KSIĘGA EZDRASZA

Wstęp do Księgi Ezdrasza i Księgi Nehemiasza.

Ezd 1. WYDARZENIA POPRZEDZAJĄCE DZIAŁALNOŚĆ EZDRASZA I NEHEMIASZA. Dekret Cyrusa. Szeszbassar.

Ezd 2. ZOROBABEL. Lista repatriantów..

Ezd 3. DZIAŁALNOŚĆ ZOROBABELA.. Odbudowa ołtarza. Założenie fundamentów świątyni.

Ezd 4. WIADOMOŚCI Z CZASÓW PO ODBUDOWIE ŚWIĄTYNI: TRZY SKARGI NA ŻYDÓW. Skarga do Kserksesa. Pierwsza skarga do Artakserksesa. Druga skarga do Artakserksesa. Decyzja negatywna i jej wykonanie. DALSZA BUDOWA ŚWIĄTYNI.

Ezd 5. Donos do Dariusza.

Ezd 6. Odszukanie dokumentu z czasów Cyrusa. Decyzja przychylna i jej wykonanie. Poświęcenie świątyni. Pascha.

Ezd 7. DZIAŁALNOŚĆ EZDRASZA.. Powrót Ezdrasza do ojczyzny. Pełnomocnictwa Ezdrasza.

Ezd 8. Organizowanie podróży. Ostatnie przygotowania do podróży. Podróż i przybycie do Jerozolimy.

Ezd 9. SPRAWA MAŁŻEŃSTW MIESZANYCH.. Wiadomość o tym i bezpośredni skutek.

Ezd 10. Stanowcze przeciwdziałanie. Lista winnych.

Wstęp do Księgi Ezdrasza i Księgi Nehemiasza

Księgi te noszą imiona nie autorów, lecz głównych osób w nich działających. Obie należą do protokanonicznych ksiąg historycznych ST, lecz w Biblii hebrajskiej figurują w zbiorze "Pism" (Ketubim) i to przed Księgami Kronik, mimo że ostatnie zdanie z 2 Krn 36,22n stanowi początek Księgi Ezdrasza. Powodem zakłócenia tego porządku chronologicznego był zapewne wzgląd na charakter syntezy dziejowej, jaki mają Księgi Kronik, godnej umieszczenia na końcu. Tymczasem Ezd i Ne - to tylko odcinek dziejów Izraela.

Obie te księgi, stanowiące jedną całość, mieściły się pierwotnie w jednym tomie. Stan ten jest widoczny jeszcze w LXX. Ma ona wprawdzie dwie Księgi Ezdrasza, lecz grecka 1 Ezd jest apokryfem, który Wlg umieszcza w dodatkach na końcu jako 3 Ezd. Natomiast grecka 2 Ezd obejmuje obie te kanoniczne księgi - Ezd i Ne - razem połączone, jak miał pierwotny tekst hebrajski. Wlg Księgę Nehemiasza nazywa też Drugą Ezdrasza.

Tematem obu ksiąg jest odbudowa gminy żydowskiej w Jerozolimie i w Judzie po przybyciu repatriantów z niewoli babilońskiej. Nie mamy tu jednak ciągłej historii, lecz opis szeregu wydarzeń od czasów dekretu Cyrusa z r. 538 przed Chr., zezwalającego uprowadzonym do niewoli Żydom na powrót do Judy, aż do powtórnej działalności Nehemiasza w kraju przodków - w r. 432 przed Chr. Ziemia judzka była wtedy pod panowaniem królów perskich, z których wymienia się w naszych obu księgach: Cyrusa, Dariusza I, Kserksesa I, Artakserksesa I oraz (tylko w rodowodach) ostatniego z królów perskich, Dariusza III. Opowiadanie autora skupia się głównie dokoła trzech najważniejszych spraw: odbudowy świątyni jerozolimskiej, przywrócenia Jerozolimie charakteru miasta zdolnego do obrony, wreszcie ustalenia podstaw prawnych życia repatriantów, czyli narodzin judaizmu.

Księgi omawiane opierają się na następujących źródłach historycznych, potwierdzonych w wielu punktach przez źródła pozabiblijne: na pamiętnikach Ezdrasza i na pamiętnikach Nehemiasza, na oryginalnych dokumentach aramejskich przytoczonych in extenso w tym języku oraz na dużej ilości oryginalnych dokumentów hebrajskich. Dzieło powstało pod koniec IV w. lub w III w. przed Chr. Jeśli zaś urywek z notatką o Dariuszu III nie należy do pierwotnej redakcji, lecz jest późniejszym dodatkiem, to samo dzieło mogło powstać jeszcze wcześniej. Autor jego jest nieznany. Duchem przypomina on autora Kronik. Stąd wielu egzegetów jest zdania, że Księgi Kronik i Księgi Ezdrasza i Nehemiasza pochodzą od tego samego autora. Należy jednak zauważyć mimo podobieństwa ducha również zupełnie odmienne metody redakcyjne w obu grupach ksiąg. Być może uczeń autora Kronik zredagował Ezd i Ne.

Wciąż dyskutowanym zagadnieniem tych ksiąg jest sprawa porządku chronologicznego opisanych wydarzeń, czy mianowicie działalność Nehemiasza zakłada uprzednią działalność Ezdrasza, czy też odwrotnie.

Tekst hebrajski szeregu miejsc przedstawia duże trudności, które próbuje się rozwiązać w rozmaity sposób.

Doniosłość zdarzeń opisanych w Ezd i Ne polega na ukazaniu ważnego etapu dziejów zbawienia: odnowa po karze, jaką była niewola, otwiera nowy etap, który już prowadzi poprzez judaizm do Chrystusa.

Ezd 1

WYDARZENIA POPRZEDZAJĄCE DZIAŁALNOŚĆ EZDRASZA I NEHEMIASZA

Dekret Cyrusa. Szeszbassar

1 Aby się spełniło słowo Pańskie z ust Jeremiasza, pobudził Pan ducha Cyrusa, króla perskiego, w pierwszym roku [jego panowania], tak iż obwieścił on, również na piśmie, w całym państwie swoim, co następuje: 2Krn 36,22-23; Jr 25,11-12; Jr 29,10; Za 1,12

1,1 Siedemdziesiąt lat niewoli, przepowiedzianych przez Jeremiasza, to liczba zaokrąglona, można by ją jednak rozumieć dosł., gdyby początek ujarzmienia Judy liczyć od panowania Jojakima (609 r.; por. 2 Krl 24,1). Rola Cyrusa została zapowiedziana w Iz 44,28; 45,ln.

— Zdobycie Babilonu przez Cyrusa miało miejsce jesienią r. 539; pierwszy rok jego panowania (nad imperium babilońskim) zaczyna się w miesiącu Nisan (marzec-kwiecień) r. 538.

1,1. Chronologia. Z proklamacji zapisanej na Cylindrze Cyrusa, wzywającej do odbudowania świątyń bogów trzymanych w niewoli w Babilonie, wynika, że „pierwszym rokiem panowania Cyrusa” był najprawdopodobniej 539 przed Chr. W tym roku Cyrus podbił Babilon i wydał swój dekret. Cyrus został królem Persji (Anszan) w 559 przed Chr. i poświęcił dwadzieścia lat panowania na skonsolidowanie królestw, które rozciągały się aż do leżącej na północy Azji Mniejszej Lidii (Sardes jońskie zdobyto w 546 przed Chr.). Później zwrócił się przeciwko Babilonowi i jego władcy, Nabonidowi.

1,1. Cyrus. Z uważnej lektury Wojen perskich Herodota i Kroniki babilońskiej wynika, że Cyrus był wodzem ludów Persów (z dynastii Achemenidów), który w 550 przed Chr. zwyciężył w walce o władzę z Astygesem, ostatnim królem Medów. Połączywszy potęgę dwóch państw leżących na wschód od Tygrysu (dzisiejszy Iran), Cyrus mógł rozpocząć kampanie przeciwko Lidii (547 przed Chr.), później zaś zająć Sardes w Jonii, w zachodniej części Azji Mniejszej. Umocnił północne i wschodnie granice swojego państwa w latach 546 - 540 przed Chr., a następnie zwrócił się na zachód, dążąc do podbicia Babilonu. W 539 przed Chr. dołączył do swych ziem królestwo neobabilońskie. Miasto Babilon otworzyło swoje bramy przed Cyrusem w październiku owego roku. W zamian Cyrus obiecał chronić świątynię Marduka przed zniszczeniem lub profanacją. Strategia administracyjna Cyrusa dopuszczała kult lokalnych bogów oraz poszanowanie dla rdzennej kultury mieszkańców podbitych ziem. Doskonałym przykładem tej polityki jest tzw. Cylinder Cyrusa (zob. następny komentarz). Cyrus został zabity w 530 przed Chr. podczas walk z plemionami Scytów toczonych na północno-wschodniej granicy jego państwa. Władzę po nim objął jego syn, Kambyzes.

2 Tak mówi Cyrus, król perski: Wszystkie państwa ziemi dał mi Pan, Bóg niebios. I On mi rozkazał zbudować Mu dom w Jerozolimie, w Judzie. Iz 45,1

1,2 Królowie perscy byli na ogół bardzo liberalni wobec kultów sprawowanych w zdobytych świątyniach, które odnawiali i wspierali, jednocześnie je kontrolując. Ich politykę religijną wobec judaizmu inspirowały te same zasady. Judaizm cieszył się być może nawet specjalnymi względami: Jahwe, zawsze w dokumentach oficjalnych nazywany „Bogiem niebios”, mógł być identyfikowany z najwyższym bogiem, którego uznawali wielcy królowie — z Ahura Mazdą.

1,2. „Bóg niebios” w zoroastyzmie. Na Cylindrze Cyrusa perski król przypisuje zwycięstwo odniesione nad Babilonem swojemu głównemu bóstwu, Mardukowi. Temat ten pojawia się w Iz 45,1-5, tym razem jednak źródłem zwycięstwa jest Jahwe, mimo że Cyrus Go nie „zna”. Obydwa stwierdzenia harmonizują z otwartą naturą zoroastryzmu, w którym główny bóg, Ahura Mazda [Ormuzd], toczy nieustanne zmagania z mrocznymi siłami złego boga Arymana. Bogowie pomagający perskiemu władcy, np. Marduk i Jahwe, uważani byli przez Persów za członków niebiańskich zastępów Ahura Mazdy, czyli sił światłości. Biblijny autor Księgi Ezdrasza wypowiada podobne twierdzenia jak Izajasz, nie wspominając o Ahura Mazdzie, lecz ogłaszając Jahwe Bogiem niebios. Określenie „Bóg niebios” pojawia się też w papirusie z Elefantyny, żydowskim dokumencie z Egiptu z końca V w. przed Chr. Fakt, że Jahwe został tutaj nazwany Bogiem niebios, nie odzwierciedla osobistej wiary Cyrusa. Można wskazać podobne stwierdzenia dotyczące innych bogów w dekretach dotyczących przywrócenia ich świątyń.

3 Jeśli jest między wami jeszcze ktoś z całego ludu Jego, to niech Bóg jego będzie z nim; a niech idzie do Jerozolimy w Judzie i niech zbuduje dom Pana, Boga Izraela – tego Boga, który jest w Jerozolimie.

1,3 z całego ludu Jego. Wyrażenie to — jak się zdaje — obejmuje także wygnańców Królestwa Północnego (por. jednak w. 5).

1,3. Bóg, który jest w Jerozolimie. Wzmianka o Bogu, „który jest w Jerozolimie”, stanowi odzwierciedlenie retoryki dokumentu z Cylindra Cyrusa nakazującego jeńcom i ich bogom powrót do ojczyzny. W wersecie tym pojawia się zarówno wyobrażenie uniwersalnego Boga, kierującego działaniami największego z ziemskich władców, jak i Boga, którego siedziba znajduje się nadal, jak zawsze, w Jerozolimie.

4 A co do każdego z pozostających jeszcze przy życiu – to współmieszkańcy wszystkich miejscowości, gdzie taki przebywa, mają go wesprzeć srebrem, złotem, sprzętem i bydłem – oprócz darów dobrowolnych dla domu Bożego w Jerozolimie.

1,4 z pozostających jeszcze przy życiu. Ci (9,8.13-15; Ne 1,2) tworzą Resztę ocaloną przez Boga i utożsamianą (po Ez 6,8-10) z deportowanymi do Babilonii (por. Iz 4,3+).

— Edykt ten mógł być obwieszczeniem ogłoszonym po hebr. przez publicznych heroldów, a zaadresowanym do wygnanych Żydów i bez wątpienia zredagowanym przez żydowskich urzędników, zatrudnionych w kancelarii perskiej, natomiast w 6,3-5 odtwarza się jakieś memorandum na użytek funkcjonariuszy perskich.

1,2-4. Cylinder Cyrusa i polityka Persów. Wszystko wskazuje na to, że perska polityka administracyjna różniła się od polityki asyryjskiej i neobabilońskiej w kwestii sposobu traktowania państw wasalnych i ich kultury. Cylinder Cyrusa zawiera dekret stanowiący przejaw tolerancji Cyrusa oraz wskazuje na stopień autonomii, którą posiadały ludy wchodzące w skład jego imperium. Chociaż dokument nie wspomina w sposób konkretny o Judzie, poleca naprawienie uszkodzonych przybytków i świątyń; nakazuje też odbudowę wszystkich zniszczonych miejsc kultu oraz zwrot wszystkich świętych posągów, które przetrzymywano jako zakładników w Babilonie. Prace wykopaliskowe prowadzone w świątyni w Uruk doprowadziły do odkrycia cegieł z pieczęcią zawierającą imię Cyrusa, których używano podczas jej odnawiania. Jeńcom pozwalano na powrót do ojczyzny i zachęcano do służenia imperium perskiemu pod władzą królewskich namiestników, którzy w wielu przypadkach byli ich rodakami. Wszystko to wskazuje, że zamiast bezdusznego potępiania i niszczenia rdzennej kultury podbitych narodów, Persowie byli tolerancyjni. Oczekiwali, że uznanie tożsamości narodowej zdobytych państw oraz pewien stopień lokalnej autonomii (np. w formie wolności religijnej) zapobiegnie rozpadowi imperium i ciągłym buntom, z którymi musieli się borykać Asyryjczycy i Babilończycy. Możliwe, że polityka ta wynikała po części z otwartego charakteru zoroastryzmu, oficjalnej religii na dworze perskim. Persowie nie przymykali jednak oczu na wykroczenia lokalnych władców, którzy łamali ich reguły lub wypowiadali słowa potępiające/krytykujące perski rząd (zob. ociąganie się Zorobabela z podjęciem działania mimo przynagleń ze strony proroków Aggeusza i Zachariasza).

5 Zatem głowy rodów Judy i Beniamina, kapłani i lewici, słowem każdy, którego ducha Bóg pobudził, wybrali się w drogę, aby zbudować dom Pański w Jerozolimie. Ag 1,14

6 A wszyscy ich sąsiedzi poparli ich wszystkim: srebrem, złotem, sprzętem, bydłem i kosztownościami – oprócz wszelkich darów dobrowolnych. Wj 3,22; Wj 11,2; Wj 11,2;

1,6 poparli ich wszystkim: srebrem. Za 3 Ezd 2,6. Tekst hebr.: „poparli ich sprzętami srebrnymi”.

— 3 Ezd nazywa się księgę apokryficzną zatytułowaną w Biblii grec. Ezdrasz A, w pewnych rkpsach zaś i wydaniach Wulgaty — Ezdrasz III. Jest ona częściowo paralelna do księgi kanonicznej, a jej tekst grec, przetłumaczony z oryginału semickiego, służy niekiedy pomocą przy korygowaniu tekstu masoreckiego.

1,4-6. Zaopatrzenie w dobra i dary. Ponieważ nie wszyscy Żydzi zdecydowali się na powrót z wygnania, słowa te mogą dotyczyć tych, który pozostali, lub ich pogańskich sąsiadów. Jeśli słuszna jest druga hipoteza, wydarzenie to nawiązuje wprost do „złupienia” Egiptu podczas Wyjścia, kiedy to Izraelici zabrali ze sobą „pożyczone” złoto i srebro (Wj 11,2; 12,35-36). „Dobrowolne” ofiary można porównać do darów składanych w celu wyposażenia Namiotu Spotkania na pustyni (Wj 25,2-9). W ten sposób zaspokojono potrzeby powracających (bydło i inne zaopatrzenie) oraz dostarczono środków niezbędnych do odbudowania świątyni w Jerozolimie.

7 A król Cyrus wydał sprzęty domu Pańskiego, które Nabuchodonozor zabrał z Jerozolimy i złożył w domu swego boga. 8 I wydał je Cyrus, król perski, skarbnikowi Mitredatowi, który przekazał je Szeszbassarowi, księciu judzkiemu.

1,8 Szeszbassar był przywódcą pierwszego konwoju (zob. Wstęp s. 443).

9 A oto liczba tych sprzętów: czasz złotych – trzydzieści, czasz srebrnych – noży tysiąc dwadzieścia dziewięć, 10 pucharów złotych – trzydzieści, pucharów srebrnych – około czterystu dziesięciu, innych sprzętów – tysiąc;

1,7-10. Przedmioty należące do świątyni. Ze wzmianek pojawiających się w listach z Mari oraz na Cylindrze Cyrusa wiemy, że święte przedmioty, m.in. posągi przedstawiające bogów oraz różne rodzaje naczyń używanych podczas kultu, brano jako „zakładników” podbitego narodu. Sposobem zamanifestowania wyższości własnych bogów nad bogami pokonanych ludów było zbezczeszczenie przedmiotów, które uważano za święte lub umieszczenie ich w pozycji poddańczej (zob. Dn 5,1-4 i 1 Sm 5,1-2). Częścią programu odnowienia świątyni oraz przywrócenia właściwego kultu Jahwe było zewidencjonowanie, policzenie i dopilnowanie, by żaden ze świętych przedmiotów nie zaginął, lecz bezpiecznie powrócił do Jerozolimy (zob. komentarz do 2 Krn 5,8-11, gdzie podano opis tych czasz).

11 wszystkich sprzętów złotych i srebrnych – pięć tysięcy czterysta. To wszystko przyniósł Szeszbassar, gdy przyprowadził wygnańców z Babilonii do Jerozolimy.

1,11 W w. 8-11a odtworzono jakiś dokument aram., niestety mocno uszkodzony (te dwa miejsca w BJ tłumaczone inaczej). Liczba sprzętów nie odpowiada sumie wyliczonych elementów.

