GEOLOGIA- W4

Zasilanie wód odbywa się przez:

1. Wody opadowe- spływ opadowy

2. Wody podziemne- wsiąkanie

Działalność rzek zależy od prędkości przepływu, które zależy od:

1. Spadku terenu- spadek podłużny rzeki jest największy w górnym biegu i maleje. Możliwe lokalne załamanie spadku

2. Tarcia wody o dno i brzeg koryta- zależy od rodzaju skał występujących na brzegach

3. Masy wody- przy niskim stanie prędkości przepływu

Działalność rzek:

1. Niszczenie podłoża- erozja

2. Przenoszenie materiału skalnego- transport

3. Odsączanie materiału- akumulacja

Rzeki są ważnym czynnikiem geologicznym. Maja one duże znaczenie rzeźbotwórcze i skałotwórcze. W wyniku ich działalności powstają charakterystyczne doliny, w których gromadzą się znaczne ilości osadów rzecznych zwanymi aluwiami.

EROZJA

1. Wsteczna- działa w górnym biegu rzeki np. wodospady, źródła; prowadzi do cofania się progów; w skrajnym przypadku erozja wsteczna może prowadzić do tzw. kaptażu- czyli przechwycenia jednej rzeki przez drugą

2. Wgłębna- wywołana siłą tarcia płynącej wody i wieczonego po dnie materiału. Powoduje ona pogłębienie się doliny, która przyjmuje kształt litery V. szybkość erozji wgłębnej jest różna i zależy od rodzaju skał występujących w podłożu

3. Boczna- wywołana siła Coriolisa związana z obrotem kuli ziemskiej. Linia nurtu wody w korycie rzeki nie przebiega środkiem na całej długości, a jest odchylona. Rzeki zaczynają meandrować i meandry pogłębiają się. W okresie powodzi dochodzi do przerwania meandrów w najważniejszym miejscu

Baza erozyjna- najniższy poziom, do którego rzeka może się wcinać. W zależności od zbliżania się rzeki do profilu równowagi możemy wyróżnić 3 stadia erozyjne rzeki:

1. Stadium rzeki młodej- przeważa erozja wgłębna nad boczną, doliny są wąskie o nierównym przekroju podłużnym; występują liczne wodospady; osadów rzecznych brak lub występują w niewielkich ilościach

2. Stadium rzeki dojrzałej- miejsce erozji wgłębnej zajmuje erozja boczna, dobrze rozwinięte doliny wypełnione aluwiami. Profil podłużny tych rzek zbliża się do profilu równowagi.

3. Stadium rzeki starej- rzeka osiąga profil równowagi; doliny są szerokie, płaskie, wypełnione grubą warstwą aluwiów. Zanika erozja i akumulacja

TRANSPORT

1. Przez wleczenie- transportuje większe cząstki, a ich wielkość zależna jest od prędkości rzeki

2. W zawieszeniu- przenoszone są przez rzeki cząstki pyłowe. Przy turbulencyjnym ruchu wody, w okresie powodziowym, unoszone są cząsteczki pylaste i ilaste, a nawet drobnoziarnisty piasek.

3. W roztworach- transportowane są najczęściej rozpuszczone węglany, siarczany, chlorki oraz dodatkowo zanieczyszczenia przemysłowe, zwłaszcza w dolnym biegu rzeki.

AKUMULACJA

Rzeka niesiony materiał składa czyli akumuluje, a osady rzeczne nazywa się aluwiami.

Są one na ogół dobrze selekcjonowane i warstwowane. W górnych odcinkach rzeki odkładane są najgrubsze frakcje(kamieniste, żwirowe). W miarę przesuwania się w dół rzeki wymiary frakcji stopniowo się zmniejszają.

Formy akumulacji rzecznej:

• Tarasy rzeczne- są to spłaszczenia terenu występujące na różnych wysokościach w dolinie, pochylone w stronę koryta, a także zgodnie z biegiem rzeki. Od dna doliny oddzielone są krawędzią na ogół dobrze czytelną w morfologii. Są to resztki dawnego dna doliny, rozciętego następnie przez rzekę w wyniku odmłodzenia erozji.

• Tarasy erozyjne- powstają w wyniku powtarzającego się odmładzania erozji skał podłoża, charakterystyczny jest w nich brak osadów rzecznych

• Tarasy akumulacyjne- powstają przez rozcięcie nagromadzonego przez rzekę osadów aluwialnych w dnie doliny

Ze względu na wysokość zalegania tarasów nad korytem rzecznym wyróżniamy tarasy:

• Tarasy zalewowe- przylegają bezpośrednio do koryta rzecznego. Zajmują małe obszary. Na ich powierzchni znajdują się młode starorzecza. Zbudowane są z frakcji żwirowej i pyłowej

• Tarasy powodziowe- zajmują stosunkowo duże obszary w dnach doliny. Zalewane są podczas wysokich stanów ody. Ich budowa zależy głównie od stopnia dojrzałości rzeki.

• Tarasy wysokie- to pozostałe tarasy, wyższe od powodziowych w dolinie rzecznej. Może ich być kilka położonych na różnych wysokościach. Tarasy wysokie rzek nizinnych zbudowane są głównie ze żwirów i piasków. Na powierzchni często spotyka się wydmy.

• Stożki napływowe- powstają w miejscach zmniejszenia spadku rzeki, bądź też przy połączeniu dwóch rzek o różnych spadkach. W planie mają kształt zbliżony do trójkąta. Najczęściej stanowią tereny płaskie, o pochyleniu kilku stopni w kierunku ruchu wody. Zbudowane są z materiału selekcjonowanego.

• Delty rzeczne- powstają przy ujściach niektórych rzek do mórz i jezior. Stanowią płaskie rozległe stożki, pocięte licznymi ramionami rzek. Zbudowane są głównie z drobnych frakcji, występuje w nich znaczny % części organicznych.

Typy genetyczne jezior:

• Endogeniczne

- reliktowe

- tektoniczne

• Egzogeniczne

- lodowcowe(rynnowe, moreny dennej, zaporowe, cyrkowe)

- jezioro rzeczne

-eoliczne

-osuwiskowe

-przybrzeżne

- sztuczne