ZJAWISKO SAMOBÓJSTW WŚRÓD DZIECI,
MŁODZIEŻY I DOROSŁYCH
Marta Osiak
Ewelina Stapurewicz
Karolina Raczyńska
Agnieszka Paradowska
Zjawisko samobójstw wśród dzieci, młodzieży i dorosłych
Jedną z najdrastyczniejszych form rozwiązywania problemów życiowych jednostki jest rezygnacja z życia. Czasem realizowana z pełnym okrucieństwem, innym razem prawie niezauważalnie, pozostawia za sobą ogromną smugę cierpienia, poczucie winy, wstydu wśród bliskich, którzy niejednokrotnie do końca życia nie mogą się otrząsnąć z tego doświadczenia.
Skala oraz przejawy zjawiska
Polska należy do grupy krajów o średnim natężeniu zgonów samobójczych i jednym z najniższych wskaźników zgonów samobójczych kobiet.
Na jedną samobójczynie przypada pięć zgonów samobójczych mężczyzn.
W 2010 roku odnotowano 5.456 (4.480) zamachów samobójczych, z których 4.087 (3.517) zakończyło się zgonem.
LICZBA ZAMACHÓW SAMOBÓJCZYCH ZAKOŃCZONYCH ZGONEM
| ROK | OGÓŁEM | MĘŻCZYŹNI | KOBIETY |
|---|---|---|---|
| 2010 | 4.087 | 3.517 | 570 |
| 2009 | 4.384 | 3.739 | 645 |
| 2008 | 3.964 | 3.333 | 631 |
| 2007 | 3.530 | 2.924 | 606 |
| 2006 | 4.090 | 3.444 | 646 |
| 2005 | 4.621 | 3.885 | 736 |
| 2004 | 4.893 | 4.104 | 789 |
| 2003 | 4.634 | 3.890 | 744 |
| 2002 | 5.100 | 4.215 | 885 |
| 2001 | 4.971 | 4.184 | 787 |
| 2000 | 4.947 | 4.090 | 857 |
| 1999 | 4.695 | 3.967 | 728 |
| 1998 | 5.502 | 4.591 | 911 |
| 1997 | 5.614 | 4.622 | 992 |
| 1996 | 5.334 | 4.392 | 942 |
| 1995 | 5.485 | 4.465 | 1.020 |
| 1994 | 5.538 | 4.541 | 997 |
| 1993 | 5.569 | 4.519 | 1.050 |
| 1992 | 5.453 | 4.426 | 1.027 |
| 1991 | 4.159 | 3.388 | 771 |
W 2010 roku, do zamachów samobójczych najczęściej dochodziło w mieszkaniach – 2.272 (1.669) oraz pomieszczeniach zabudowań gospodarczych – 776 (721). W następnej kolejności miejsce to piwnice i strychy – 659 (566), a także obszar parku i lasu – 425 (393)
Spośród sposobów dokonywania zamachu na własne życie najczęściej wybierano powieszenie się 3.973 (3.512), rzucenie się z wysokości 323(224), zażycie środków nasennych 214 (83), oraz samookaleczenia różnego typu.
Według Komendy Powiatowej Policji, najczęstszymi przyczynami zamachów samobójczych były choroba psychiczna 765 (500), nieporozumienia rodzinne 679 (555), przewlekła choroba 304(255), zawód miłosny 331(282), warunki ekonomiczne 348(281). Z powodu niechcianej ciąży kobiety popełniły samobójstwo i jeden mężczyzna. W 2.660 (3.304) zdarzeniach nie udało się ustalić przyczyny zamachu na własne życie.
Najczęściej samobójstwa popełniają mężowie i żony 2.294 (1.888) a następnie kawalerowie i panny 1.299. Osoby dokonujące zamachów najczęściej miały wykształcenie podstawowe i zasadnicze zawodowe. W większości przypadków brak jest jednak informacji o wykształceniu.