1,11. Szeszbassar. Mimo prób utożsamienia Szeszbassara z Szenazzarem (1 Krn 3,18), by połączyć go z linią Dawida jako „księcia Judy” (Ezd 1,8), lub z Zorobabelem, aby zharmonizować wydarzenia z Księgi Ezdrasza z wydarzeniami z Księgi Aggeusza i Księgi Zachariasza, wydaje się, że ta mało znana postać była kimś innym. Tytuł „książę Judy” może wskazywać na królewskie pochodzenie, wówczas też należałoby go uznać za członka linii Dawida. Tytuł ten może się też jednak odnosić do sprawowanej przezeń funkcji, wówczas zaś byłby Szeszbassar Persem pełniącym oficjalny urząd, polegający na towarzyszeniu wygnańcom w powrocie do ojczyzny, i nadzorującym przekazanie władzy lokalnej (która znalazła się w rękach Zorobabela). Był on pierwszym namiestnikiem, któremu Persowie przekazali zadanie administrowania Judą (Jehud); uczyniono go też odpowiedzialnym za święte naczynia oraz za położenie fundamentów pod odnowioną świątynię w Jerozolimie. Archeolodzy odnaleźli uchwyty dzbanów oraz pieczęcie z imionami trzech innych namiestników Judy, o których niczego nie wiemy (Księgi Ezdrasza i Nehemiasza w ogóle o nich nie wspominają).

1,11. Podróż z Babilonu do Jerozolimy. Najbardziej prawdopodobna droga, którą uchodźcy zmierzali do Jerozolimy, wiodła na północ, w górę Eufratu, do Mari lub Karkemisz, później zaś na południe i zachód do Damaszku. Z Damaszku udali się przypuszczalnie szlakiem karawan - drogą nadmorską lub prowadzącą przez dolinę Jordanu do Jerycha, później zaś na północny zachód do Jerozolimy. Odległość z Babilonu do Jerozolimy wynosiła ok. 1440 km, podróż trwała więc od ośmiu do dziesięciu tygodni.

Ezd 2

ZOROBABEL

Lista repatriantów

1 A oto mieszkańcy tego okręgu, którzy przybyli z niewoli na obczyźnie; uprowadził ich na wygnanie do Babilonii Nabuchodonozor, król babiloński, lecz powrócili oni do Jerozolimy i Judy – każdy do swego miasta. Ne 7,6-72

2,1-70 Taki sam spis znajduje się w Ne 7 i 3 Ezd 5 z pewnymi różnicami w zakresie imion, liczb oraz zamiennego używania słów „mężowie” — „synowie”. Są to trzy stadia tego samego tekstu, który niekiedy wygląda na lepiej zachowany w 3 Ezd, czymś arbitralnym jednak byłoby poprawianie jednego tekstu na podstawie drugiego. Ten złożony spis zawiera klasyfikacje według rodzin i miejscowości. Znajduje w nim odzwierciedlenie spis ludności Judei wyraźnie późniejszy od pierwszych powrotów z wygnania. Kronikarz wykorzystał go dwukrotnie: tutaj, by zilustrować historię powrotu, a w Ne 7 — w związku z akcją zaludniania Jerozolimy.

2,1. Okręg. Okręg Judy (Jehud) stanowił część satrapii Babilonu aż do panowania Kserksesa, kiedy to stał się częścią satrapii „Za rzeką” (Transeufratea). Tekst mówi więc o wygnańcach, który pochodzili z okręgu Judy i powrócili teraz do Jerozolimy. Badania archeologiczne opierające się na rozkładzie starożytnych monet wskazują, że okręg Judy obejmował Bet-Sur (na południu), Gezer (na zachodzie), Mispa (na wschodzie) i ziemię na wschód od Jordanu.

2 Przyszli oni z Zorobabelem, Jozuem, Nehemiaszem, Serajaszem, Reelajaszem, Nachamanim, Mardocheuszem, Bilszanem, Misparem, Bigwajem, Rechumem, Baaną. Liczba mężów ludu izraelskiego:

2,2 Przywódców jest dwunastu: ta liczba oznacza całego Izraela.

2,2. Co wiemy o przywódcach powracających wygnańców. Wiemy, że Zorobabel był namiestnikiem za panowania Dariusza, poprzedzał go jednak Szeszbassar. Bigwaj (imię perskie) był namiestnikiem Judy po okresie piastowania tego urzędu przez Nehemiasza. A jeśli chodzi o pozostałych? Jeszua [BT: „Jozue”] (Jozue w Księdze Aggeusza i Księdze Zachariasza) był arcykapłanem za czasów Zorobabela (Za 3,1-10). Interesującym faktem jest występowanie na liście imion Nehemiasza i Azariasza (inna forma imienia Ezdrasz), mogły być one jednak wówczas powszechnie stosowane. Mardocheusza nie należy mylić z krewnym Estery. Bilszan i Mispar nie pojawiają się w innych wersetach. O Rechumie wspomina się w Ezd 4,7-24 jako jednym z urzędników („komendancie”), który poskarżył się Kserksesowi na to, co się dzieje w Jerozolimie.

3 synów Pareosza – dwa tysiące stu siedemdziesięciu dwu; 4 synów Szefatiasza – trzystu siedemdziesięciu dwu; 5 synów Aracha – siedmiuset siedemdziesięciu pięciu; 6 synów Pachat-Moaba z linii synów Jozuego i Joaba – dwa tysiące ośmiuset dwunastu; 7 synów Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech; 8 synów Zattu – dziewięciuset czterdziestu pięciu; 9 synów Zacheusza siedmiuset sześćdziesięciu; 10 synów Baniego – sześciuset czterdziestu dwu; 11 synów Bebaja – sześciuset dwudziestu trzech; 12 synów Azgada – tysiąc dwustu dwudziestu dwu; 13 synów Adonikama – sześciuset sześćdziesięciu sześciu; 14 synów Bigwaja – dwa tysiące pięćdziesięciu sześciu; 15 synów Adina – czterystu pięćdziesięciu czterech; 16 synów Atera z linii Ezechiasza – dziewięćdziesięciu ośmiu; synów Azzura – czterystu trzydziestu dwu; synów Hodiasza – stu jeden; 17 synów Besaja – trzystu dwudziestu trzech; 18 synów Charifa – stu dwunastu; 19 synów Chaszuma – dwustu dwudziestu trzech; 20 synów Gibbara – dziewięćdziesięciu pięciu;21 mężów z Betlejem – stu dwudziestu trzech; 22 mężów z Netofy – pięćdziesięciu sześciu; 23 mężów z Anatot – stu dwudziestu ośmiu; 24 mężów z Bet-Azmawet – czterdziestu dwu; 25 mężów z Kiriat-Jearim, Kefiry i Beerot – siedmiuset czterdziestu trzech; 26 mężów z Rama i Geba – sześciuset dwudziestu jeden; 27 mężów z Mikmas – stu dwudziestu dwu; 28 mężów z Betel i Aj – dwustu dwudziestu trzech; 29 mężów z Nebo – pięćdziesięciu dwu; 30 potomków Magbisza – stu pięćdziesięciu sześciu; 31 potomków drugiego Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech; 32 potomków Charima – trzystu dwudziestu; 33 mężów z Lod, Chadid i Ono – siedmiuset dwudziestu pięciu; 34 mężów z Jerycha – trzystu czterdziestu pięciu; 35 potomków Senai – trzy tysiące sześciuset trzydziestu. 36 Kapłani: potomków Jedajasza z domuJozuego – dziewięciuset siedemdziesięciu trzech; 37 potomków Immera – tysiąc pięćdziesięciu dwu; 38 potomków Paszchura – tysiąc dwustu czterdziestu siedmiu; 39 potomków Charima – tysiąc siedemnastu.40 Lewici: potomków Jozuego z linii Kadmiela, Binnuja, Hodawiasza – siedemdziesięciu czterech. 41 Śpiewacy: potomków Asafa – stu dwudziestu ośmiu.

2,41 W odróżnieniu od 3,10 kantorzy nie są tu zaliczeni do lewitów. Ponadto wymienia się tylko jedną ich grupę, odmiennie niż w 1 Krn 6,16n.

42 Odźwierni: potomków Szalluma, potomków Atera, potomków Talmona, potomków Akkuba, potomków Chatity, potomków Szobaja – wszystkich razem stu trzydziestu dziewięciu. 43 Niewolnicy świątynni: potomkowie Sichy, potomkowie Chasufy, potomkowie Tabbaota,

2,43 Niewolnicy świątynni. Tekst hebr.: netînîm, „dani” (ten termin odpowiada dosł. hebr. i grec). Natinejczycy, o których początku mowa w Joz 9,27, oraz synowie niewolników Salomona (wymienieni w Ne 11,3) a także potomkowie jeńców wojennych albo pogańskich robotników przymusowych (por. Ez 44,7-9) wykonywali w świątyni rozmaite poślednie czynności i posługiwali lewitom. Por. Ezd 8,10.

44 potomkowie Kerosa, potomkowie Sii, potomkowie Padona, 45 potomkowie Lebany, potomkowie Chagaby, potomkowie Akkuba, 46 potomkowie Chagaba, potomkowie Szamlaja, potomkowie Chanana, 47 potomkowie Giddela, potomkowie Gachara, potomkowie Reajasza, 48 potomkowie Resina, potomkowie Nekody, potomkowie Gazzama,49 potomkowie Uzzy, potomkowie Paseacha, potomkowie Besaja, 50 potomkowie Asny, potomkowie Meunitów, potomkowie Nefisytów, 51 potomkowie Bakbuka, potomkowie Chakufy, potomkowie Charchura, 52 potomkowie Basluta, potomkowie Mechidy, potomkowie Charszy, 53 potomkowie Barkosa, potomkowie Sisery, potomkowie Temacha,54 potomkowie Nesjacha, potomkowie Chatify. 55 Potomkowie niewolników Salomona: potomkowie Sotaja, potomkowie Hassofereta, potomkowie Perudy, 56 potomkowie Jaali, potomkowie Darkona, potomkowie Giddela, 57 potomkowie Szefatiasza, potomkowie Chattila, potomkowie Pocheret-Hassebajima, potomkowie Amiego. 58 Wszystkich niewolników świątynnych i potomków niewolników Salomona – trzystu dziewięćdziesięciu dwu. 59 A oto ci, którzy wyszli z Tel-Melach, Tel-Charsza, Kerub, Addan, Immer, lecz nie mogli udowodnić, że ród ich i pochodzenie wywodzi się z Izraela: 60 potomków Delajasza, potomków Tobiasza, potomków Nekody – sześciuset pięćdziesięciu dwu. 

61 A z kapłanów: potomkowie Chobajasza, potomkowie Hakkosa, potomkowie Barzillaja, który wziął za żonę jedną z córek Barzillaja Gileadyty i przybrał jego imię. 2Sm 17,27

62 Ci szukali swego rodowodu, lecz go nie odnaleziono; toteż zostali oni jako nieczyści wykluczeni z kapłaństwa, 2Sm 19,32; 1Krl 2-7

2,62 Zarządzenie to zostało później zniesione, przynajmniej w odniesieniu do synów Hakkosa (Ne 3,4.21).

63 a namiestnik zakazał im spożywać z pokarmów najświętszych, aż się zjawi kapłan dla urim i tummim.

2,63 Namiestnik został tutaj nazwany swoim tytułem honorowym: Tirszata. Jest to słowo perskie i prawdopodobnie znaczy: „Jego Ekscelencja” (tak BJ); powraca ono ponownie w Ne 7,65.69; 8,9; 10,2. Namiestnik pozostawia kapłanom decyzje w sprawach religijnych. Dyrektywy Ezechiela przyniosły owoc (por. Ez 45,7-17; 46,1-10.12.16-18).

— Spożywanie z pokarmów najświętszych było przywilejem kapłańskim (zob. Kpł 22,10n; 10,14-15).

— W końcu wiersza chodzi o radzenie się Boga za pomocą świętych losów (por. 1 Sm 14,41+). Z tekstu wynika, że stanowisko arcykapłana jeszcze wakowało (por. Za 3; Ag 1,1).

64 Cała ta wyprawa razem liczyła czterdzieści dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt osób, 65 oprócz ich niewolników i niewolnic; tych było siedem tysięcy trzysta trzydzieści siedem; mieli oni też dwustu śpiewaków i śpiewaczek. 66 Koni mieli oni siedemset trzydzieści sześć, mułów – dwieście czterdzieści pięć, 67 wielbłądów – czterysta trzydzieści pięć, osłów – sześć tysięcy siedemset dwadzieścia.

2,3-67. Grupy wygnańców. Główna grupa wygnańców składała się z członków rodów oraz ludzi połączonych więzami pokrewieństwa (17 grup w w. 2-19). Niektóre grupy wymieniono w porządku geograficznym, przy czym większość pochodziła z północnej części Jerozolimy (22 imiona w w. 20-35); wśród powracających wygnańców byli też członkowie czterech rodów kapłańskich (w sumie 4289 osób w w. 36-39) oraz niewielka liczba lewitów (zaledwie 40 osób w w. 40). Pozostali mieli związek ze świątynią lub ze służbą na rzecz kapłanów, tj. muzycy, odźwierni i 35 sług świątyni (w. 43-54), którzy mogli nie być rodowitymi Izraelitami (podobnie do członków ugaryckich i neobabilońskich gildii sług świątynnych). Nieizraelskiego pochodzenia była również grupa wywodząca się od „sług Salomona” (w. 55-58) (zob. grupy wyznaczane do pracy przymusowej w 1 Krl 9,20-21). Przypuszczalnie przyłączono ich do społeczności świątynnej, gdy pojawiło się więcej pracy. Rodowód rodzinny członków ostatniej grupy (w. 59-63) nie sięgał wystarczająco daleko wstecz, by mogli zgłaszać roszczenia do kapłaństwa, uniknęli jednak asymilacji z kulturą babilońską.

68 A niektórzy z naczelników rodów przy wejściu swym do domu Pańskiego w Jerozolimie złożyli dary dla domu Bożego, aby odbudowano go na dawnym miejscu. 69 Według zamożności swej dali do skarbca na rzecz kultu: sześćdziesiąt jeden tysięcy drachm złota, pięć tysięcy min srebra oraz sto szat kapłańskich.

2,69. Liczba darów. Drachma była równa około połowy sykla. W Babilonii sykl ważył około 8,4 grama i odpowiadał perskiej monecie zwanej „darejkiem” (bitej w okresie panowania Dariusza, w kilkadziesiąt lat po czasach Cyrusa).

70 Kapłani, lewici i część ludu osiedlili się w Jerozolimie, a śpiewacy, odźwierni i niewolnicy świątynni – w miastach swoich; również cała reszta Izraela osiedliła się w swoich miastach.

2,70 w Jerozolimie. Według grec. i 3 Ezd 5,45. W tekście hebr. pominięte.

Ezd 3

DZIAŁALNOŚĆ ZOROBABELA

Odbudowa ołtarza

1 Gdy nadszedł siódmy miesiąc – a Izraelici mieszkali już w miastach swoich – wtedy zgromadził się cały lud, jak jeden mąż, w Jerozolimie. Ne 7,72-8,1

3,1 To samo zdanie (z pewnymi poprawkami) służy opisaniu zgromadzenia zwołanego przez Ezdrasza (Ne 7,72b-8,l).

3,1. Siódmy miesiąc. Siódmy miesiąc w kalendarzu Izraelitów nosił nazwę tiszri i przypadał na jesieni (wrzesień-październik). Związek ze Świętem Namiotów pojawia się również w uroczystości odnowienia przymierza opisanej w Ne 7,72 - 8,2.

2 A Jozue, syn Josadaka, i bracia jego, kapłani, oraz Zorobabel, syn Szealtiela, i bracia jego przystąpili do zbudowania ołtarza Boga izraelskiego, aby na nim złożyć całopalenia, jak napisano w Prawie Mojżesza, męża Bożego. 1Krl 8,64+

3,2 Wzmianka tu oraz w w. 8 o Jozuem i Zorobabelu jako o inicjatorach prac pochodzi od redaktora. W rzeczywistości misję tę oficjalnie powierzono Szeszbassarowi (5,13-16; 6,3-5).

3,2. Jozue. Jozue był arcykapłanem we wczesnym okresie powygnaniowym. Jego dziadek, Seracjasz, został stracony przez Nabuchodonozora, kiedy Babilończycy zdobyli Jerozolimę (2 Krl 25,18-21; należy zwrócić uwagę, że również Ezdrasz wywodził się z linii Seracjasza, zob. Ezd 7,1). Judejski następca tronu, Zorobabel (zob. następne hasło), pełnił rolę namiestnika. Ponieważ Juda znajdowała się nadal pod perskim panowaniem, narzucono pewne ograniczenia jego władzy (by nie dorównywała tej sprawowanej przez króla perskiego). W konsekwencji władza nad społecznością żydowską była podzielona między namiestnika i arcykapłana, dając temu ostatniemu bardziej zaszczytną pozycję. Wiemy o nim niewiele ponad to, że pomógł w odbudowie świątyni. Nie są znane pozabiblijne wzmianki na jego temat.

3,2. Zorobabel. Zorobabel był dziedzicem tronu Dawidowego (wnukiem Jojakina, zob. komentarz do 2 Krl 24), który piastował urząd namiestnika Judy za panowania perskiego króla Dariusza I. Wiele oczekiwań związanych z jego postacią miało mesjańskie zabarwienie. Niewątpliwie niektórzy spodziewali się, że ustanowi on obiecane królestwo i wyzwoli ich z niewoli (Persów). Chociaż Zorobabel pełnił głównie funkcje świeckie, w Księdze Ezdrasza opisano go, obok kapłana Jozuego, jako jedną z głównych postaci, które przyczyniły się do odbudowania świątyni w Jerozolimie. Rządząc pod auspicjami perskiego króla, Zorobabel odpowiadał za przestrzeganie prawa, utrzymywanie porządku oraz pobieranie podatków. Chociaż Zorobabel był ostatnim potomkiem Dawida pełniącym rolę namiestnika, archeolodzy odnaleźli pieczęć Szelomit (wymienioną jako córkę Zorobabela w 1 Krn 3,19), na której określono ją mianem żony Elnatana, namiestnika, który miał sprawować władzę po Zorobabelu.

3,2. Ofiary całopalne. Odnowienie świątyni i właściwego kultu Jahwe rozpoczęło się od wzniesienia ołtarza i przywrócenia ofiar całopalnych (zob. precedens opisany w Pwt 27,6-7). Interesujące jest to, że w papirusie z Elefantyny wspomniano o pragnieniu społeczności, by odbudować zniszczoną świątynię; jednocześnie ślubowano, że nie będą w niej składane ofiary całopalne, by Jerozolima utrzymała swoją wiodącą pozycję. Na temat informacji o ofiarach całopalnych zob. komentarz do Kpł 1.

3 I na dawnym fundamencie wznieśli ołtarz, podczas gdy niebezpieczeństwo groziło im ze strony narodów pogranicznych, i złożyli na nim całopalenia dla Pana, całopalenia poranne i wieczorne.

3,3 na dawnym fundamencie. Według tekstu hebr. W BJ: „na jego miejscu”, za grec. i przekładem syr. (por. 2,68).

— narodów pogranicznych. Tekst hebr.: am ha’arec, „ludów ziem”. Wyrażenie to obejmuje głównie wszystkich ludzi wolnych, cieszących się na określonym terytorium pełnią praw obywatelskich, którzy nie należą do warstwy rządzącej. Aż do wygnania odnoszono je do ludu Judy i Izraela. W Ezd 4,4; 9,1-2; 10,2.11 oraz w Ne 10,29.31n — używane prawie zawsze w 1. mn. („ludy kraju”, „ludy krajów” (tak tu BJ)) — oznacza Samarytan, Ammonitów, Moabitów itd., którzy zajęli tereny opuszczone przez deportowanych i którzy teraz zdobyli tu prawa polityczne. Odróżnia się ich od „ludu Judy”. Stanowi to już przygotowanie zwyczaju epoki rabinackiej, kiedy to „lud ziemi” oznacza nie zachowujących prawa religijnego (por. już J 7,49).

