Strój jako forma symboliczna- Z. Żygulski
Ubiór i strój
- ubiór, jako osłona ludzkiego ciała;
1. dla zabezpieczenia przed negatywnymi wpływami środowiska, nadmiernych chłodów
i upałów, wilgoci lub kurzu, agresji insektów i inych czynników
2.dla zadoścuczynienia wrogom wstydu
- z biegiem czasu zyskiwał dodatkowe funkcje, stawał się w znacznej mierze fotma symboliczną;
- rozpatrując ubiór w kategoriach nagości i erotyki Georges de Bataille w nim właśnie widzi jeden z decydujących wyróżników pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem;
- całkowita nagość objęta jest róznymi zakazami, niekiedy sprowadzona do swoistego tabu;
- ubiór jest idealnym i powszechnym atrybutem człowieczeństwa i towarzyszy człowiekowi od narodzin po smierć, a nawet i po śmierci, gdyż zmarłych grzebie się w ubiorze;
- ubiór jako stały towarzysz człowieka, tworzący znaczną część jego zewnętrznej, wizualnej powłoki, był przedmiotem intymnym, świadkiem zycia i jego przejawów, a wraz z ruchem człowieka przeistaczał się w przedmiot ruchomy, a niekiedy spajał się z człowieczym potem i zapachem, wchłaniał drobiny skóry, spadłe włosy. Nic więc dziwnego, że ubiór, a nawet jego cząstka stanowi ulubioną relikwię po osobach otoczanych kultem, zarówno w kościele katolickim, jak i w innych systemach religijnych, w buddyźmie i islamie.
- nasza wiedza o ubiorach w dużej mierze jest oparta na analizie zabytków ikonograficznych i rozczytywaniu się w źródłach pisanych;
- strój jest zawsze nośnikiem pewnych treści ideowych, na których eksponowaniu zależało odzianemu.
- Nauka wykrywająca znaczenie stroju , to - kostiumologią;
- nosiciel stroju musi być rozpatrywany w całości, wraz z fryzurą, makijażem i atrybutami. Opis kostiumologiczny należy rozpocząć właśnie od określenia fryzury i ubioru głowy, a także makijażu twarzy, zasadniczego źródła ludzkiej ekspresji;
- w grę może też wchodzić, zawsze aktualny, wieloznaczny tatuaż, jako swoisty strój ciała;
- strój pełni funkcję informacjyjną, jest po prostu komunikatem wizualnym, identyfikująacym nosiciela według ustalonego kodu. Istota stroju kobiecego stało się podniesienie powabu erotycznego przez upiększanie ciała za pomocą fryzury z długich włosów i zastosowanie różnorakiej bizuterii. Strój mężczyzny miał okzaywać jego siłę i zdolność do walki. Archetypową figurą wojownika był przez długi czas HERKULES.
ROLA INFORMACYJNA STROJU KOBIECEGO STRESZCZAŁA SIĘ DO PRZYNENTY, ZAŚ MĘŻCZYZNA ZADAWAŁ SYGNAŁY ZAWIERAJĄCE GROŹBĘ.
Strój wojownika, rycerza, żołnierza i współczesnego bohatera.
- wojownik i łowca prehistoryczny, przystrojony skórą drapieżnika, ozdobiony rogami, klami i piórami, każącymi domyślać się jego zwycięstw w boju myśliwskim, dał początek długiemu szeregowi strojów wojennych i wojskowych, a wreszczcie mundurów rozwijających się do dnia dzisiejszego;
- rogi, pióra- symbol odwagi, szybkości, bystrości;
- piórami przyozdabiano głowy, tarcze, plecy, a także konie (Polacy w skrzydłach husarskich);
- pióra, pióropusze i kity z piór zawsze symbolizowały wojownika, ostrzegały o jego lotności i drapiezności;
- niektóre gatunki pór stosowane były do strojów niewieścich;
- skróry drapieżników plamistych lub pręgowatych przypadały do gutu bohaterom, w skrórze lamparta występowali staroegipscy kapłani, w skórach wilczych maszerowali nosiciele sztandardów w legionach rzymskich. Tygrysie, lamparcie i wilcze skóry służyły polskim husarzom, zarówno w bojach jak i na paradzie.