Z wszystkich zamachów dokonanych w 2010 roku 1.341(1.173) odbyło się pod wpływem alkoholu. Natomiast 79 pod wpływem substancji psychotropowych i innych środków. 592 (424) było trzeźwych, w pozostałej grupie nie ustalono stanu świadomości osoby. Wśród osób podejmujących próby samobójcze źródłem utrzymania była praca 1.246(1.102), renta, emerytura, alimenty 886(685). 625(593) osoby były bez stałego źródła utrzymania 723(508) osób było a utrzymaniu innej osoby. Najwięcej zamachów samobójczych popełniają osoby w wieku 50-54 lat. 660 prób – 566 zakończonych zgonem.
Trzeba jednak od razu zaznaczyć, że rejestrowane wskaźniki samobójstw nie oddają rzeczywistej skali zjawiska. Szacuje się, że w istocie może być ich nawet trzykrotnie więcej. Trudność oceny prawdziwych rozmiarów samobójstw wynika z kilku powodów.
Istnieje możliwość zakwalifikowania zgonów samobójczych wadliwie jako nieszczęśliwych wypadków, jeśli np. śmierć samobójcza dokonana jest w niespecyficzny sposób, brak jej świadków, a ofiara nie zostawiła żadnych wyjaśnień (utonięcie lub śmierć w wypadku samochodowym).
Zdarza się, że śmierć samobójcza jest świadomie kamuflowana przez bliskich zmarłego, którzy nadają jej pozór naturalnego zgonu lub nieszczęśliwego wypadku ze względu na negatywny stygmat, jakim w otoczeniu zostaje często naznaczona rodzina samobójcy. Rodzina ta w społeczeństwie uważana jest za niestabilną i lub odpowiedzialną za dramat.
Istnieje możliwość zacierania charakteru zgonu jednostki z powodów merkantylnych, np. z obawy przed utratą odszkodowania, zakwestionowaniem ważności testamentu itp.
TYPOLOGIE SAMOBÓJSTW
Jedną z popularnych typologii samobójstw opartych na motywacji zamachu samobójczego przedstawił Durkheim. Wyodrębnił cztery typy samobójstw:
anomiczne
altruistyczne
egoistyczne
fatalistyczne.
Samobójstwo anomiczne powstaje na tle rozluźnienia lub zerwania więzi między jednostką a społeczeństwem. Dotyczy osób, które są przywiązane do istniejącego porządku społecznego. Jest przejawem rozregulowania określonego ładu normatywnego. Czynnikami wyzwalającymi procesy anomiczne mogą być kryzysy gospodarcze lub systemowe, Nagłe wzbogacenie, utrata pracy lub gwałtowny awans społeczny odrywający jednostkę od dotychczasowego środowiska. Samobójstwo anomiczne jest przejawem nieumiejętności sprostania wyzwaniom.
Natomiast samobójstwa altruistyczne są efektem przesocjalizowania. Jednostka ma bardzo silne przywiązanie do norm społecznych. Często przejawia się to w postaci heroicznej. Jest ona w stanie poświęcić się dla jakieś idei, dla drugiego człowieka lub umrzeć w pożarze w celu ratowania kogoś.
Samobójstwa egoistyczne są efektem braku wytworzenia silnych więzi ze środowiskiem społecznym. Jednostka ma poczucie wyobcowania, charakteryzuje ją brak zainteresowania wyzwaniami, jakie niesie życie.
Ostatni typ samobójstw jest wywołany przez zdarzenia losowe, z którym jednostka nie jest w stanie się pogodzić np. kalectwem. Ten typ motywacji został najsłabiej opisany przez Durkheima i jego zwolenników.
CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTW
Oceniając prawdopodobieństwo wystąpienia samobójstwa należy określić przyczyny oraz zidentyfikować objawy, które mogą wpłynąć na ryzyko samobójstwa. Wśród czynników ryzyka wyróżniamy następujące grupy:
Wyobrażenie i intencja samobójstwa
Skuteczność wybranej metody
Czynniki przyspieszające decyzję o samobójstwie
Motywacja
Cechy osobowości
Zaburzenia i choroby psychiczne
Historia prób samobójczych
Czynniki rodzinne
Czynniki demograficzne
Wyobrażenia i intencja samobójcza
Intencją nazywamy planowane myśli samobójcze przy starannym zachowaniu tych myśli w tajemnicy oraz wyborze skutecznej metody (może to być otrucie, powieszenie skok z dużej wysokości lub zastrzelenie) samobójstwa. Do intencji zaliczamy również odmowę pomocy po próbie samobójczej oraz dokonanie końcowego aktu – napisanie listu pożegnalnego. Wyobrażenie zaś to tendencja do samookaleczenia np. nadcinanie nadgarstków bez planowanego podcięcia żył.
Intencja i wyobrażenie wyznaczają dwa odległe krańce. Mianowicie „im bliżej intencji, tym wyższy poziom zagrożenia samobójstwem, a im bliżej samobójczego wyobrażenia, tym mniejszy poziom ryzyka popełnienia samobójstwa.”
Czynnikami ochronnymi dla intencji są jej realny brak, zaakceptowanie przez nastolatka umowy o powstrzymaniu się od samobójstwa oraz zaakceptowanie przez rodziców umowy o obserwacji nastrojów ( po to by wyeliminować pojawiające się zagrożenie)
Skuteczność wybranej metody
Ta grupa ryzyka jest zdecydowanie ważnym elementem. Im bardziej dostępna staje się dana metoda, tym bardziej zwiększa się prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa. Najmniejsze zagrożenie stanowi przedawkowanie leków lub samookaleczanie gdyż są one często powodem wyładowania napięć tkwiących w nastolatków czy też zwykłego zwrócenia na siebie uwagi. Powodem może być poczucie pustki bądź depersonalizacji. Ma to podłoże wcześniejszego molestowania czy zaniedbania ze strony opiekunów oraz wśród nastolatków, którzy wcześniej podejmowali próby parasamobójcze. Niestety nawet takie niby nie groźne próby mogą skończyć się śmiercią. Do grupy metod z wielkim ryzykiem związane otrucie toksynami, zastrzelenie się, skok z dużej wysokości czy powieszenie się.
Czynniki ochronne to przede wszystkim brak dostępu do broni palnej lub środków toksycznych. Usunięcie ich ze środowiska młodej osoby lub odizolowanie nastolatka w bezpieczne miejsce.
Czynniki przyspieszające decyzję o samobójstwie
Badania pokazują, że najczęstszym powodem popełniania samobójstwa jest nagła strata bliskiej osoby (może to być śmierć czy rozstanie z ukochaną osobą) lub umieszczeniem nastolatka w zakładzie poprawczym.
Inne powody:
przemoc fizyczna
molestowanie seksualne
niechciana ciąża
ciężka choroba
konflikty z prawem
niepowodzenia na egzaminach
Nasilenie tych czynników zwiększa ryzyko decyzji o samobójstwie.
Czynnikami ochronnymi w tej grupie przede wszystkim akceptacja straty, rozwiązanie konfliktu z rodzicami, bliskimi osobami oraz odizolowanie się od grupy rówieśników, która prowokuje do naśladowania samobójstw.
Motywacja
Samobójstwo jest postrzegane przez nastolatków jako jedyne rozwiązanie z problemu. Może to być strata kogoś bliskiego bądź konflikt z druga osobą. W tym kontekście akt samobójczy może spełniać jedną bądź kilka z wymienionych funkcji:
- ucieczka przed sytuacja lub stanem psychicznym, których nie da się wytrzymać
- odegranie się na innych poprzez wywołania u nich poczucia winy
- wymierzenie sobie kary
- zapewnienie sobie opieki, troski i uwagi innych
- poświęcenie się w imię wyższych celów
Jest ot bardzo ważny aspekt podczas planowania terapii. Zrozumienie celów i motywów zaplanowanej terapii pomaga nastolatkowi zaspokojeniu jego potrzeb. Powinna ona nauczyć go okazywać żal po stracie, modyfikować sytuacje bolesne, skutecznie rozwiązywać konflikty, radzić sobie z oczekiwaniami innych wobec niego itp.
