Główni przedstawiciele poetyki renesansu
Francesco Robortello- (1516- 1567); włoski humanista i profesor wymowy, wydawca i komentator autorów klasycznych; swoje stanowisko wobec poetyki przedstawił w komentarzu do Arystotelesa z 1548 roku, gdzie opowiedział się za przewaga celów hedonistycznych nad utylitarnymi, prawdy nad fikcją, słów nad treścią, cech powszechnych nad jednostkowymi. Zakładał, że zdolność poetycka powinna mieć na celu sprawianie przyjemności (oblectare) poprzez opisywanie, przedstawianie i naśladowanie. Według niego przyjemność w poezji sprawia nie tylko naśladowanie rzeczy, ale również kunszt, z jakim są one naśladowane- niezwykłość czy przezwyciężenie trudności. Bardzo prawdopodobne jest, że to właśnie Robortello był tym, który pierwszy w hedonistyczny sposób uzasadnił happy end w poezji, z łac. Felix actionum exitus. Był miłośnikiem prawdy w poezji. Według niego poeta przedstawia działania jakiejś jednej osoby, jednej jednostki, jednak uwydatnia to, co w nich powszechne, ogólne i wspólne, zaś między słowami a rzeczami panuje absolutny paralelizm, a harmonii utworu poetyckiego towarzyszy harmonia słów. I to właśnie dobór odpowiednich i właściwych słów świadczy o niezwykłym kunszcie poety. Jednak nie tylko prawda w poezji stanowiła dla niego główna istotę rzeczy. Stawiał on także rzeczowe zadania poezji. Twierdził, że umiejętność i zadanie poety polega na czymś bardzo szczególnym, a mianowicie, by robić rzeczy takimi, jakie nie są; i tak na przykład błahe staje się poważnym, ciężkie nabiera polotu, a małe podnosi. Objaśnia to w następujący sposób i tu pozwolę sobie zacytować: „bo jakaż byłaby zasługa i sztuka poety, gdyby w jego tworze rzeczy były poważne, przyjemne, smutne i wielkie z własnej natury, a nie z umiejętności i talentu poety”. Podsumowując jego poglądy można stwierdzić, że to właśnie „kłamstwa poetyckie” są całym sensem poezji.
Giulio Cesare Scaliger (1484- 1556); włoski uczony, filolog, autor poetyki; uważany za przełomowego myśliciela, a nawet za twórcę estetyki nowożytnej; człowiek wszechstronny o wielkiej erudycji; przyrodnik, lekarz, znawca muzyki, malarstwa; jego poetyka (Poetices libri VII) wydana pośmiertnie w 1561 roku. Uważał się za następcę Arystotelesa, choć niezupełnie trafnie i właściwie go rozumiał. Był zwolennikiem wszelkich szczegółowych segregacji, klasyfikacji, pojęciowych schematów i terminologicznych rozróżnień. Jego poglądy są następujące:
poezja to jedna ze sztuk, a jej celem jest imitatio- naśladowanie, pojmowane jako przedstawianie rzeczy wedle norm natury (ipsis naturae normis) [błędnie uważając je za arystotelesowskie]; do tejże sztuki naśladowczej kwalifikował on również taniec; ciekawostką jest to, że liryka nie mieściła się już w jego pojęciu imitacji, co oznacza, że nie cała poezja była dla niego sztuką naśladowczą. Pragnął by poezja, łącząc się z innymi sztukami naśladowczymi była jak najbliżej prawdy i by dawała idealny obraz rzeczy, by przedstawiała ludzi typowych dla epoki, narodu, klasy etc.