3,3. Fundament. W celu zachowania ciągłości z kultem, sprawowanym w świątyni w Jerozolimie przed wygnaniem, ważne było, aby ołtarz został wzniesiony na tych samych fundamentach co stary (zob. podobną rekonstrukcję opisaną w 2 Krn 24,12-13). W ten sposób ożywiono na nowo świętą przestrzeń jako jedyne prawomocne miejsce obrzędów ofiarnych wykonywanych w kulcie Jahwe. W starożytnym świecie wybór miejsca na przybytek lub świątynię nigdy nie był sprawą dowolną. Już na pochodzących z ok. 2000 przed Chr. tabliczkach z Gudea zapisano sen, w którym udzielono szczegółowego pouczenia na temat położenia, wymiarów i orientacji świątyni. W rezultacie po wskazaniu odpowiedniego miejsca odbudowujący świątynię zawsze starali się uczynić to zgodnie z pierwotnym planem i lokalizacją. Na jednej ze starożytnych inskrypcji Nabonid, ostatni król Babilonu, powiada, że odbudował świątynię Sippar na fundamentach położonych przez Sargona prawie sto lat wcześniej, nie zmieniając położenia budowli nawet o centymetr. W niektórych stanowiskach archeologicznych w Mezopotamii zachowało się ponad dwanaście warstw różnych gmachów stanowiących kolejne rekonstrukcje świątyni, wzniesionych dokładnie w tym samym miejscu.

3,3. Poranne i wieczorne ofiary. Nieprzerwane składanie codziennych porannych i wieczornych ofiar stanowiło wyraz całkowitego oddania dziełu przywrócenia pełnego funkcjonowania świątyni. Z Wj 29,38-42 i Lb 28,3-8 (zob. komentarz do obydwu kontekstów w celu uzyskania dodatkowych informacji) wiadomo, że obrzęd obejmował złożenie ofiary z jednorocznego baranka oraz ofiarę z mąki, oliwy i wina każdego ranka i wieczora. Praktykę tę trzeba było dwukrotnie odnawiać (uczynił to Joasz w 2 Krn 24,14 i Ezechiasz w 2 Krn 29,7.27-29) po okresie zaniedbania lub ucisku ze strony Asyrii.

4 Potem obchodzili Święto Namiotów według przepisów i składali ofiary codziennie w liczbie wyznaczonej, zgodnie z wymaganą każdego dnia należnością.

3,4. Święto Namiotów. Zob. komentarz do Wj 23,16b; Kpł 23,33-34 oraz Pwt 16,13-17 na temat informacji dotyczących tego ważnego święta religijnego. Jego obchody połączone były z poświęceniem świątyni Salomona (2 Krn 5,3) oraz uroczystością odnowienia przymierza zorganizowaną przez Ezdrasza (Ne 8,13-18). We wszystkich trzech przypadkach wydarzenie to wyznacza nowy początek w życiu ludu, zaś obchody święta stanowią zawsze wyraz uczczenia przymierza lub zawartego traktatu (zob. komentarz do Rdz 31,54).

5 Następnie – oprócz całopalenia nieustającego – składali ofiary w szabaty, w dni nowiu i we wszystkie święte uroczystości Pańskie oraz zawsze, gdy ktoś dał dobrowolną ofiarę dla Pana. Wj 23,14+; Lb 28,3-8

3,5 w szabaty. Uzupełnione według 3 Ezd 5,51 (por. 2 Krn 2,3). W tekście hebr. pominięte.

— dobrowolną ofiarę. Różni się ona od tych obowiązujących z mocy prawa a także wskutek jakiegoś ślubowania (por. Kpł 7,11+).

3,5. Dni nowiu i wszystkie święte uroczystości. Zob. komentarz do Lb 28,1-30 na temat tła tych świąt w kalendarzu religijnym Izraela (zob. też 1 Sm 20,5). Wyraźna jest determinacja, by nadać ponownie regularny charakter praktykom religijnym przez odnowienie wszystkich dawniejszych rytuałów ofiarnych.

Założenie fundamentów świątyni

6 Od pierwszego dnia miesiąca siódmego zaczęli składać całopalenia Panu – ale fundamenty świątyni Pańskiej nie były jeszcze położone.

3,6 Według myśli kronikarza chodzi tu o wznowienie całego systemu kultowego zdefiniowanego w tekstach kapłańskich dokumentów Prawa.

7 Dali więc pieniędzy kamieniarzom i cieślom oraz żywności, napoju i oliwy Sydończykom i Tyryjczykom, by sprowadzili drewno cedrowe z Libanu morzem do Jafy na mocy pozwolenia udzielonego im przez Cyrusa, króla perskiego. 1Krn 22,4; 2Krn 2,9; 2Krn 2,14

3,7 Przygotowania analogiczne do tych, które poczyniono przed rozpoczęciem budowy świątyni Salomona.

3,7. Żywność, napój i oliwa. Typowe wynagrodzenie wypłacane robotnikom obejmowało codzienną porcję żywności, napoju i oliwy (zob. listę z 2 Krn 2,10). Dowodem tej praktyki są listy zawierające racje żywnościowe z Babilonu, Mari i innych miast mezopotamskich (podające też liczbę wolnych robotników i niewolników).

3,7. Sprowadzanie drzewa cedrowego drogą morską. Podobnie jak żyjący w XXI w. przed Chr. egipski kapłan Wenamon, który zamówił u władcy Syrii kłody drzewa cedrowego, które miały zostać dostarczone drogą morską, drzewo cedrowe przeznaczone do odbudowy świątyni miało dotrzeć do portu w Jafie (zob. komentarz do 2 Krn 2,15 na temat dodatkowych informacji dotyczących tej praktyki).

8 A w drugim roku od przybycia ich do domu Bożego w Jerozolimie, w drugim miesiącu, Zorobabel, syn Szealtiela, i Jozue, syn Josadaka, i szereg ich braci: kapłanów i lewitów oraz wszyscy, którzy wrócili z niewoli do Jerozolimy, zabrali się do dzieła i powołali lewitów od dwudziestego roku [życia] wzwyż do pilnowania pracy około domu Pańskiego.

3,8 Ag 1,14; 2,10n; Za 4,9 datują początek prac na drugi rok panowania Dariusza. Faktycznie rozpo A teraz: Jeśli się częto je za Cyrusa (Ezd 5,16), ale niewiele się posunęły (por. 4,24).

— Przypisywanie dużego znaczenia lewitom jest jedną z cech charakterystycznych kronikarza.

3,8. Chronologia. Tak jak w przypadku świątyni Salomona, prace przy drugiej świątyni rozpoczęły się na wiosnę, w drugim miesiącu (ziw) (1 Krl 6,1.37). Odnotowano, że prace podjęto w drugim roku od przybycia Zorobabela do świątyni. Z tekstu Księgi Ezdrasza nie wynika jednak, kiedy Zorobabel się tam pojawił. Nigdy też nie określono go wprost jako współczesnego Szeszbassarowi lub Cyrusowi (chociaż taki związek może sugerować tekst Ezd 4,1-5), zawsze łączono jego postać z Dariuszem. Badacze sądzą, że tekst Ezd 2 opisuje przybycie oddzielnej grupy wygnańców, która pojawiła się, być może, piętnaście lat po grupie opisanej w rozdziale ł. W rezultacie trudno ustalić, w którym roku miały miejsce wydarzenia opisane w tym wersecie.

9 A Jozue oraz synowie i bracia jego: Kadmiel, Binnuj i Hodawiasz, przystąpili wspólnie do kierowania lewitami wykonującymi pracę około domu Bożego: synami Chenadada, ich synami i braćmi.

3,9 Binnuj i Hodawiasz. Na zasadzie domysłu (por. 2,40). Tekst hebr.: „i jego synowie, synowie Judy”.

— synami Chenadada, ich synami i braćmi. Tak tekst hebr., gdzie słowo „lewitami” jest na końcu frazy. W BJ ta całość pominięta jako glosa, która dostała się w to miejsce z Ne 3,18.24; 10,10.

10 A gdy budowniczowie położyli fundamenty świątyni Pańskiej, wtedy wystąpili kapłani w szatach uroczystych, z trąbami, i lewici, synowie Asafa, z cymbałami, by zgodnie z rozporządzeniem Dawida, króla izraelskiego, chwalić Pana; Ezd 2,41; Hi 38,7

3,10. Znaczenie fundamentów. Zob. komentarz do Ezd 3,3 na temat znaczenia fundamentów, które położono w świętym miejscu. Oprócz tego w Mezopotamii często stosowano praktykę składania ofiar na fundamentach oraz umieszczania tabliczek lub cylindrów opisujących ich założenie przez króla (zwyczaj podobny do naszego zwyczaju umieszczania kamienia węgielnego, zawierającego informacje na temat czasu rozpoczęcia prac w fundamentach gmachów publicznych). Na przykład, w inskrypcji Jahdunlima, żyjącego w XIX w. przed Chr. króla Mari, opisano nie tylko wznoszenie świątyni poświęconej Szamaszowi, lecz również kampanię wojenną na góry Cedrowe oraz nad Morze Śródziemne. Zainteresowanie Persów, by kłaść fundamenty dokładnie w miejscu tradycyjnych sanktuariów, poświadcza osobisty udział Kambyzesa w uroczystościach położenia nowych fundamentów pod świątynię Neith w Egipcie ok. 525 przed Chr.

3,10. Trąby i cymbały. Instrumenty muzyczne, takie jak trąby, cymbały, liry i harfy, często wyznaczały początek uroczystości oraz dostarczały tła religijnym rytuałom (zob. 1 Krn 16,5-6; 2 Krn 25,11-13). Dźwięki cymbałów mogły symbolizować uderzenia gromu lub sygnalizować rozpoczęcie procesji. Trąby pełniły rolę instrumentów sygnałowych na polu bitwy oraz podczas wydarzeń niezwykłej wagi.

11 i zaśpiewali, chwaląc Pana i dziękując Mu: Dobry On; na wieki trwa Jego łaska dla Izraela. A cały lud podniósł na chwałę Pana krzyk głośny, z powodu położenia fundamentów domu Pańskiego. Ps 100,5; Ps 136; Lb 10,5

12 Wielu zaś starców spośród kapłanów, lewitów i naczelników rodów, którzy dawniej widzieli dom pierwszy, przy kładzeniu fundamentów tego domu, na ich oczach płakało głośno; wielu natomiast z radości wybuchało głośnym krzykiem. Ag 2,3; Tb 14,5

3,12 fundamentów. Po tym słowie w tekście hebr. dodane: „chodzi o świątynię”. W BJ pominięte jako glosa.

3,12. Porównanie pierwszej i drugiej świątyni. Przepych starożytnych świątyń uzależniony był od kilku czynników. Chociaż pewną rolę odgrywała wielkość budowli, ważniejsze były materiały, których użyto podczas jej wznoszenia oraz kunszt zatrudnionych rzemieślników. Salomon posiadał znacznie większe środki, które mógł przeznaczyć na materiały budowlane od społeczności powygnaniowej - nawet wspieranej przez perski rząd. Nieporównywalne - ilość złota, jakość i wielkość kamieni oraz umiejętności kamieniarzy i rzemieślników wykonujących przedmioty z metalu - spowodowały, że druga świątynia nie mogła się równać z pierwszą. Rozczarowanie członków starszego pokolenia nie musi oznaczać obsesyjnego przywiązywania wagi do wyglądu zewnętrznego. W owych czasach, podobnie jak w okresie wyjścia Izraelitów z Egiptu, przepych i rozmach budowli oraz jej sprzętów był uważany za uprawniony sposób uwielbienia Boga, który zamieszkiwał sanktuarium. Ludzie odczuwali smutek z powodu swojej niezdolności do stworzenia otoczenia godnego niezrównanej chwały Bożej.

13 I nie można było odróżnić głośnego krzyku radości od głośnego płaczu ludu, albowiem lud ten podniósł wrzawę tak wielką, że głos ten było słychać z daleka.

Ezd 4

1 Gdy wrogowie Judy i Beniamina usłyszeli, że wygnańcy budują świątynię dla Pana, Boga Izraela,

4,1-5 Według Ag 1,2 przyczyną opóźnień w budowie świątyni — od r. 538 do 520 — jest niedbalstwo Żydów, natomiast kronikarz podkreśla opozycję samarytańską.

4,1. Nieprzyjaciele wygnańców. Ziemia Izraela i Judy nie była niezamieszkana, gdy wygnańcy powrócili z Babilonu. Potomkowie osób, które nie zostały uprowadzone, oraz ci, którzy zostali przesiedleni w te strony przez Asyryjczyków (2 Krl 17,1-6), tworzyli odrębne grupy mieszkańców. Fakt, że autor Księgi Ezdrasza ukazuje ich jako „wrogów”, wskazuje, że dochodziło już z nimi do zatargów (Ezd 3,3), oraz że ich propozycja pomocy przy odbudowie świątyni nie była szczera. W każdym razie wyobrażenia miejscowych na temat kultu Jahwe różniły się od wyobrażeń Izraelitów, którzy powrócili z wygnania (zob. 2 Krl 17,33). Pomaga to w wyjaśnieniu szorstkiej odpowiedzi, której udzielił im Zorobabel.

2 przystąpili do Zorobabela, do Jozuego oraz przedstawicieli rodów i rzekli do nich: Chcemy budować z wami, albowiem czcimy Boga waszego jak wy i Jemu składamy ofiary od czasów Asarhaddona, króla asyryjskiego, który nas tu sprowadził.

4,2 (do Jozuego). Według grec. W tekście hebr. pominięte.

— i Jemu składamy ofiary. Za qere, grec. i przekładem syr. Tekst hebr.: „i nie składamy ofiar”.

— który nas tu sprowadził. Tę deportację należy może wiązać z egipską wyprawą Asarhaddona i ze zdobyciem Tyru (r. 671; zob. Iz 7,8b (według lekcji tekstu hebr.: „sześćdziesiąt pięć lat”)).

4,2. Przesiedlenia za czasów Assarhaddona. Po upadku Samarii w 722 przed Chr. asyryjski król Sargon polecił przesiedlić większość izraelskich mieszkańców do Chałach i Medii (zob. komentarz do 2 Krl 17,6). W ich miejsce na ziemie Izraela sprowadzono ludy zamieszkujące imperium asyryjskie (zob. komentarz do 2 Krl 17,24). Kolejne deportacje musiały mieć miejsce za panowania Assarhaddona (681-669 przed Chr.; zob. komentarz do Iz 7,8). Potomkowie tych ludów, być może deportowani z Sydonu po kampanii w 676 przed Chr., zostali opisani jako „wrogowie Judy i Beniamina”, we wczesnym okresie perskim nie byli jednak jeszcze nazywani Samarytanami.

3 Lecz Zorobabel, Jozue i pozostali naczelnicy rodów izraelskich im odpowiedzieli: Nie wolno wam razem z nami budować domu dla Boga naszego, ale my sami budować będziemy dla Pana, Boga Izraela, jak nam rozkazał Cyrus, król perski. 4 I oto ludność miejscowa tłumiła zapał Judejczyków i odstraszała ich od budowy, 5 by zaś udaremnić ich zamiar, przekupywano przeciwko nim radców przez cały czas panowania Cyrusa, króla perskiego, aż do panowania Dariusza, króla perskiego.

4,5 Radcy to urzędnicy królewscy rezydujący w Samarii.

4,5. Przez cały czas panowania Cyrusa... aż do panowania Dariusza. Perski król Cyrus panował do 530 przed Chr., kiedy to poległ w bitwie ze Scytami na północno-wschodniej granicy swojego imperium. Na tronie zastąpił go jego syn, Kambyzes, którego głównym osiągnięciem było podbicie Egiptu. Jednak wkrótce został zamordowany. W kraju rozgorzała walka o władzę, która doprowadziła do wstąpienia na tron Dariusza mającego za sobą większość perskiej arystokracji. Po objęciu władzy Dariusz poślubił córkę Cyrusa. Rozpoczął panowanie w 522 przed Chr. i to właśnie za jego rządów (w 515 przed Chr.) dokończono odbudowę świątyni w Jerozolimie.

WIADOMOŚCI Z CZASÓW PO ODBUDOWIE ŚWIĄTYNI: TRZY SKARGI NA ŻYDÓW

Skarga do Kserksesa

6 Za panowania Kserksesa, na początku jego rządów, napisano oskarżenie przeciwko mieszkańcom Judy i Jerozolimy.

4,6-7 Tutaj się zaczyna „źródło aramejskie”, zakończone w 6,18, kronikarz streścił jednak niektóre jego dane po hebr. i umieścił je w wymienionych wierszach.

4,6 Początek rządów Kserksesa to koniec r. 486 — początek 485.

— napisano. BJ: „napisali”. Ci sami ludzie, o których mowa w w. 4.

4,6. Kolejność chronologiczna. Autor Księgi Ezdrasza tworzył w czasach Ezdrasza i Nehemiasza, ok. 440 przed Chr. W pierwszych rozdziałach księgi wspomina wydarzenia, które miały miejsce prawie sto lat wcześniej, pomiędzy 538 a 518 przed Chr. Po krótkiej wzmiance o opozycji i opóźnieniu prac (w. 5), autor robi dygresję, by opisać długie dzieje opozycji, która trwała od owego pierwszego incydentu aż do jego czasów, po czym powraca do opowieści, którą zakończył ok. 520 przed Chr. Głównym tematem tej dygresji jest stałe sprzeciwianie się pragnieniu powracających wygnańców, by odbudować świątynię w Jerozolimie. W swojej dygresji autor opisuje kolejno czasy Kserksesa i Artakserksesa (który był królem za jego życia). Kserkses wstąpił na tron w 486/485 przed Chr. i natychmiast musiał zająć się tłumieniem buntów w Babilonii - które mogły się również przyczynić do wzniecenia powstań w prowincjach zachodnich, być może nawet w Jehud. W każdym razie ogólny klimat niepokoju był wystarczającym powodem do opóźnienia prac budowlanych w Jerozolimie, które wstrzymano, być może nawet do czasu objęcia panowania przez Artakserksesa (465-424 przed Chr.), i rzucenia podejrzenia na jej przywódców przez nieprzerwanie napływające listy oskarżające Izraelitów o nielojalność.

4,6. Kserkses. Kserkses, syn Dariusza, wstąpił na tron w 486/485 przed Chr. Pierwsze lata panowania poświęcił na tłumienie buntów w Babilonii i Egipcie. W rezultacie powstały odrębne satrapie Babilonu i Egiptu, pozostające pod bezpośrednią zwierzchnością rządu perskiego. Następnie Kserkses począł realizować ambicje swojego ojca, zmierzając do podbicia Greków. Jego ogromna armia przekroczyła Hellespont, zdobyła północną Grecję i spaliła Ateny. Jednak klęska floty Kserksesa w bitwie pod Salaminą odcięła jego wojska od linii zaopatrzenia. Śmierć Marodoniosa, wodza Kserksesa, w bitwie pod Platejami (479 przed Chr.) położyła kres nadziejom na zwycięstwo. Kserkses jest znany z kilku monumentalnych budowli, powstałych na jego polecenie. Panowanie Kserksesa zakończyło się krwawym zamachem stanu w 465 przed Chr. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Est 1,1.