Cechy osobowościowe
Zwiększenie lub zmniejszenie ryzyka samobójstwa zależy od indywidualnych cech każdego człowieka.
Cechy zwiększające to:
poczucie beznadziejności
perfekcjonizm
impulsywność
wrogość, agresja
nie radzenie sobie z sytuacjami trudnymi
Nastolatki o skłonnościach samobójczych nie czerpią pozytywnych emocji z problemów, które w przeszłości udało im się rozwiązać. Widzą świat jedynie w czarnych barwach. Czynnikiem zwiększającym ryzyko jest perfekcjonizm, który prowadzi do zawyżonej oceny oczekiwań wobec siebie.
Czynniki ochronne w tym przypadku stanowi odnalezienie alternatywnych metod oraz ich wykorzystanie w radzeniu sobie w życiu codziennym oraz niski poziom cech wymienionych wyżej.
Zaburzenia i choroby psychiczne
Najsilniejszym zdrowotnym czynnikiem wpływającym na ryzyko wystąpienia samobójstwa jest depresja. Prowadzi ona do poczucia beznadziejności co ma swój efekt w odebraniu sobie życia. Depresje dzielimy na wielką ( powracające napadowe zaburzenia nastroju) oraz dystymię (łagodniejsze, nie napadowe zaburzenia nastroju). Do innych czynników zaliczamy:
nadużywanie alkoholu
narkomanię
zaburzenia zachowania
zaburzenia osobowości
zachowania aspołeczne
występowanie złożonych wielopostaciowych chronicznych zaburzeń fizycznych i psychicznych
epilepsje
Czynnikiem ochronnym brak zaburzeń psychicznych lub fizycznych oraz umiejętne stworzenie przez terapeutę dobrego kontaktu i zaangażowanie się w leczenie występujących zaburzeń.
Historia prób samobójczych
Historia prób samobójczych to zapis wcześniejszych wtargnięć na swoje życie, a także inne czynnik tzw. historyczne (strata rodziców we wczesnym etapie życia, kłopoty z prawem, przebyte leczenie psychiatryczne).
Czynnik ochronny stanowi brak występowania czynników wyżej wymienionych.
Czynniki rodzinne
Do czynników rodzinnych zaliczamy czynniki historyczne wymienione w historii prób samobójczych, a także zalicza się tu wychowywanie w rodzinach izolowanych społecznie lub żyjących w stresie (powodem może być np. trudna sytuacja mieszkaniowa). Ryzyko podnosi również brak wsparcia od strony rodziny lub brak wiary w intencje samobójcze nastolatka.
Czynniki demograficzne
Do czynników demograficznych stanowiących ostatnią grupę ryzyka wliczana jest płeć nastolatków (chłopcy narażeni są na zwiększony stopień liczby udanego samobójstwa od dziewcząt. Głównie z powodu wykorzystania przez nich skuteczniejszych metod – broni palnej lub powieszenia. Dziewczęta odznaczają się parasamobojstwem czyli użycie mniej skutecznych metod – podcinanie żył bądź otrucie), pochodzenie z rodzin robotniczych i ubóstwo, rasa ( Stanach Zjednoczonych wskaźniki są większe przy samobójstwach białych nastolatków), religia (mniejszości religijne) oraz pora roku ( samobójstwa częściej popełniane są wczesnym latem)
EFEKT WERTERA
Pojęcie wprowadzone przez Davida Philipsa, to jeden z dramatycznych efektów wywierania wpływu na jednostkę. Autor wprowadził to pojęcie, nawiązując do książki Goethego „Cierpienia młodego Wertera”, której opublikowanie doprowadziło do masowych samobójstw. Okazuje się, że przeczytanie w książce lub usłyszenie informacji o samobójstwie w mediach, otoczeniu albo obserwacja tego zdarzenia może w przypadku niektórych osób uruchamiać własne zachowania. David Philips nazywa to „społecznym dowodem słuszności”, oznacza to, że naśladowanie zachowania pewnych osób staje się wystarczającym uzasadnieniem własnego zachowania.
