Ludzka Natura według Fromma: ma podstawie "Niech się stanie człowiek" (rozdział 3: "Ludzka natura a charakter").

• Jednostka reprezentuje rodzaj ludzki, jest jego specyficznym przykładem
• Swoiste właściwości stanowią o wyjątkowości jednostki, a zarazem jednostka jest reprezentantem wszystkich cech rodzaju ludzkiego
• Indywidualna osobowość jednostki została określona przez właściwości ludzkiej egzystencji wspólnej dla całego gatunku

Biologiczna słabość człowieka:

• Brak regulacji instynktownej w procesie adaptacji człowieka- to, co różni nas od zwierząt
• Zwierzę może dostosować się do zmiennych warunków zmieniając siebie, nie zaś środowisko, dlatego albo dopasowuje się do niego, albo wymiera
• Im mniej skończone i ustalone zachowania instynktowne, tym bardziej rozwija się mózg- człowiek wyłania się wtedy, gdy adaptacja instynktowna osiągnęła minimum
• Nowe zdolności- świadomość siebie samego, jako odrębnej jednostki
• Dla człowieka siła i motywacją do rozwinięcia cech specyficznie ludzkich jest słabość biologiczna- bezradność

Egzystencjalne i historyczne dychotomie człowieka

• Wyłonienie samoświadomości, rozumu i wyobraźni uczyniło człowieka anomalią w świecie zwierzęcym
• Człowiek częściowo podlega prawom natury, a jednocześnie przekroczył jej ramy
• Świadom sam siebie, dostrzega swoją bezsiłę i ograniczoność egzystencji, bo potrafi wyobrazić sobie śmierć
• Nie potrafi pozbyć się umysłu, ale też i ciała
• Jest jedynym zwierzęciem, które musi rozwiązać problem swojej egzystencji, póki nie stanie się panem natury i samego siebie
• Posiadanie rozumu zmusza do nieustannego poszukiwanie rozwiązań, tworzenie i rozwijanie własnego świata
• Zdumienie w każdym etapie, zmusza do poszukiwania kolejnych rozwiązań
• Wieczny wędrowca podążający za pędem do poznania
• Dychotomie egzystencjalne- bo zakorzenione w samej egzystencji człowieka
a) Dychotomia między życiem a śmiercią- możemy tylko zaakceptować fakt śmierci- człowiek próbował sobie poradzić ze śmiercią tworząc ideologię, np. chrześcijaństwo- nieśmiertelność duszy
b) Krótkość życia nie pozwala na realizację wszystkich możliwości, jakie daje nam samo bycie człowiekiem i tu pomagają ideologie
c) Człowiek jest samotny (ponieważ stanowi odrębną jednostkę, sam dokonuje ocen), a jednocześnie związany z innymi
• Sprzeczności historyczne- są wytworem człowieka i są rozwiązywalne
a) sprzeczność między obfitością wytwarzanych dóbr materialnych a niemożliwością wykorzystania ich dla pokoju i dobrobytu -> wynika z braku odwagi i rozumu
• gdy człowiek napotyka sprzeczność bezzwłocznie dąży do jej rozwiązania i stąd bierze się postęp ludzkości
• aby nie dopuścić do reagowania na sprzeczności, trzeba zaprzeczyć ich istnieniu, czego stara się dokonać racjonalizacja w życiu i ideologia
• człowiek nie może znieść dychotomii egzystencjalnych, umysł może zaspokoić tylko przy pomocy ideologii, bezsilność zwalczyć pracą bądź przyjemnością
• jedynym rozwiązaniem egzystencjalnych problemów jest stawienie czoła prawdzie, uświadomienie sobie własnej samotności i uznanie, że nie ma żadnej siły poza samym człowiekiem, który mógłby rozwiązać ten problem
• życie nie ma żadnego znaczenia poza tym, jakie nadaje mu człowiek rozwijając i uzewnętrzniając swoje możliwości w życiu produktywnym, a najważniejszym zadaniem jest rozwijanie własnych mocy w granicach wyznaczonych prawami egzystencji
• człowiek stanie się sobą tylko wówczas, gdy uświadomi sobie swoją ludzką sytuację

