyt – ostry

4. Brzeg – falisty, delikatnie owłosiony

5. Unerwienie – pierzaste

22.11.2011

Kwiat

- skrócony pęd zarodnionośny

- organ rozmnażania płciowego

Elementy kwiatu

- oś = DNO KWIATOWE = różnie ukształtowane

- ustawione na osi spiralnie lub okółkowo, wolne lub zrośnięte ze sobą części boczne

a. okwiat

b. części generatywne

1) pręciki

2) słupki z zalążkami

Różne symetrie kwiatów

- dwuboczna

- promienista

- grzbiecista

- kwiaty asymetryczne

Budowa okwiatu

- pojedynczy (P) – listki, człony, działki

- podwójny – kielich (K) – działki

- korona (C) – płatki

- czasem brak (kwiaty BEZOKWIATOWE)

Funkcje okwiatu

- ochrona części generatywnych

- powabnia

- czasem uczestniczy w rozprzestrzenianiu owoców

Części generatywne kwiatu

- pręcikowie (A) – pręciki

- słupkowie (G) – słupki zbudowane z owocolistków, z ZALĄŻKAMI

Kwiaty

- obupłciowe – mają pręcikowie i słupkowie

- rozdzielnopłciowe

a. męskie – mają tylko pręcikowie

b. żeńskie – mają tylko słupkowie

- płonne – brak pręcikowia i słupkowia (głównie funkcja wabiąca)

Funkcje pręcika

1. Wytwarzanie

- MIKROSPOR

- ZIAREN PYŁKU

1. Rola powabni (wyjątkowo)

Budowa morfologiczna pręcika

- nitka

- główka = 2 pylniki połączone łącznikiem

a. każdy pylnik składa się z 2 woreczków pyłkowych = mikrosporangiów

b. każdy pręcik składa się z 4 woreczków (…)

Oznaczenia

F – okwiat pojedynczy

K – kielich

C – korona

A – pręcikowie

G – słupkowie

+ - łączy okółki złożone z tych samych elementów

( ) – oznacza zrośnięte człony w okółku

[ ] – zrośnięcie się nitek pręcików z koroną

29.11.2011

Przekształcanie się zalążka w nasienie

1. Osłonki – łupina nasienna

2. Okienko – ślad na łupinie

3. Sznureczek – ślad na łupinie

4. OŚRODEK – zanika albo tworzy OBIELMO

5. Zapłodniona KOMÓRKA JAJOWA = zygota 2n – zarodek (młody sporofit)

6. Zapłodniona KOMÓRKA CENTRALNA = komórka macierzysta bielma 3n – BIELMO

7. Synergidy – zanikają

8. Antypody – zanikają

SYSTEMATYKA

Gromada: Telomophyta – rośliny telomowe

Podgromada: Bryophytina – mszaki

Podgromada: Lycophytina – widłakowe

Podgromada: Sphenophytina – skrzypowe

Podgromada: Pterophytina – paprociowe

Gromada: Telomophyna

Podgromada: Lycophytina

Klasa: Lycopsida

Isoetopsida

Selaginellopsida – widliczki

WIDŁAKOWE:

- jednakowe zarodniki

- gametofity (przedrośla) – bulwiaste, wieloletnie, rosną pod powierzchnią gleby. Rozwój gametofitu – 8-15 lat

- liście z jedną, nierozgałęziającą się wiązką przewodzącą

- liście zarodnionośne zebrane w kłosy umieszczone na szczytach łodyg

U gatunków z kłosem zarodnionośnym sporofile są najczęściej niepodobne do liści wegetatywnych, często bezbarwne, łuskowate. Zarodnie mają kształt nerkowaty i leżą na górnej stronie sporofilu.

Wszystkie widłaki są pod ochroną!

Lycopodium clavatum – widłak goździsty

Lycopodium annotinum – widłak jałowcowa ty

różnice:

- w. jałowcowa ty ma zarodnie bezpośrednio na liściach

W. goździsty:

- jeden z najpospolitszych gatunków

- pionowe – pędy płonne

W. jałowcowa ty:

- wieloletni

- spotykany na terenie całego kraju

Hyperzia (Lycopodium) selago – wroniec widlasty (widłak wroniec)

- roślina trwała

- zarodnie powstają w kątach liści

Diphasiastrum (Dihasium, Lycopodium) alpinum – widlicz (widłak) alpejski

- gałązki czterokanciaste

- gatunek rzadki

Lycopodiella mudata – widłaczek torfowcowi

- niewielkie rozmiary

Gromada: Telomophyta

Podgromada: Sphenophytina – skrzypowe

Klasa: Sphenopsida - członolistne

Rząd: Equisetales – skrzypowce

Budowa skrzypu:

