28. Awans zawodowy nauczyciela
Czym jest awans zawodowy nauczyciela?
AWANS – jest to powierzenie komuś albo objęcie przez kogoś wyższego stanowiska.
DOROBEK ZAWODOWY NAUCZYCIELA – to trwałe, potwierdzone i pozytywnie ocenione rezultaty pracy nauczyciela na płaszczyźnie rozwoju i sukcesów jego wychowanków oraz w odniesieniu do rozwoju szkoły, w której pracuje, wreszcie wzbogacenie przez niego metod, organizacji i warsztatu pracy własnej i innych nauczycieli.
DOSKONALENIE ZAWODOWE – to podwyższanie kwalifikacji i kompetencji za pośrednictwem rożnych form doskonalenia i samokształcenia.
Na podstawie tych definicji można stwierdzić, że awans zawodowy nauczyciela to nic innego, jak rozwijanie się zawodowe zgodne z współczesnymi kierunkami rozwoju placówki, w której nauczyciel pracuje.
Stopnie awansu zawodowego nauczyciela:
1. nauczyciel stażysta
2. nauczyciel kontraktowy
3. nauczyciel mianowany
4. nauczyciel dyplomowany
Kiedy rozpoczynasz pracę w placówce oświatowej w charakterze nauczyciela, automatycznie stajesz się stażystą i masz obowiązek! podjęcia stażu na stopień nauczyciela kontraktowego.
Zgodnie z nowymi przepisami nauczyciele kontraktowi i mianowani nie mają już obowiązku podejmowania stażu na kolejne stopnie awansu zawodowego.
Nauczyciel stażysta
Obowiązek awansowania
Nauczyciel stażysta jest zobowiązany do podjęcia stażu na stopień nauczyciela kontraktowego. Staż trwa 9 miesięcy. Nauczyciel rozpoczyna staż z początkiem roku szkolnego bez składania wniosku. Dyrektor szkoły przydziela stażyście opiekuna stażu, zwykle spośród nauczycieli mianowanych i dyplomowanych. W przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, trwającej nieprzerwanie dłużej niż miesiąc, staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności.
W przypadku nieobecności trwającej dłużej niż rok nauczyciel ma obowiązek odbyć staż w pełnym wymiarze.
Warunki nadawania stopnia awansu
Warunkiem nadania nauczycielowi stażyście kolejnego stopnia awansu zawodowego jest:
1. Posiadanie kwalifikacji merytorycznych i pedagogicznych
2. Odbycie stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego
3. Akceptacja komisji kwalifikacyjnej po przeprowadzonej rozmowie
Kolejny stopień awansu zawodowego nauczyciel otrzymuje na podstawie aktu wydanego w drodze decyzji administracyjnej przez uprawnione do tego podmioty.
Powinności i wymagania niezbędne do uzyskania stopnia awansu zawodowego nauczyciela kontraktowego
Stażysta zobowiązany jest do uczestniczenia w edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych pracach szkoły poprzez:
1. Doskonalenie własnego warsztatu pracy
2.Uwzględnianie problematyki środowiska lokalnego
3. Pogłębianie wiedzy
4. Realizację programów szkoły
5. Obserwację zajęć opiekuna stażu
Zobowiązany jest do doskonalenia się na kursach szkoleniowych i innych formach doskonalenia zawodowego, poznawania prawa oświatowego i wykorzystywania przepisów w praktyce oraz gromadzenia dokumentacji potwierdzającej realizację zadań.
Nauczyciel kontraktowy
Nauczyciele kontraktowi nie mają obowiązku podejmowania stażu na kolejne stopnie awansu zawodowego. Ale chyba nie chcesz ciągle zarabiać tak mało... Staż trwa 2 lata i 9 miesięcy. Jeśli posiadasz tytuł doktora, to Twój staż skraca się do 1 roku i 9 miesięcy. Rozpoczynasz staż z początkiem roku szkolnego, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od daty rozpoczęcia zajęć, na swój wniosek skierowany do dyrektora szkoły. Możesz jednak rozpocząć staż dopiero po przepracowaniu w szkole co najmniej dwóch lat od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego. Dyrektor znowu przydziela Ci opiekuna stażu.