Istnieje kilka czynników mających wpływ na zwiększenie ryzyka naśladowania zamachu samobójczego. Są to: status społeczny samobójcy obserwowanego (sławne osoby często są wzorcami dla tego typu zachowań), możliwość identyfikacji z obserwowanym samobójcą, gotowość emocjonalna do tego typu rozwiązań (gniew, pragnienie odwetu, silny lęk lub niepokój), kryzys dotychczasowych strategii reagowania w sytuacjach trudnych.
PROFILAKTYKA SAMOBÓJSTW
Społeczeństwo nie może przechodzić obojętnie obok istniejącego realnie i poszerzającego się liczebnie zjawiska, jakim jest ubytek populacji na skutek śmierci samobójczej lub obniżenie potencjału sił społecznych na skutek zachowań suicydalnych.
Ważnym zjawiskiem w zapobieganiu samobójstwom jest konieczność zainteresowania się losem ludzi, którzy często nie znają wszystkich możliwości rozwiązywania swoich problemów, a zatem nie są w pełni świadomi dokonywanego wyboru.
Faktem jest, że na świecie co najmniej 1500 osób dziennie popełnia, a 15 000 usiłuje popełnić samobójstwo i że często można by temu zapobiec, jest wystarczającą podstawą wezwania społeczeństwa, aby uczyniło wszystko dla okazania pomocy zagrożonym ludziom. Miliony ludzi potrzebują pomocy w sytuacjach kryzysowych. I nie jest to tylko ich problem. Niepokój tych ludzi udziela się ich rodzinom, dalszemu otoczeniu, a nawet całemu społeczeństwu. Ze względów ogólnospołecznych niemożna traktować więc samobójstwa jako aktu woli, która powinna być respektowana.
Zapobieganie samobójstwom jest nie tylko kwestią fachowych kwalifikacji osób profesjonalnie zajmujących się tą dziedziną, lecz przede wszystkim zwykłej ludzkiej dobroci. Życzliwe zaangażowanie się w sprawy ludzkie powinno być rozumne, nie chodzi o to, by naszą pomocą odbierać innym inicjatywę samodzielnego rozwiązywania problemów, albo służyć pomocą w każdej sprawie nawet wtedy, gdy jego ambicje nie mogą być zrealizowane z powodu braku predyspozycji.
Założenia programu profilaktyki presuicydalnej:
Pierwsze i niezbędne ogniwo: stałe pogłębienie wiedzy o procesach motywacyjnych zachowań autodestrukcyjnych. Ważne jest właściwe rozpoznanie określonego przez E. Ringela syndromu presuicydalnego, który prowadzi do zaniku mechanizmów obronnych, a w konsekwencji do aktów samobójczych.
Nie można ograniczać się jedynie do informacji o stanach i sytuacji osób, które podjęły próby lub dokonały samobójstwa, przede wszystkim niezbędne jest diagnozowanie stanów mogących doprowadzić do autodestrukcji. Diagnozy te powinny obejmować wiedzę z zakresu wpływy różnorodnych czynników na samopoczucie i procesy decyzyjne jednostki.
Drugim założeniem jest konieczność prowadzenia wszelkich działań zapobiegawczych równolegle przez 3 kanały oddziaływania na 3 systemy zaspakajania potrzeb. (oznacza to praktycznie regulację funkcjonalnego mechanizmu powiązań pomiędzy potrzebami społecznymi, wzorami zaspokojenia potrzeb i możliwościami ich zaspokojenia).
