Rytmy okołodobowe CIRCADIAN
(od łacińskiego circa dies – około dzień) jest najstarszym z rytmów wrodzonych i wytworzył wiele stałych mechanizmów fizjologicznych (np. senność ogarniającą nas wieczorem)
Rytm ten wynosi tyle, ile potrzeba Ziemi na wykonanie obrotu wokół własnej osi, a więc około 24 godzin (23 h 56 min)– to jest tzw. doba słoneczna.
Jego generalnym synchronizatorem, a zarazem bodźcem jest cykl „dzień – noc” (jasność – ciemność) oraz wynikająca z tego faza aktywności i spoczynku (czuwanie – sen).
Zjawisko dryfowania
- w warunkach środowiska pozbawionego wyznacznika czasu - występuje zjawisko dryfowania – polegające na tym, że zarówno początek, jak i zakończenie określonej fazy rytmu ulega stopniowo przesuwaniu się w czasie w stosunku do godzin czasu lokalnego
Sen a faza czuwania
Na ogół śpimy ok. 8 godzin w ciągu doby.
W czasie snu następuje regeneracja sił ustroju, zmniejszenie napięcia centralnego układu nerwowego, synteza kwasów nukleinowych, ale także sen ma swoją rytmikę.
Wyróżniamy fazy snu głębokiego przeplatane fazami snu płytkiego, charakteryzujące się marzeniem sennym, szybkimi ruchami gałek ocznych, większą aktywnością bioelektryczną mózgu.
Faza czuwania ma rytm fizjologiczny, który charakteryzuje się okresami zwiększonej i zmniejszonej aktywności.
Są to 3-4 godz., okresy wysokiej i obniżonej aktywności.
W ciągu doby spadek aktywności następuje w godz. 8.00 – 10.00 i 14.00, wyraźny wzrost między 10.00 i 12.00 i 16.00 – 18.00.
Temperatura ciała
Stałocieplność także podlega okołodobowym zmianom. Temperatura ciała jest podwyższona ok. godz. 15.00 potem ok. godz. 21.00-23.00, najniższa jest ok. 4.30 rano, wzrost temperatury następuje na 3 godzinę przed obudzeniem.
Rytm temperatury ciała zgodny z rytmem czuwania i snu pojawia się już w wieku 6-8 miesięcy, a przybiera postać typową dla dorosłych w 3-6 roku.
Rytm okołomiesięczny
związany jest z rytmem księżycowym - rytmem lunarnym
Wpływ na niego ma wzajemne ustawienie Ziemi i satelity Księżyca, które zmienia się cyklicznie.
Pełny obrót Księżyca wokół Ziemi wynosi 29 i pół doby, a obrót Ziemi wokół swej osi trwa 24h (doba słoneczne)
Szczególne znaczenie ma u kobiet, wpływa na przystosowanie się do zmian pór roku (np. zmiany ciśnienia krwi, zmiany w metabolizmie czy czynnościach gruczołów dokrewnych). Obserwuje się także wahania sezonowe w organizmie w sporcie.
Sezonowość wpływa w dużym stopniu na zachorowalność organizmu:
choroby wrzodowe żołądka, dwunastnicy zaostrzają się wiosną i jesienią,
nieżyty oskrzeli i astmy - zimą,
choroby reumatyczne i zapalenia opon – jesienią,
krzywica nasila się zimą.
Rytm tygodniowy
Wykształcił się z tradycyjnego podziału tygodnia na siedem dni, z czego sześć dni jest pracowitych, a siódmy dla wypoczynku
Wydolność i sprawność fizyczna człowieka jest wyższa w drugiej połowie tygodnia: rośnie od poniedziałku do czwartku, piątku i zmniejsza się w sobotę, w niedzielę i poniedziałek, gdy rozpoczyna się nowy cykl.
Duże znaczenie ma tutaj nastawienie psychiczne człowieka i jego świadomość, że jutro jest wolny dzień.
Rytm tygodniowy jest przykładem sztucznie wytworzonego cyklu niektórych funkcji i czynności organizmu.
Zespół długu czasowego
Jest wynikiem nagłej zmiany w oddziaływaniu synchronizatorów okołodobowej rytmiki biologicznej, jaka pojawia się podczas przelotów wzdłuż równoleżnika z przemieszczeniem do innej strefy czasu.
Poszczególne funkcje wewnątrzustrojowe są w różnym stopniu wrażliwe na tego rodzaju zakłócenia, dlatego następuje desynchronizacja ich rytmiki okołodobowej.
Ponowna resynchronizacja dokonuje się z szybkością około 60-90 min na dobę, przy czym podczas lotu na wschód przebiega szybciej, niż podczas lotu na zachód.
4 fazy resynchronizacji:
Faza I : 1-4 dni po przelocie: zaburzenia snu, uczucie zmęczenia fizycznego i psychicznego, bóle głowy, trudności w podejmowaniu decyzji, obniżenie apetytu i różne dolegliwości żołądkowo-jelitowe.
Faza II: 4-7 dni po przelocie: zaczyna się resynchronizacja rytmów wewnątrzustrojowych, która intensyfikuje się w fazie III, po 7-10 dniach po przelocie.
Pełna synchronizacja następuje w fazie IV, po 14-20 dniach po przelocie.
Zespół długu czasowego powstaje wtedy, kiedy różnica między strefami czasu wynosi przynajmniej 2 godz