- odgałęzienia boczne

- liście silnie zredukowane

- duża zawartość krzemionki

- zarodniki jednakowe morfologicznie, różne fizjologicznie

- z jednych wyrastają przedrośla męskie, a z drugich żeńskie

- przedrośla są samożywne, plechowate, rozczłonkowane na łatki, żeńskie są większe od męskich

- „choinkowaty” pokrój

- skrzypy żyją na wszystkich kontynentach poza Australią

- występują zwykle w miejscach podmokłych i wilgotnych

- wchodzą w skład zbiorowisk leśnych, łąkowych i bagiennych

- w Polsce występuje 9 gatunków

Podgromada: Pterophytina - paprociowe

Klasa: Pteropsida - paprocie

5 podklas

Paprocie:

- zarodnie nie rozwijają się jednocześnie

- zarodnie tworzą syningia

- jeden gametofit

- duże, bardzo rozmaicie wykształcone liście

- na spodniej stronie liści znajdują się zarodnie, zebrane w różnie ukształtowane kupki

- na ogół rośliny lądowe, tylko niektóre przystosowane do środowiska wodnego

- występują zazwyczaj w miejscach cienistych i wilgotnych

- gatunki występujące w Polsce osiągają wysokość kilkadziesiąt cm

6.12.2011

PAPROCIE C.D.

Podklasa: Ophioglossidae – nasięźrzałowe

Rząd: Ophioglossales – nasięźrzałowce

Rodzina: Ophioglossaceae – nasięźrzałowate

Rząd: Ophioglossales

- brak zarodni na spodniej stronie liścia

- rośliny do 1m wysokości

- kuliste zarodnie pogrążone w tkance części zarodniowej liścia

Ophioglossum vulgatum – nasięźrzał pospolity

- polany śródleśne, torfowiska, tereny podmokłe

- gatunek bardzo rzadki

Botrychium lunaria – podejźrzon księżycowy

Podklasa: Długoszowe

- duże liście, podwójnie pierzastodzielne

Rodzina: Długoszowate

- zarodnie umieszczone na krótkich, grubych członkach nie są zebrane w kupki

- środowiska wilgotne

Osmunda regalis – długosz królewski

Podklasa: Filicidae – paprocie cienko zarodniowe

Rząd: Gleicheniales – glajcheniowce

Rodzina: Polypodiaceae – paprotkowate

Podklasa: Filicidae

- jednowarstwowa, cienka ściana zarodni otwierana za pomocą pierścienia

Rodzina: Polypodiaceae

Gatunek: Polypodium vulgare – paprotka zwyczajna

- liście pojedynczo pierzastodzielne, skórzaste, błyszczące

Rząd: Cyatheales – olbrzymkowce

Rodzina: Hypolepidaceae – podtłustkowate (orlikowate)

Gatunek: Pteridium aquilinum – orlica pospolita

- liście 2-4-krotnie pierzastodzielne, w zarysie trójkątne

- jesienią liście żółkną

- zarodnie powstają na zawiniętych brzegach odcinka liściowego ostatniego rzędu,

z bezbarwnymi szczątkowymi zawijkami o orzęsionym brzegu

Rodzina: Athyriaceae – wietlicowate

Gatunek: Matteucia struthiopteris – pióropusznik strusi

- ma liście asymilacyjne i zarodnionośne

- liście ułożone gęsto, w „lejek”

- gleby wilgotne, wzdłuż brzegów rzek

Gatunek: Athyrium filix-femina – wietlica samcza

- wilgotne lasy, zarośla

Rodzina: Aspidiaceae

Gatunek: Dryopteris filix mas – nerecznica samcza

Podgromada: Coniferophytina – Nagozalążkowe

Klasa: Ginkoopsida – Miłorzębowe

Rodzina: Ginkoaceae – Miłorzębowate

Rodzaj: Ginkgo – Miłorząb

Ginkgo biloba L. – miłorząb dwuklapowy

- wcięcie pośrodku blaszki liściowej

- kora – szarobrązowa do ciemnobrunatnej

- nasiona z mięsistą osnówką (osnówka – mięsiste zgrubienie, rozwijające się wokół nasienia; funkcja: rozsiewanie nasion; może powstać ze sznureczka)

