W Y Ż S Z A S Z K O Ł A E U R O P E J S K A

Im. Ks. Józefa Tischnera

Prof. dr hab. Witold POKRUSZYŃSKI

TEORIA BEZPIECZEŃSTWA

Temat: BEZPIECZEŃSTWO JAKO DZIEDZINA NAUKOWA

KRAKÓW 2008

ZAGADNIENIA:

1. WPROWADZENIE.

2. ISTOTA BEZPIECZEŃSTWA W NAUCE.

3. STRUKTURA BEZPIECZEŃSTWA.

4. BEZPIECZEŃSTWO W EPOCE GLOBALIZACJI.

5. PODSUMOWANIE.

LITERATURA:

1. Współczesne problemy światowego bezpieczeństwa. J. Kaczmarek, W. Łepkowski. Warszawa 2005.

2. Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian. R. Kuźniar, Z. Lachowski. Warszawa 2003.

3. Wprowadzenie do metodologii badań bezpieczeństwa. T. Jemioło, A. Dawidczyk. Akademia Obrony Narodowej , Warszawa 2008.

4. Nauka administracji. S. Nitecki. Bielsko-Biała 2005.

5. Nurt metodologiczny w naukach o zarządzaniu. W. Błaszczyk, UŁ Łódź 2006.

6. Nauka i metoda. W. Kamieński. Lublin 1992.

1. WPROWADZENIE

Na początku postarajmy się uświadomić odpowiadając na pytanie: czym jest nauka, a następnie postarajmy się przejść do zrozumienia czym jest wiedza. Dopiero w następnej kolejności będziemy starali się formułować wiadomości teoretyczne i praktyczne dotyczące bezpieczeństwa jako dyscypliny naukowej.

Wiemy na pewno, że człowiek jako istota ludzka uprawia naukę już od tysięcy lat , ale jej istota w naszych czasach jest coraz trudniejsza do jednoznacznego określenia. Jakże często pojęcie nauki jest utożsamiane z wiedzą. Co jest rozumowaniem błędnym, bowiem wiedza jest pojęciem szerszym od nauki. Na wiedzę składają się zarówno wszelkie wiadomości teoretyczne, jak i praktyczne, zdobywane różnymi metodami i nie zawsze naukowymi. Przecież jesteśmy świadkami jak uczeni najpierw odkrywają coś bardzo ważnego w sposób niezamierzony, a dopiero na drodze metodologii zaczynają te zjawiska opisywać tworząc pewną wiedzę na ten temat. Choć te dwa obszary mają wiele wspólnego, to w żadnym przypadku nie należy ich utożsamiać, ponieważ nie każda wiedza jest nauką, natomiast każda nauka jest wiedzą. To nauka tworzy wiedzę, nigdy odwrotnie.¹ Z wiedzy korzystamy, albowiem wiedzę tworzą potrzeby praktyki. Słowo nauka jest bardzo często używane, zarówno do oznaczenia nauki jako instytucji albo jako formy organizacyjnej i prawnej prowadzonej przez ludzi o tej działalności.

W „ Nowej encyklopedii powszechnej PWN ^„ kategoria nauki jest przedstawiona według kilku aspektów, a mianowicie : aspekt historyczno-geograficzny, statyczny, dynamiczny, treściowy, metodologiczny, strukturalny, systemowy, aksjologiczny, psychologiczny, socjologiczny, organizacyjny, prawny, ideologiczny, polityczny, ekonomiczny. Już z tego krótkiego stwierdzenia wynika, że termin nauka jest trudny do jednoznacznego określenia.

W naszych czasach największy wpływ na rozumienie nauki wywarł Kartezjusz. Wiedza naukowa zdobywana metodami tego wybitnego uczonego jest pewna i oczywista. Oczywistość wynika z zastosowania pewnych reguł metodologicznych, tj:

1/ rozkładać problemy złożone na proste;

2/ proste, nierozkładalne problemy mają rozwiązania oczywiste, a jako oczywiste

są ostateczne i nieodwracalne;

3/ rozwiązania problemów prostych przenoszone są na całości złożone za pomocą

oczywistych wnioskowań.

Po tym wstępnym rozważaniu proponuję przyjąć dla naszych potrzeb następującą definicję z punktu widzenia instytucjonalnego i społeczno-historycznego: nauka jest to usystematyzowany, ze względu na przedmiot i cele procesu poznawczego oraz społeczne znaczenie jego rezultatów, zbiór ukształtowanych i wyodrębnionych części zasobów wiedzy o ludzkości. Tu muszę zastrzec, to znaczenie terminu jest jednym z wielu innych spotykanych w literaturze przedmiotu.

Podstawową jednostką klasyfikacji nauki jest dyscyplina naukowa. Podstawowymi kryteriami, za pomocą których określamy poszczególne dyscypliny naukowe są przede wszystkim zakres rzeczywistości, czyli przedmiot badań i ich cele. Pod pojęciem dyscypliny naukowej będziemy rozumieć jako doniosłą społecznie, ukształtowaną ze względu na przedmiot i cel badań lub kształcenia część nauki w znaczeniu instytucjonalnym uznaną za podstawową jednostkę tej klasyfikacji.

