1.Prawa człowieka – prawa przysługujące każdej bez wyjątku istocie ludzkiej wyłącznie z powodu jej człowieczeństwa. Są one jednakowe dla wszystkich i wszędzie.

2.Wymiary praw człowieka

-spójny zbiór powszechnie respektowanych zasad moralnych

-obowiązujące we współczesnych państwach standardy właściwych relacji pomiędzy jednostką a rządzącymi na wszystkich szczeblach władzy

-katalogi norm prawnych zapisanych zarówno w prawie konstytucyjnym , jak i w licznych dokumentach prawa międzynarodowego

-zbiór postulatów domagających się poszanowania wartości najcenniejszych dla każdej jednostki

3.Koncepcja praw człowieka zakłada, że najważniejsze jest dobro jednostki.

4.Prawa człowieka są obowiązkami spoczywającymi na rządzących, natomiast zakaz ingerowania w daną strefę życia ludzi określa się mianem wolności człowieka.

5.Podstawowy międzynarodowy zbiór praw człowieka to deklaracja praw człowieka, uchwalona w 1948

6.Godność osobowa – wewnętrzna i naturalna wartość człowieka jako istoty ludzkiej. Nie nabywa się jej i nie traci, gdyż jest wrodzona każdemu człowiekowi z tego wyłącznie względu, ze jest człowiekiem. Jest ona fundamentem i źródłem praw człowieka.

7.Prawa i wolności człowieka można postrzegać jako uszczegółowienie godności osobistej, muszą zatem byś ustanowione i stosowane, tak aby zapewnić jej zachowanie. Pogwałcenie czyjejś godności zawsze będzie równoznaczne z naruszeniem określonego prawa lub prawa człowieka.

8.Charakter praw człowieka

-prawa człowieka są przyrodzone (naturalne), gdyż wypływają z samej ludzkiej natury, czyli z faktu bycia człowiekiem, a nie czyjejkolwiek decyzji.

-prawa człowieka są niezbywalne, co oznacza, że nie można ich nikogo prawomocnie pozbawić, ale również w żaden sposób nie można się ich zrzec

-prawa człowieka są powszechne (uniwersalne), albowiem przysługują w tym samym stopniu wszystkim ludziom, którzy żyją na Ziemi, choć żeby korzystać z pewnych praw, trzeba spełnić dodatkowe warunki

9.Ograniczanie praw człowieka

Nienaruszalne prawa: wolność od niewolnictwa i poddaństwa, zakaz zabijania, torturowania i poniżania oraz karania kogokolwiek bez podstawy prawnej

Czasowo ograniczane: w sytuacji, kiedy dochodzi do kolizji z prawami innych ludzi lub ważnymi interesami państwa

Warunki przyzwolenia na zawieszenie praw człowieka:

-można to zrobić jedynie ze względu na precyzyjnie określone cele

-ograniczenie powinno być wydane w trybie ustawy

-forma ograniczenia powinna być zgodna z praktykami demokratycznych państw

-dopuszczalne jest jedynie ograniczenie proporcjonalne do stopnia zagrożenia jakiegoś nadrzędnego dobra

-władza powinna jak najszybciej przywrócić normalny stan, w którym wszystkie prawa człowieka są respektowane; z tego powodu stan nadzwyczajny i wyjątkowy mogą zostać ogłoszone wyłącznie na ściśle wyznaczony okres, po którym powinny zostać odwołane zawieszenia praw

10.Talmud – jedna z ksiąg judaizmu, zbiór praw religijnych i zwyczajów żydowskich ustalonych w okresie od III w p.n.e do VI w n.e; zawiera wyrażone przez różnych autorów przekonania o wartości ludzkiej godności, prawie do wolności i własności.

11.Starożytne początki praw człowieka

-Kodeks Hammurabiego, spisany w Babilonie ok. 4 tys. lat temu

-Konfucjusz, chiński filozof żyjący na przełomie VI i V w. p.n.e, postulował, by obowiązkiem rządzących było unikanie stosowania przemocy oraz okazywanie poddanym życzliwości.

-Europejska wizja ma swoje korzenie w starożytnej Grecji i Rzymie, żydowskim Starym Testamencie i Talmudzie oraz w chrześcijańskim Nowym Testamencie.

