Element struktury	Charakterystyka	Przykłady
Trzy podstawowe elementy treści dzieła
Świat przedstawiony	temat utworu	główny element świata przedstawionego; składa się z zespołu motywów, które zapewniają światu wewnętrzną spoistość, porządkują go, wiążą poszczególne elementy i decydują o ich relacjach
	postać literacka (bohater literacki)	fikcyjna osoba występująca w świecie przedstawionym: najczęściej człowiek, rzadziej zwierzę, przedmiot; istotną cechą postaci literackiej jest to, że nigdy nie jest dana od razu w całości, lecz powstaje stopniowo, w miarę rozwijania się opowieści o niej; jedna z postaci może być zarazem podmiotem literackim
	fabuła	układ zdarzeń w świecie przedstawionym, składających się na dzieje poszczególnych postaci; prowadzi do uka­zania bohatera i jego relacji z innymi, odsłania jego postawę wobec świata, sposób myślenia i sferę przeżyć wewnętrznych; fabuła jest głównym nośnikiem wartości poznawczych, sposobem przekazywania wiedzy o rzeczywistych okolicznościach historycznych, stosunkach społecznych, obyczajowości i psychice ludzkiej
	akcja	najczęstszy typ fabuły, który powstaje przez nagromadzenie zdarzeń, ma charakter przyczynowo-skutkowy, rozwija się dynamicznie, poprzez działania i przeciw­działania bohaterów, konflikty, perypetie, intrygi i prowadzi do jakiegoś celu (rozwiązania, finału)
	schemat fabularny	oś, szkielet fabuły: te elementy fabuły, które muszą być zachowane w dowolnym streszczeniu dzieła
	wątek	szereg motywów (głównie zdarzeń, patrz s. 306) rozwijający się w czasie, dotyczący określonej postaci
	motyw	najmniejsza całostka kompozycyjna świata przedstawionego w utworze, np. przedmiot, sytuacja, zdarzenie, cecha postaci
	materiał tematyczny	zasób elementów, które stanowią dla pisarza budulec świata przedstawionego: elementy biografii, zjawiska zaobserwowane przez niego w życiu, dostarczone przez dzieła literackie, mitologię, folklor, dokumenty itd.
Podmiot literacki, (podmiot dzieła literackiego)	osoba fikcyjna, za której sprawą świat przedstawiony powstaje i się rozwija; zajmuje wobec tego świata postawę nadrzędną, interpretacyjną i oceniającą; jest skonkretyzowana jako postać lub tylko wyznaczana przez pewien znamienny sposób mówienia (np. narrację); nie można jej utożsamiać z autorem dzieła, ale jest jego rzecznikiem (to za jej pośrednictwem odbywa się komu­nikacja autora z odbiorcą); w utworze epickim nazywana jest narratorem, w liryce — podmiotem lirycznym	Ignacy Rzecki jako narator swego pamiętnika w „Lalce” Bolesława Prusa; postać wypowiadająca się w pierwszej osobie w „Sonetach krymskich” Adama Mickiewicza
Zawartość ideowa	wszystkie poglądy, sądy i oceny pisarza na temat rzeczywistości wypowiedziane w utworze: zarówno wprost przez autora, jak i pośrednio, poprzez różne elementy świata przedstawionego i ich układ (zwłaszcza przez podmiot literacki lub któregoś z bohaterów)	Bolesław Prus „Faraon”: rozmaite sądy na temat zasad sprawowania władzy, moty­wów działania ludzi, roli wiedzy
	idea	centralna myśl, spajająca zawartość ideową dzieła, wyraz postawy autora wobec rzeczywistości pozaliterackiej; idea może być sformułowana w dwojaki sposób: jako problem lub jako tendencja (por. niżej)
		problem (ujęcie zagadnienia dążące do obiektywności)
		tendencja (ujęcie nastawione na wywołanie wraże­nia, że tylko jedno rozwiązanie jest słuszne; ujęcie takie jest typowe dla literatury dydaktycznej)
Kompozycja dzieła
Kompozycja	struktura świata przedstawionego, sieć związków pomiędzy poszczególnymi jego elementami, ich hierarchia, stosunek do całościowego schematu konstrukcyjnego	por. opis elementów powyżej
	dominanta kompozycyjna	ten element świata przedstawionego, który jest nadrzędny i określa charakter całej kompozycji dzieła; w niektórych gatunkach literackich dominanta jest często jednoznacznie wyznaczona (patrz przykłady)
Stylistyka dzieła
Poszcze­gólne poziomy języka	warstwa brzmieniowa	dźwiękowe tworzywo języka może zostać poddane rozmaitym zabiegom, mającym na celu nadanie im wartości estetycznej; w tekstach pozbawionych charakteru poetyckiego wartość brzmieniowa znaków językowych jest nieistotna i niezauważalna
	warstwa leksykalna	wykorzystanie znaczenia słowa w określonym kontekście może być elementem charakterystyki postaci, środowiska itp.
	tropy stylistyczne	sposoby łączenia poszczególnych wyrazów w większe całostki znaczeniowe
	stylistyka składniowa	możliwości stylistyczne w obrębie stosunków składniowych: od budowy członów zdania przez układ zdań aż po duże jednostki składniowe (np. akapity)
Stosunek do innych dzieł	stylizacja	kształtowanie języka utworu na wzór określonego dzieła, typu dzieł lub określonego gatunku literackiego; celem stylizacji nie jest tylko naśladowanie czyjegoś stylu, ale stworzenie poprzez to naśladowanie nowej wartości artystycznej; stylizacja obejmuje zazwyczaj nie tylko sferę językową, może nawiązać do danego sposobu ujęcia tematu bądź wyrażanej postawy wobec świata
Składniki komunikacji literackiej
Nadawca	wewnątrz­tekstowy	podmiot utworu
	zewnątrz­tekstowy	rzeczywisty autor utworu
Odbiorca	wirtualny	zaprojektowany w utworze; wizja takiego odbiorcy, który w sposób właściwy zrozumie utwór; odbiorca wirtualny w szczególnie charakterystyczny sposób jest kreowany w liryce apelu (por. s. 312)
	konkretny	rzeczywisty odbiorca
Układ i organizacja dzieła
Układ dzieła	fazowy	następstwo kolejnych części dzieła, wyznaczające proces stopniowego poznawania utworu (dzieła literackiego nie można poznać od razu w całości); w każdej fazie ujawniają się elementy różnych warstw dzieła
	warstwowy	bardzo ogólne elementy dzieła wyodrębnione ze względu na swój przedmiot, wzajemne relacje i stosunek do całokształtu dzieła
Organi­zacja dzieła	wertykalna	relacje między poszczególnymi jednostkami konstrukcyj­nymi należącymi do różnych warstw wyodrębnionych w dziele
	horyzon­talna	relacje między jednostkami konstrukcyjnymi należącymi do tej samej warstwy wyodrębnionej w strukturze dzieła