Pierwsza skarga do Artakserksesa

7 A za czasów Artakserksesa Biszelam, Mitredat, Tabeel i pozostali towarzysze jego wystosowali pismo do Artakserksesa, króla perskiego; litery tego dokumentu były napisane po aramejsku i ułożony był on po aramejsku.

4,7 Artakserkses I (465-424).

— Biszelam. Zapis biszelam rozumiany jako imię własne za 3 Ezd 2,12 i Wulgatą. BJ: „przeciwko Jerozolimie”, beszalem, na zasadzie domysłu. Sens wiersza byłby taki, że opozycja samarytańska za zgodą Mitredata oraz innych wymienionych w tekście osób napisała nowy protest przeciw Jerozolimie.

4,7. Artakserkses. Trzej perscy królowie nosili imię Artakserkses. Władca wspomniany w Księdze Nehemiasza był przypuszczalnie następcą Kserksesa I (465-424 przed Chr.). W dokumentach pozabiblijnych zachowało się niewiele informacji na jego temat. Grecki historyk Herodot opisuje politykę podatkową oraz pewne błędne decyzje gospodarcze podjęte w tym okresie. Greckie miasta-państwa, odniósłszy zwycięstwo nad Persami pod Salaminą i Platejami (480-479 przed Chr.), wykorzystywały każdą okazję do osłabienia władzy Persów na Bliskim Wschodzie. W trakcie swojego panowania Artakserkses musiał dwukrotnie tłumić rewolty (zob. uwagę do Ne 1,1). Utrzymał się jednak na tronie przez czterdzieści lat.

4,7. Posługiwanie się językiem aramejskim. Język aramejski, blisko spokrewniony z hebrajskim, był ważnym językiem już w okresie asyryjskim (zob. komentarz do 2 Krn 32,18). Babilończycy i Persowie posługiwali się nim jako językiem międzynarodowej dyplomacji. Chociaż dokumenty wewnętrzne sporządzane były w języku perskim (często tłumaczono je z aramejskiego), w korespondencji urzędnicy (np. Tabeel) posługiwali się aramejskim. W ten sposób biurokraci z każdej prowincji imperium używali tego samego języka do prowadzenia spraw królewskich (por. posługiwanie się greką przez Rzymian lub stosowanie języka francuskiego we współczesnej dyplomacji).

Druga skarga do Artakserksesa

8 Komendant Rechum i pisarz Szimszaj napisali do króla Artakserksesa przeciw Jerozolimie list tej treści:

4,8 Komendant Rechum. BJ: „Namiestnik Rechum”. Tak samo w w. 17 i 23. Samaria była stolicą prowincji obejmującej wtedy jeszcze dystrykt Juda, jej namiestnik miał więc prawo wglądu w sprawy Jerozolimy.

9 Komendant Rechum, pisarz Szimszaj i pozostali ich towarzysze: sędziowie, posłowie, pisarze, Persowie, ludzie z Erek, z Babilonu, z Suzy – to jest Elamicki – 10 i reszta narodów, które uprowadził wielki i dostojny Asnappar i osiedlił je w miastach Samarii i w reszcie krain transeufratejskich, a teraz.

4,10 w miastach. Za grec. Tekst aram.: „w mieście”. — a teraz. W BJ pominięte jako wyraz omyłkowo powtórzony z w. 11c. — W. 9-10 pasowałyby lepiej po w. 11b. — W BJ wymienione wiersze traktuje się nie jako treść dokumentu (ta zaczyna się dopiero w w. 11), ale jako wyliczenie sygnatariuszy listu. Spis oskarżycieli samarytańskich obejmuje najwyższe władze prowincji, następnie wysokich urzędników perskich i na końcu — naczelników naturalnych zgrupowań osadników według krajów ich pochodzenia.

4,9-10. Tytuły używane przez mówców. Tytuł Rechuma, w BT przetłumaczony jako „komendant”, oznaczał cywilnego urzędnika posiadającego władzę wydawania poleceń lub sporządzania edyktów królewskich. Urząd pełniony przez Szimszaja, „sekretarz” (sapar) [BT: „pisarz”], łączył się z obowiązkiem sporządzania kopii dokumentów urzędowych, tłumaczenia ich na aramejski lub inne języki oraz odnotowywania płaconych podatków. Tacy urzędnicy znajdowali się we wszystkich częściach imperium, m.in. w Elefantynie, bowiem ich pomoc była nieodzowna urzędnikom wyższej rangi. Pozostałe tytuły [BT: „sędziowie, posłowie, pisarze”] nie są tak precyzyjnie określone i odnoszą się przypuszczalnie do członków świty Rechuma.

4,10. Deportacje Asurbanipala. Tekst biblijny nie wspomina o deportacji, która miała miejsce w okresie panowania tego asyryjskiego króla. Jednak każdy z asyryjskich władców prowadził liczne kampanie w celu stłumienia buntu lub rozprawienia się z wrogimi koalicjantami (np. z uczestnikami buntu w Aszdod w 711 przed Chr., o którym wspomniano w Iz 20,1-4). Jest możliwe, że ekspedycja Asurbanipala przeciwko zbuntowanemu Babilonowi, podjęta w 648 przed Chr., objęła również zachodnie prowincje i doprowadziła do deportacji Izraelitów uczestniczących w powstaniu.

11 Oto odpis listu, który oni posłali do niego: Do króla Artakserksesa słudzy twoi, mężowie z Transeufratei. A teraz: 12 Niech król przyjmie do wiadomości, że Żydzi, którzy od ciebie wyszli i przybyli do nas, do Jerozolimy, odbudowują to buntownicze i niegodziwe miasto, naprawili mury i fundamenty domów są położone. 13 Otóż: Niech król przyjmie do wiadomości, że jeżeli to miasto będzie odbudowane, a mury jego naprawione, to oni podatku, daniny ani cła nie uiszczą i to w końcu królom przyniesie szkodę.

4,13 królom przyniesie szkodę. Za tekstem aram. W BJ: „mój król poniesie szkodę”.

14 Otóż: Ponieważ sól pałacu – to nasza sól i nie przystoi nam patrzeć na ograbianie króla, dlatego posyłamy królowi tę wiadomość. 15 Niech poszukają w kronikach twoich przodków, a znajdziesz to i przekonasz się, że to miasto jest miastem buntowniczym, które przynosi królom i prowincjom szkodę, a rozruchy wznieca się w nim od dawien dawna, dlatego zburzone zostało to miasto.

4,15. Charakter archiwów królewskich. Archiwa królewskie zawierały roczniki i kroniki. Królewskie annały prowadzono na całym Bliskim Wschodzie, najwięcej zachowanych pochodzi z połowy II tysiąclecia przed Chr. (roczniki królów Chetytów) oraz okresu od IX do VI w. przed Chr. (z Asyrii i Babilonu). Annały te mogły być prowadzone w formie królewskich inskrypcji ze szczegółowymi opisami kampanii wojennych. Oprócz tego istniały kroniki dworskie, zawierające informacje o najważniejszych wydarzeniach. Archeolodzy nie odnaleźli dotąd żadnych roczników perskich Achemenidów, chociaż wydaje się prawdopodobne, że administracja perska podejmowała wysiłki w celu zgromadzenia jak największej liczby dokumentów asyryjskich i babilońskich. Dawałoby im to wiedzę historyczną na temat ludów, którymi władali. Prośba o zbadanie królewskich archiwów wskazuje więc na wcześniejsze układy z Izraelem i Judą (szczególnie odnotowane w rocznikach Sargona II, Sennacheryba i Nabuchodonozora) oraz wydarzenia zapisane przez perskich pisarzy.

16 Powiadamiamy króla, że jeśli to miasto będzie odbudowane, a mury jego będą naprawione, wtedy w Transeufratei nic nie będzie twojego.

4,12-16. Charakter oskarżenia. Wzmianka o powracających wygnańcach mogła dotyczyć tych, którzy przybyli do Jerozolimy za panowania Cyrusa i Dariusza, lub tych, którzy pojawili się całkiem niedawno, w okresie, gdy na tronie zasiadał Artakserkses I. Zaniepokojenie urzędników odbudową miasta wynikało z faktu, że w przeszłości mieszkańcy Jerozolimy okazywali buntowniczą postawę i wzniecali niepokoje, mogli więc wywoływać rozruchy również w przyszłości. Możliwe, że źródłem prawdziwego zagrożenia był zbuntowany satrapa, Megabyzes (ok. 448 przed Chr.), który w Jerozolimie mógł znaleźć łatwego sprzymierzeńca. Oskarżenie o zatrzymanie podatków dorównywało przestępstwu zdrady stanu (podobne oskarżenie wysunięto pod adresem Ezechiasza w asyryjskich rocznikach Sennacheryba). Przedstawienie sytuacji w sposób przesadny mogło być fortelem dyplomatycznym, mającym na celu zwrócenie na oskarżającego uwagi króla i zmuszenie mieszkańców Jerozolimy, by przed rozpoczęciem budowy zwrócili się oficjalnie o pozwolenie do królewskich urzędników.

4,16. Transeufratea. Obszar rozciągający się na zachód od rzeki Eufrat, obejmujący Babilon (który był odrębną satrapią), stanowił dużą perską prowincję rządzoną przez namiestnika (satrapę) oraz podległych mu urzędników noszących tytuł pahat (zob. Tattenaj w Ezd 5,3) i królewskich inspektorów określanych mianem patifrasa. Każda satrapia składała się z mniejszych jednostek administracyjnych, takich jak Jehud, które miały własnych rządców wyznaczonych przez króla.

Decyzja negatywna i jej wykonanie

17 Król przysłał takie rozstrzygnięcie: Komendantowi Rechumowi, pisarzowi Szimszajowi i pozostałym ich towarzyszom, którzy mieszkają w Samarii i w pozostałych krainach transeufratejskich, pozdrowienie. A teraz: 18 Dokument, który nam przysłaliście, został przede mną w przekładzie odczytany.

4,18. W jakim przekładzie. Chociaż w korespondencji dyplomatycznej (notach, traktatach) posługiwano się językiem aramejskim, oficjalnym językiem na dworze Artakserksesa był perski. Dlatego podczas odczytywania listu Artakserksesowi pisarz musiał tłumaczyć pismo z języka aramejskiego na perski.

19 Przeze mnie został wydany rozkaz, by szukano. I znaleziono, że to miasto od dawien dawna powstaje przeciwko królom oraz że wzniecane są w nim bunt i rozruchy. 20 A królowie potężni panowali nad Jerozolimą i rządzili całą Transeufrateą, i odstawiano im podatek, daninę i cło.

4,20 Świadomie przesadzona aluzja do państwa Dawida i Salomona.

21 Zatem wydajcie zarządzenie, by powstrzymać tych ludzi: to miasto nie ma być odbudowane, dopóki taki rozkaz nie będzie wydany przeze mnie. 22 A strzeżcie się, by nie dopuścić się w tym zaniedbania, żeby nie wzrosła strata na szkodę królów. 

23 Wtedy, skoro odpis dokumentu króla Artakserksesa został przeczytany przed komendantem Rechumem, pisarzem Szimszajem i ich towarzyszami, poszli oni pośpiesznie do Żydów w Jerozolimie, by pod groźbą użycia siły zakazać im dalszej pracy. Ne 1,3

4,23 przed komendantem. BJ: „przed namiestnikiem” (por. w. 8). Tytuł ten pojawia się w jednym rkpsie hebr., w rkpsach grec. i w przekładzie syr. W tekście aram. pominięty.

DALSZA BUDOWA ŚWIĄTYNI

24 Już kiedyś stanęła praca nad domem Bożym w Jerozolimie i przerwano ją aż do drugiego roku panowania Dariusza, króla perskiego.

4,24 Już kiedyś. Według tekstu aram. W BJ: „w taki sposób”, na zasadzie domysłu.

— Tym wierszem redaktor nawiązał do 4,5.

4,24. Drugi rok panowania Dariusza. Autor podejmuje na nowo przerwaną narrację po dygresji na temat wznoszenia systemu murów, nawiązując do panowania Dariusza i podjęcia prac przy odbudowie świątyni w Jerozolimie. Drugi rok panowania Dariusza przypadał w 520 lub na początku 519 przed Chr. W tym czasie ucichły już spory wokół objęcia przez niego tronu po śmierci Kambyzesa, mógł też powrócić do takich spraw jak odbudowa świątyni w Jerozolimie.

Ezd 5

1 Wtedy Aggeusz i Zachariasz, syn Iddo, prorocy, ogłosili Żydom w Judzie i w Jerozolimie proroctwo w imieniu Boga Izraela, który nad nimi czuwał.

5,1. Aggeusz. Wśród wygnańców, którzy powrócili do Jerozolimy, znajdowali się prorocy Aggeusz i Zachariasz. Obaj byli wyrazicielami żarliwych nadziei mesjańskich związanych z postacią Zorobabela i jego przywództwem. Obaj wzywali też do odbudowania świątyni w Jerozolimie. Aggeusz ganił to, że powracający ludzie cały swój czas i energię poświęcali na odbudowanie własnego życia i domów, zaniedbując świątynię (Ag 1,2-11). Imię Aggeusz pojawia się kilkakrotnie w papirusie z Elefantyny (dokumentu o ponad sto lat późniejszego) - dowodzi to tylko tego, że było ono powszechnie używane w tym okresie.

5,1. Zachariasz. Imię Zachariasz, „Jahwe pamięta”, było rozpowszechnione w okresie wygnania i po powrocie Izraelitów z Babilonu. Ten działający w VI w. przed Chr. prorok uważany jest za członka ważnej rodziny kapłańskiej wywodzącej się od Iddo (zob. Za 1,1). Jego przesłanie, podobnie jak przesłanie Aggeusza, nawoływało do odbudowy świątyni w Jerozolimie, wzywało jednak również do wzmocnienia politycznej roli arcykapłana, działającego obok wyznaczonego przez Persów namiestnika prowincji Jehud.

2 Zatem Zorobabel, syn Szealtiela, i Jozue, syn Josadaka, zabrali się do budowy domu Bożego w Jerozolimie, a z nimi byli prorocy Boga, którzy ich zachęcali. Ag 1,14-2,9; Za 4,9

3 Wówczas przyszli do nich Tattenaj, namiestnik Transeufratei, i Sztarboznaj oraz ich towarzysze i tak im powiedzieli: Kto wam kazał dom ten budować i to oszalowanie wykończyć?

5,3. Tattenaj, namiestnik Transeufratei. Tattenaj pełnił urząd pahat lub pehu podlegającego władzy satrapy Usztannu. Według źródeł babilońskich datowanych na 502 przed Chr. został on później ustanowiony satrapą. Jako urzędnik lokalny odpowiadał za nadzór nad odbudową świątyni, zwrócił się też z zapytaniem do Dariusza, czy działalność ta jest legalna. Po otrzymaniu potwierdzenia dowiódł, że jest sprawnym urzędnikiem, pilnie wypełniając królewskie rozkazy (Ezd 6,13).

5,3. Sztarboznaj. Jeśli jest to imię własne, nosił je jeden ze współpracowników Tattenaja (być może pisarz), który uczestniczył w zbadaniu postępu prac przy odbudowie świątyni w Jerozolimie. Możliwe też, że nie jest to imię własne, lecz tytuł Tattenaja, który znaczył „główny urzędnik kanclerski”.

4 Następnie tak ich pytali: Jak się nazywają ludzie, którzy wznoszą tę budowlę? 5 Ale oko Boga ich czuwało nad starszyzną żydowską, tak że ich tamci od budowania nie powstrzymali, aż doszło doniesienie do Dariusza i doręczono im dokument w tej sprawie.

Donos do Dariusza

6 Odpis listu, który Tattenaj, namiestnik Transeufratei, i Sztarboznaj oraz towarzysze jego, Persowie w Transeufratei, posłali do króla Dariusza. 7 Posłali do niego doniesienie, w którym tak było napisane: Królowi Dariuszowi – pełnego szczęścia! 8 Niech król przyjmie do wiadomości, że udaliśmy się do domu Boga wielkiego w krainie judzkiej. Jest on odbudowywany z kamienia ciosowego i drewnem okłada się ściany. Ta robota jest starannie wykonywana i posuwa się naprzód.

5,8. Duże kamienie ciosowe i drewniane fragmenty murów. Istnieją rozbieżne opinie w sprawie znaczenia aramejskiego słowa przetłumaczonego jako „duże kamienie” [BT: „kamienie ciosowe”]. Zdaniem niektórych komentatorów jest ono związane z rdzeniem oznaczającym „toczenie”, przypuszczają więc, że owe duże kamienne bloki były w taki sposób ciosane, by można je było zatoczyć na miejsce, w którym nadawano im ostateczny kształt. Inni wskazują na akadyjską frazę aban galala, która oznacza kostkę budowlaną. Elementy drewniane mogły zabezpieczać przed skutkami trzęsienia ziemi lub stanowić naśladownictwo stylu świątyni Salomona (zob. komentarz do 1 Krl 6,36).

9 Wtedy zapytaliśmy owych starszych, mówiąc do nich tak: Kto wam kazał dom ten budować i to oszalowanie wykończyć? 10 Również pytaliśmy ich o ich imiona, by cię powiadomić. Toteż podajemy imiona mężów stojących na ich czele. 11 I odpowiedzieli nam w sposób następujący: My jesteśmy sługami Boga nieba i ziemi i odbudowujemy dom, który – niegdyś wzniesiony – stał przez wiele lat, a wielki król izraelski zbudował go i wykończył. 12 Ponieważ jednak przodkowie nasi rozgniewali Boga niebios, wydał ich Chaldejczykowi Nabuchodonozorowi, królowi babilońskiemu. On zburzył ten dom, a lud uprowadził do Babilonu.

5,12. Bóg niebios. Zob. komentarz do Ezd 1,2.

5,12. Zniszczenie świątyni w Jerozolimie przez Nabuchodonozora. Interesujące jest porównanie argumentów, których użyli starsi, wzywając do odbudowy świątyni w Jerozolimie, z tymi, na które powołano się w liście z Elefantyny, prosząc o zgodę na odbudowanie zniszczonej świątyni, która znajdowała się w egipskiej kolonii wojskowej ok. 400 przed Chr. W obydwu przypadkach wzywa się „Boga niebios” oraz przytacza argumenty historyczne. W Księdze Ezdrasza winę za zniszczenie świątyni przez Babilończyków złożono na barki ludu Judy oraz wskazano na potrzebę pewnego okresu oczyszczenia (zob. Jr 25,8-14). Perski król pełnił teraz rolę narzędzia religijnego odnowienia, podobnie jak jego poprzednik Cyrus (zob. Iz 45,1-3).