Warunki nadawania stopnia awansu
Warunkiem nadania nauczycielowi kontraktowemu kolejnego stopnia awansu zawodowego jest:
1. Posiadanie kwalifikacji merytorycznych i pedagogicznych
2. Odbycie stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego
3. Zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną
Powinności i wymagania niezbędne do uzyskania stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego
Nauczyciel kontraktowy musi wykazać umiejętność organizacji i doskonalenia warsztatu pracy, dokonywania ewaluacji własnych działań, a także oceniania ich skuteczności i dokonywania zmian w tych działaniach. Musi wykazać się umiejętnością uwzględniania w swojej pracy potrzeb rozwojowych uczniów, problematyki środowiska lokalnego oraz współczesnych problemów społecznych i cywilizacyjnych. Umiejętność wykorzystywania w pracy technologii informacyjnej i komunikacyjnej to również podstawa. Wymagana jest także umiejętność zastosowania wiedzy z zakresu psychologii, pedagogiki oraz ogólnych zagadnień oświatowych w rozwiązywaniu problemów związanych z zakresem realizowanych przez nauczyciela zadań. Oczywiście niezbędna jest umiejętność posługiwania się przepisami dotyczącymi systemu oświaty.
Nauczyciel mianowany
Nauczyciel mianowany również nie ma obowiązku podejmowania stażu na stopień nauczyciela dyplomowanego. Ale skoro dotarłeś już tak daleko, to proponuję wykorzystać siłę rozpędu i iść dalej. Staż trwa kolejne 2 lata i 9 miesięcy. Można rozpocząć staż po
przepracowaniu w szkole co najmniej roku od dnia uzyskania poprzedniego stopnia awansu zawodowego. Nie masz już opiekuna stażu. Sam sobie jesteś sterem i okrętem.
Warunki nadawania stopnia awansu
Warunkiem nadania nauczycielowi mianowanemu kolejnego stopnia awansu zawodowego jest:
1. Posiadanie kwalifikacji merytorycznych i pedagogicznych
2. Odbycie stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego
3. Nauczyciel mianowany uzyskuje akceptację komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodowego nauczyciela i przeprowadzonej rozmowie
Powinności i wymagania niezbędne do uzyskania stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego
Nauczyciel mianowany zobowiązany jest do opracowania i wdrożenia przedsięwzięć i programów na rzecz doskonalenia swojej pracy i podwyższania jakości pracy szkoły. Powinien wykazać się umiejętnością dzielenia się swoją wiedzą i doświadczeniem z innymi.
Zrealizować co najmniej cztery z następujących działań:
1. Opracowanie i wdrożenie programu edukacyjnego, wychowawczego, opiekuńczego lub innych
2. Opracowanie co najmniej dwóch publikacji, referatów itp.
3. Prowadzenie zajęć otwartych dla innych nauczycieli
4. Aktywna współpraca z innymi organizacjami działającymi na rzecz edukacji
5. Pełnienie funkcji doradcy metodycznego
6.Uzyskanie dodatkowych kwalifikacji zawodowych, umożliwiających poszerzenie działań
7. Wykonywanie innych zadań na rzecz edukacji
Nauczyciel mianowany musi wykazać się umiejętnością zaprezentowania siebie i własnych dokonań poprzez opisywanie, analizowanie efektów pracy czy sporządzanie sprawozdań.
Nauczyciel dyplomowany
Kiedy zostaniesz nauczycielem dyplomowanym, to oznacza, że osiągnąłeś górną granicę awansu zawodowego nauczyciela.
Plan rozwoju nauczyciela:
Pisany na okres stażu przed rozpoczęciem starań na kolejny stopień awansu zawodowego.
Cele pisania planu:
uporządkowanie działań dydaktycznych, wychowawczych, organizacyjnych i samokształceniowych podjętych przez nauczyciela,
wskazanie na konieczność dokumentowania podjętych zobowiązań, które niejednokrotnie w natłoku zadań nauczycielskich przechodzą niedostrzeżone,
wskazanie licznych obszarów działalności nauczycielskiej - od zadań dydaktycznych począwszy, poprzez wychowawcze, organizacyjne odbywające się na terenie szkoły jak i poza nią, aż do obszarów współpracy z instytucjami wspomagającymi system oświaty,
wskazanie konieczności ciągłego samodoskonalenia, zdobywania uprawnień lub przekwalifikowywania się w odpowiedzi na potrzeby szkoły,
kształcenie umiejętności partnerskiej współpracy z Samorządem Uczniowskim i Radą Rodziców - a więc z jednostkami współtworzącymi szkołę.