Niezbędne jest wprowadzenie ścisłej dyscypliny w kontroli procesu zmian dokonujących się w społeczeństwie.
>Każda zmiana jakiegokolwiek elementu rzeczywistości (materialnej, społecznej duchowej) musi zostać natychmiast dostrzeżona, a zarazem zabezpieczona przed pojawieniem się zjawisk ujemnych w kontekście, w którym wprowadzony element będzie funkcjonował.
Praktyczne zastosowanie tej uwagi powinno następować w następujących poziomach działania prewencyjnego:
Poziom I – najogólniejszy – obejmuje oddziaływanie edukacyjne na całe społeczeństwo w kierunku wyrobienia postaw akceptujących życie, postaw ułatwiających rozwiązywanie problemów życiowych i adaptowania się do nowych sytuacji życiowych, postaw antysuicydalnych
Poziom II – działanie na populację potencjalnie zagrożoną pojawieniem się postaw presuicydalnych
Poziom III – oddziaływanie instytucjonalne i pozainstytucjonalne na osoby, które znalazły się już w sytuacji presuicydalnej. Jest to praca zindywidualizowana, nastawiona na określone jednostki.
Poziom IV – oddziaływanie w sytuacji suicydalnej. Istnieje wiele różnorodnych form oddziaływania terapeutycznego. W szerszym ujęciu, które proponuje, można nazwać je działaniami prewencyjnymi. Nieobojętny jest sposób przywracania jednostce, która targnęła się na własne życie, zarówno możliwości, jak i motywacji życia.
Poziom V – oddziaływanie na jednostki w sytuacji postsuicydalnej. Praca psycho i socjologiczna, a często też medyczna z tymi osobami należy do rzadkości, ogranicza się do tych przypadków, gdy jednostka wykazuje po odratowaniu odchylenia od przyjętej normy zachowań. Gdy nie są wyraźnie zauważalne, jednostka wraca do społeczeństwa i praktycznie nie wiadomo, czy jest przygotowana do kontynuowania życia, czy też tylko chwilowo zobojętniała, natomiast jej motywacje samobójcze pozostały.
Zapobieganie samobójstwom musi opierać się na bardzo jasnym rozeznaniu podstawowej sprawy, czy działanie człowieka zmierzało do pozbawienia się życia, czy też próba bądź nawet pozbawienie się życia miało być działaniem zmierzającym do osiągnięcia jakichś innych celów.
Ogólno edukacyjne Programy Zapobiegania Samobójstwom
Główne cele:
- upowszechnianie wiedzy i danych statystycznych o zjawisku samobójstwa (omówienie czynników suicydogennych, problemu motywacji ku zachowaniom rezygnacyjnym, symptomów samobójczych, struktury i dynamiki samobójstw)
- rozwijanie u młodzieży różnych umiejętności i kompetencji w zakresie funkcjonowania społecznego, które poprawiłoby jakość ich relacji z rówieśnikami, rodzicami, nauczycielami
- wyposażenie w umiejętności i kompetencje, dzięki którym młodzież lepiej sobie radzi w sytuacjach stresowych i rozwiązuje osobiste problemy
- zachęcanie młodych ludzi do szukania pomocy i kierowanie swoich kolegów, przyjaciół do odpowiednich źródeł pomocy profesjonalnej
- zdobywanie umiejętności dzielenia się swoimi emocjami głównie związanymi ze stratą, żalem, smutkiem
W Amerykańskich szkołach – ciekawostka:
Miedzy innymi takie programy jak:
Programy Szkolenia Strażników Szkolnych oraz Programy Szkolenia Strażników w Społecznościach Lokalnych – celem jest umożliwienie pracownikom szkoły oraz ochotnikom z najbliższego, lokalnego środowiska identyfikowania młodzieży z wysokim stopniem ryzyka samobójczego i kierowania ich do właściwych źródeł pomocy profesjonalnej.