-Sokrates i Platon (V/IVw. p.n.e) uważali za naturalne te prawa, które obowiązywały od niepamiętnych czasów i były boskiego pochodzenia

-W starożytnych Atenach obywatele korzystali z praw politycznych

-Cyceron i Seneka, rzymscy filozofowie, rozwijali ideę naturalnych praw człowieka, wyrażali przekonanie, że to lud jest suwerenem i przelewa swą władzę na władcę

-W Rzymie sformułowano prawo do rzetelnego procesu i zakaz stosowania prawa wstecz

-Cesarz Justynian wywodził nakazy obowiązujące ludzi z prawa natury

-Chrześcijaństwo wniosło pojęcie przyrodzonej godności, przysługuje ono każdej istocie ludzkiej jako stworzonej przez Boga na jego obraz i podobieństwo.

-Święty Paweł przekonywał, że w relacji z Absolutem wszyscy są równi

-Święty Augustyn głosił chwałę sprawiedliwości, pokoju i ludzkiej godności, wszystko to jest częścią wielkiego planu Bożego.

12.Średniowiecze

-Święty Tomasz przekonywał, że prawa pozytywne ustanawiane przez władcę są podrzędne wobec prawa wiecznego i pochodzące od niego prawa naturalnego. Jeżeli władca wyda prawa sprzeczne z prawami wyższego rzędu, nie obowiązują one w sumieniu poddanych.

-od XII w. zaczęły pojawiać się w Europie pierwsze dokumenty, które ograniczały władzę monarchów i nadawały pewne prawa i wolności grupom poddanych. Miały one charakter przywilejów stanowych – dotyczyły tylko tych, którzy należeli do określonego stanu.

-Przywileje stanowe oraz inne akty prawne średniowiecza nadawały pewne uprawnienia jedynie wybranym grupom społecznym, uważa się jednak, ze przygotowały grunt pod późniejsze rozwiązania prawne.

13.Kilka historycznych aktów prawnych gwarantujących prawa człowieka w Europie i Polsce.

Europa

-Wielka Karta Swobód, 1215 r.

-Edykt nantejski, 1598 r.

-Deklaracja Praw, 1689 r., Anglia – wprowadzała monarchię parlamentarną, stwarzała podwaliny pod wolność religijną, zakazywała nakładania podatków bez zgody parlamentu, zakazywała wysokich kaucji i grzywien oraz stosowania okrutnych kar

Polska

-Przywilej króla Władysława Jagiełły, 1433 r.

-Konfederacja warszawska, 1573 r. – uchwała szlachty ograniczająca władzę królów zapewniająca każdemu szlachcicowi swobodę w wyborze wyznania; uważana za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej

14.Szkoła prawa natury i idee oświecenia

Grojusz, John Locke, Monteskiusz, Jean-Jacques, Rosseau, Immanuel Kant, ich podejście cechowało się indywidualizmem – stali na stanowisku, ze jednostka jest podstawową wartością, przyjęli koncepcje prawa natury jako pewnego pozytywnego stanu poprzedzającego powstanie państwa i społeczeństwa. Z tego prawa wywodzili prawa człowieka, głosząc tezę, ze wszelka prawowita władza powinna pochodzić z umowy społecznej.

Umowa społeczna – pogląd głoszący, że państwa i społeczeństwa powstają przez porozumienie się jednostek, które zrzekają się swych naturalnych praw na rzecz „dobra wspólnego”

Grocjusz – jest uznawany za twórcę szkoły prawa natury. Wywodził je z ludzkiego rozumu i popędu społecznego, a rozumiał jako nakaz moralnego działania opartego na sprawiedliwości, dobru oraz prawości. Takie prawo daje człowiekowi możliwość cieszenia się własnym życiem i nieszkodzenia innym.

Locke – twierdził, ze żaden rząd nie może naruszać naturalnych praw człowieka, z których za fundamentalne uznał prawo do życia, wolności i własności. Podstawowym zadaniem władzy politycznej jest ochrona tych wartości, a prawa ustanowione służą ochronie ludzkiego prawa naturalnego.

Monteskiusz - zaproponował podział władzy na ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą, aby zmniejszyć możliwość naruszania wolności jednostki przez rządzących.