13 Ale w pierwszym roku [panowania] Cyrusa, króla babilońskiego, kazał ten król odbudować ten dom Boży. 14 Również co do złotych i srebrnych sprzętów domu Bożego, które Nabuchodonozor zabrał ze świątyni w Jerozolimie i przeniósł do świątyni w Babilonie, to król Cyrus wydobył je ze świątyni w Babilonie i wręczył pewnemu mężowi, imieniem Szeszbassar, którego ustanowił namiestnikiem

5,14. Szeszbassar. Zob. komentarz do Ezd 1,11.

15 i któremu rzekł: Weź te sprzęty; idź złożyć je w świątyni w Jerozolimie, a dom Boży ma być odbudowany na dawnym miejscu. 16 Zatem ów Szeszbassar przyszedł i położył fundamenty domu Bożego w Jerozolimie. Odtąd aż do dziś buduje się go, lecz jeszcze nie jest on ukończony.

5,16 Odtąd aż do dziś buduje się go. Wywód starszyzny naumyślnie upiększa rzeczywistość (por. 4,1-5.23-24), by nie dopuścić do przedawnienia prawa udzielonego w 538 r.

17 A teraz: Jeśli się królowi podoba, niech przeprowadzą poszukiwania w skarbcach królewskich, tamże w Babilonie: czy rzeczywiście został przez króla Cyrusa wydany rozkaz odbudowy tego domu Bożego w Jerozolimie, a rozstrzygnięcie królewskie w tej sprawie niech nam przyślą.

Ezd 6

Odszukanie dokumentu z czasów Cyrusa

1 Wtedy król Dariusz kazał szukać w babilońskiej bibliotece, w której przechowuje się też skarby. Ezd 1,4+

6,1 Babilonia może tu ogólnie oznaczać państwo perskie (por.: „Cyrusa, króla babilońskiego” w 5,13). Król rezydował na zmianę w Babilonie, w Suzie i w Ekbatanie, gdzie znaleziono edykt (w. 2).

6,1. Babilońska biblioteka, w której przechowywano skarby. Zob. komentarz do Ezd 4,15 na temat archiwów imperium perskiego. Za panowania Dariusza Babilon pozostawał stolicą satrapii Transeufratei, mógł być więc miejscem, w którym przechowywano wszystkie dokumenty dotyczące prowincji. Wiele dokumentów zapisano na glinianych tabliczkach lub cylindrach, chociaż niektóre mogły zostać sporządzone na papirusie i zwojach skóry.

2 I znaleziono w Ekbatanie, twierdzy w prowincji Medii, pewien zwój, w którym tak było napisane:

6,2. Twierdza w Ekbatanie. Do 550 przed Chr. Ekbatana była stolicą państwa Medów. Ekbatana znajdowała się w paśmie Zagros w północno-zachodnim Iranie, u stóp góry Orontes. Po zdobyciu miasta przez Cyrusa stało się ono letnią siedzibą perskich królów, którzy przenosili czasowo stolicę z Suzy do Ekbatany, by wykorzystać jej sprzyjający klimat. Poszukiwania dokumentów związanych z kontaktami Cyrusa z Izraelitami rozpoczęto w archiwum królewskim, gdy nie odnaleziono żadnych tekstów w archiwum regionalnym w Babilonie. Na obszarze imperium perskiego szeroko rozpowszechnione były skórzane zwoje, na których sporządzano tego rodzaju dokumenty.

3 W roku pierwszym [panowania] króla Cyrusa tenże król wydał taki rozkaz: Sprawa domu Bożego w Jerozolimie: Dom ten ma być odbudowany jako miejsce dla składających Bogu żertwy krwawe i ofiary spalane. Długość jego – sześćdziesiąt łokci, szerokość jego – dwadzieścia łokci, wysokość jego – trzydzieści łokci;

6,3 Tekst zniszczony. W rzeczywistości nie została w nim podana długość, a inne miary są nieprawdopodobne. BJ: „Jego wysokość będzie sześćdziesiąt łokci, jego szerokość sześćdziesiąt łokci”, za tekstem aram.

6,3. Wymiary. Ogólnie sądzi się, że wymiary te zostały błędnie podane przez pisarza, bowiem świątynia Salomona miała jedynie 60 łokci długości, 20 łokci szerokości i 30 łokci wysokości. Ponieważ nowa świątynia miała zostać wzniesiona na fundamentach starej, można sądzić, iż miała podobne wymiary. Inną możliwością jest, że liczby podane w tekście dekretu stanowią wymiary idealne lub maksymalne. Interesujące jest to, że Cyrus i Dariusz okazywali tak silne zainteresowanie wspieraniem budowy świątyni, bowiem nie ma dowodów (w literaturze ani w archeologii), by świątynie odgrywały znaczącą role w zoroastryzmie, głównej religii w Persji Achemenidów. Również Herodot zwraca uwagę na brak świątyń w perskich praktykach religijnych.

4 układów z kamienia ciosowego – trzy, i z drewna – układ jeden. Koszty będą pokryte ze skarbu królewskiego.

6,4 Por. 5,8. W taki sam sposób budowano gmachy Salomonowe (1 Krl 7,9-12).

5 Również złote i srebrne sprzęty domu Bożego, które Nabuchodonozor zabrał ze świątyni w Jerozolimie i przeniósł do Babilonu, zwróci się, tak że one powrócą na dawne miejsce do świątyni w Jerozolimie i będą złożone w domu Bożym.

6,5 one powrócą. BJ: „wszystko powróci”, na zasadzie domysłu.

— będą złożone. Według przekładów starożytnych. Tekst aram.: „złożysz je”.

Decyzja przychylna i jej wykonanie

6 Zatem Tattenaju, namiestniku Transeufratei, Sztarboznaju, wraz z waszymi towarzyszami perskimi w Transeufratei – trzymajcie się z dala od tego miejsca! 7 Pozwólcie namiestnikowi Żydów i starszyźnie żydowskiej pracować nad tym domem Bożym. Niech odbudują ten dom Boży na dawnym miejscu.

6,7 namiestnikowi Żydów. Według tekstu aram. W BJ: „namiestnikowi Judei”, według 3 Ezd 6,22.

6,7. Niech odbudują ten dom Boży na dawnym miejscu. Jednym z przedsięwzięć najczęściej opisywanych w mezopotamskich annałach królewskich było odnawianie świątyń (na przykład, przez Ur-Nammu z Ur III oraz króla Kassytów, Kurigalzu). Po zlokalizowaniu świętej przestrzeni i wykorzystaniu jej do celów religijnych, ważne było, aby była ona stale używana. Dlatego królowie tacy jak Cyrus mogli oczekiwać, że jedynym miejscem nadającym się na wzniesienie nowej świątyni są fundamenty starej (zob. komentarz do Ezd 3,3 i 3,10). Praktyka ta wyjaśnia również, dlaczego zwycięskie narody lub religie wznosiły swoje miejsca kultu w miejscach dawnych świątyń i kościołów.

8 Wydaję rozporządzenie, jak macie się odnosić do owej starszyzny żydowskiej przy budowie tego domu Bożego, mianowicie: z dochodów królewskich, płynących z podatku Transeufratei, dokładnie i bez przerwy mają być owym mężom wypłacane koszty.

6,8. Pokrycie kosztów z królewskiego skarbca. Podanie wymiarów odnowionej świątyni (zob. w. 3) wskazuje na troskę władz perskich, by koszty nie przekroczyły określonego poziomu. Możliwe, że satrapii Transeufratei nakazano ściągnięcie specjalnego podatku lub daniny w celu sfinansowania odbudowy. Fundusze te wysyłano jednak najpierw do centralnego skarbca, skąd rozdzielano je wedle potrzeby wykonawcom prac w Jerozolimie. Przedsięwzięcie to zostało również oficjalnie zaaprobowane, umieszczono je bowiem w królewskim budżecie. Cylinder Cyrusa (zob. komentarz do Ezd 1,2-4) nie wypowiada się jednoznacznie na temat stopnia, w jakim skarbiec królewski partycypował w finansowaniu prac budowlanych, o których tutaj wspomniano, chociaż badania archeologiczne na terenie Babilonii doprowadziły do odkrycia cegieł podobnych to tych, których użyto do odbudowy świątyni, z pieczęcią zawierającą imię Cyrusa. Wskazuje to, że przedsięwzięcie w Jerozolimie było finansowane z królewskiego skarbca.

9 A jeśli potrzeba też cielców, baranów i jagniąt na całopalenia dla Boga niebios – oprócz pszenicy, soli, wina i oliwy – według żądania kapłanów w Jerozolimie, ma im to być bez uchybień co dzień dostarczane, 

10 aby oni składali ofiary miłe Bogu niebios i modlili się za życie króla i jego synów. 1Tm 2,2

6,10 W Biblii jest zalecana modlitwa za władców pogańskich (por. Jr 29,7; Ba 1,10-11; 1 Mch 7,33). Taki sam lojalizm występuje w Rz 13,1-7; 1 Tm 2,2; 1 P 2,13-17.

6,9-10. Wykorzystanie darów przekazanych na ofiary. Hojność Dariusza znajduje odzwierciedlenie w inskrypcjach rozsianych po całym obszarze jego imperium. Egipcjanie, którzy czerpali korzyści z jego wspaniałomyślności, nazywali go „przyjacielem wszystkich bogów”. Zwierzęta, o których wspomniano w tekście, były przeznaczone na ofiary całopalne (zob. komentarz do Kpł 1,3-4). Racje mąki, soli, wina i oliwy mogły zostać rozdzielone między kapłanów i robotników pracujących przy budowie, podano bowiem dzienne porcje. Mogły też zostać wykorzystane w celach ofiarnych. Ofiary pokarmowe (z oliwy i kaszy manny/mąki) często towarzyszyły innym ofiarom. Część składników przekazywano wówczas wykonującemu obrzęd kapłanowi (na temat użycia mąki, oliwy i soli do przygotowania ofiar zob. komentarz do Kpł 2). Na temat wykorzystania wina w libacjach zob. komentarz do Kpł 23,12-13. Józef Flawiusz podaje ilość środków przekazanych na odbudowę świątyni oraz podobne składniki ofiar zaoferowane Żydom kilka wieków później przez Antiocha Wielkiego.

6,10. Modlitwa o pomyślność króla. Podobną prośbę można znaleźć na Cylindrze Cyrusa. Prosi się tam bogów i przypuszczalnie ich czcicieli, by „polecili” Cyrusa i jego syna Mardukowi - niech obdarzy ich „długim życiem”. Chociaż słowa te mogą być wyrazem pragnienia otrzymania boskiego błogosławieństwa, mogą również stanowić próbę zapobieżenia prośbom, by bogowie odsunęli Cyrusa od władzy lub rzucili na niego klątwę. Herodot pisze, że modlitwy za króla towarzyszyły wszystkim ofiarom, które wówczas składano. Autorzy papirusu z Elefantyny obiecują modlitwę w intencji perskiego urzędnika, jeśli ten pomoże im w odbudowie zniszczonej świątyni. Dowodem, że dekrety sporządzano czasami w celu ukazania króla jako człowieka mądrego i okazującego zainteresowanie praktykami religijnymi wykonywanymi przez poddanych, może być Karta Ksantosa. Ten dokument pochodzący z Lycji (w dzisiejszej Turcji), datowany ok. 358 przed Chr., stanowi formalny wyraz perskiego poparcia dla sprawowanego tam kultu. Pojawiają się w nim również elementy poruszane w omawianym fragmencie.

11 I wydaję rozporządzenie: Jeśli ktoś przekroczy ten rozkaz, to z domu jego wyrwana będzie belka, a on zawiśnie do niej przybity, dom zaś jego z tego powodu będzie zamieniony w rumowisko.

6,11. Kara za nieposłuszeństwo. Traktaty i dekrety królewskie kończyły się zwykle przekleństwem lub groźbą kary za okazanie nieposłuszeństwa zawartym w nich nakazom. Z podaną groźbą można porównać przekleństwo, rzucone przez Jozuego na człowieka, który odbuduje Jerycho, lub przekleństwo rzucone na księcia, który odważy się usunąć bramę ustawioną przez króla Karatepe, Azitawada. Podobne stwierdzenie pojawia się też w epilogu Kodeksu Hammurabiego. Wzywa ono przyszłych władców, by postępowali sprawiedliwie lub przygotowali się na przekleństwo bogów. Kara wbicia na pal została ukazana na asyryjskich reliefach przedstawiających Lakisz. Wspomina się o niej również w kilku archiwach królewskich. Starożytni wbijali na pal zwłoki przestępców, aby wystawić je na widok publiczny. Zwyczaj ten był znany w Persji, czego dowodem może być egzekucja Amestris z Ina-ros (przywódczyni buntu w Libanie) za panowania jej syna, Artakserksesa. Skazańcom odmawiano udzielenia pochówku, ich ciałami karmiły się ptaki i owady. Jedno z przekleństw pojawiających się na inskrypcjach Dariusza brzmi: „Jeśli wymażesz te słowa, Ahura Mazda zgładzi ciebie i zniszczy twój dom”. Inne głosi: „Niech Ahura Mazda zniszczy wszystko, co zbudujesz”.

12 A Bóg, który tam zgotował przybytek dla imienia swego, niech zniszczy każdego króla i naród, który by się ośmielił przeciwdziałać, burząc ten dom Boży w Jerozolimie. Ja, Dariusz, wydałem ten rozkaz: niech będzie on dokładnie wykonany.

6,12. Przekleństwo wypowiadane w imieniu lokalnego bóstwa. Ponieważ wielu starożytnych wierzyło, że bogowie mają określone geograficznie pole działania, związane z konkretnymi miejscami i ludami, sprawy lokalne przekazywali lokalnym bogom, do których .jurysdykcji” należały.

13 Wtedy dokładnie tak, jak zarządził król Dariusz, postąpili Tattenaj, namiestnik Transeufratei, Sztarboznaj i ich towarzysze. 14 A starszyzna żydowska budowała z powodzeniem dzięki proroctwu Aggeusza, proroka, i Zachariasza, syna Iddo, i doprowadzili budowę do skutku, zgodnie z rozkazem Boga Izraela i z rozporządzeniem Cyrusa i Dariusza oraz Artakserksesa, króla perskiego.

6,14 oraz Artakserksesa, króla perskiego. Za tekstem aram. W BJ pominięte jako dodatek.

15 I dom ten był gotowy na dwudziesty trzeci dzień miesiąca Adar – był to rok szósty panowania króla Dariusza.

6,15 dwudziesty trzeci dzień. Za 3 Ezd 7,5. Tekst aram.: „trzeci dzień”.

— Jest to 1 kwietnia 515 r. Ta świątynia, przebudowana przez Heroda Wielkiego (por. J 2,20+), będzie służyć przez pięćset osiemdziesiąt pięć lat. Zniszczy ją Tytus w 70 r. po Chr.

6,15. Data zakończenia odbudowy. Takie ważne wydarzenie, jakim było zakończenie odbudowy drugiej świątyni, wymagało starannego odnotowania. Data podana w tekście umieszcza je w dwunastym miesiącu kalendarza babilońskiego (adar), przypadającym w lutym-marcu. Szóstym rokiem panowania Dariusza był 515 przed Chr., zaś trzeci dzień miesiąca adar dopełniał datę: 12 III 515 przed Chr. Należy dodać, że Księga Ezdrasza i Józef Flawiusz umieszczają to wydarzenie w dwudziestym trzecim dniu miesiąca adar. Niektórzy badacze preferują tę datę, ponieważ dzień trzeci przypadał w szabat.

Poświęcenie świątyni

16 I Izraelici: kapłani, lewici i reszta wysiedleńców radośnie obchodzili poświęcenie tego domu Bożego.

6,16 To jest owa Reszta oszczędzona przez Boga, która powróciła z wygnania (por. przyp. 1,4).

17 I na poświęcenie tego domu Bożego ofiarowali: sto cielców, dwieście baranów, czterysta jagniąt, a jako ofiarę przebłagalną za całego Izraela – dwanaście kozłów według liczby pokoleń izraelskich.

6,17. Porównanie ofiar poświęcenia z opisanymi w Pierwszej Księdze Królewskiej. Zob. komentarz do 2 Krn 7,5-7 na temat czynności związanych z poświęceniem świątyni Salomona. Liczba zwierząt ofiarnych złożonych w ofierze podczas uroczystości poświęcenia drugiej świątyni była znacznie mniejsza niż w czasach Salomona (1 Krl 8,63): 22 000 w porównaniu ze 100 cielcami; 120 000 owiec w porównaniu z 200 baranami i 400 jagniętami. Jako ofiarę przebłagalną złożono 12 kozłów zgodnie z rytuałem kapłańskim (Kpł 4,22-26; Kpł 4,13-32), co odpowiada dążeniu Ezdrasza, by odnowić ideę federacji dwunastu pokoleń, zrodzoną na nowo w wyniku doświadczenia wygnania, i przygotować lud do ponownego nawiązania przymierza z Jahwe w Judzie i Jerozolimie.

18 I do służby Bożej w Jerozolimie ustanowili kapłanów według ich oddziałów, a lewitów według ich grup, zgodnie z przepisem księgi Mojżeszowej.

6,18 do służby Bożej. Tak tekst aram. i grec. W BJ: „do służby świątyni Bożej”, za grec. według recenzji Lucjana i przekładu syr.

— Tutaj kończy się dokument aram. Kronikarz dopisał od siebie w. 19-22.

Pascha

19 Czternastego dnia miesiąca pierwszego wysiedleńcy obchodzili Paschę.

6,19. Święto Paschy. Od czasu Jozjasza (ponad trzysta lat wcześniej; zob. komentarz do 2 Krn 35,18) nie było wzmianki o obchodach Święta Paschy. Rytuał ten, nawiązujący do ucieczki z niewoli doświadczonej przez wygnańców i stanowiący element odnowienia społeczności żydowskiej w Judzie (zob. komentarz do Wj 12,1-28), musiał zostać teraz przywrócony. Data czternastego nisan (pierwszy miesiąc) oparta jest na kalendarzu religijnym (Wj 12,2-6; Kpł 23,5). Należy zwrócić uwagę na wcześniejsze obchody Święta Paschy związane z oczyszczeniem lub odnowieniem świątyni (zob. komentarz do 2 Krn 30).

20 Lewici bowiem jak jeden mąż oczyścili się; wszyscy oni byli teraz czyści i zabili [baranki na Paschę] dla wszystkich wysiedleńców, dla braci swoich, kapłanów, i dla siebie. Wj 12,1

6,20 Na początku wiersza w tekście hebr. dodano: „Kapłani i”, por. jednak koniec wiersza.

— Zgodnie z ideami kronikarza ofiarę paschalną zabijają lewici (por. 2 Krn 35,6.11), nie było to jednak przewidziane w rytuale (Pwt 16,2; Wj 12,6), a w epoce NT wierni sami zabijali swoje zwierzęta ofiarne.

21 I spożyli paschę Izraelici, którzy wrócili z wygnania, oraz wszyscy, którzy od nieczystości narodów tego kraju odwrócili się ku nim, by szukać Pana, Boga Izraela.

6,21 paschę. Za grec. W tekście hebr. pominięte.