Zgodnie z sugestiami Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli (CODN) plan rozwoju zawodowego nauczyciela powinien mieścić się w czterech obszarach:
dydaktycznym, np. doskonalenie warsztatu pracy, doskonalenie metod pracy.
wychowawczym, np. sprawowanie opieki wychowawczej podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych, kształcenie postaw uczniów poprzez realizację zadań wynikających z pracy szkolnych organizacji młodzieżowych
organizacyjnym, np współpraca nauczyciela z instytucjami i stowarzyszeniami wspomagającymi system oświaty, sporządzenie wykazu wszystkich działań, które podejmuje nauczyciel, a wykraczających poza obszar działań służbowych.
Osobistym. Np. uczestniczenie w różnorodnych formach doskonalenia zawodowego, tj. kursach kwalifikacyjnych, warsztatach samokształceniowych, studiach podyplomowych, konferencjach o zasięgu lokalnym, krajowym, międzynarodowym, publikowanie własnych opracowań metodycznych oraz konstruowanie na potrzeby procesu edukacyjnego narzędzi pomiaru dydaktycznego.
Techniki samokształcenia
Samokształcenie (samouctwo) jest tą formą kształcenia własnej osoby, dla której trwałym punktem oparcia jest postanowienie samodoskonalenia się albo postanowienie osiągania mistrzostwa (Góralski, 1998, s.77). Ponadto, i warto to podkreślić, jest tą formą aktywności na rzecz własnej osoby, która daje jednostce wyjątkowe „korzyści:
»» daje wolność od pośredników, często kiepskich; ogólniej – wolność od władzy mediacyjnej;
»» kształtuje zaradność, tworzy człowieka (...);
»» zachęca i przysposabia do bycia odkrywcą;
»» daje szansę na przeżycie radosnej przygody;
»» tworzy szansę mistrzostwa (...)” (Góralski, 2003, s.134-135).
Nie bez znaczenia dla samokształcenia jest świadomość niebezpieczeństw, „jakie niesie z e sobą praca nad własną osobą:
»» nadmiar wolności prowadzi do anarchii – trzeba być czyimś uczniem, nie wszystko zdobywa się samemu, sporo bierze się od innych;
»» zaradność i skuteczne poleganie wyłącznie na sobie może rodzić zadufanie, a to ostatnie nieuchronnie prowadzi do błędów;
»» odkrywanie rzeczy nowych jest często pasjonujące – trzeba jednak znaleźć i czas, i miejsce na dogłębne poznanie i opanowanie tego, co już dane i znane;
»» prócz przygody są jeszcze obowiązki, często ważniejsze!
»» mistrzostwo przedwczesne, a więc pozorne, jest niszczące, zarówno podmiot, którego dotyczy, jak i jego otoczenie, szczególnie bliskich” (Góralski, 1998, s.78).
Zarówno korzyści płynące z doskonalenia się, z dążenia do mistrzostwa, jaki i niebezpieczeństwa, warunkują sposoby (techniki) samokształcenia. Jedną z technik jest terminowanie (tamże, s.78). Zgodnie z tradycją rzemieślniczą, organizacja cechowa skupiała w swych szeregach mistrzów – właścicieli warsztatów. Pełnoprawnych członków cechu. Mistrzowie przyjmowali na naukę uczniów, z których z kolei rekrutowali czeladników. Im to mistrzowie przekazywali swoją wiedzę fachową, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie można im było (czeladnikom) zakładać, bez spełnienia odpowiednio wygórowanych warunków, własnych warsztatów. W przypadku samokształcenia, terminowanie u mistrza będzie oznaczało nie tylko pracę u mistrza, ale i naśladowanie jego wytworów. Nauczyciel, a więc – przyjmując terminologię cechową – osoba będąca na razie jedynie czeladnikiem, dążąc do mistrzostwa (doskonaląc się, samokształcąc się) może naśladować wytwory mistrzów. Może więc obserwować, przyglądać się działaniom przedsiębranym przez pedagogów – mistrzów. Może również, dobierając stosowną literaturę, czytać o wyjątkowych przedsięwzięciach innowacyjnych, jakimi są niewątpliwie własne szkoły, klasy czy programy autorskie.
Terminowanie to jednak przede wszystkim praktykowanie. Zatem nauczyciel-czeladnik nabywa rozumienie i zdobywa świadomość posłannictwa nauczycielskiego poprzez bezpośrednie uczestnictwo w działaniach prowadzonych przez pedagogówmistrzów, przez aktywny udział w ich zajęciach. Nabiera także biegłości w działaniu, gdy podejmuje własne próby projektowania (być może na początku wzorowane na mistrzowskich) innowacyjnych praktyk pedagogicznych, gdy podejmuje własne próby wprowadzania takich działań pod bacznym okiem mistrza. Wartościową formą terminowania jest ułożenie własnego podręcznika. Na początku może to być proto-podręcznik, mający postać instrukcji sposobu postępowania, później już podręcznik właściwy „lepszy jeśli to możliwe, lub równoważny wzorowi” (Góralski, 2003, s.135). Dobrym wzorem podręcznika, według Witolda Dobrołowicza, jest podręcznik proponowany przez Ajdarową. Na taki podręcznik powinien składać się cały zestaw książek zawierających różnorodne treści, pełniące różnorakie funkcje i opracowany przez różnych autorów.