Klasa: Pinopsida – Sosnowe

Rodzina: Pinaceae – Sosnowate

Podrodzina – Abietoideae

Rodzaj: Abies – Jodła

Rodzaj: Picea – Świerk

Rodzaj: Pseudotsuga – Daglezja

Rodzaj: Tsuga – Choina

Podrodzina: Laricoideae

Rodzaj: Larix – Modrzew

Klasa: Pinopsida

- 48 rodzajów, ok. 540 gatunków

- pierwotne cechy budowy

1. Drewno wtórne zbudowane głównie z cewek i miękiszu

2. Liście kseromorficzne, najczęściej zimotrwałe

3. Kwiaty: rozdzielnopłciowe i wiatropylne

4. Nasiona mają skrzydełka

5. Zalążki umieszczone na łuskach nasiennych

Jodła (Abies)

- wyłącznie długopędy

- dojrzewają w 1. roku

- wysokość 40-50 m; pień prosty, strzelisty; oczyszcza się z gałęzi na znacznej wysokości

- kora gładka, białoszara, pęka nieregularnie

- białe paski woskowatego nalotu w miejscu występowania aparatów szparkowych

- walcowate szyszki – dojrzewają w tym samym roku we wrześniu, dojrzałość w październiku (rosną do góry)

- lata nasienne: nizinne – 3-5 lat, góry 5-8 lat

- drewno – jasnożółte (pachnie pieprzem)

- gatunek głównie górski

Świerk (Picea)

- igły czworokątne

- aparaty szparkowe po każdej stronie liścia

- kora – czerwonobrązowa, łuszcząca się okrągławymi płytkami

- szyszki – rosną w dół, powstają, gdy drzewo ma 30-40 lat

- drewno białe, widoczne słoje przyrostu, rzadkie słoje żywiczne

- gatunek dość pospolity

Picea pungens – Świerk kłujący

- igły sztywne, kłujące, niebieskawe

- drewno gorszej jakości niż świerka pospolitego

- w Polsce roślina ozdobna

KOLOKWIUM III:

1. Systematyka: Polypodium vulgare, wietlica samicza, nerecznik, orlica

2. Paprocie cienko zarodniowe – cechy (zarodnia)

3. Skrzypy (polny, leśny, olbrzymi, zimowy, bagienny) – cechy charakterystyczne

4. Widłaki – jałowcowaty, goździsty – cechy charakterystyczne

5. Rozmnażanie – budowa nasion, budowa morfologiczna kwiatu, co to jest zapylenie, podwójne zapłodnienie

13.12.2011

Podgromada: Coniferophytina – Nagozalążkowe

Klasa: Pinopsida – Sosnowe

Rząd: Pinales – Szpilkowce

Rodzina: Pinaceae – Sosnowate

Podrodzina: Pinoideae – sosnowe

- na długopędach tylko liście łuskowate

- kwiaty męskie w postaci kłosów u podstawy młodych długopędów

Rodzaj: Pinus

- 2-igielne

a. Pinus silvestris – sosna zwyczajna

b. Pinus nigra – sosna czarna

c. Pinus mugo – sosna górska

Pinus silvestris:

1. Gatunek kosmopolityczny

2. Młode drzewa – korona stożkowata, z wiekiem zaokrągla się

3. Trwałość igieł 3-6 lat

4. Po dwie igły

5. Liczne przewody żywiczne pod skórką

6. Kora grubo spękana, pomarańczowo ruda, łuszcząca się płatami

7. Kwitnie w maju

8. Kwiatostany męskie skupione u nasady tegorocznych pędów, po przekwitnieniu opadają

9. Kwiatostany żeńskie szyszeczkowate, osadzone pojedynczo lub po kilka na szczycie

10. Lata nasienne co 2-4 lata, w niesprzyjających warunkach co 5-6 lat; szyszki otwierają się wiosną trzeciego roku

11. Widoczne granice przyrostów rocznych

12. Drzewo szybko rosnące

Pinus mugo:

1. Igły dużo krótsze, grubsze, trwałość 5-10 lat, gęsto ułożone

2. Występują raczej jako krzewy, rzadko jako drzewa

3. Szyszki – siedzące; krótkie szypułki; tarczki piramidalne; jasnobrunatne

4. Zalesianie obszarów wydm; cele dekoracyjne; chroni glebę przed erozją i zapobiega osuwaniu się ziemi oraz lawinom

5. W Polsce objęta ochroną

Pinus nigra:

1. Kora głęboko spękana, prawie czarna

2. Sosna 2-igielna

3. Długie, ostro zakończone igły; trwałość 4-5 lat

4. Szyszki – jajowate, zebrane po 2-4, prawie siedzące; otwierają się w trzecim roku i szybko opadają; ciemne, brązowe lub prawie czarne