• siła uczuć jest najbardziej uderzającą cechą ludzką
• Freud założył, że uczucia nie stanowią wyraźnej ekspresji instynktu samozachowawczego lub seksualnego, ale tylko mniej bezpośrednią lub złożoną formę owych popędów
• Freud nie uwzględnił tego, że części ludzkich dążeń nie można wyjaśnić opierając się na teorii instynktów, bo nawet jeśli zaspokoimy popędy, sam człowiek nie zostanie zaspokojony, dopiero teraz rodzą się najbardziej nieodparte dążenia- do władzy, miłości, destrukcji, wewnętrznej potrzeby religii
• Wewnętrzna dysharmonia rodzi potrzeby człowieka, nie te naturalne, a ich spełnienie jest niezbędne do utrzymania równowagi i jedności z naturą
• Człowiek musi dążyć do przeżywania jedności i całości we wszystkich sferach swojej istoty, aby odnaleźć nową równowagę- oddanie się celowi lub idei stanowi wyraz dążenia do kompletności
• Potrzeba systemu orientacji o oddania stanowi integralną część ludzkiej egzystencji- nie ma drugie potężniejszego źródła energii
• Człowiek może wybierać pomiędzy różnymi rodzajami ideałów
• Wszyscy ludzie są idealistami i dążą do czegoś więcej niż osiąganie fizycznego zaspokojenia
• Posiadanie jakiegokolwiek ideału lub uczuć religijnych nie jest wartościowe samo w sobie!!! Każdy ideał to wyraz tej samej ludzkiej potrzeby
• Pojmowanie motywacji zachowań człowieka musi wynikać ze zrozumienia jego ludzkiej sytuacji

Osobowość

• Ludzie są jednakowi, ponieważ przeżywają te same dychotomie, lecz różnią ich sposoby, w jakie rozwiązują swój ludzki problem
• OSOBOWOŚĆ- całość wrodzonych (temperament) i nabytych (charakter) właściwości psychicznych, które są charakterystyczne dla jednostki i czynią ją niepowtarzalną

Temperament

• Hipokrates rozróżniał 4 temperamenty: choleryczny, sangwiniczny, melancholijny i flegmatyczny- przetrwały raczej negatywne znaczenia terminów, obecnie posługiwanie się teoriami Junga, Kretschmera i Sheldona
• TEMPERAMENT określa sposoby reagowania; ma naturę konstytucjonalną i niezmienną
• CHARAKTER jest kształtowany doświadczeniami jednostki i jest do pewnego stopnia zmienny w zależności od nowych doświadczeń
• Wybory dokonywane z powodu różnic temperamentach są wyłącznie sprawą subiektywnego gustu, ale różnice w charakterach są pod względem etycznym najbardziej znaczące i ważne

Charakter
• Charakter każdej jednostki stanowi zazwyczaj mieszaninę wszystkich lub wybranych orientacji, w których jedna jest dominująca