- kita z konskiego ogona znak wojowników mongolskich, perskich i tureckich;
- plamistość mundurów współczesnych żołnierzy, zwłaszcza komandosów ma częściowe uzasadnienie potrzebą kamuflażu, ale w istocie nawiązuje do tradycji plamistości drapiezników.
- symbolika stróju męskiego doznała swoistej krystalizacji z utworzeniem zbroi rycerskiej, co nastąpiło w okresie starożytności. ( zbroja statuaryczna pokrywająca blachami całe ciało wojownika, następnie zas hełm z pełną zasłoną twarzy); pełną świetność zbroja rycerska osiagnęła w XV, XVI wieku.
- zbroja rycerska twarda, gładka, połyskująca powłoka, wyrażająca moc, niezłomność, nieustępliwość, nieomal niesmiertelnośc.
- zamknięty hełm swoista maska zacierającą lub calkowicie odmieniającą indywidualne rysy, a czasem przyjmującą wyraz lwa, gryfa, psa lub groteskowej maszkary;
- podstawową bronią rycerza była kopia oraz miecz; za nierycerską uważano wielką broń działająca na odległosć (np. kusza, rusznica);
- ścisłą analogie do strojów rycerskich maja ubiory w różnych dyscyplinach sportu: w amerykańskim futbolu, w wyscigach motocyklowych ( maszyna jako wierna imitacja rumaka), wszędzie obowiązuja hełmy zasłaniające twarz. Najbardziej do dawniejszych hełmów turniejowych nawiązują hełmy z zasłonami hokejowych bramkarzy.
-od XVII wieku rozwijane w swiecie mundury wojskowe stanowia obiekty informacyjne, skonstruowane za pomoca określonego i ściśle przestrzeganego kodu. Symboliczną wartosc można znaleźć w samym gatunku tkaniny mundurowej, barwie, kroju, guzikach, itp.
- szczególnie wymowna jest funkcja czapki bądź hełmu, z oznaką naczelna zwykle z określeniem przynależności państwowej. Sam krztałt może być nośnikiem informacji;
POD WPŁYWEM MUNDÓRÓW WOJSKOWYCH KRZTAŁTOWAŁY SIĘ I NADAL KRZTAŁTUJA MUNDURY POLICYJNE I URZEDNICZE, TAKŻE MUNDURY ZAWODOWE, NP. KOLEJARZY, HARCERZY
Strój- władza świecka i duchowna
- symboliczne komponenty towarzyszyły zawsze strojom osobistości ze szczytów władzy świeckiej i duchownej;
- role najwazniejszą grały nakrycia głowy, korony faraonowów starozytnego Egiptu skutecznie wydłużały, wywyższaly głowę, lącząc zespół symbolicznych znaków kobry i sępa, jako dwóch przeciwstawnych mocy boskich.
- stroje przywódców ludowych mają na celu absolutne wyróżnienie nosiciela, uzyskanie powagi i dostojności, podkresienie roli jako przewodnika ludu, jako posrednika między ludem a bóstwem. Do tego słuzyly wysokie czapki, mitry, infuły…
- symbol przywództwa – pastorał
- np, szata zydowskiego arcykapłana była obszyta złotymi dzwoneczkami, których dzwięk zwiastował jego zblizanie się, na głowie nsoił wysoką, blękitną lub fioletową mitre.