SOSNY 5-IGIELNE

Pinus strobus (sosna wejmutka)

- miękkie, długie, delikatne igły, po 5 w okółku

- szyszki – długie, zakrzywione

Pinus cembra (sosna limba)

- 5 igieł na pędzie, igły gęsto osadzone, sztywne, długie

- w warunkach górskich może przybierać formę krzewiastą

- wiek – nawet do 1000 lat

- w Polsce objęta ochroną

Pinus flava – sosna żółta

- 3 igły w okółku

Taxus baccata – cis pospolity

- 2 kulminacje przyrostu na długość

- igły skórzaste, krótkie

- kwiat żeński – pojedyncze zalążki; nasienie otacza czerwona osnówka

- objęty ochroną

- roślina dekoracyjna

Klasa: Pinopsida – szpilkowe

Rząd: Pinales – szpilkowe

Rodzina: Cypressaceae – cyprysowate

Podrodzina: Juniperoideae – jałowcowe

Cypressaceae (cyprysowate):

- drobne, łuskowate listki, ustawione naprzeciwlegle bądź w okółkach

- kwiaty męskie i żeńskie

Jałowcowe:

- mięsiste szyszkojagody (zrośnięcie się owocolistków)

- w Polsce występuje Juniperus

- igły po 3 w okółku

- forma krzewów

- gatunek światłożądny

Thuja – żywotnik:

- zimozielone, podobne do cyprysików

- pędy wierzchołkowe wyprostowane, nie zwisające

ŻYWOTNIK	CYPRYSIK
- pędy wierzchołkowe wyprostowane - zabarwienie koron zielone - pędy zróżnicowane na stronę górną i dolną, z wierzchu ciemnozielone, od spodu bledsze - liście łuskowate, ustawione okółkowo w 4 prostnicach - boczna para liści łuskowatych odmienna od pary środkowych, na których są gruczołki żywiczne - brak zagłębień na łuskach środkowych	- pędy wierzchołkowe zwisające - zabarwienie koron niebieskie lub srebrzyste - łuskowate liście ustawione w 4 prostnicach po 2 w okółku, zróżnicowane na boczne i środkowe - formy młodociane mają liście iglaste - na spodniej stronie gałązek nalot w postaci 4 plamek przypominających literę X lub Y

20.12.2011

Podgromada: Magnoliophytina – Okrytozalążkowe

Klasa: Magnoliopsida – Dwuliścienne

Podklasa: Hamamelididae – Oczarowe

Rząd: Fagales – Bukowate

Rodzaj: Castanea – Kasztan

Castanea sativa – kasztan jadalny

Castanea sativa (Kasztan jadalny):

1. Liście dość twarde, skórzaste, ostro piłkowane

2. Górna strona liścia ciemniejsza, dolna jaśniejsza; młode liście są gęsto owłosione

3. Kwitnie na przełomie maja i czerwca

4. Owocuje w wieku 20-30 lat

5. Owocem jest orzech (okryty kolczastą pokrywą)

6. Młode mają gładką korę

7. Drewno twardzielowe

Rząd: Fagales – Bukowce

Rodzina: Fagaceae – Bukowate

Rodzaj: Fagus – Buk

Fagus sylvatica – buk zwyczajny

Fagus sylvatica (buk zwyczajny):

1. 30-40 m wysokości

2. Zachód i południe Polski

3. Gatunek pospolity w polskich górach

4. Pąki ułożone naprzemianlegle; bardzo ostre, wydłużone, pokryte łuskami, wyraźnie odstające od pędu

5. Młode listki bardzo gęsto owłosione

6. Młode gałązki mają przylistki, które odpadają

7. Owoc – bukiew (bukwa), trójgraniaste orzeszki dł. 1-2 cm, błyszcząco brązowe, schowane w kolczastej okrywie, która powstaje z podkwiatków; jadalne i bardzo pożywne

8. Kora bardzo gładka, cienka, szaro popielata, nie łuszczy się

9. Drewno jasne, beztwardzielowe, biało żółtawe, niekiedy o różowatym lub czerwonawym odcieniu

Rodzina: Fagaceae – Bukowate

Rodzaj: Quercus – Dąb

Quercus robur – dąb szypułkowy

Quercus petrea – dąb bezszypułkowy

Quercus rubra – dąb czerwony

Quercus robur i Quercus petrea – różnice

- robur – liście bezpośrednio przy łodydze

- petrea – liście na długich ogonkach

- robur – głębsze wcięcia w blaszce liściowej

- robur – żołędzie wydłużone, na długich ogonkach

- petrea – żołędzie beczkowate, jajowate, bez szypułek

Quercus robur (dąb szypułkowy):