1. Koncepcja dynamiczna:
• U behawiorystów cechy charakteru są tożsame z cechami zachowania, więc charakter to wzorzec zachowania charakterystyczny dla danej jednostki
• Freud: charakter to system dążeń, które leżą u podstaw zachowania, ale nie są z nimi identyczne
• Cechy zachowania- działania dające się zaobserwować przez osobę trzecią (oszczędność- zachowanie zmierzające do oszczędzania), ale kiedy wgłębiamy się w motywację takiego działania stwierdzamy, że poza cechami zachowania kryją się różne cechy charakteru (oszczędność przez sytuację ekonomiczną, przez skąpstwo, oszczędzanie celem samym w sobie bez celu)
• Freuda koncepcja nieświadomej motywacji jest związana z jego teorią wolicjonalnej natury cech charakteru, czyli sił, które leżą u podstaw zachowań człowieka- LOSEM CZŁOWIEKA JEST JEGO CHARAKTER
• Freud zakładał, że energia zjawisk materialnych i psychicznych ma naturę substancjalną, a popęd seksualny stanowi źródło energii charakteru (różne cechy charakteru różnie rozładowują popęd seksualny). Dynamiczna natura cech charakteru jako wyraz ich libidinalnego pochodzenia.
• Cechy charakteru leżą u podstaw zachowania i z niego muszą być wyprowadzane, tworzą one siły, których człowiek może sobie nie uświadamiać
• Podstawową jednostkę charakteru stanowi całościowa organizacja charakterologiczna, z której wypływają poszczególne cechy- ORIENTACJA CHARAKTEROLOGICZNA
• Fromm: podstawę charakteru stanowią szczególne rodzaje powiązania jednostki ze światem, człowiek wchodzi w relacje poprzez asymilację rzeczy (asymilacja) lub wiążąc się z ludźmi (socjalizacja)
• Człowiek musi się jednoczyć
• Fromm: CHARAKTER to forma kanalizowania energii w procesie asymilacji i socjalizacji i dlatego wiele działań trzeba wykonywać o wiele szybciej niż pozwala na to świadomy namysł, a skanalizowania uwalnia od podejmowania za każdym razem przemyśleń, działanie przebiega zgodnie z danych charakterem
• Charakter stanowi podstawę przystosowania się jednostki do społeczeństwa (kultura ma wpływ na charakter rodziców, a oni na dziecko) 
• Dziecko wykształca taki charakter, który sprawia, iż chce ono robić to, co musi, i co podziela większość tej samej klasy społecznej lub kultury
• Na charakter społeczny składa się zaś fakt, że większość członków tej samej klasy charakteryzuje się tymi samymi cechami
• Z charakteru społecznego trzeba wyodrębnić charakter indywidualny, gdy jedna osoba różni się od drugiej w obrębie tej samej kultury- różnice w osobowości rodziców, specyfice środowiska, temperamencie

Orientacje nieproduktywne

2. Orientacja receptywna:
• Upatrywanie wszelkiego dobra na zewnątrz i w ten sposób realizacja pragnień
• Miłość jako bycie kochanym, a nie kochanie
• Ludzie o tej orientacji są biorcami, nie wytwórcami idei- pozostawienie sobie samym czują się sparaliżowani, brak im asertywności, są zależni od innych
• Mają optymistyczny i przyjacielski stosunek do świata, przejawiają zaufanie do życia, ale stają się zrozpaczeni, gdy ich źródło zaopatrzenia jest zagrożone

3. orientacja eksploratorska
• źródło wszelkiego dobra znajduje się na zewnątrz- niczego nie można wytworzyć samemu, typ ten nie spodziewa się otrzymywać podarunków, ale bierze je siłą lub podstępem
• pożądanie osób, które można komuś odebrać, kradzież idei, ‘kradziony owoc smakuje lepiej’
• każdy może stać się przedmiotem ich wyzysku
• podejrzliwość, cynizm, zawiść, zazdrość
• przeceniają to, co mają inni, a nie doceniają tego, co mają sami

4. Orientacja tezauryzatorska (ciułacza)
• Mała wiara w stosunku do nowości, poczucie bezpieczeństwa na oszczędzaniu i gromadzeniu
• Skąpstwo materialne oraz uczuciowe
• Nie dają miłości, ale starają się ją zdobyć poprzez zawładnięcie osobą
• Sentymentalizm, pedantyzm, punktualność- formy sprawowania władzy nad światem
• Przekonanie, iż posiada się tylko jeden zasób sił, którego nie można uzupełnić
• ‘moje jest moje, a twoje jest twoje’