Kant – stworzył filozoficzne podstawy nowoczesnego państwa, w którym rządzi sprawiedliwe prawo, chroniące ludzką wolność i równość, wynikające z pierwotnego i nadrzędnego prawa naturalnego.

15.Pierwsze dokumenty praw człowieka

-Karta praw Wirginii (1775 – 1783) – koncepcja Locke’a

-Deklaracja niepodległości (1776 r.)

-Konstytucja USA (1787 r.)

-Deklaracja praw człowieka i obywatela (1789 r., Francja)

-liberalna koncepcja praw człowieka:

*wszystkim jednostkom przysługują prawa do wolności, równości i własności;

*wolność jednostki jest ograniczona wolnością innego człowieka i kluczowymi interesami społeczności, od których zależy jej przetrwanie;

*głównym zadaniem państwa jest ochrona praw jednostki

16.Rozwój idei praw człowieka

-1807 r. zakaz handlu niewolnikami w imperium brytyjskim

-1815 r. międzynarodowa deklaracja o zaniechaniu handlu niewolnikami

-1864 r. – podpisanie Konwencji genewskiej – pierwszy międzynarodowy traktat prawny, który regulował działanie państw podczas wojny, początek prawa humanitarnego

-1921 r. – konstytucja marcowa

-1919 r. – utworzenie Międzynarodowej Organizacji Pracy – promowanie, ochrona socjalnych i ekonomicznych praw człowieka na arenie międzynarodowej

Fundament systemu międzynarodowej ochrony praw człowieka stanowią 2 dokumenty przyjęte przez Organizację Narodów Zjednoczonych: Karta Narodów Zjednoczonych ( 1945 r.) i Powszechna deklaracja praw człowieka ( 1948 r.). Zapoczątkowały one proces powstawania licznych aktów prawnych o charakterze uniwersalnym i regionalnym.

17.Prawa kobiet

Walka o prawa kobiet rozpoczęła się we Francji i Wlk. Brytanii.

1848 r. – Deklaracja kobiecych uczuć - kobiety domagały się równouprawnienia w zakresie prawa i zatrudnienia, opowiedziały się mocno za prawami wyborczymi

1869 r. – po raz pierwszy pozwolono kobietom wziąć udział w głosowaniu na Terytorium Wyoming

1893 r. – nadanie czynnych praw wyborczych w Nowej Zelandii

1919 r. – nadanie biernych praw wyborczych w Nowej Zelandii

Na przełomie XIX i XX w. walkę o prawa kobiet w Wlk. Brytanii i USA toczyły aktywistki zwane sufrażystkami. Domagały się pełnego lub częściowego prawa wyborczego, postulowały całkowite zrównanie praw kobiet i mężczyzn we wszystkich strefach życia politycznego, społecznego i ekonomicznego.

W najbardziej rozwiniętych państwach kobiety musiały zastąpić mężczyzn w pracy i na frontach.

Stopniowo zaczęto przyznawać im pełne obywatelstwo.

W listopadzie 1918 r., w Polsce kobiety uzyskały prawa polityczne i obywatelskie dekretem Józefa Piłsudskiego.

-1953 r. – Konwencja o prawach politycznych kobiet, nadana przez ONZ, zobowiązuje rządy państw do przyznania wszystkim kobietom powszechnego prawa wyborczego, do uchwalonej w 1979 r. Konwencji o likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet.

18.Prawo naturalne – zbiór norm, zwykle niepisanych, co do których panuje przekonanie, że wywodzą się z samej natury człowieka oraz podstawowych zasad współżycia ludzkiej wspólnoty.

19.Prawo stanowione – zbiór norm opracowanych i przyjętych przez ustawodawcze organy państwowe.

20.Suweren – osoba, grupa lub instytucja, której przysługuje władza suwerenna, czyli uprawnienie do wydania ostatecznej decyzji.

21.Przywilej – prawo nadane przez władze publiczne określonej grupie społecznej, zwykle połączone ze zrzeczeniem się pewnych kompetencji przez nadającego na rzecz otrzymujących dany przywilej.

22.Liberalizm – pogląd uznający wolność jednostki za wartość nadrzędną, gwarantującą zachowanie ludzkiej godności i autonomii człowieka; kładzie nacisk na prawa obywatelskie i polityczne oraz ich przestrzeganie przez władzę publiczną.