Programy wsparcia rówieśniczego – wzmacnianie więzi koleżeńskich, przyjacielskich, wyposażenie uczniów w umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
Programy Badań Wykrywających Jednostki Zagrożone Samobójstwem – wykrywanie osób z wysokim ryzykiem samobójczym, przeprowadza się testy i wywiady.
Działania profilaktyczne dotyczące tematyki suicydalnej na poziomie szkoły powinny być skierowane na:
osłabienie tendencji ucznia do izolowania się poprzez dążenie do nawiązywania osobistych kontaktów wychowawców i uczniów, dobrej znajomości sytuacji życiowej i rodzinnej ucznia,
poznanie przez wychowawców potencjalnych możliwości ucznia, jego mocnych stron a przede wszystkim deficytów rozwojowych, które osłabiają poczucie wartości i mogą być genezą zachowań suicydalnych.
pogłębienie wiedzy na temat okresów i kryzysów rozwojowych, (szczególny okres to czas szkoły ponadpodstawowej, okres dorastania, adolescencji). Kryzys psychiczny w okresie dorastania może przekształcić się w kryzys o charakterze suicydalnym.
wypracowanie zarówno u wychowawców jak i uczniów umiejętności właściwego reagowania w sytuacji zachowań suicydalnych:
2 BARDZO WAŻNE REGUŁY:
1) GDY CHODZI O ŻYCIE LUDZKIE ZASADA DYSKRECJI NIE OBOWIĄZUJE!!!
2) KAŻDE OSTRZEŻENIE A NAWET MANIPULACJA POWINNO BYĆ POTRAKTOWANE POWAŻNIE!!!
skierowanie programów profilaktycznych do młodzieży, gdyż jak wynika z badań osoby młode zwracają się z problemami (w tym suicydalnymi) do swoich rówieśników.
Bardzo ważne jest przekazanie młodzieży wiedzy, że w okresie dorastania pojawiają się rozważania na temat życia i śmierci, mogą też pojawiać się myśli o treści samobójczej, które nie są objawem choroby psychicznej.
Istotne jest umożliwienie młodym ludziom nabycia umiejętności właściwego reagowania w takich sytuacjach m. in. w zakresie :
- prowadzenia rozmów i zwracania się o pomoc do odpowiednich osób,
- poważnego traktowania każdego ostrzeżenia czy manipulacji,
- nie kierowania się zasadą dyskrecji, gdy istnieje zagrożenie życia ludzkiego.
Stereotypy i fakty:
Nikt, kto mówi o samobójstwie go nie popełnia–
Fakt: 80-do 85% samobójców ostrzega o samobójstwie w sposób bezpośredni lub pośredni (testament, rozdawanie swoich rzeczy itp.)
Inne symptomy to: obniżenie nastroju, przygnębienie, smutek, brak troski o wygląd zewnętrzny, unikanie kontaktów towarzyskich, pilne regulowanie własnych spraw).
Samobójcy chcą umrzeć za wszelką cenę
Fakt: nie wszyscy, jedynie ci, których motywacja samobójcza ma charakter autentyczny. Większość jednak jest ambiwalentna.
3. Samobójcy nie chcą umrzeć, pragną manipulować otoczeniem
Fakt: Niezupełnie: pragną manipulować, zwrócić uwagę na siebie i swoje problemy, ci którzy wyrażają wolę życia ale w innych lepszych warunkach (34-48%).
4 . Samobójstwu nie można zapobiec.
Fakt: Niekoniecznie. Jeśli motywacja samobójcza ma charakter instrumentalny (wiąże
się z dyskomfortem życiowym) wówczas szybkie dostrzeżenie zagrożenia i adekwatna
reakcja mogą zapobiec nieszczęściu.