6,21. Oddzieleni od nieczystych pogan. Tę grupę osób można rozumieć na kilka sposobów. Możliwe, że stanowili oni resztę mieszkańców Północnego Królestwa lub tych obywateli Judy, którzy nie zostali uprowadzeni na wygnanie (zob. 2 Krn 30,17-21). Ich kontakt, w okresie babilońskiego wygnania, z nie-Izraelitami mógł być postrzegany jako skalanie, od którego teraz chcieli się świadomie odciąć. Możliwe też, że w uroczystościach Święta Paschy, podobnie jak w Wj 12,48, brali udział prozelici (gerim), który nawrócili się na wyłączny kult Jahwe.

22 I przez siedem dni radośnie obchodzili Święto Przaśników, gdyż Pan rozradował ich, zwracając serce króla Aszszuru ku nim, by ich wspierał przy pracy około domu Boga, Boga Izraela.

6,22. Święto Przaśników. Zob. komentarz do Wj 12,14-20 oraz Kpł 23,6-8. Ponieważ obchody tego święta były połączone z uroczystościami Święta Paschy za panowania Ezechiasza (2 Krn 30,13) i Jozjasza (2 Krn 35,16-17), połączenie obydwu obchodów i tym razem wydawało się słuszne. Radość ludu towarzysząca siedmiodniowym obchodom łączyła się z działaniem Boga, który „zwrócił ku nim serce króla Aszszuru” (symbol perskich władców Mezopotamii), dzięki czemu odnowienie świątyni stało się możliwe.

Ezd 7

DZIAŁALNOŚĆ EZDRASZA

Powrót Ezdrasza do ojczyzny

1 Po tych wydarzeniach wystąpił za panowania Artakserksesa, króla perskiego, Ezdrasz, syn Serajasza, syna Azariasza, syna Chilkiasza,

7,1-11 Te wiersze pochodzą od kronikarza, który wykorzystuje w nich raport Ezdrasza (zob. Wstęp s. 442-443).

2 syna Szalluma, syna Sadoka, syna Achituba, 3 syna Amariasza, syna Azariasza, syna Jochanana, syna Azariasza, syna Achimaasa, syna Sadoka, syna Achituba, syna Amariasza, syna Merajota, 4 syna Zerachiasza, syna Uzzjego, syna Bukkiego, 5 syna Abiszuy, syna Pinchasa, syna Eleazara, syna Aarona, arcykapłana.

7,5 Genealogia Ezdrasza odpowiada trosce wygnańców, by kapłani mogli się wykazać czystą i pewną linią genealogiczną (2,62; 8,2), została ona jednak niewątpliwie rozwinięta przez kronikarza na podstawie 1 Krn 5,28n.

7,1-5. Pochodzenie Ezdrasza. Bardzo ważne było przekonanie, że Ezdrasz ma odpowiednie kwalifikacje do wykonania swojej misji, oraz by jego działania uznano za obowiązujące prawo. W przeciwieństwie do Jozuego (zob. komentarz do Ezd 3,2) nie sugeruje się, że Ezdrasz był arcykapłanem, jednak pochodzenie od Aarona, czym mógł się poszczycić (Ezdrasza oddzielało od Aarona jedynie szesnaście pokoleń; zob. 1 Krn 6,5-53, gdzie podano pełną listę), wskazywało, że zalicza się do ważnego rodu. Z tekstu wynika, że Ezdrasz był też potomkiem Serajasza, który pełnił urząd arcykapłana w okresie zniszczenia świątyni w 586 przed Chr. Ponieważ nie wymieniono Jozuego w rodowodzie Ezdrasza, prawdopodobne jest, że należał on do innej gałęzi linii Serajasza lub wywodził się od innej osoby o tym samym imieniu (było ono powszechnie używane w tym okresie).

6 Ten to Ezdrasz wyszedł z Babilonu; a był on uczonym, biegłym w Prawie Mojżeszowym, które nadał Pan, Bóg Izraela. A ponieważ ręka Pana, Boga jego, była nad nim, spełnił król wszelkie jego życzenia. Ezd 7,28; Ezd 8,18; Ne 2,8; Ne 2,18

7,6 był on uczonym. BJ: „był on pisarzem” (por. Ps 45,2). Umiejętność pisania sprawiała, że byli urzędnikami na dworach wschodnich, stąd też tytuł „pisarz” w w. 11 i 21 określa Ezdrasza jako swego rodzaju sekretarza do spraw żydowskich na dworze perskim. Kronikarz jednak skomentował ten jego oficjalny tytuł według tego, co rzeczywiście robił on w Jerozolimie (Ne 8,8+): a więc pisarz to ten, kto czyta, tłumaczy i wyjaśnia Prawo ludowi Izraela. Ezdrasz zapoczątkowuje ten rodzaj działalności, która po wygnaniu okaże się tak płodna i której kontynuatorami będą „uczeni w Piśmie” (grammateis) z czasów Jezusa.

7 Wyszła również w siódmym roku [panowania] króla Artakserksesa gromada Izraelitów, kapłanów, lewitów, śpiewaków, odźwiernych i niewolników świątynnych do Jerozolimy. 8 I przybył Ezdrasz do Jerozolimy w miesiącu piątym – był to siódmy rok [panowania] tego króla:

7,1,7-8. Chronologia. Jeśli wydarzenia te miały miejsce za panowania Artakserksesa I, siódmy rok przypadałby w 458 przed Chr. Jest to niemal sześćdziesiąt lat od czasu wydarzeń opisanych w Ezd 6,19-22. Jako datę wyjścia grupy Izraelitów podano pierwszy dzień miesiąca nisan (8 kwietnia). Mieli oni przybyć do Jerozolimy pierwszego dnia miesiąca ab, piątego miesiąca w roku (4 sierpnia). Ten okres roku, od wiosny do połowy lata, jest suchy i gorący. Podróżujący musieliby obrać drogę północną, omijającą pustynię, oraz dokładnie zaplanować wędrówkę, aby zapewnić sobie wystarczającą ilość wody.

7,8. Podróż trwająca cztery miesiące. Jak to często bywa, nie opisano tutaj wydarzeń, które rozegrały się w czasie długiej podróży (zob. Rdz 12,1-9). Ponieważ Izraelici wyruszyli w kwietniu i dotarli na miejsce na początku sierpnia, ich wędrówka przebiegała w suchym i gorącym klimacie. Najprawdopodobniej szli północnym szlakiem karawan (liczącym ok. 1450 km), wiodącym w rejon Eufratu, być może skręcając na zachód do Mari, przechodząc Tadmor, a następnie zwracając się na południowy zachód do Damaszku, stamtąd zaś do Palestyny. Zważywszy na wielkość grupy, w której skład wchodziły całe rodziny, w ciągu dnia przebywali przeciętnie 16 km.

9 albowiem pierwszego dnia miesiąca pierwszego nastąpił początek podróży z Babilonu, a pierwszego dnia miesiąca piątego przybył Ezdrasz do Jerozolimy, ponieważ łaskawa ręka Boga jego była nad nim. 10 Ezdrasz bowiem postanowił w sercu badać i wykonywać Prawo Pańskie oraz uczyć w Izraelu ustaw i ładu.

Pełnomocnictwa Ezdrasza

11 A oto odpis dokumentu, który król Artakserkses wręczył Ezdraszowi, kapłanowi i uczonemu, znawcy słów przykazań Pana i Jego ustaw dla Izraela.

7,11-26 Trzy rzeczy są do odnotowania w tym dokumencie: a) pozwolenie, aby osiedlili się w Judei Żydzi mieszkający w Babilonii (w. 13); b) podniesienie Prawa Mojżeszowego do rangi prawa państwowego (w. 25-26): na jego podstawie będzie sprawowana kontrola nad wspólnotą palestyńską (w. 14) i nad innymi wspólnotami żydowskimi w Transeufratei (w. 25); to Prawo ma moc obowiązującą (w. 26); c) dyspozycje finansowe (w. 15-20). Na temat polityki religijnej królów perskich por. 1,2+.

12 Artakserkses, król królów, Ezdraszowi, kapłanowi, znawcy Prawa Boga niebios. Załatwiono. A teraz: Ezd 1,2+

7,12 W. 12-26 są napisane po aram.

— Załatwiono. Według tekstu aram. Może jest to formuła stwierdzająca oficjalne ogłoszenie i niezmienność dokumentu. 3 Ezd 8,9 i przekład syr.: „pozdrowienie”, „pokój”. W BJ tłumaczenie hipotetyczne: „Ezdraszowi... pokój niech będzie doskonały”.

7,6-12. Wykształcenie Ezdrasza. Ezdrasz miał wiele umiejętności, większość z nich koncentrowała się jednak wokół jego działalności pisarza i nauczyciela prawa Boga niebios. Jako pisarz Ezdrasz był przypuszczalnie członkiem perskiej biurokracji. Na Bliskim Wschodzie powszechnym zjawiskiem było zatrudnianie ludzi wykształconych, nie tylko na stanowiskach sekretarzy i urzędników, lecz także jako dyplomatów i prawników. Interpretowali oni dokumenty ludów poddanych i sojuszników. Wysyłano ich też w misje rozpoznawcze, by pomogli królowi i jego doradcom w podejmowaniu decyzji (na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Ne 8,1). Wśród przykładów wymienić można Ahikara, asyryjskiego pisarza z VII w. przed Chr., oraz opis zawodu pisarza w Satyrze na rzemiosła, egipskim utworze z okresu Średniego Państwa. Pochwalono w niej to zajęcie jako godne i dostarczające korzyści znacznie przekraczających te, które płyną z innych umiejętności.

13 Przeze mnie został wydany rozkaz: Każdy z narodu izraelskiego, z kapłanów jego i lewitów w moim państwie, kto ma zamiar iść z tobą do Jerozolimy, niech idzie. 14 Albowiem przez króla i jego siedmiu radców jesteś wysłany, by na podstawie Prawa Boga twego, które posiadasz, zbadać stosunki w Judzie i w Jerozolimie

7,14. Siedmiu doradców królewskich. Z informacji zawartych w Est 1,14 oraz z przekazów starożytnych historyków Ksenofonta i Herodota wiemy, że perscy królowie przy podejmowaniu decyzji korzystali z pomocy grupy siedmiu książąt lub doradców wchodzących w skład ich tajnej rady. Naturalne było, że misja rozpoznawcza, podobna do zleconej Ezdraszowi, wykonywana była w imieniu króla oraz jego doradców.

7,14. Charakter misji. Perscy królowie przejawiali stałą troskę o to, by ich poddani dbali o przychylność własnych bogów. Jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu było odbudowywanie świątyń, tutaj zaś pojawia się kolejny element - przestrzeganie religijnych nakazów. Jeśli Bóg Izraela miał być zadowolony z tego, że lud przestrzega Jego poleceń, należało dopilnować, by tak się stało. Trzeba było sprowadzić na miejsce osoby, które nauczałyby Bożego Prawa oraz kontrolowały i oceniały jego wykonywanie. Dlatego celem misji Ezdrasza było ustalenie, czy Żydzi mieszkający w perskiej prowincji Jehud przestrzegają prawa zapisanego w Torze. Na dwór perski docierała wystarczająca ilość skarg i zapytań, by misję taką można było uznać za niezbędną. Perski król użył osoby z podbitego ludu (podobnie jak użyto Nehemiasza), by zapewnić stałą Boską aprobatę dla swojego imperium i uniknąć gniewu Boga (zob. w. 23).

15 oraz by zanieść srebro i złoto, jakie król i radcy jego dobrowolnie złożyli Bogu Izraela, którego przybytek jest w Jerozolimie, 16 wraz z całym srebrem i złotem, jakie w całej prowincji Babel otrzymasz, razem z darowizną ludu i kapłanów, którą oni dobrowolnie ofiarują dla domu Boga swego w Jerozolimie. 17 Przeto za te pieniądze uczciwie zakupisz cielców, baranów, jagniąt oraz należne ofiary pokarmowe i płynne, aby je złożyć na ołtarzu domu Boga waszego w Jerozolimie.

7,15-17. Persowie składają ofiary Jahwe. Persowie znani byli z tego, że składali ofiary lokalnym bóstwom, by okazać im szacunek, a także odnieść korzyści polityczne polegające na zjednaniu sobie niedawno podbitych narodów (przykładem ofiary złożone przez Cyrusa Mardukowi, opisane w tekście znajdującym się na Cylindrze Cyrusa). Lista zwierząt ofiarnych oraz ofiary pokarmowe i libacje (zob. Lb 15,2-10) wskazują, że Persowie przed wydaniem dekretu radzili się żydowskich kapłanów. Wiemy, że praktyki takie były stosowane również za panowania Kambyzesa (530-522 przed Chr.). Egipski kapłan Sais, Uzahor, odegrał ważną rolę doradczą, skłaniając króla do odnowienia sanktuarium w Neith oraz nadzorowania prac naprawczych. Odbudowa obejmowała położenie fundamentów, przywrócenie rytuałów i świąt oraz zapewnienie pomocy finansowej państwa, umożliwiającej funkcjonowanie świątyni.

18 A co ty i bracia twoi zechcecie uczynić z resztą srebra i złota, to czyńcie zgodnie z wolą Boga waszego.

7,18 zgodnie z wolą Boga waszego. Tzn. zgodnie z Jego Prawem, podobnie jak w w. 25.

19 I sprzęty, które przekazuje się tobie do sprawowania kultu w domu Boga twojego, oddaj przed Bogiem w Jerozolimie.

7,19 oddaj przed Bogiem w Jerozolimie. Według grec. i 3 Ezd 8,17. Tekst aram.: „przed Bogiem Jerozolimy”.

20 A resztę kosztów na dom Boga twego, jakie wypadnie ci pokryć, pokryjesz ze skarbu królewskiego. 21 I przeze mnie, króla Artakserksesa, został wydany rozkaz do wszystkich skarbników w Transeufratei: Wszystko, czego od was żądać będzie kapłan Ezdrasz, znawca Prawa Boga niebios, ma być dokładnie wykonane – 22 aż do stu talentów srebra, stu kors pszenicy, stu bat wina, stu bat oliwy, a soli bez ograniczenia.

7,22. Dostarczone ilości. Listy przekazanych darów, przesłane przez Artakserksesa urzędnikom prowincji, zawierały pewne limity, jednak podane w nich liczby są mimo to zdumiewająco wysokie: 100 talentów srebra, 100 kor pszenicy, 100 bat wina, 600 bat oliwy oraz nieograniczone ilości soli. Ilości te nie musiały się opierać na uprzedniej ocenie tego, co jest niezbędne do funkcjonowania świątyni. Z następnego wersetu wynika, że kalkulacja opierała się na oszacowaniu tego, co konieczne do przebłagania gniewu Boga Izraela.

23 Wszystko, co jest z rozkazu Boga niebios, ma być gorliwie dla domu Boga niebios wykonane, aby nie rozgorzał gniew na państwo króla i jego synów.

7,23. Teologiczny sposób myślenia. Zgodnie z mentalnością starożytnych, gdyby Boży gniew nie został przebłagany, buntownicy w Izraelu mogliby podjąć działania wymierzone przeciwko Persji pod wpływem namowy Jahwe. W czasach Ezdrasza na obszarze imperium perskiego wybuchały rewolty. Libańczyk Inarus przejął kontrolę nad Egiptem w 460 przed Chr. i bez trudu znalazł wsparcie ze strony floty ateńskiej operującej na Morzu Śródziemnym. Bunt został stłumiony przez Megabyzesa między 456 a 454 przed Chr., więc podróż Ezdrasza przypadała w okresie, gdy rewolta osiągnęła punkt szczytowy (w 458 przed Chr.). Okazując wielki szacunek dla Jahwe, świątyni i kapłaństwa, Artakserkses postępował zgodnie z wcześniejszymi zasadami polityki perskiej (Cylinder Cyrusa), uznając potęgę Boga niebios i nadając dekretowi pilny charakter („wszystko ma być gorliwie wykonane” ).

24 Również ogłasza się wam: Co się odnosi do wszystkich kapłanów, lewitów, śpiewaków, odźwiernych, niewolników świątynnych i sług tego domu Bożego, to nie wolno na nich nakładać podatku, daniny ani cła.

7,24. Zwolnienie pracowników świątyni od obowiązku płacenia podatków. To zwolnienie od obowiązku płacenia podatków mogło mieć dwa cele. Ezdrasz przybywał jako człowiek nieznany, występujący w imieniu obcego imperium. Zwolnienie od podatków pomagało mu w uzyskaniu poparcia społeczności kapłańskiej ze świątyni w Jerozolimie. Precedens można znaleźć w inskrypcji Gadatasa z okresu panowania Dariusza, w którym zwalniano od obowiązku płacenia podatków kapłanów greckiego boga Apolla.

25 A ty, Ezdraszu, ustanów według mądrego Prawa Boga twojego, które posiadasz, urzędników i sędziów, co sądzić będą cały lud w Transeufratei, to jest wszystkich, którzy znają Prawo Boga twojego; a tych, którzy nie znają, macie pouczyć.

7,25 urzędników i sędziów. „urzędników” (BJ: „pisarzy”), według grec; „sędziów”, według tekstu aram.

— znają Prawo. Za grec. i 3 Ezd 8,23. Tekst aram.: „znają prawa”. — „Znać Prawo” znaczy praktykować je.

7,25. Wyznaczenie urzędników. Wydaje się naturalne, że Ezdrasz miał prawo wyznaczenia urzędników miejskich i sędziów na obszarze podlegającym jego jurysdykcji. W ten sposób nie musiał się borykać z opozycją w społeczności sędziowskiej, mógł też ustalić jednolite zasady polityki (zob. reformę sądowniczą Jozafata opisaną w 2 Krn 19,4-11). W perskim systemie administracyjnym istniały dwie grupy urzędników - jedni zajmowali się sprawami lokalnymi oraz zagadnieniami mającymi związek z obyczajem, drudzy odpowiadali za pilnowanie przestrzegania królewskich dekretów i zarządzeń. Możliwe, że Ezdrasz miał kompetencje do wyznaczenia urzędników obydwu rodzajów w satrapii Transeufratei, zważywszy jednak na wzmiankę o „Prawie jego Boga”, główny cel misji wiązał się z lokalnymi urzędnikami miejskimi, zajmującymi się przestrzeganiem żydowskiego prawa na obszarze całej prowincji.

26 I każdy, kto nie wykona Prawa Boga twojego albo rozkazu królewskiego, będzie niechybnie skazany na śmierć albo na wygnanie, albo na karę pieniężną, albo na więzienie.

7,26. Władza karania. Ponieważ Ezdrasz działał pod egidą rządu perskiego i reprezentował jego potęgę, lista kar odpowiada środkom karnym stosowanym w prawie perskim. Kara śmierci i konfiskata majątku występuje w prawie izraelskim, nie ma w nim jednak wzmianki o karze więzienia, z wyjątkiem kary aresztu domowego (Kpł 24,12). Jedynym wyjątkiem są jeńcy wojenni i ci, który byli przetrzymywani w odosobnieniu z przyczyn politycznych (Jr 37,11-16). Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „wygnanie” oznacza raczej „chłostę” lub „karę cielesną”, w takim znaczeniu jest bowiem używane w perskim prawie. Władza karania wskazuje na powagę misji Ezdrasza, niezależnie od tego, czy kiedykolwiek został zmuszony do jej zastosowania.