1. 35-40 m

2. Duże wymagania glebowe

3. Gatunek światłolubny

4. Dobrze znosi wilgotne gleby

5. Dobrze znosi przymrozki (wrażliwy na późne przymrozki wiosenne)

6. Strefa klimatu umiarkowanego

7. Kora gruba, głęboko spękana

8. Drewno twardzielowe; biel – wąski, biało żółtawy pasek

Quercus petrea (dąb bezszypułkowy):

1. Klimat umiarkowany

2. Ość gruby, prosty pień

3. Gatunek bardziej wrażliwy na mperaturę

4. Mniejsze wymagania siedliskowe niż Q. robur

5. Owocuje w wieku 40-50 lat

6. Kora bardzo gruba, spękana, szara do brunatnej

Quercus rubra (dąb czerwony):

1. Sprowadzony z Ameryki

2. Szybko rośnie

3. Charakterystyczne liście – głębokie, ostre wcięcia; jesienią liście wybarwiają się na czerwono

4. Średnie wymagania glebowe

5. Odporny na mrozy i zanieczyszczenia powietrza

6. Znosi ocienienie boczne

7. Żołędzie grube, pękate

Podklasa: Hamamelididae – Oczarowe

Rząd: Betulales – Brzozowce

Rodzina: Betulaceae – Brzozowate

Rodzaj: Betula – Brzoza

Betula pendula – brzoza brodawkowata

Betula pubescens – brzoza omszona

Betulaceae (Brzozowate):

1. Liście opadające, pojedyncze

2. Kwiaty męskie zebrane w zwisające kotki, z okwiatem

3. Kwiaty żeńskie zebrane w stojące kotki, bez okwiatu

4. Owoc – drobny orzeszek, oskrzydlony, położony w łusce powstałej ze zrośniętych przykwiatków

Betula pendula (brzoza brodawkowata):

1. Gałęzie zwisające; na młodych widać brodawki

2. Liście – kształt romboidalny, długi ogonek

3. Łuski owocowe – 3 części, część środkowa 2-3-krotnie dłuższa od reszty

4. Kora spękana, na początku brunatna, potem biała

3.01.2012

Podklasa: Hamamelididae – Oczarowe

Rząd: Urticales – Pokrzywowce

Rodzina: Ulmaceae – Wiązowate

Głównie drzewa, rzadko krzewy.

Drzewa jednopienne.

Liście pojedyncze, o nasadzie blaszki liściowej niesymetrycznej.

Owoc – oskrzydlony orzeszek.

Obejmuje ok. 15 rodzajów, w Polsce występuje tylko rodzaj Ulmus.

W Polsce trzy gatunki:

- Ulmus laevis – wiąz szypułkowy

- Ulmus glabra – wiąz górski

- Ulmus minor – wiąz pospolity

Ulmus laevis (wiąz szypułkowy):

- drzewo o średniej długości życia, bardzo szybko rosnące

- zasięg: południowa i południowo-wschodnia Europa, Azja Mniejsza, Kaukaz, do wysokości ok. 600 m

- liście asymetryczne

- dolna strona liścia miękko owłosiona, górna naga

- deskowate przypory korzeniowe u nasady pnia dorosłych drzew

- pąki liściowe – łuski ciemno obrzeżone

- oskrzydlony orzeszek zwisający na długich szypułkach

- owoce dojrzewają w maju i czerwcu, szybko opadają i kiełkują

- lubi gleby wilgotne do mokrych, żyzne, bogate w składniki pokarmowe, ciepłolubne

Ulmus glabra (wiąz górski):

- liście – krótkoogonkowe, niesymetryczne, większe niż u innych wiązów, bardzo szorstkie

- najwyższy, najbardziej okazały i najdłużej żyjący z rodzimych wiązów

- występuje w Europie, Kaukazie, Azji Mniejszej

- pąki liściowe jajowate, ciemno zabarwione i delikatnie owłosione łuski

- orzeszki oskrzydlone; wiosną mają zdolność do fotosyntezy (są intensywnie zielone), umieszczone na bardzo krótkich szypułkach

- gleby zasobne i wilgotne, dobrze przepuszczalne, cienioznośny, mniej odporny na suszę niż Ulmus laevis

- drewno pierścieniowo-naczyniowe; biel – żółtawa, twardziel – brązowa

- dobrze widoczne słoje przyrostu rocznego

Ulmus minor (wiąz pospolity):