5. Samobójstwo popełniają osoby określonego typu.
Fakt: nie zawsze, istnieją tzw. grupy podwyższonego ryzyka, jednak problem ten
dotyczy ludzi wszelkich ras, religii, w każdym wieku, w każdej sytuacji społeczno-
ekonomicznej.
Osoby nie należy pytać o zamiary popełnienia samobójstwa, gdyż jest to indukowanie myśli samobójczych
Fakt: w działaniach interwencji kryzysowej należy pytać wprost o myśli samobójcze, zamiar popełnienia samobójstwa, plan samobójstwa. Rozmowa na ten temat przynosi ulgę i daje motywację porozmawiania na tematy zmagań.
Samobójstwo popełniają tylko osoby chore.
Fakt: Nieprawda, myśli samobójcze nie są dowodem choroby psychicznej.
,,Żyj, bo gdy umrzesz / Świat umrze wraz z Tobą’’.
KONTAKT Z OSOBĄ O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH- WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE
PIERWSZY KONTAKT:
I krok: znalezienie odpowiedniego miejsca, gdzie można porozmawiać spokojnie i w odosobnieniu,
II krok: przeznaczenie na rozmowę niezbędnej ilości czasu (osoby o skłonnościach samobójczych potrzebują go zwykle więcej),
III krok: skuteczne wysłuchanie – „WYCIĄGNIĘCIE RĘKI I WYSŁUCHANIE SAMO W SOBIE JEST DUŻYM KROKIEM KU OBNIŻENIU POZIOMU ROZPACZY SAMOBÓJCZEJ”
4 zasady dobrego kontaktu:
Słuchaj w ciepły sposób.
Traktuj z szacunkiem.
Wczuwaj się w emocje.
Troszcz się z przekonaniem.
JAK POSTĘPOWAĆ Z OSOBĄ O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH
CO NALEŻY ROBIĆ?
Wysłuchać, okazywać zrozumienie, zachować spokój.
Wspierać emocjonalnie i okazywać, że nam zależy, że nas to obchodzi.
Traktować sytuację poważnie, starać się ocenić stopień ryzyka.
Mówić o uczuciach związanych z samobójstwem( > otwartość osoby w kontakcie => obniżenie jej niepokoju emocjonalnego, wyciszenie, refleksję).
Skupić się na pozytywnych, mocnych stronach osoby, dotychczasowych umiejętnościach rozwiązywania problemów bez uciekania się do samobójstwa.
Omówić inne możliwości rozwiązania problemu, nawet gdyby nie były to rozwiązania idealne istnieje nadzieja, że osoba weźmie pod uwagę chociaż jedno z nich.
Skierować tę osobę do psychiatry, psychologa lub lekarza ogólnego i wyznaczyć jej wizytę na możliwie najwcześniejszy termin.
Skontaktować się z rodzicami ( rodziną, przyjaciółmi),aby zapewnić sobie ich pomoc. Poinformować o konieczności podjęcia kontaktu ze specjalistami, wziąć potwierdzenie na piśmie.
Przy ocenie średniego ryzyka zagrożenia samobójstwem dodatkowo:
- zawrzeć osobą kontrakt, umowę, obietnicę, że nie popełni samobójstwa dopóki się nie skontaktuje z personelem służby zdrowia / przez określony czas/.
Przy ocenie dużego ryzyka dodatkowo:
- przebywać z tą osobą, nigdy nie zostawiać jej samej.
- starać się usunąć środki niezbędne do popełnienia samobójstwa
- zawrzeć kontrakt.
CZEGO NIE NALEŻY ROBIĆ?
Zignorować sytuację.
Być wstrząśniętym, zażenowanym lub wpadać w panikę.
Mówić, że wszystko będzie dobrze.
Prowokować, mówiąc tej osobie: proszę to zrobić.
Przedstawiać jej problem jako banalny.
Dawać fałszywe gwarancje.
Zobowiązywać się do zachowania tajemnicy.
Zostawić tę osobę samą