27 Uwielbiony niech będzie Pan, Bóg ojców naszych, który tak pokierował umysłem króla, by uświetnić dom Pański w Jerozolimie, 28 i który u króla, radców jego i wszystkich możnych dostojników królewskich wyjednał mi życzliwość. A ja, ponieważ ręka Pana, Boga mojego, była nade mną, nabrałem otuchy i zgromadziłem naczelników Izraela, by poszli ze mną.

Ezd 8

Organizowanie podróży

1 Oto głowy rodów oraz wpisani do rodowodów, którzy za panowania króla Artakserksesa wyszli ze mną z Babilonu:

8,1 Spis ten, przerywający raport Ezdrasza między 7,28 a 8,15, zawiera imiona dwóch kapłanów, potomków Pinchasa i Itamara, jednego potomka z królewskiej linii Dawida oraz dwunastu rodzin, których naczelników — z wyjątkiem jednego — wymienia się w wykazie Ezd 2 = Ne 7. Mamy tu do czynienia z kompozycją kronikarza albo któregoś z redaktorów.

— Tekst, w wielu miejscach uszkodzony, poprawiono według 3 Ezd 8 i przekładów starożytnych.

2 z synów Pinchasa: Gerszom; z synów Itamara: Daniel; z synów Dawida: Chattusz,

8,2 Potomek Pinchasa należy do linii sadokickiej, która jako jedyna jest reprezentowana w wykazie Ezd 2 = Ne 7. Potomek Itamara należy do linii Abiatara, odsuniętej od świątyni (por. 1 Krl 2,27). Jego obecność w tym spisie świadczy o pojednaniu się obu rywalizujących ze sobą rodzin kapłańskich, które odtąd w drugiej świątyni podzieliły się kapłaństwem „synów Aarona”, potomkowie Sadoka jednak zachowają pewną przewagę, wystawiając do służby Bożej szesnaście klas, podczas gdy potomkowie Itamara tylko osiem (1 Krn 24,4).

3 syn Szekaniasza; z synów Parosza: Zachariasz, z którym zapisanych było stu pięćdziesięciu mężczyzn; 4 z synów Pachat-Moaba: Elioenaj, syn Zerachiasza, a z nim dwustu mężczyzn; 5 z synów Zattua: Szekaniasz, syn Jachazjela, a z nim trzystu mężczyzn;

8,5 Zattua. Według 3 Ezd 8,32. W tekście hebr. pominięte.

6 z synów Adina: Ebed, syn Jonatana, a z nim pięćdziesięciu mężczyzn; 7 z synów Elama: Izajasz, syn Ataliasza, a z nim siedemdziesięciu mężczyzn; 8 z synów Szefatiasza: Zebadiasz, syn Mikaela, a z nim osiemdziesięciu mężczyzn; 9 z synów Joaba: Obadiasz, syn Jechiela, a z nim dwustu osiemnastu mężczyzn; 10 z synów Baniego: Szelomit, syn Josifiasza, a z nim stu sześćdziesięciu mężczyzn;

8,10 Baniego. Według 3 Ezd 8,36. W tekście hebr. pominięte.

11 z synów Bebaja: Zachariasz, syn Bebaja, a z nim dwudziestu ośmiu mężczyzn; 12 z synów Azgada: Jochanan, syn Hakkatana, a z nim stu dziesięciu mężczyzn; 13 z synów Adonikama ostatni, a oto ich imiona: Elifelet, Jejel i Szemajasz, z nimi zaś sześćdziesięciu mężczyzn, 14 i z synów Bigwaja: Utaj, syn Zabbuda, a z nim siedemdziesięciu mężczyzn.

8,14 syn Zabbuda. Według 3 Ezd 8,40. Tekst hebr.: „i Zabbud”.

8,2-14. Porównanie liczebności pierwszej i drugiej grupy powracających. W grupie, która powróciła razem z Ezdraszem, znajdowało się 1513 mężczyzn. Szacuje się, że całkowita liczba uchodźców (przyjmując szacunkowo liczbę żon i dzieci) przybywających wraz z Ezdraszem wynosiła 5000 osób. Liczba powracających stanowiłaby zatem jedną ósmą liczby Izraelitów, których wymieniono w Ezd 2,64-65 (42 360 osób).

15 I zebrałem ich nad rzeką płynącą ku Ahawa. I gdy tam przez trzy dni obozowaliśmy, przyjrzałem się ludowi i kapłanom, a nie znalazłem tam żadnego lewitys.

8,15 Miejscowość nieznana. „Rzeką” jest tu kanał nawadniający.

8,15. Kanał Ahawa. Jest to przypuszczalnie jeden z wielu kanałów odchodzących od Eufratu w okolicy Babilonu (w promieniu przynajmniej 145 km). Mogła to być również osada nad jednym z kanałów, lecz sprawę gmatwają odmienne wersje znaczeniowe pojawiające się w źródłach (w Septuagincie i 1 Ezd 8,61 miejscem tym jest Theras). W rezultacie dokładne miejsce jego położenia pozostaje nieznane.

16 Toteż wyprawiłem Eliezera, Ariela, Szemajasza, Elnatana, Jariba, Elnatana, Natana, Zachariasza i Meszullama jako doświadczonych naczelników

8,16 doświadczonych naczelników. Tekst hebr.: „naczelników, i Jariba, i Elnatana, doświadczonych”. BJ: „mężów doświadczonych”, za grec. i 3 Ezd 8,43.

17 i skierowałem ich do Iddo, naczelnika w miejscowości Kasifia, i przez nich kazałem powiedzieć Iddo i braciom jego, osiadłym w miejscowości Kasifia, by sprowadzili nam sługi dla domu Boga naszego.

8,17 i braciom. Za 3 Ezd 8,45 i przekładami starożytnymi. Tekst hebr.: „bratu”.

— Kasifia. Miejscowość nieznana. Z tego tekstu nie można wnioskować, że była ona miejscem kultu: jeżeli doszło tam do koncentracji lewitów, to powodem było pozostanie deportowanych Żydów w grupach według więzi rodzinnych oraz wspólnot, z których pochodzili.

8,17. Kasifia. Jeśli jest to nazwa miejsca, wówczas znajdowało się ono w pobliżu Ahawa, nie udało się jednak wskazać żadnej konkretnej lokalizacji, poza ogólnym kierunkiem na północ od Babilonu. Możliwe jest też, na podstawie brzmienia Septuaginty, że słowo to jest rzeczownikiem (wariantem hebrajskiego kesep, „srebro”), wskazuje zatem, że Iddo pełnił funkcję przywódcy w miejscu, gdzie znajdował się skarbiec, lub był przełożonym cechu rzemieślników wytwarzających przedmioty ze srebra.

18 A ponieważ łaskawa ręka Boga naszego była nad nami, przyprowadzili nam męża mądrego spośród synów Machliego, syna Lewiego, syna Izraela, mianowicie Szerebiasza wraz z synami jego i braćmi: osiemnaście osób; 19 dalej, Chaszabiasza, a z nim, spośród synów Merariego: brata jego, Izajasza, i ich synów: dwadzieścia osób;

8,19 spośród synów Merariego: brata jego, Izajasza. BJ: „brata jego Izajasza, synów Merariego”, według 3 Ezd 8,46. Tekst hebr.: „Izajasza, z synów Merariego, i jego braci”.

20 a spośród niewolników świątynnych, których Dawid i książęta dali na posługę lewitom, osób dwieście dwadzieścia. Wszyscy oni zostali spisani imiennie. Ezd 2,43+

8,20. Słudzy świątyni. Oprócz 38 lewitów, który zostali skłonieni do przyłączenia się do grupy powracającej wraz z Ezdraszem, szło też 220 sług świątyni. Nie należy przeoczyć ich znaczenia jako osób pomagających lewitom. Zważywszy na niewielką liczbę tych ostatnich, słudzy odgrywali ważną rolę w zapewnieniu właściwego wykonywania obrzędów kultowych, istniało bowiem wiele przyziemnych prac, które musiały zostać wykonane. Ezdrasz dostarcza im świadectwa, podając listę ich imion wraz z pochodzeniem.

Ostatnie przygotowania do podróży

21 I tam – nad rzeką Ahawą – ogłosiłem post, byśmy się umartwili przed Bogiem naszym celem uproszenia od Niego szczęśliwej drogi dla nas, dla dzieci naszych i dla całego dobytku naszego.

8,21. Post. Poza Biblią zachowało się niewiele wzmianek na temat postu. Post pojawia się zwykle w kontekście żałoby. W Starym Testamencie post o charakterze religijnym ma często związek z zanoszeniem prośby do Boga. Główna zasada głosi, że waga sprawy powoduje, iż zanoszący prośbę jest tak zaabsorbowany własnym stanem duchowym, że sprawy fizyczne schodzą na dalszy plan. W tym sensie post jest procesem prowadzącym do oczyszczenia i ukorzenia się przed Bogiem (Ps 69,10). Z tekstu wynika, że Żydzi obawiali się o swoje bezpieczeństwo. Zwracali się więc do Boga o ochronę, by ich podróż została odczytana jako nakazana przez Niego.

22 Wstydziłem się bowiem prosić króla o siłę zbrojną i jazdę, by w drodze nas ratowała od nieprzyjaciela; natomiast powiedzieliśmy królowi: Ręka Boga naszego jest łaskawie nad wszystkimi, którzy do Niego się zwracają, a srogi gniew Jego kieruje się przeciw wszystkim, którzy od Niego odchodzą. Ne 2,9

23 Pościliśmy więc i błagaliśmy Boga naszego o to, i dał się nam uprosić.

8,21-23. Niebezpieczeństwo obrabowania. Ponieważ grupa Ezdrasza miała podróżować bez wojskowej eskorty (porównaj orszak Nehemiasza w Ne 2,9), niebezpieczeństwa czyhające na drodze były poważną sprawą. W zachodniej części imperium perskiego działały siły polityczne zmierzające do destabilizacji państwa. Oprócz tego nieuzbrojona grupa przewożąca duże ilości złota i srebra mogła łatwo stać się łupem bandy wyjętych spod prawa rabusiów.

24 Wtedy wydzieliłem spośród przywódców kapłanów: dwunastu; dalej, Szerebiasza i Chaszabiasza, a z nimi spośród – braci ich dziesięciu, 25 i odważyłem im srebro, złoto i sprzęty, ową darowiznę dla domu Boga naszego, którą ofiarowali: król, radcy jego, książęta jego i cały tam obecny Izrael. 26 I odważyłem im sześćset pięćdziesiąt talentów srebra i sto sprzętów srebrnych, każdy po dwa talenty; sto talentów złota,

8,26 po dwa talenty. Lektura lekikkarajim na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: lekikkarîm, „po talentach”.

27 pucharów złotych dwadzieścia, każdy po tysiąc darejków, i sprzętów ze wspaniałego złocistego spiżu – dwa, przedmioty cenne jak złoto.

8,26-27. Liczba darów. Ważąc i zapisując liczbę darów przekazanych przez perskiego króla, Ezdrasz wypełnił część swojej misji. 650 talentów srebra miało wagę 24 ton, zaś przedmioty ze srebra o wadze 100 talentów i 100 talentów złota ważyły po ok. 3 tony. Dwadzieścia złotych czasz ważących 1000 darejków odpowiadało ok. 7,5 kg. Chociaż są to duże liczby, były to dary pochodzące od króla i żydowskich rodzin na wygnaniu.

28 I powiedziałem im: Wy jesteście poświęceni dla Pana i te sprzęty są poświęcone, i to srebro, i złoto jest darowizną dla Pana, Boga ojców naszych. 29 Strzeżcie tego pilnie, aż odważycie to przed przywódcami kapłanów i lewitów oraz przed przywódcami rodów izraelskich w Jerozolimie, w komnatach domu Pańskiego. 30 Wtedy kapłani i lewici odebrali odważone srebro, złoto i sprzęty, aby je przynieść do Jerozolimy, do domu Boga naszego.

Podróż i przybycie do Jerozolimy

31 I od rzeki Ahawy wyruszyliśmy dwunastego dnia miesiąca pierwszego, aby się udać do Jerozolimy. A ręka Boga naszego była nad nami i On uchronił nas w drodze od wrogów i rozbójników.

8,31. Długość podróży. Ponieważ wędrówkę rozpoczęto w kwietniu, droga przez pustynię (licząca ok. 800 km) nie była możliwa. Wędrowcy wybrali więc dłuższy, północy szlak wiodący w górę do rejonu Eufratu, następnie na zachód cło Damaszku, stamtąd zaś do Palestyny. Zob. komentarz do Ezd 1,11 i 7,8.

32 Gdy przybyliśmy do Jerozolimy, wypoczywaliśmy tam przez trzy dni. 33 Czwartego dnia w domu Boga naszego odważono srebro, złoto i sprzęty; te przedmioty – w obecności Eleazara, syna Pinchasa, jak i lewitów: Jozabada, syna Jozuego, i Noadiasza, syna Binnuja zostały przekazane kapłanowi Meremotowi, synowi Uriasza, 34 w całości według liczby i wagi; równocześnie zostało spisane wszystko, co odważono. 35 Powracający z niewoli wygnańcy złożyli Bogu Izraela jako całopalenia: dwanaście cielców za całego Izraela, dziewięćdziesiąt sześć baranów, siedemdziesiąt siedem jagniąt, dwanaście kozłów za grzech – to wszystko jako całopalenie dla Pana.

8,35 siedemdziesiąt siedem. Za tekstem hebr. Według 3 Ezd 8,63: „siedemdziesiąt dwa”.

8,35. Ofiary. Zob. komentarz do Ezd 6,17 na temat ofiar złożonych podczas poświęcenia drugiej świątyni. Perski król nakazał złożenie tych ofiar, gdy wygnańcy dotrą do Jerozolimy (Ezd 7,17). Ezdrasz odnotowuje teraz wykonanie królewskich rozkazów. Wzmianka o „ofierze za grzech”, podobnie jak w Ezd 6,17, wskazuje na potrzebę oczyszczenia każdej grupy powracających wygnańców.

36 I wręczyli rozporządzenia króla satrapom królewskim i namiestnikom Transeufratei, a ci udzielili pomocy ludowi oraz domowi Bożemu.

8,36. Satrapowie i namiestnicy. Imperium perskie składało się z 21 satrapii (22, gdy Babilon stał się odrębną prowincją). Każda z nich była zarządzana przez .namiestnika lub satrapę. Jednak z uwagi na olbrzymią powierzchnię niektórych prowincji niezbędne było wyznaczenie urzędników niższego szczebla, nazywanych peha, by pomagali w ściąganiu podatków i przestrzeganiu dekretów królewskich (zob. komentarz do Ezd 5,14).

Ezd 9

SPRAWA MAŁŻEŃSTW MIESZANYCH

Wiadomość o tym i bezpośredni skutek

1 Po dokonaniu tego przybliżyli się do mnie książęta z tymi słowami: Lud izraelski, kapłani i lewici nie trzymali się z dala od narodów tych krain, jak i od ich okropności, mianowicie – z dala od Kananejczyków, Chittytów, Peryzzytów, Jebusytów, Ammonitów, Moabitów, Egipcjan i Amorytów, Ml 2,10-22; Pwt 7,1+

9,1-15 Małżeństwa mieszane w starożytnym Izraelu nie były objęte zakazem (Rdz 41,45; 48,5n; Lb 12,ln; Rt 1,4; 2 Sm 3,3). Pojawił się on dopiero w Pwt, a jego cel stanowiła walka z idolatrią, którą pogańskie żony łatwo wprowadzały we własnych ogniskach domowych (Pwt 7,1-4; por. 23,4n). Po wygnaniu niebezpieczeństwo jeszcze wzrosło, niewątpliwie dlatego, że repatriantami w większości byli mężczyźni. Motyw rozwiązania takiego małżeństwa jest ciągłe jeszcze religijny (9,1.11), ale zaczyna się pojawiać inna racja: troska o czystość krwi (9,2).

9,1 jak i od. Tekst hebr.: „co się tyczy”. BJ: „zanurzonych w”, za grec.

9,1. Znaczenie list ludów. Lista ludów niewchodzących w skład Izraela zawiera typowe grupy etniczne istniejące w okresie podboju (ludów, które Izraelici mieli wygnać z Palestyny) oraz niektóre z tych, które źle traktowały Izraelitów w okresie wyjścia (Pwt 23,3-6). Tekst stanowi zatem raczej odzwierciedlenie sytuacji, w której powstało Prawo cytowane przez Ezdrasza, niż sytuacji z okresu powygnaniowego. Celem tej listy nie jest więc wskazanie poszczególnych ludów, lecz określenie pewnych ogólnych kategorii. W kontekście powygnaniowym istniały ludy, które trzeba było wygnać, oraz te, które same określiły się jako nieprzyjaciele Żydów. Wszystkie narody należące do każdej z tych kategorii obejmował zakaz zawierania małżeństw mieszanych.

2 lecz spośród córek ich wzięli dla siebie i dla synów swoich żony, tak że ród święty zmieszał się z narodami tych krain; a książęta i zwierzchnicy przodowali w tym wiarołomstwie. Ne 9,2

9,1-2. Charakter oskarżeń. Ezdrasz został niebawem powiadomiony o poważnym naruszeniu Prawa, którego przestrzegania miał pilnować: małżeństwach mieszanych, czyli z kobietami należącymi do tradycyjnych ludów nieizraelskich - praktyką, która mogła zagrozić kulturowemu i religijnemu istnieniu Izraela. Endogamia (zawieranie małżeństw wyłącznie w ramach wybranej grupy, w której skład wchodzili nawróceni) stała się zasadą obowiązującą w społeczności powygnaniowej (zob. komentarz do Ezd 9,10-12). Izraelici zdawali sobie sprawę, że małżeństwa mieszane mogą prowadzić do podziałów kulturowych oraz osłabić ich religijną tożsamość jako odrębnego ludu „wybranego”. Zarzut ten był tym bardziej poważny, że kapłani i lewici, którzy powinni byli znać Prawo (porównaj z Oz 4,6), również uczestniczyli w tej „wiarołomnej” praktyce.

3 Gdy tę wieść usłyszałem, rozdarłem swoją szatę i płaszcz, wyrywałem sobie włosy z głowy i brody i wstrząśnięty usiadłem.

9,3. Reakcja Ezdrasza. Pierwszą reakcją Ezdrasza na doniesienia o zakazanych małżeństwach mieszanych jest tradycyjny rytuał żałobny: rozdarcie szat i potarganie włosów. Zwyczaj ten był znany na Bliskim Wschodzie, przedstawiano go też na egipskich malowidłach grobowych oraz w literaturze (ugarycka opowieść o Akchat). Na temat dodatkowych informacji dotyczących praktyk żałobnych zob. komentarz do Est 4,1.