- barwy; w kościele rzmskokatolickim-czerwień ( krew- w czasie swiat ku czci Męki Pańskiej), zieleń-( w okresie od Zielonych świątek do Adwentu), fiolet i czerń – żaloba, Na Dalekim wsch.- biel (kolor żałoby, jako kolor kościotrupa i nagich kosci), zakonnicy buddyjscy- szaty jaskrawopomarańczowe
- nie przestrzeganie obowiązującego stroju podlegało surowej karze
Kostium teatralny i widowiskowy
- symboliczną formą ubiorów silnie zaznaczyła się w teatrze, początki właściwej sztuki teatralnej wykształciły się w Grecji, zawsze obowiązywał określony strój, kostium;
- kostium teatralny z natury nasycony jest symbolizmem, za jego sprawą aktor doznaje pełnej transformacji, zmienia cechy swojej osobowości, np. płec, wiek, posturę;
- owiecznym motywem w teatrze jest transwestytyzm- przebieranie męzczyzny za kobietę i odwrotnie, męzczyzna przebrany za kobietę pobudza do śmiechu, zaś kobieta prowokuje pikanterią.
Treści symboliczne polskiego stroju narodowego
- cykl krztałtowania się mody narodowej wg periodyzacji proponowanej przez Irenę Turnau, można podzielić na dwa okresy. W pierwszej fazie panowało zamieszanie stylów- odwrócenie się od mody zachodnieurpejskiej i otwarcie się na wpływy wschodnie i pd.-wsch. Orientalizacja postępowała w związku ze zwycięstwem u szlachty ideologii sarmackiej. Okres od 1500-1640 roku, ( spodni ubiór- żupan, wierzchni- delia, od 1640r kontusz ozdobiony tekstylnym pasem. Na głowie czapka (rózne formy) lub kolpak często przyozsabiane kitą z ptasich piór.
- porzucano uczesanie z długich wlosów, na rzecz głów podgolonych , włosów krótko strzyzonych;
- charakterystyczne wąsy z koniuszkami lekko do góry, czasem wydatne i zaokrąglone brody;
- styl koniuszowy ubiór najbardziej narodowy
- niekiedy całkowicie wygolona głowa z zostawionym kosmykiem oselcem (pochodzi od wojowników turko-tatarskich), symbol męskości i męstwa, przeciwstawiony z slugimi kobiecymi wlosami
- ubiory szlacheckie szyto z tkanin o barwie powaznej, ciemnej, szarej, karmazynowej lub czarnej. Barwy te kontrastwały z jaskrawa kolorystyka mody europejskiego renesansu, manieryzmu, baroku;
- stroj polski odznaczał się krojem prostym, a jego ozdobami były kosztowne szkofie z kitami do czapek, pasy, oprawy szabel, zapięcia; wyrażną cechą była dlugoćć szat, rozciętych po bokach dla ułatwienia jazdy wierzchem; dlugośc miała na celu zakrycie ciała i nadanie mu pozoru skromnego, a zarazem dostojnego, w kontraście do „kusej” mody zachodniej;
- Husarszczyzna przez caly okres sarmacki potężnie oddziaływała na styl ubiorów;
- Husarzy w XVIw. Skrzydła z piórami strusimi, w XVII w. wyłącznie orle, sępie, jastrzębie;
- zamiłowanie do futer z sobola, wydry, bobra;
- czapka rogatywka – sczególna rola w stroju narodowym, używana przez konfederatów barskich, otrzymała nazwę konfederatki, z czasem symboliczny znak Polaków, zwłaszcza w okresie wielkich powstań narodowych, do dziś pozostała czapką reprezentacyjna polskiego żzołnierza. Wykazano występowanie konfederatki w rozmaitych krajach Europy i Azji. Kwadratowe denko czapki to pomysł Dalekiego Wchodu; kwadrat był uwazany za figurę doskonałą i magiczną, oznaczał powage, mądrość, stąd czapka do dzis jest ceniona przez uczonych na róznych uniwersytetach.
- Czapka poznostaje drogim symbolem, łączącym dawna sarmacką epoką z dzisiejszymi czasami;