23.Konwencja – rodzaj wiążącej umowy międzynarodowej dot. szczegółowych kwestii politycznych, gospodarczych i innych. W obszarze praw człowieka konwencja będą obejmowały: określone kategorie praw, prawa pewnych grup czy rozstrzygnięcia odnośnie do specyficznych zagadnień.

24.Nieposłuszeństwo obywatelskie – odmowa podporzadkowania się niesprawiedliwemu prawu państwowemu.

25.Generacja – zbiór ludzi urodzonych mniej więcej w tym samym czasie, mających podobne doświadczenia kulturowe. W odniesieniu do innych stref życia mówiąc o generacji, mamy na uwadze, że jakieś przedmioty czy zjawiska wywodzą się z podobnego okresu i posiadają zbliżone cechy.

26.Generacje praw człowieka

W 2 poł. XX w. francuski prawnik Karel Vasak podzielił prawa człowieka na 3 kategorie, które nazwał generacjami. Do każdej generacji można przypisać konkretną regulację z obszaru praw człowieka niezależnie od tego, kiedy ją sformułowano.

27.Prawa pierwszej generacji

Są one fundamentalne oraz klasyczne, wskazują, jak zagwarantować wolność człowiekowi stojącemu w obliczu potężnego państwa. Można znaleźć je w większości konstytucji, Międzynarodowym pakcie praw obywatelskich i politycznych oraz w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Prawa człowieka pierwszej generacji określane są też jako negatywne, ponieważ stanowią, ze władza nie może podjąć działań skierowanych przeciwko wolności obywatelskiej. Ich podstawową rolą jest ograniczanie działań państwa wszędzie tam, gdzie wchodzą one w kolizję z naturalnymi prawami człowieka.

Do praw pierwszej generacji należą:

-prawo do życia

-prawo do wolności osobistej

-prawo do bezpieczeństwa osobistego

-wolność myśli, sumienia i wyznania

-wolność słowa

-prawo własności

-zakaz stosowania tortur

-prawo do rzetelnego procesu sądowego

-prawo do obywatelstwa

-prawo do prywatności

-prawo do swobodnego poruszania się

-czynne i bierne prawo wyborcze

-prawo do informacji o działalności władzy

-wolność wypowiedzi w sprawach publicznych

-wolność zgromadzeń i stowarzyszeń

28.Prawa drugiej generacji

Prawa tej generacji określa się mianem społecznych, gdyż służą tworzeniu dostatecznych warunków do egzystencji człowieka w społ. Zostały one uwzględnione w ustawodawstwie krajów, które realizują koncepcję państwa opiekuńczego. Prawa te są formułowane na 2 sposoby: jako prawo podmiotowe lub jako cele i zadania polityki danego państwa. Zostały wpisane do Powszechnej deklaracji praw człowieka, Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz do Europejskiej karty społecznej.

Prawa ekonomiczne:

-prawo do własności

-prawo do pracy zarobkowej

-prawo do wynagrodzenia

-prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

-prawo do strajku

-prawo do tworzenia wolnych związków zawodowych

Prawa socjalne:

-prawo do zabezpieczenia socjalnego

-prawo rodziny do ochrony i opieki

-prawo do ochrony zdrowia

-prawo do odpowiedniego poziomu życia

-prawo do wypoczynku

Prawo kulturalne:

-prawo do nauki

-prawo do udziału w życiu kulturalnym

-wolność nauki i sztuki

29.Państwo opiekuńcze – koncepcja zakładająca, że władza polityczna musi aktywnie angażować się w tworzenie sprawiedliwego społeczeństwa i rozwiązywanie problemów społecznych, takich jak ochrona socjalna, zwalczanie inflacji i bezrobocia czy likwidacji różnych form dyskryminacji, przy zachowaniu ustroju demokratycznego i gospodarki kapitalistycznej. Taki program realizują wszystkie kraje skandynawskie.

30.Prawa trzeciej generacji

Dotyczą całych narodów i społeczeństw, wymagają międzynarodowej współpracy.

-prawo do pokoju

-prawo do bezpiecznego środowiska

-prawo do korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości

-prawo do demokracji

-prawo do rozwoju

-prawo do dostępu do informacji.