4 Wtedy zebrali się dokoła mnie wszyscy, którzy z powodu tego wiarołomstwa wygnańców lękali się gróźb Boga Izraela. A ja wstrząśnięty siedziałem aż do ofiary wieczornej. Iz 66,2; Iz 66,5

9,4 Wspólnota żydowska jako całość nazywa się Golah (wygnańcy) od nazwy jej elity (4,1; 6,16; 10,6.8.16). Identyfikuje się ona z Resztą (por. Iz 4,3+).

5 W czasie ofiary wieczornej wstałem z upokorzenia swego, w rozdartej szacie i płaszczu padłem na kolana, wyciągnąłem dłonie do Pana, Boga mojego, 6 i rzekłem: Boże mój! Bardzo się wstydzę, Boże mój, podnieść twarz do Ciebie, albowiem przestępstwa nasze urosły powyżej głowy, a wina nasza wzbiła się do nieba.

9,6 i rzekłem. Modlitwa Ezdrasza, która jest także przepowiadaniem, inspiruje się Pwt i prorokami (w. 11n).

7 Od dni ojców naszych aż po dziś dzień ciąży na nas wielka wina. My, królowie nasi, kapłani nasi zostaliśmy wydani za nasze przestępstwa pod władzę królów tych krain, pod miecz, w niewolę, na złupienie i na publiczne pośmiewisko, jak to jest dziś. 

8 A teraz zaledwie na chwilę przyszło zmiłowanie od Pana, Boga naszego, przez to, że pozostawił nam garstkę ocalonych, że w swoim miejscu świętym dał nam schronienie, że Bóg nasz rozjaśnił oczy nasze i że pozwolił nam w niewoli naszej trochę odetchnąć, Iz 4.3+

9 bo przecież jesteśmy niewolnikami. Ale w niewoli naszej nie opuścił nas Bóg nasz, lecz dał nam znaleźć względy u królów perskich, pozwalając nam odżyć, byśmy mogli wznieść dom Boga naszego i odbudować jego ruiny dając nam ostoję w Judzie i Jerozolimie. 10 A teraz, Boże nasz, co powiemy, że po tym znowu przekroczyliśmy Twoje przykazania, 

11 które nadałeś przez swoje sługi, proroków, tymi słowami: Ziemia, w której posiadanie wchodzicie, jest ziemią splamioną przez rozpustę tych obcych narodów, przez ich obrzydliwości, którymi ją w nieczystości swej napełnili od końca do końca. Kpł 18,24n; Ez 36,17; Pwt 7,3

9,11 „Rozpusta”, „obrzydliwość”, „nieczystość” to cechy idolatrii.

9,10-11. Wykroczenie egzogamii. Chociaż zakaz egzogamii (zawierania małżeństw z osobami spoza określonej grupy) pochodzi przede wszystkim z Pwt 7,1-5, przytoczony tutaj cytat stanowi syntezę kilku fragmentów z Księgi Kapłańskiej i Księgi Powtórzonego Prawa. W społeczeństwach Bliskiego Wschodu typowe było zawieranie małżeństw w ramach jednego klanu (endogamia) lub zawieranie sojuszów przez małżeństwo z inną zaprzyjaźnioną grupą. Postawy kulturowe zniechęcające do praktykowania egzogamii pojawiają się już w społeczeństwie Sumerów. W micie o Małżeństwie Martu opisano lud Beduinów - barbarzyńców jedzących surowe mięso i niegrzebiących swoich zmarłych - jako grupę, z którą żaden z cywilizowanych narodów nie zechce zawierać małżeństw. Izraelici otrzymali polecenie zawierania małżeństw w ramach swojego „duchowego” klanu (tj. w kręgu czcicieli Pana). W tym okresie jednak nie chodziło wyłącznie o duchową jednorodność społeczeństwa. Wybranie i przymierze czyniły własność ziemi ważnym czynnikiem teologicznym. Małżeństwa mieszane mogły doprowadzić do zaburzenia porządku w sferze własności ziemi, a wraz z nim do zagrożenia korzyści przymierza. Dokumenty z Elefantyny (żydowskie teksty o mniej niż pięćdziesiąt lat późniejsze od czasów Ezdrasza i Nehemiasza) wskazują, że ziemia rodzin została na nowo podzielona i utracona w wyniku zawierania małżeństw z cudzoziemkami oraz przekazywania im praw. Małżeństwa z cudzoziemskimi ludami mogły doprowadzić do kulturowego skalania Izraelitów, osłabienia ich religijnej tożsamości jako ludu oddzielonego od innych przez Boga oraz pogwałcić warunki przymierza, które pozwalało im „spożywać dobra tej ziemi” (Pwt 6,11).

12 Zatem nie wydawajcie córek swoich za ich synów ani nie bierzcie ich córek dla synów swoich. Dalej: nie troszczcie się nigdy o ich pomyślność i szczęście, abyście się wzmocnili i spożywali plon tej ziemi oraz pozostawili ją na zawsze w spadku synom swoim. 

13 I po tym wszystkim, co przyszło na nas za nasze złe uczynki i za naszą wielką winę – a przecież Ty, Boże nasz, wymierzyłeś karę poniżej naszej winy i pozostawiłeś nam tylu ocalonych – Ps 103,10

14 czy znowu mamy przekraczać Twoje polecenia i spowinowacać się z tymi obrzydliwymi narodami? Czy nie rozgniewasz się na nas aż do wytępienia, tak że nie pozostanie Reszta ocalonych? 

15 Panie, Boże Izraela, to łaska Twoja, żeśmy tym razem pozostali ocaleni. Oto jesteśmy przed Tobą obarczeni winą. Zaprawdę, niepodobna wobec tego ostać się przed Tobą. Ps 103,3

9,15 to łaska Twoja. BJ: „Ty jesteś sprawiedliwy”. Sprawiedliwość Bożą łagodzi miłosierdzie, gdyby było inaczej, nikt by nie ocalał. Jest to sprawiedliwość zbawiająca (por. Iz 56,1; Rz 1,17).

Ezd 10

Stanowcze przeciwdziałanie

1 Gdy Ezdrasz, płacząc i klęcząc przed domem Bożym, modlił się i wyznawał grzechy, zebrał się dokoła niego bardzo wielki tłum z Izraela: mężczyzn, kobiet i dzieci, przy czym lud płakał rzewnymi łzami. 2 Wtedy do Ezdrasza odezwał się Szekaniasz, syn Jechiela z synów Elama, i rzekł: My popełniliśmy przestępstwo przeciw Bogu naszemu, bo wzięliśmy za żony kobiety obcoplemienne spośród narodów tej krainy. Ale mimo to jest jeszcze nadzieja dla Izraela. 3 Toteż teraz zawrzyjmy z Bogiem naszym przymierze, zobowiązując się, że odprawimy te wszystkie nasze żony obcoplemienne i to, co się z nich narodziło, za radą pana mojego i tych, co ze czcią się odnoszą do przykazania Boga naszego. Niechaj się stanie zgodnie z Prawem.

10,3 obcoplemienne. Według jednego rkpsu hebr. i 3 Ezd 8,90. W tekście hebr. pominięte.

— pana. Na zasadzie domysłu (odniesienie do Ezdrasza). Tekst hebr.: „Pana” (czyli Boga).

10,3. Rozwody w okresie perskim. Prawo żydowskie nie zawierało żadnego konkretnego przepisu nakazującego, by mąż rozwiódł się ze swoją cudzoziemską żoną. Według prawodawstwa z Pwt 7,1-5 tego rodzaju związek w ogóle nie powinien zostać zawarty. Nasza wiedza na temat rozwodów w okresie perskim pochodzi głównie z dokumentów żydowskich z Elefantyny. Kontrakty małżeńskie zawierały zwykłe postanowienia dotyczące sposobu wykorzystania posagu, ceny za oblubienicę, rozdziału własności i dzieci na wypadek rozwodu. Wydaje się, że rozwód był zjawiskiem częstym i nieskomplikowanym, zaś przedmiot największej troski stanowiły sprawy materialne. Z dokumentów z Elefantyny wynika, że mężczyzna nie potrzebował przedstawiać powodów rozwodu.

4 Powstań, gdyż do ciebie ta sprawa należy. My stoimy przy tobie. Bądź odważny i działaj! 5 Wtedy powstał Ezdrasz i zaprzysiągł przywódców kapłanów, lewitów i całego Izraela, by tak postąpili, jak powiedziano. I przysięgli. 6 Potem odszedł Ezdrasz od domu Bożego i udał się do komnaty Jochanana, syna Eliasziba, i tam spędził noc, chleba nie jedząc i wody nie pijąc, gdyż smucił się wiarołomstwem wygnańców.

10,6 spędził noc. Według 3 Ezd 9,2. Tekst hebr.: „i poszedł tam”.

7 Następnie ogłoszono w Judzie i Jerozolimie wszystkim wygnańcom, by się zebrali w Jerozolimie. 8 Jeśli zaś chodzi o każdego, kto wbrew poleceniu przywódców i starszyzny w ciągu trzech dni nie przybędzie, to cały dobytek jego będzie podlegał klątwie, a on wykluczony będzie ze społeczności powracających z wygnania.

10,8 będzie podlegał klątwie. Por. Joz 6,17+; Kpł 27,28+.

10,8. Przepadek dobytku i wykluczenie ze społeczności. Uznano, że trzy dni wystarczą, by wszyscy obywatele dotarli do Jerozolimy w celu rozwiązania problemu małżeństw mieszanych. Przepadek majątku na rzecz świątyni (wątek ten pojawia się również w apokryficznej Pierwszej Księdze Ezdrasza 9,4) oraz wykluczenie ze społeczności były karami wzajemnie się uzupełniającymi, bowiem udział w społeczności upoważniał obywatela do posiadania ziemi na własność (należy zwrócić uwagę na karę śmierci w 2 Krn 15,13). Przestępstwo to uznano za pogwałcenie przymierza i przejaw braku lojalności wobec wspólnoty. Już w okresie powstania Kodeksu Hammurabiego przestępstwa o charakterze seksualnym mogły prowadzić do wygnania. W obydwu przypadkach przestępstwo polegało na dopuszczeniu się niedozwolonych zachowań seksualnych i naruszeniu norm społecznych.

9 I w ciągu owych trzech dni zebrali się wszyscy mężczyźni z Judy i Beniamina w Jerozolimie dwudziestego dnia miesiąca – był to miesiąc dziewiąty; i cały lud rozsiadł się na dziedzińcu domu Bożego, drżąc z powodu sprawy i z powodu deszczów.

10,9. Chronologia. Wydarzenie to miało miejsce dwunastego dnia miesiąca kislew (dziewiątego miesiąca roku), w trzecim tygodniu grudnia 458 przed Chr., czyli zaledwie w cztery miesiące po przybyciu Ezdrasza. Obfite deszcze i chłód panujący w Jerozolimie o tej porze roku z pewnością dawały się we znaki zebranym. Ich drżenie i silne emocje związane z rozwiązaniem małżeństw dodatkowo pogłębiała pogoda.

10 Wtedy powstał kapłan Ezdrasz i rzekł do nich: Wy popełniliście przestępstwo, że za żony wzięliście kobiety obcoplemienne, powiększając przez to winę Izraela. 11 A teraz wyznajcie wykroczenie swoje wobec Pana, Boga ojców waszych, i spełnijcie wolę Jego, mianowicie: odłączcie się od narodów tego kraju i od kobiet obcoplemiennych!12 I całe zgromadzenie odpowiedziało głośno: Według orzeczenia twego powinniśmy postąpić. 13 Ale lud jest liczny, a pora deszczowa, tak że nie można pozostać na dworze; a sprawa ta nie na dzień jeden ani dwa, gdyż wielu z nas w tej sprawie zawiniło.

10,13. Pora deszczowa. Okres od października do lutego jest chłodną i deszczową porą roku w Judzie i Jerozolimie. Hebrajskie słowo, którego tutaj użyto, oznacza ulewne deszcze. O tej porze roku temperatura była często bliska zeru. Możliwe, że zwołanie zgromadzenia w końcu grudnia (dziewiętnastego dnia tego miesiąca), w porze deszczowej, wystarczająco „rozmiękczyło” mężczyzn, który zgodzili się pójść na kompromis i przyjąć rozwiązanie Ezdrasza dotyczące małżeństw mieszanych. Jednak chłód i padający deszcz mogły też podnieść emocje, szczególnie jeśli mężczyźni musieli długo stać na dworze. Przekazanie sprawy do rozpatrzenia przywódcom pozwoliło im przynajmniej schronić się przed nieprzyjaznymi siłami natury.

14 Niech nasi przywódcy zastąpią całą społeczność; i wszyscy w miastach naszych, którzy wzięli za żony kobiety obcoplemienne, niech w ustalonych terminach się zjawią, a z nimi starszyzna poszczególnych miast wraz z ich sędziami, aby odwrócić od nas srogi gniew Boga naszego z powodu tej sprawy.

10,14 Początek wiersza mówi o ustanowieniu komisji dochodzeniowej utworzonej ze starszyzny.

15 Tylko Jonatan, syn Asahela, i Jachzejasz, syn Tikwy, sprzeciwili się temu, a Meszullam i lewita Szabbetaj ich poparli.

10,15 Sprzeciw wobec tej procedury pochodzi — jak się wydaje — od ludzi gorliwych, którzy uznali ją za zbyt powolną.

16 Natomiast uczynili tak wygnańcy; i kapłan Ezdrasz dobrał sobie, jako odpowiednich mężów dla poszczególnych rodów, naczelników ich i to każdego imiennie. A oni zasiedli do zbadania tej sprawy pierwszego dnia miesiąca dziesiątego.

10,16 dobrał sobie. Według 3 Ezd 9,16. Tekst hebr.: „zostali wybrani”.

17 I owi mężowie do pierwszego dnia miesiąca pierwszego dokonali wszystkiego w sprawie tych, którzy wzięli za żony kobiety obcoplemienne.

10,16-17. Chronologia. Zebranie przywódców wymagało dziesięciu dni zwłoki. Rozpoczęli oni pracę pierwszego dnia dziesiątego miesiąca (tebet) i pracowali aż do pierwszego dnia miesiąca nisan (pierwszego miesiąca). Wykonanie zadania wymagało zatem przeprowadzenia dochodzenia trwającego od końca grudnia do końca marca (27 III 457 przed Chr.; ok. siedemdziesięciu pięciu dni).

10,16-17. Jakie sprawy badano. Należało zbadać, czy żony 110 mężczyzn były faktycznie cudzoziemkami. Z pewnością pojawiło się wiele niejasności w sprawie pochodzenia oraz tego, kogo dotyczy litera Prawa. Lista wspomnianych mężczyzn obejmowała kapłanów, lewitów, śpiewaków, odźwiernych oraz ludzi niezwiązanych ze społecznością świątyni. Ponieważ wielu z nich było osobami wpływowymi, można przyjąć, że członkowie komisji musieli wykonać swoje zadanie w sposób dyplomatyczny. Każdy z zainteresowanych został starannie przesłuchany. Trzeba było również ustalić, które dzieci pochodziły z takich małżeństw, miało to bowiem związek ze sprawami dziedziczenia majątku w społeczności. Później każdy, kto posiadał cudzoziemską żonę, musiał złożyć przysięgę (zob. 1 Krn 29,24), że ją oddali i wydziedziczy jej dzieci. Oprócz tego trzeba było ustalić właściwą ofiarę za grzech (zob. Kpł 5,14-16).

Lista winnych

18 I ustalono, że tymi ze stanu kapłańskiego, którzy poślubili kobiety obcoplemienne, byli: spośród synów Jozuego, syna Josadaka, i braci jego: Maasejasz, Eliezer, Jarib i Gedaliasz;

10,18-44 Raport Ezdrasza co do odesłania kobiet cudzoziemskich zawierał początkowo po w. 17 jedynie w. 19 i 44b. Kronikarz dołączył do tego spis winnych (w. 18 i 20-44a), który mógł wydobyć z archiwów świątyni, ale który zmodyfikował, inspirując się Ezd 2 = Ne 7 oraz Ezd 8. Cztery rodziny kapłańskie to te same, które wymienia się w 2,36-39, siedem rodzin świeckich — w 2,3-35 i 8,3-14.

— Niektóre imiona są poprawione według 3 Ezd i przekładów starożytnych.

19 oni zaręczyli, że odprawią swoje żony, a ofiarą zadośćuczynienia za ich winę będzie baran;

10,19 ofiarą zadośćuczynienia. Za grec. i 3 Ezd 9,20. Tekst hebr.: „winni”.

20 a z synów Immera: Chanani i Zebadiasz; 21 a z synów Charima: Maasejasz, Eliasz, Szemajasz, Jechiel i Ozjasz; 22 a z synów Paszchura: Elioenaj, Maasejasz, Izmael, Netaneel, Jozabad i Elasa. 

23 A spośród lewitów: Jozabad, Szimi, Kelajasz, czyli Kelita, Petachiasz, Juda i Eliezer. Ne 8,7; Ne 10,11

24 A spośród śpiewaków: Eliaszib. A spośród odźwiernych: Szallum, Telem i Uri.

10,24 Eliaszib. Tak tekst hebr. W BJ: „Eliaszib i Zakkur”, za 3 Ezd 9,24.

25 A z Izraela, spośród synów Parosza: Ramiasz, Jizzijasz, Malkiasz, Mijjamin, Eleazar, Chaszabiasz i Benajasz; 26 a spośród synów Elama: Mattaniasz, Zachariasz, Jechiel, Abdi, Jeremot i Eliasz; 27 a spośród synów Zattua: Elioenaj, Eliaszib, Mattaniasz, Jeremot, Zabad i Aziza; 28 a spośród synów Bebaja: Jochanan, Chananiasz, Zabbaj, Atlaj;29 A spośród synów Bigwaja: Meszullam, Malluk, Jedajasz, Jaszub, Jiszal, Jeremot; 30 a spośród synów Pachat-Moaba: Adna, Kelal, Benajasz, Maasejasz, Mattaniasz, Besalel, Binnuj i Manasses; 31 a spośród synów Charima: Eliezer, Jiszszijasz, Malkiasz, Szemajasz, Szymon, 32 Beniamin, Malluk, Szemariasz; 33 a spośród synów Chaszuma: Mattenaj, Mattatta, Zabad, Elifelet, Jeremaj, Manasses, Szimi; 34 a spośród synów Baniego: Maadaj, Amram i Uel, 35 Benajasz, Bediasz, Kelajasz, 36 Waniasz, Meremot, Eliaszib, 37 Mattaniasz, Mattenaj i Jaasaj; 38 a spośród synów Binnuja: Szimi, 39 Szelemiasz, Natan i Adajasz; 40 a spośród synów Zacheusza: Szaszaj, Szaraj, 41 Azarel, Szelemiasz, Szemariasz, 42 Szallum, Amariasz, Józef; 43 spośród synów Nebo: Jejel, Mattitiasz, Zabad, Zebina, Jaddaj, Joel, Benajasz. 44 Oni wszyscy wzięli za żony kobiety obcoplemienne. A byli między nimi tacy, którzy zgłosili żony i zgłosili synów.

10,44 Ostatnie zdanie w BJ: „oni ich odesłali, kobiety i dzieci”, za 3 Ezd 9,36. Tekst hebr.: „były wśród nich kobiety, które urodziły dzieci”.