Dyscypliny naukowe podlegają podziałowi na specjalności naukowe, przy czym stosuje się różne kryteria ich wyodrębnienia. Każda dyscyplina naukowa ma zwykle kilka, czasem kilkanaście specjalności naukowych.

Pozostaje zatem jeszcze jedno, bardzo ważne do wyjaśnienia, a mianowicie: czy bezpieczeństwo jest nauką, wiedzą, dyscypliną, czy specjalnością naukową, w świetle wyżej podanych określeń ?

ISTOTA BEZPIECZEŃSTWA W NAUCE

W literaturze przedmiotu o bezpieczeństwie można bardzo często spotkać stwierdzenie, że bezpieczeństwo jak i pokój między narodami, czy też pozycja państw w społeczności międzynarodowej - nie jest stanem, który można osiągnąć, utrzymać raz na zawsze. Współcześnie definicje słownikowe określają bezpieczeństwo jako stan pewności państwa lub zbioru państw do przeciwstawienia się sytuacji kryzysowej.

Ponadto, w literaturze nauk społecznych przedstawia się bezpieczeństwo jako zdolność przetrwania, niezależność, tożsamość, czy też pewność rozwoju.

W bezpieczeństwie należy widzieć zarówno bezpieczeństwo narodowe, jak i bezpieczeństwo międzynarodowe. Bezpieczeństwo międzynarodowe można rozpatrywać w obszarze regionalnym i globalnym. Eksperci ONZ w opracowanym „ Studium o koncepcji bezpieczeństwa ^„ określili bezpieczeństwo międzynarodowe jako stan, w którym państwa uważają, że nie zagraża im atak militarny, presja lub przymus gospodarczy i wobec tego są zdolne do swobodnego rozwoju. Dalej stwierdzają, że bezpieczeństwo międzynarodowe stanowi wynik i sumę bezpieczeństwa każdego i wszystkich państw – członków wspólnoty międzynarodowej i do tego dodają, że bezpieczeństwo międzynarodowe nie może być zapewniane bez pełnej współpracy międzynarodowej.

Doświadczenia XX wieku, zwłaszcza ostatniej dekady wskazują, że bezpieczeństwo międzynarodowe należy pojmować jako proces. Wynika to z dynamicznej zmiany globalnego środowiska bezpieczeństwa, które staje się coraz bardziej nieokreślone. Wynika ona ze zmienności wyzwań i zagrożeń, pojawienie się nowych podmiotów prawa międzynarodowego, występowania zjawisk asymetrii, a także widocznych oznak prywatyzowania się wojen. Wzajemne relacje zachodzące pomiędzy bezpieczeństwem narodowym i międzynarodowym można przedstawić za pomocą prostego rysunku 1. Na rysunku nie trudno zauważyć jak poziomy bezpieczeństwa odzwierciedlają zależności.

Rys. 1 Poziomy bezpieczeństwa

Na podstawie analizy zjawisk opisujących globalne środowisko bezpieczeństwa możemy dostrzec wiele dychotomii, a mianowicie:

1. Zmalało, a wręcz oddaliło się ryzyko konfliktu globalnego. Natomiast wzrosła liczba niestabilnych regionów w świecie.

2. Zmalało prawdopodobieństwo wybuchu wojny pomiędzy państwami, ale na znaczeniu przybierają nierozwiązane spory narodowościowe, etniczne i religijne będące przyczyną konfliktów regionalnych.

3. Świat oddala się od zainteresowań militarnych, a równocześnie następuje wyścig technologiczny w zastosowaniach wojskowych oraz wzrasta proliferacja broni masowego rażenia.

4. Poszerza się zbiór państw demokratycznych, a równocześnie dają o sobie znać różne fundamentalizmy, zarówno religijne, jak i kulturowe.

5. Powstaje wiele podmiotów o charakterze ponadnarodowym wpływających dodatnio na kształtowanie się środowiska bezpieczeństwa, a jednocześnie na znaczeniu przybierają takie zjawiska jak, międzynarodowy terroryzm czy ponadnarodowa przestępczość zorganizowana / handel narkotykami, nielegalny handel bronią, pranie brudnych pieniędzy, handel żywym towarem, handel organami ludzkimi /.

6. Ludzkość czyni znaczne wysiłki na rzecz ujarzmiania przyrody, a jednocześnie sama powoduje wiele katastrof ekologicznych i nie tylko.

7. Coraz wyraźniej pogłębia się różnica pomiędzy ogólnoświatowymi biegunami nędzy i dobrobytu.

1. STRUKTURA BEZPIECZEŃSTWA

Ocena stanu bezpieczeństwa powinna obejmować trzy główne obszary problemów, a mianowicie:

- wyzwania i zagrożenia ;

- podmiotową strukturę bezpieczeństwa ;

- przedmiotową strukturę bezpieczeństwa.