31.Deklaracja – publiczne oświadczenie, przyrzeczenie, zobowiązanie, mające niekiedy moc prawną, lecz częściej odgrywające rolę zbioru zasad moralnych.

32.Deklaracja praw człowieka i obywatela, uchwalona w sierpniu 1789 r., gwarantowała:

-równość wobec prawa

-zakaz bezprawnego oskarżania, aresztowania i pozbawiania wolności

-zakaz karania na podstawie prawa wydanego po popełnieniu przestępstwa

-domniemanie niewinności

-wolność przekonań

-wolność słowa, pisma i druku

-prawo obywateli do decydowania o podatkach

33.Konstytucja Stanów Zjednoczonych, najstarsza ustawa zasadnicza, zapewnienie wolności jednostek, dołączono Kartę praw, która gwarantowała:

-swobodę wyznania

-wolność słowa i prasy

-wolność zgromadzeń

-prawo do wnoszenia petycji do rządu

-prawo do posiadania i noszenia broni

-prawo do nietykalności osobistej i materialnej

-zakaz aresztowania, konfiskowania majątku i karania bez wyroku sądowego

-zakaz wielokrotnego karania za to samo przestępstwo

-zakaz przyjmowania samooskarżeń

-zakaz konfiskowania własności na użytek publiczny bez odszkodowania

-prawo do szybkiego i jawnego procesu

-prawo do obrońcy

-zakaz stosowania okrutnych kar oraz nadmiernych grzywien i kaucji.

Obecnie jest także:

-zakaz niewolnictwa

-zakaz dyskryminacji rasowej

-zakaz dyskryminacji wyborczej ze względu na płeć

34.Współczesne międzynarodowe dokumenty praw człowieka

-Powszechna deklaracja praw człowieka

-Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych

-Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych

-2 Protokoły fakultatywne

35.Ratyfikacja – ostateczna zgoda państwa na związanie się międzynarodową umową wyrażoną przez upoważniony do tego organ.

36.Pakt – formalna umowa zawarta pomiędzy dwoma lub większą ilością państw, dawniej dotycząca najczęściej sojuszu, nieagresji lub handlu, aktualnie także innych szeroko ujętych zagadnień międzynarodowych.

37.Podstawowe założenia Konstytucji RP

-zasada godności człowieka

-nadrzędne wartości: wolność człowieka, zasada równości wszystkich wobec prawa

-nacisk na niezbywalność praw człowieka oraz nienaruszalność godności osobowej

-zapewnia wolność zachowania rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury mniejszości narodowe i etniczne

38.Prawa dziecka – uniwersalne prawa człowieka dot. każdej istoty ludzkiej w wieku poniżej 18 lat. Wynikają z godności dziecka jako jednostki ludzkiej.

39.Idea praw dziecka

Stanowione prawa dziecka odnoszą się do relacji: zew. władza-jednostka. Jeżeli dziecku przypisane są jakieś prawa, to państwo ma obowiązek zapewnić mu możliwości korzystania z nich. Prawa dziecka gwarantują mu dostęp do różnorodnych dóbr, uważanych za kluczowe w procesie rozwoju. Kluczowym założeniem, które przyjęto przy opracowywaniu praw dziecka, było wsparcie rodziców w ich opiekuńczej i wychowawczej roli względem potomstwa.

40.Konwencja o prawach dziecka.

Podpisana 20 listopada 1989r., nazywana światową konstytucją praw dziecka. Wymieniono w niej prawa przynależne dziecku: socjalne, ekonomiczne, kulturalne, polityczne oraz osobiste.

Konwencja o prawach dziecka określa cztery ogolne zasady postępowania wobec dziecka, a mianowicie:

1.zabrania się jakiejkolwiek dyskryminacji.

2.nakazuje jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka.

3.podkreśla niezbywalne prawo dziecka do życia i rozwoju.

4.wzywa do przyjmowania punktu widzenia dziecka.

Prawa zawarte w Konwencji można podzielić na wolności (ochrona dziecka jako autonomicznej jednostki przed bezprawnymi ingerencjami) i prawa pozytywne (zobowiązania rządów i społeczeństw, by swoim działaniem stwarzały jak najlepsze warunku dla rozwoju dziecka)