- najrzadszy gatunek wiązu w Polsce

- największa zmienność morfologiczna

- gruby pień, wysoko sklepiona, zaokrąglona korona

- na spodniej stronie drobne owłosienie w kątach liści

- oskrzydlone orzeszki osadzone na krótkich szypułkach, odwrotnie jajowate

- kora szarobrunatna, podłużnie spękana

- młode pędy oliwkowozielone, orzęsione

Podklasa: Hamamelididae – Oczarowe

Rząd: Juglandales – Orzechowce

Rodzina: Juglandaceae – Orzechowate

Rodzaj: Juglans – Orzech

Juglans regia – orzech włoski

Juglans nigra – orzech czarny

Juglans cinerea – orzech szary

Juglans regia (orzech włoski):

- Bałkany, południowo-wschodnia Europa

- młode liście czerwono przebarwione

- owoce – nibypestkowce

- egzokarb, mezokarb, endokarb

- gleby głębokie i żyzne, o stałym poziomie wilgotności; wrażliwy na niskie temperatury

- kora: siwa

Juglans nigra (orzech czarny):

- do 50 m wysokości i 2 m średnicy

- liście ułożone naprzemianlegle

Podklasa: Dilleniidae – Ukęślowe

Rząd: Salicales – Wierzbowce

Rodzina: Salicaceae – Wierzbowate

Rodzaj: Populus – Topola

Populus alba – topola biała

Populus tremula – topola osika

Populus nigra – topola czarna

Populus alba (topola biała):

- liście pokryte od spodu białym kutnerem

- młode pędy pokryte białym nalotem, który stopniowo zanika

- Europa (poza północą), Azja Mniejsza, północna Afryka

- niewielkie wymagania siedliskowe

- owoc – wielonasienne torebki

- kora srebrzystobiała

Populus tremula (topola osika):

- jeden z najbardziej pospolitych gatunków osik

- gatunek najmniej wymagający pod względem siedliska; światłolubne

- liście na krótkopędach – długie ogonki liściowe

- kwitnie w maju i czerwcu

- owocostany otoczone białym puchem

Populus nigra (topola czarna):

- wysokie, smukłe drzewo

- niskie wymagania siedliskowe

- dwupostaciowość liści – na krótko i długopędach

Salix alba (wierzba biała):

- rośnie wzdłuż dróg

- tereny zalewowe okresowo, piaszczyste

- kora szarobrunatna, głęboko spękana

- liście wydłużone, od spodu srebrzyste

Salix cinerea (wierzba szara):

- tworzy kępy

- liście eliptyczne lub jajowate, krótkie ogonki liściowe

10.01.2012

Gromada: Okrytozalążkowe (Okrytonasienne) – Angiospermae

Klasa: Dwuliścienne – Magnoliopsida (=Dicotyledones)

Podklasa: Magnoliowe – Magnoliidae

Rząd: Ślazowce – Malvales

Rodzina: Lipowate – Tiliaceae

Rodzaj: Lipa – Tilia

Lipa drobnolistna – Tilia cordata (T. parvifolia)

Lipa szerokolistna – Tilia platyphyllos (T. grandifolia)

Różnice:

- szerokolistna ma omszone, żeberkowane nasiona, są one dużo większe od nasion drobnolistnej

Tilia cordata (lipa drobnolistna):

1. Drzewo średniej wielkości, bardzo powszechne

2. Preferencje: gatunek średnio wymagający, mrozoodporny, znosi zacienienie, lubi gleby świeże i żyzne

3. Blaszka sercowata, może być niesymetryczna; na spodniej stronie liścia włoski w kątach są delikatnie rudawe

4. Owoce – małe, kuliste orzeszki, nie są żeberkowane, są omszone

5. Pąki okryte dwiema nierównymi łuskami

6. Kwiatostany wierzchotkowe (wierzchotka dwuramienna)

7. Kwiaty bardzo miododajne

8. Kora – początkowo zielonkawa i gładka, z biegiem czasu staje się szara, łuszczy się charakterystycznymi płatami

9. Drewno bielaste, granice przyrostu rocznego niewyraźne

Tilia platyphyllos (lipa szerokolistna):

1. Gatunek rzadziej spotykany

2. Liście sercowate, nasada niesymetryczna, włoski w kątach są kremowobiałe

3. Owoce – małe, kuliste orzeszki, wyraźnie żeberkowane i bardzo twarde

4. Kwiatostan – wierzchotka dwuramienna; kwiaty ukryte pod liśćmi

5. Kora – początkowo zielonkawa i gładka, z czasem staje się szara; dość płytko, listewkowato spękana

6. Liście odroślowe – mogą być bardzo duże

Podklasa: Magnoliidae – Magnoliowe

Rząd: Sapindales – Mydłodrzewowce

Rodzina: Aceraceae – Klonowate

Rodzaj: Acer – Klon

Acer platanoides – klon zwyczajny

Acer pseudoplatanus – klon jawor

Acer campestre – klon polny (pakion)