5. Orientacja merkantylna
• Ekonomiczne funkcje rynku stanowią podstawę oraz główny warunek rozwoju człowieka nowoczesnego, gdzie w grę wchodzi wymienna wartość towarów
• Traktowanie siebie jako towaru, a swej własnej wartości jako wartości wymiennej
• Proporcje między umiejętnościami a osobowością, jako czynnikami warunkującymi sukces, układają się różnie, ale czynnik osobowościowy odgrywa zawsze decydującą rolę (sukces zależy od tego, jak się sprzedaje własna osobowość)
• Typ osobowości, na którą występuje zapotrzebowanie, zależy w pewnym stopniu od dziedziny, w jakiej dana osoba pracuje
• Każda jednostka musi być w modzie, więc musi wiedzieć, na jaką osobowość jest zapotrzebowanie, a dodatkowo naśladowanie sławnych ludzi, gdyż kopiowanie ich postępowania powinno prowadzić do sukcesu
• Jeżeli człowiek ma poczucie, że osiąga sukces nie ze względu na własne zalety, będzie wciąż szukał ich potwierdzenia- stąd silna potrzeba dążenia do sukcesu, a niepowodzenie jest poważnym zagrożeniem dla samooceny- problem tkwi również w przeżywaniu samego siebie jako niezależnej całości, w poczuciu identyczności z samym sobą
• ‘jestem tym, co robię’
• Człowiek staje w obliczu własnych mocy, które ujmuje jako towar wyodrębniony od siebie samego
• ‘jestem taki, jakiego mnie pragniecie’
• Człowiek szuka identyczności w opiniach innych ludzi, bo musi znaleźć jej poczucie- jest nim np. prestiż
• Doświadczanie innych, w takie sam sposób, jak doświadczanie siebie- jako towar (nie reprezentują samych siebie, ale swoje części do sprzedania)
• Różnica między ludźmi zostaje zredukowana do wspólnego elementu- ceny rynkowej
• Jeśli zostanie zaniedbane indywidualne JA, stosunki między ludźmi z konieczności muszą stać się powierzchniowe, ponieważ to towary, a nie oni sami, wchodzą w relację wymiany
• Natura nie wymaga stałego rodzaju powiązań , lecz sama zmienność postaw stanowi jedyną stałą cechę jakościową
• Osobowość merkantylna musi być wolna od wszelkiej indywidualności


• Wszystkie te osobowości tkwią w człowieku, a dominująca zależy od osobowości kultury w jakiej żyje dana jednostka
• Orientacje przedstawiają sobą potężne siły emocjonalne
• Całą osobowość jednostki kształtuje się w toku wzajemnych powiązań między ludźmi i jest determinowana przez środowisko w takim stopniu, że na podstawie analizy poszczególnych jednostek można wyprowadzić całościowy obraz społecznej struktury, w jakiej ona żyje

Orientacja produktywna

• Wyrosła z potrzeby poszukiwania bardziej stosownego sposobu życia oraz norm, które do tego celu mogłyby doprowadzić
• Związek między tą orientacją, a strukturą charakteru genitalnego opisanego przez Freuda (charakter osoby, u której oralne i analne libido straciło swoją dominującą pozycję i funkcję, ustąpiło więzi seksualnej z osobą płci przeciwnej)- czyli produktywność
• Człowiek musi produkować po to, aby przeżyć- stanowi to zdolność do używania władzy i przyrodzonych, potencjalnych możliwości
• Umysłowe, emocjonalne i zmysłowe reakcje w stosunku do innych, do siebie samego i do rzeczy
• Człowiek doświadcza siebie samego jako uosobienie wszystkich swych sił
• Produktywność jest postawą, do której zdolna jest każda jednostka ludzka, jeżeli nie jest umysłowo i emocjonalnie upośledzona 
• Produktywność jest realizacją specyficznych możliwości charakterystycznych dla człowieka- jego zdolności. Zdolność jest potencją
• Świat zewnętrzny może być doświadczony
a) reproduktywnie- odtworzenie
b) generatywnie- zrozumienie, ożywienie, przetworzenie na nowo materiału dzięki aktywności własnych umysłowych i emocjonalnych zdolności