Tak na przykład podręcznik języka ojczystego, według cytowanej autorki, powinien składać się z czterech elementów, czyli książek:
»» pierwsza część podręcznika ma zawierać to, co psychologowie (...) określają mianem podstawy orientacyjnej działalności. Autorami tej części podręcznika powinni być psychologowie, dydaktycy i graficy.
»» druga część podręcznika – to zbiór różnego rodzaju zadań i materiałów do ćwiczeń.
»» trzecia część podręcznika to antologia, czyli teksty do wyboru i samodzielnego studiowania. Autorami drugiej i trzeciej części podręcznika powinni być specjaliści z danej dziedziny wiedzy, np. filozofowie.
»» czwarta część podręcznika powinna być tworzona przez samych uczniów razem z nauczycielem. Na przykład, mogą tu znaleźć się takie działy, jak «Odkrycia języka», gdzie uczeń fiksuje wszystko nowe, co uda mu się zaobserwować i odkryć w języku ojczystym. Nie zachodzi potrzeba wykazywania, że ta część podręcznika stanowi niezwykłą wartość (...). Istotną zaletą proponowanego modelu podręcznika jest jego otwarty charakter, a mianowicie możliwość – a nawet konieczność – modyfikowania poszczególnych jego elementów bez konieczności modyfikowania (drukowania od nowa) całego podręcznika” (Dobrołowicz, 1995, s.136-137).
Inną formą podręcznika zaproponował swego czasu Celestyn Freinet, którego podręcznik winien być pisany w całości przez samych uczniów i odzwierciedlać tym samym ich osiągnięcia poznawcze i twórcze (tamże, s.136). Przenosząc koncepcję podręcznika Ajdarowej czy Freineta na pole terminowania nauczyciela-czeladnika u mistrza, potwierdzona zostaje propozycja układania przez praktykującego nauczyciela własnego podręcznika poświęconego osobistym i zawodowym osiągnięciom poznawczym i twórczym.
Ponad wszystko jednak, nauczyciel-czeladnik, terminujący u mistrza, musi weryfikować własne dokonania: rozważać rezultaty, odnotowywać sukcesy i porażki, znajdować ich źródła, a także prosić o ocenę swej pracy mistrza (Góralski, 2003, s.135).
Druga technika samouctwa nauczyciela oznacza próby twórczości, co przekłada się na dyrektywę: „dąż do tego, by twe wytwory, również te naśladowcze, miały pewne walory, a wśród nich: nowości (by były oryginalne), cenności (dla ciebie, dla innych), trwałości (by się zakorzeniły w rzeczywistości)” (tamże, s.135). Dla nauczyciela podejmowanie własnych prób urzeczywistniania innowacji jest dużym wyzwaniem. Wyzwanie staje się jeszcze większe, gdy przyjąć, że muszą być spełnione istotne warunki. Trzeba zdać sobie sprawę z wielorakości ujęć nowości, z jej rodzajów, stopniowalności czy pochodzenia.
Władysław Tatarkiewicz tą kwestię wyjaśnia następująco: „Pojęcie nowości jest ogólnikowe – i co w jednym sensie tego wyrazu jest nowe, nie jest nim w innym jego sensie. (...) Dzieła ludzkie mogą być rozpatrywane z różnych punktów widzenia i te, które są nowe z jednego, nie są nowe z drugiego. (...) Po drugie, nowość podlega stopniowaniu, jest mniejsza lub większa. Ale nie ma miary, skali, aparatury do mierzenia nowości (...) Możemy powiedzieć, że twórczość jest wysokim stopniem nowości, ale brak znów zjawiska analogicznego do wrzenia, wskazującego, że nowość przeszła w twórczość. (...) Po trzecie, w twórczości ludzkiej są różne, jakościowo odmienne rodzaje nowości: nowy kształt, nowy model, nowa metoda wytwarzania. (...) Nowość polega na ogół na posiadaniu jakości, jakiej przedtem nie było; choć niekiedy jest tylko zwiększeniem ilości lub wytworzeniem nieznanej kombinacji. (...) Po czwarte, nowość osiągana przez ludzi twórczych miewa różne pochodzenie: bywa zamierzona i niezamierzona, impulsywna i kierowana, spontaniczna i osiągnięta metodycznie po przebadaniu i rozważeniu; jest oznaką różnej postawy twórców, wyrazem różnej umysłowości, zdolności, talentów. Po piąte, stworzenie nowego dzieła miewa różne skutki, teoretyczne i praktyczne, od obojętnych do takich, co wstrząsnęły jednostką i społeczeństwem, od błahych do przełomowych, które przekształciły życie ludzkie” (Tatarkiewicz, 1988, s.302-304).