Acer negundo – klon jesionolistny

Acer platanoides (klon zwyczajny):

1. Bardzo szeroki zasięg geograficzny; w Polsce najbardziej pospolity gatunek klonu

2. Mało wymagający

3. Liście dłoniasto klapowane, bardzo długie ogonki liściowe

4. Owoce – podwójne skrzydlaki z płaskim orzeszkiem; skrzydełka szeroko rozstawione (120°)

5. Kwiatostan – baldachogrono; kwitnie przed rozwojem liści, kwiaty żółtozielone

6. Liście przebarwiają się na kolor żółty

7. Drewno – rozpierzchło naczyniowe, twardziel słabo się zaznacza

Acer pseudoplatanus (klon jawor):

1. Blaszka liściowa karbowana (brzeg), bardzo widocznie unerwiona

2. Pąki – zielono zabarwione łuski

3. Owoce – skrzydlaki są pod mniejszym kątem (60° - 90°)

4. Kwiatostan – groniasty

5. Kora – młoda jest srebrzysta i gładka, z czasem brązowawa

Acer campestre (klon polny):

1. Blaszka liściowa okrągława, dłoniasto klapowa; liście małe, drobne

2. Skrzydlaki drobne, ustawione niemal pod kątem 180°; po dojrzeniu rozpadają się

3. Kwiatostan – podbaldach; kwiaty miododajne

Acer negundo (klon jesionolistny):

1. Młode osobniki przyjmują formę krzewiastą; nie jest gatunkiem rodzimym

2. Małe wymagania siedliskowe

3. Młode, niezdrewniałe pędy pokryte są biało niebieskim nalotem

4. Liście nieparzysto pierzastodzielne

5. Gatunek rozdzielnopłciowy; oddzielne kwiatostany

6. Skrzydlaki ustawione pod kątem ostrym

Podrodzina: Pomoideae – Jabłkowe

Rodzaj: Sorbus – Jarząb

Sorbus acuparia – jarząb pospolity

Sorbus intermedia – jarząb szwedzki

Sorbus acuparia (jarząb pospolity):

1. Gatunek mało wymagający, pionierski

2. Liście pierzastodzielne

3. Kwiatostan – baldach; kwiaty niewielkie, białe

4. Owoc – pozorny szupinkowy (malutkie jabłko); w tworzeniu owoców pozornych bierze udział dno kwiatowe

Sorbus intermedia (jarząb szwedzki):

1. Pochodzi ze Skandynawii

2. Kwiatostan – baldach

3. Owoce dużo większe niż u S. acuparia, ale jest ich mniej

Padus avium (czeremcha zwyczajna):

1. Drzewo niewielkiej wielkości

2. Niewielki zasięg

3. Kwiatostany groniaste

4. Liście owalne, podłużne, o piłkowanych brzegach

5. Owoc – pestkowiec, czarny, błyszczący

Kolokwium IV:

- znać przedstawicieli poszczególnych drzew

- różnice między gatunkami

SYSTEMATYKA

Podgromada: Nagozalążkowe

Klasa: Sosnowe

Rodzina: Sosnowate

Rodzaj: Jodła

Jodła pospolita

Rodzaj: Świerk

Świerk pospolity

Świerk kłujący

Podrodzina: Sosnowe

Rodzaj: Sosna

Sosna zwyczajna

Sosna czarna

Sosna górska

Sosna wejmutka

Sosna limba

Sosna żółta

Klasa: Szpilkowe

Rząd: Szpilkowce

Rodzina: Cyprysowate

Podrodzina: Jałowcowe

Podgromada: Okrytozalążkowe

Klasa: Dwuliścienne

Podklasa: Oczarowe

Rząd: Bukowce

Rodzina: Bukowate

Rodzaj: Kasztan

Kasztan jadalny

Rodzaj: Buk

Buk zwyczajny

Rodzaj: Dąb

Dąb szypułkowy

Dąb bezszypułkowy

Dąb czerwony

Rząd: Brzozowce

Rodzina: Brzozowate

Rodzaj: Brzoza

Brzoza brodawkowata

Brzoza omszona

Rząd: Pokrzywowce

Rodzina: Wiązowate

Rodzaj: Wiąz

Wiąz szypułkowy

Wiąz górski

Wiąz pospolity

Rząd: Orzechowce

Rodzina: Orzechowate

Rodzaj: Orzech

Orzech włoski

Orzech czarny

Orzech szary

Podklasa: Ukęślowe

Rząd: Wierzbowce

Rodzina: Wierzbowate

Rodzaj: Topola

Topola biała

Topola osika

Topola czarna

Rodzaj: Wierzba

Wierzba biała

Wierzba szara

Podklasa: Magnoliowe

Rząd: Ślazowce

Rodzina: Lipowate

Rodzaj: Lipa

Lipa drobnolistna

Lipa szerokolistna

Rząd: Mydłodrzewowce

Rodzina: Klonowate

Rodzaj: Klon

Klon zwyczajny

Klon jawor

Klon polny

Klon jesionolistny

Podrodzina: Jabłkowe

Rodzaj: Jarząb

Jarząb pospolity

Jarząb szwedzki

ŁODYGA

- oś pędu

- łączy podstawowe organy żywienia rośliny (korzeń i liście)

- na ogół wzrost wierzchołkowy, nieograniczony, uwarunkowany nieprzerwaną działalnością merystemu stożka wzrostu

- u niektórych roślin przyrost na długość następuje dzięki merystemowi interkalarnemu

MORFOLOGIA

- przekrój poprzeczny zazwyczaj zaokrąglony, chociaż zdarzają się inne

- podział na węzły i międzywęźla

- w węzłach wyrastają liście

- łodyga może być zielna lub zdrewniała (rzadziej na wpół zdrewniała)

BUDOWA ANATOMICZNA

1. Pierwotna

- łodyga zbudowana z tkanek pierwotnych, utworzonych przez merystem wierzchołkowy

- komórki powstające w wyniku działalności merystemu szczytowego w miarę oddalania się od stożka wzrostu osiągają swoje ostateczne rozmiary i jednocześnie przekształcają się stopniowo w tkanki stałe

- w tym odcinku łodyga różnicuje się na trzy rejony: skórkę, korę pierwotną i walec osiowy

- skórka: tkanka ochronna, zabezpiecza łodygę przed wpływem czynników zewnętrznych (zwłaszcza przed uszkodzeniem wnętrza oraz utratą wody); tkanka młodych łodyg (w łodygach starszych o budowie wtórnej zastępuje ją korek); składa się ze ściśle ułożonych komórek o ścianach zgrubiałych; w skórce występują aparaty szparkowe; jej zewnętrzna powierzchnia często pokryta włoskami

- kora pierwotna: znajduje się tuż pod skórką, utworzona przeważnie z komórek miękiszowych zawierających chloroplasty; obwodowe odcinki zajmuje zwykle tkanka mechaniczna, która wzmacnia łodygę, występuje jako kolenchyma albo sklerenchyma

a. najbardziej wewnętrzną warstwą jest endoderma; otacza całą łodygę, oddzielając korę pierwotną od walca osiowego; zbudowana z komórek żywych

- walec osiowy – zewnętrzną część stanowi często perycykl, zbudowany z jednej lub kilku warstw komórek; u większości roślin perycykl nie występuje;

a. najważniejszą częścią walca jest tkanka przewodząca; występuje jako rura tworząca na przekroju poprzecznym ciągły pierścień lub jako poszczególne wiązki poprzedzielane miękiszem

b. wewnątrz pierścienia wiązek przewodzących występuje rdzeń, zbudowany z komórek miękiszowych

- protoksylem wykształca się w postaci naczyń pierścieniowatych lub spiralnych; pozwala na wydłużanie się pędu

- z chwilą ustania wzrostu protoksylem ulega rozerwaniu, a protofloem zgnieceniu

- ich funkcje przejmuje metaksylem i metafloem

1. Przyrost na grubość

1. Pierwotny

- zachodzi w następstwie rozrastania się tkanek stałych pierwotnych

1. Wtórny

- wytworzenie przez tkanki twórcze wtórne tkanek stałych, które łączą się z pierwotnymi tkankami stałymi

- tkanką twórczą warunkującą przyrost na grubość jest kambium; tworzy się ono z merystema tycznego prokambium

- kambium wiązkowe – pierwotne (z prokambium); kambium międzywiązkowe – wtórne (z miękiszu rdzeniowego)

- kambium do WNĘTRZA odkłada DREWNO WTÓRNE, a na ZEWNĄTRZ odkłada ŁYKO WTÓRNE (kora wtórna)

- biel – funkcja przewodząca, tkanka martwa poza żywymi komórkami miękiszowymi

- twardziel – typowa tkanka mechaniczna, w całości martwa