Wyzwania oznaczają trwałe tendencje w środowisku bezpieczeństwa, wymagające identyfikacji i podjęcia określonych działań niemilitarnych. Wyzwania związane są głównie z zachodzącymi zjawiskami takimi jak: masowej migracji, zorganizowanej przestępczości, ruchów antyglobalistycznych, handlu narkotykami, rosnącą dysproporcją pomiędzy poziomem rozwoju państw bogatych a problemem upadających reżimów autorytarnych. Wyzwaniem są również postępujące zmiany klimatyczne i ich następstwa, ale także rozpowszechnianie się różnych, obecnie rozpoznanych i nierozpoznanych chorób. Obecnie poważnym wyzwaniem jest rosnąca migracja, będąca efektem konfliktów lokalnych i regionalnych, także w odległych geograficznie obszarach.

Zagrożenia są wypadkową takich czynników jak: wzrost potęgi innych państw, wyścig zbrojeń z naciskiem na broń ofensywną, oddziaływania z powodu bliskości geograficznej i postrzeganie /percepcja / zachowań innych państw jako agresywne. Według D. Bobrowa zagrożenia mogą występować w postaci zagrożeń fizycznych lub psychologicznych. Jedne powstają z przyczyn naturalnych, inne zaś są rezultatem działań człowieka.

Zagrożenia stanowią także o przedmiotowym spektrum bezpieczeństwa, ponieważ niemal zawsze mają określoną treść. Treść zagrożenia podpowiada także o sposobach, jakimi można im przeciwdziałać. Strategie zapobiegania i postępowania wobec zagrożeń mogą reagować na ich symptomy, konsekwencje lub przyczyny.

Drugim, bardzo często stosowanym kryterium bezpieczeństwa jest kryterium przedmiotowe. Pozwala ono na podstawie założonego zagrożenia konstruować katalog rodzajów bezpieczeństwa narodowego, regionalnego i globalnego.

1. BEZPIECZEŃSTWO W EPOCE GLOBALIZACJI

Zagrożenia globalne spowodowały zmiany w podejściu do problematyki bezpieczeństwa w ogólnym znaczeniu. Do czasu nastania nowej epoki problemy bezpieczeństwa i ich rozwiązywanie można podzielić na dwie kategorie. Średni poziom bezpieczeństwa narodu był zapewniany przez ogólny rozwój państwa, a także poprzez jego administracyjną i wojskową działalność. Indywidualny poziom bezpieczeństwa zależał i zależy od osobistego postępowania człowieka w życiu codziennym.

Główną cechą współczesnej epoki jest fakt, iż bezpieczeństwo człowieka i społeczeństwa nie może być zapewnione bez ciągłego kształtowania bezpieczeństwa globalnego. W miejsce okresowo wybuchających wojen pojawiła się konkurencja między narodami w zapobieganiu o różnego rodzaju środki potrzebne do życia człowieka. Globalizacja dzieli narody świata na dwa bieguny – dobrobytu i nędzy. Narody i państwa są zatroskane nie tylko o własne bezpieczeństwo, ale i o umocnienie swojej pozycji w świecie.

Na podstawie teorii prawdopodobieństwa, prawdopodobieństwo przetrwania w najbliższych dziesięcioleciach XXI wieku, w odniesieniu do określonego społeczeństwa, można zapisać zależnością :

Bez. Społ. = Bezp. ind. x Bezp. narodu x Bezp. glob.

gdzie:

Bezp. ind. – indywidualna ochrona / prawdopodobieństwo

przeżycia / ;

Bezp. narodu – ochrona narodu ;

Bezp. glob. - ochrona ludzkości w ujęciu globalnym.

Badając bezpieczeństwo w pierwszych latach XXI wieku, należy uwzględniać zmiany jakie zachodzą wraz ze zmianami cywilizacyjnymi. Zmiany te nakreśliły następujące kierunki przeobrażeń zachodzących we współczesnym świecie :

1. Postępujący proces rozwoju demokratyzacji życia i przestrzegania praw człowieka.

2. Gwałtowny rozwój społeczeństwa informacyjnego oraz niebywały wzrost szybkości i ilości wymiany informacji.

3. Integracja gospodarcza, zwiększenie znaczenia korporacji transnarodowych i gwałtowny wzrost konkurencji między państwami.

4. Wzajemne przenikanie się kultur spowodowane wymianą informacji oraz integracją gospodarczą.

Stała konkurencja między narodami i państwami odbywa się z wykorzystaniem nie tylko siły militarnej, lecz za pomocą środków ekonomicznych, informacyjnych, a ostatnio również terroryzmu.

5.PODSUMOWANIE

Po dokonaniu przeglądu metodologii badań problematyki bezpieczeństwa pragnę stwierdzić, iż bezpieczeństwo jest dyscypliną naukową, ma swoje specjalności, metody badawcze i narzędzia badań, a także swoje instytucje i jednostki naukowo-dydaktyczne oraz znaczny dorobek w zakresie wydawniczym.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ ……………..