poezja (i sztuka w ogóle) kształtowana jest pod wpływem różnych przyczyn, jednak pierwsza i najważniejszą jej przyczynę (prima causa) stanowi- ARTYSTA;
pouczenie (doctio) jako dalszy cel poezji, cel dydaktyczny; bo cel bliższy to naśladowanie oczywiście;
poezja podlega regułom (choć artysta jest twórcą);
wskazywał wyraźna analogię między poezją a plastyką; w obu wyróżniał materię i formę, materią w poezji są słowa, zaś formą - ich układ; oprócz materii i formy w dziełach sztuki są jeszcze „ozdoby i akcesoria”, natomiast w poezji rozróżniamy figury poetyckie i rytm, gdyż poezja wytwarza „malowidła dla uszu”, jest veluti atrium pictura- dźwięk poezji, obrazy, rzeczy, które za pomocą słuchu dochodzą do świadomości;
piękno rozumiał jako stworzony z właściwej proporcji (miary), kształtu i barwy wygląd, który sprawia przyjemność; określenie to bazowało na plastyce i naturze, nie zaś na poezji; główną przyczynę piękna stanowi z g o d n o ś ć – c o n v e n i e n t i a;
e f f i c a t i a – jako zaleta poezji oznaczająca „siłę treści i słów, która zmusza słuchacza do słuchania”; [„vis quaedam tum rerum, tum verborum, quae etiam audientem propellit ad audiendum”];
Castelvetro Lodovico (1505- 1571); włoski pisarz, filolog, teoretyk literatury, autor poetyki; swoje poglądy zawarł w wydanym w 1570 roku popularnym wykładzie poetyki Arystotelesa („Poetica d’ Aristotele vulgarizzata”); człowiek wielostronny, czynny na wielu polach, przez jakiś czas ambasador, lektor prawa, poeta łaciński i włoski, krytyk; był ostrym polemista, oskarżony jako „wróg Boga i ludzi”, miał wielu wrogów, musiał uciekać z kraju, mieszkał w Genewie, Lyonie oraz w Wiedniu, gdzie ukazała się jego poetyka; jego oryginalność polegała na tym, iż sądził on przede wszystkim, że poezja jest wytworem dla przyjemności niewykształconego ogółu, nieokrzesanej masy ludzkiej, która korzysta z poezji, ale nic z niej nie wynosi, nic z niej nie rozumie; poezja jest dla tłumu, a poetyka dla wykształconych; jego poglądy koncentrowały się na hedonizmie- poezja powstała dla ludzkiej przyjemności, służy też do oczyszczenia umysłu (katharsis), ale to także jest przyjemnością. Castelvetro cytował starożytnego Warrona, który rozróżniał aż cztery cele poezji:
przyjemność
pouczenie
wzruszenie
zadziwienie.
Sam jednak sprowadzał je wszystkie do jednego, mianowicie do P R Z Y J E M N O Ś C I . Castelvetro był tym, który odróżniał cel poezji i jej funkcję (u f f i z i o ). Cel jest jeden (sprawianie ludziom przyjemności) zaś funkcje liczne, np. tworzenie (układanie) fabuły, kształtowanie charakteru, dobór słów. Poezja sprawia przyjemność wtedy, gdy kształci, gdy odpowiada ludzkim pragnieniom, gdy opisywane wydarzenia mogą przełożyć na własne życie, utożsamić się z bohaterami.
naturalność, ludzkość poezji, jako kolejna cecha; poezja jako rzecz jak najbardziej ludzka, naturalna, pozbawiona wyższych natchnień i nie bazująca na „boskim szale”, którego idea zaczerpnięta z antyku stała się tak popularna w epoce Odrodzenia; możliwości poezji są ograniczone, a inwencja poetów nie sięga daleko;
podział sztuk na te, które wytwarzają rzeczy niezbędne i pożyteczne (architektura i wymowa tu zaliczane) oraz na te, które służą utrwaleniu rzeczy i zdarzeń w pamięci ( malarstwo, rzeźba, poezja oraz wszelkie pisanie); utrwalenie rzeczy przez sztukę było ideą antyku, jednak Castelvetro zastosował to dla podziału sztuk;
zasadnicza różnica miedzy malarstwem a poezją- malarstwo przedstawia rzeczy prawdziwe, zaś poezja prawdopodobne, malarstwo wymaga wierności a poezja stosuje upiększenia;
reasumując można stwierdzić, że Castelvetro zajmował inne stanowisko wobec poetyki niż Scaliger czy Robortello, ponieważ dla niego istotny był postulat liczenia się z odbiorcami, nawet o najniższym poziomie kultury, negowanie w poezji inspiracji, pozbawienie imitacji, ograniczenie inwencji, zbliżenie poezji do historii i przeciwstawienie jej malarstwu.
Tommaso Campanella (1568- 1639); filozof, dominikanin, autor ostatniej poetyki XVI wieku, napisanej około 1596 roku „Poetici” zaś wydanej dopiero w 1944 r. Twierdził, że
poezja jest sztuką naśladowczą,
a jej celem jest pouczać w przyjemny sposób,
zaś jej wyróżnikiem jest mowa wiązana i obrazowa ( voci numerose e figura te) a właściwie tylko jej ornamenty,
a poema sacro jest najważniejszy w hierarchii poetyckiej, i po nim kolejno następują poemat filozoficzny, heroiczny i tragedia, [poglądy obozu kościelnego]
twierdził on, że w poezji należy się trzymać reguł danych przez Boga i przez naturę, jednak w praktyce wyznawał reguły Horacego,
uważał on również, że poezja przedstawia zewnętrzny świat ( esteriorita delle cose) i że jest ozdobą życia ( ornamentum vitae).