• produktywność jest przeciwieństwem realizmu i normalności (realizm jest dopełnieniem nienormalności)
• reproduktywność i generatywność są koniecznym warunkiem produktywności- ich wzajemne na siebie oddziaływanie jest źródłem produktywności (nie jest sumą, ale czymś nowym co z tego wyrasta)
• wszystko, co znajduje się między narodzinami, a śmiercią, jest procesem narodzin potencjalnych możliwości człowieka, a aktywność produktywna potrzebna jest do tego, by człowiek narodził się w wymiarze duchowym
• odwołanie do Goethego- jedyną odpowiedzią na poszukiwanie człowieka jest produktywna aktywność identyczna z dobrem, brak aktywności niweczy wysiłki człowieka

1. Miłość i myślenie produktywne
• Charakterystyczną cechą egzystencji ludzkiej, jest samotność i oddzielenie od świata, a co za tym idzie rozpaczliwe poszukiwanie więzi
• Paradoksem jest, że człowiek równocześnie poszukuje bliskości i niezależności, czego rozwiązaniem może stać się produktywność
• Ze światem można być związanym produktywnie działając (wytwarzając rzeczy i tak realizując swe zdolności) i pojmując (rozumem chwytując istotę przedmiotu lub miłością, która pozwala na zrozumienie drugiego człowieka)
• Miłość i rozum są dwiema różnymi formami, ale bez siebie nawzajem istnieć nie mogą, gdyż są wyrazem dwóch zdolności- uczucia i myślenia
• Prawdziwa miłość zasadza się na produktywności, bez względu na to, czy to miłość rodzicielska, czy erotyczna
• Elementy charakterystyczne to: troska, odpowiedzialność, szacunek i wiedza
• Troska i odpowiedzialność znaczą, iż miłość jest aktywnością, a nie namiętnością – bezwarunkowa miłość matczyna
• Istotą atrakcyjności jest w człowieku jego zdolność do kochania
• Miłość produktywna pociąga za sobą trud, troskę i odpowiedzialność za rozwój drugiej osoby
• Kochać osobę produktywnie to znaczy być związanym z jej ludzką istotą reprezentującą gatunek ludzki
• Bez szacunku i bez wiedzy o osobie kochanej, miłość jest posiadaniem


• Inteligencja- narzędzie służące do celów praktycznych, pozwala dążyć do odkrycia tych aspektów rzeczy, w których wiedza jest konieczna
• Rozum- wymaga trzeciego wymiaru głębi- docierania do ISTOTY rzeczy i procesów, jego funkcją jest poznanie, uchwycenie prawdy, zrozumienie

• W myśleniu produktywnym podmiot poznający nie jest obojętny wobec przedmiotu poznania; im bardziej podmiot jest zainteresowany przedmiotem i im bardziej intymny jest ich związek, tym bardziej owocne jest myślenie
• Myślenie produktywne determinowane jest przez naturę przedmiotu i podmiotu, które wchodzą ze sobą w relacje poznawcze w procesie myślenia, jest to obiektywność czyli szacunek
• To, że produktywność jest przyrodzoną ludzką właściwością przeciwstawia się poglądowi, że człowiek jest leniwy ze swej natury i że trzeba go zmuszać do aktywności

• Wolność, ekonomiczne bezpieczeństwo oraz praca stanowiąca wyraz zdolności sprzyjają tendencji człowieka do produktywności

Orientacje w procesie socjalizacji
• Życie pociąga za sobą asymilację i socjalizację
• Rodzaje powiązań interpersonalnych:
a) więź symbiotyczna- brak niezależności, bliskość i intymność (masochizm- usiłowanie pozbycia się indywidualnego JA, ucieczka od wolności, szukanie bezpieczeństwa w związku/ sadyzm- nadopiekuńczość, uzasadniona zemsta i dominacja) 
b) wycofanie się w destruktywność- dystans, odcięcie się od innych, uczucie obojętności (destruktywność- aktywna forma wycofywania się ze świata, popęd do zniszczenia bierze się ze strachu przez zniszczeniem
c) miłość- forma produktywna więzi z innymi i sobą samym

Mieszane typy orientacji:
• zawsze mamy do czynienia z typami mieszanymi
• nie ma osoby o orientacji całkowicie produktywnej i nie ma nikogo, kto byłby całkowicie jej pozbawiony