Dbałość o nowość jest jednak niewystarczająca. Trzeba, by przedsięwzięcie twórcze miało też znamiona wartości. O wartość działania twórczego zabiega Teresa Giza, akcentując, że „wiele inicjatyw edukacyjnych zwanych twórczymi to jedynie propozycje nowe lub względnie nowe, a ich wartość nie jest weryfikowalna. Co więcej, twórczość stała się flagą dla antyintelektualnych tendencji, otwierając drogę dla takich ideologii w edukacji, które proponują uczniom ofertę bardziej rekreacyjną niż kształcącą” (Giza, 1999, s.32-33).
Trzecia technika wspomagająca nauczyciela w dążeniu do mistrzostwa (wspierająca go w procesie samokształcenia) „oznacza dążność do pełnego wykorzystania potencjału życiowego” (Góralski, 2003, s.136). Dla nauczyciela-czeladnika, przysposobionego do twórczości i wykazującego zdolności i talent, równoznaczne jest to z troską o własne wychowanie – wychowanie wszechstronne i komplementarne, uwzględniające specyficzność własnej osoby, tj. talentu i możliwości, generujące w organiczną całość to, co duchowe i pragmatyczne. Dla nauczyciela wychowanie takie tożsame jest również ze stałością i zakorzenieniem przedsiębranych oddziaływań wychowawczych względem własnej osoby (tamże, s.117-126).
Ostatnia technika stymulująca proces samokształcenia nauczyciela zawiera się w słowach: „dążenie do mistrzostwa jest realizacją jakiegoś ideału człowieczeństwa, ideału bycia wśród ludzi i w świecie” (tamże, s.136). Odpowiednim ideałem dla nauczyciela-czeladnika jest z pewnością jego mistrz. Mistrzem zaś jest ten, „kto daje świadectwo osiągalności wizji i zmiany świata, kto działa twórczo, w zgodzie z daną mu miarą konieczności i możliwości, kto osiąga wybitną sprawność dokonań, kto jest wzorem spełnionego człowieczeństwa i czyimś nauczycielem” (tamże, s.98). Innymi słowy – mistrz to ten, który przewyższa innych umiejętnościami i biegłością, który jest wykwalifikowanym rzemieślnikiem, który ma właściwości w szczególny sposób uwydatnione lub rozwinięte, który jest wzorem i nauczycielem. „Ideał człowieczeństwa” zawiera się w edukacji humanistycznej, tak szeroko propagowanej przez Bogdana Suchodolskiego. Edukacja humanistyczna realizuje „najwznioślejsze ideały człowieka i jego harmonijnej relacji z całym światem, jest ujmowana jako niezbędna droga każdejjednostki i społeczeństwa do urzeczywistniania świata wartości humanistycznych (...) (Jankowski, 1993, s.9). „Przy czym, humanizm jest tu rozumiany jako pewien pogląd na świat i pewna postawa człowieka, ukształtowana pod wpływem szczytnych ideałów wyrastających z kultury antycznej, czasów Odrodzenie i Oświecenia oraz niepokojów i wizji moralnych naszego wieku. Jest to postawa zaangażowana w poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o sens ludzkiego życia, zadań człowieka we wspólnocie ludzkiej, w świecie przyrody i kultury, pytań o jego możliwości i ich granice” (tamże, s.10). Edukacja humanistyczna jest więc orientowaniem rozwoju osobowościowego człowieka na osiąganie przez niego wewnętrznej i zewnętrznej harmonii, opartej na uaktywnianiu i uobecnianiu we współżyciu z innymi ludźmi wszystkich dodatnio waloryzowanych tych cech osoby, które eksponuje euroamerykańska tradycja humanistyczna. Jest zatem wprowadzeniem jednostki w świat kultury humanistycznej, jej przygotowaniem do przetwarzania wielopłaszczyznowej, w której żyjemy, według reguł i ideałów humanizmu”