Teorie handlu międzynarodowego

Teorie handlu międzynarodowego wyjaśniają dlaczego państwa powinny brać udział w handlu międzynarodowym. Odpowiadają na pytania:

1) Jakie są przyczyny handlu?

2) Co decyduje o strukturze handlu?

3) Jakie są skutki handlu?

Teorie handlu międzynarodowego służą wyjaśnianiu tendencji długookresowych w gospodarce. Są nieprzydatne do wyjaśniania bieżących wahań zachodzących pod wpływem zmian koniunktury, wydarzeń politycznych czy innych czynników występujących okresowo

Teorie można podzielić na tradycyjne i współczesne.

Teorie tradycyjne - interpretują kierunki i źródła handlu w całości gospodarki światowej, za podstawy handlu stawiając różnice w warunkach produkcji a za podmiot handlu kraje

Teorie współczesne - interpretują kierunki i źródła handlu w sytuacji gdy kraje charakteryzują się podobnymi warunkami produkcji a podmiotem handlu są przedsiębiorstwa

Teorie tradycyjne

Merkantylizm

- pieniądz jest miarą bogactwa

- posiadanie jak największej ilości kruszców szlachetnych stanowi podstawę gospodarczej i politycznej potęgi kraju

- ze względu na to, że złoto i srebro pełnią rolę środka płatniczego w wymianie handlowej, eksport powoduje wzrost własnego bogactwa natomiast import zmniejsza je, wzbogacając zagranicę

- handel należy prowadzić aby zwiększać ilość posiadanych kruszców

- korzyści z handlu odniosą te kraje, które potrafią utrzymać dodatni bilans handlowy

- merkantyliści zalecali stosowanie środków ochronnych ograniczających import towarów przemysłowych, ułatwienia dla importu surowców i pobudzanie eksportu, zwłaszcza dóbr gotowych

Krytyka

- David Hume w oparciu o ilościową teorię pieniądza wykazał, że nadwyżka eksporty zwiększa podaż pieniądza i powoduje wzrost poziomu cen i spadek konkurencyjności krajowych towarów za granicą. Natomiast nadwyżka importu nad eksportem zmniejsza podaż pieniądza, ceny spadną, a konkurencyjność towarów wzrośnie. Niemożliwe jest więc w długim okresie czasu utrzymywanie przez kraj dodatniego bilansu handlowego.

- jednak podstawowy błąd merkantylizmu wynikał z założenia, że nadwyżka eksportowa jest wskaźnikiem dobrobytu. Implikuje to, że ważne są tylko te dziedziny przemysłu, które produkują na eksport lub zastępują import. Natomiast inne dziedziny, które zaspokajają potrzeby rynku krajowego i których udział w tworzeniu produktu krajowego jest znacznie większy, nie mają wpływu na powiększanie bogactwa. Implikuje to również że handel jest grą o sumie zerowej. Korzyści jednego kraju oznaczają straty dla drugiego

Teoria klasyczna

- handel międzynarodowy nie jest grą o sumie zerowej. Wszystkie kraje mogą odnosić korzyści.

- powodem prowadzenia w handlu są różnice w cenach rynkowych. Towary tańsze w kraju eksportujemy, a towary tańsze za granicą importujemy

- różnice w cenach biorą się z różnic w kosztach produkcji

- ponieważ dla przedstawicieli teorii klasycznej praca jest jedynym czynnikiem produkcji, różnice w realnych kosztach produkcji są równoznaczne z różnicami w nakładach pracy na jednostkę wytworzonego towaru, które w tej sytuacji wynikają z różnic w wydajnościach

- korzyści z handlu międzynarodowego powstają dzięki różnicom cenowym oraz specjalizacji która pozwala przesunąć zasoby pracy do tych zastosowań, w których jest ona najbardziej wydajna

Przewaga absolutna

- Adam Smith w swojej pracy Bogactwo narodów wykazał, że o korzyściach z handlu decydują absolutne różnice w kosztach produkcji pomiędzy krajami

- teoria opierał się o założenie, że każdy kraj może wyprodukować jedno lub kilka dóbr po niższych kosztach rzeczywistych niż jego partnerzy handlowej. Inaczej mówiąc każdy kraj ma przewagę absolutną w wytwarzaniu jednego lub więcej towarów

- decydującym czynnikiem wymiany jest praca, natomiast na wzrost przewagi wpływa wydajność pracy

- w związku z tym kraj będzie odnosił korzyści specjalizując sie w produkcji i eksporcie tych dóbr, które jest w stanie wyprodukować bardziej efektywnie, natomiast importować te dobra, które taniej produkuje inny kraj

- teoria kosztów absolutnych odnosi się tylko do niewielkiej części handlu międzynarodowego i przekonująco tłumaczy wymianę dóbr spowodowaną nierównością rozmiarów zasobów naturalnych na Ziemi

- wyklucza możliwość współpracy jeżeli z krajów wytwarza oba towary taniej

Przewaga względna

- opublikowana w 1817 roku praca Zasady polityki ekonomicznej D. Ricardo jest rozwinięciem teorii kosztów absolutnych Adam Smitha

- wykazał, że przewaga absolutna w kosztach produkcji nie jest konieczna, aby wymiana była opłacalna. Wystarczającym warunkiem uzyskiwania korzyści z handlu jest przewaga względna określana przez stosunek kosztów realnych poszczególnych dóbr. Kraj będzie dążył do eksportu tych dóbr, których względne koszty wytworzenia (w stosunku do innych towarów) są niższe niż w innych krajach

- w teorii kosztów komparatywnych podstawowym czynnikiem wyjaśniającym rozwój wymiany międzynarodowej jest technologia. Różnice w poziomie względnych kosztów produkcji, będące warunkiem rozwoju wymiany są spowodowane różnicami w poziomie stosowanych technologii i wydajności pracy

- teoria kosztów względnych jest użytecznym modelem wyjaśniającym rozwój handlu wewnątrzgałęziowego

- pewną niedoskonałością jest to, że nie wyjaśnia źródła różnic wydajności pracy pomiędzy krajami

Teoria obfitości zasobów

- klasyczne teorie handlu międzynarodowego stały się podstawą do dalszych badań, których uwieńczeniem było sformułowanie w latach 30. XX wieku przez szwedzkich ekonomistów tzn. teorii obfitości zasobów

- różnice w cenach rynkowych w kraju i za granicą wynikają z różnic w realnych kosztach produkcji

- dostrzegali oprócz pracy drugi czynnik produkcji jakim jest kapitał

- różnice w realnych kosztach produkcji wynikają z różnic w krańcowych produkcyjnościach obu tych czynników

- różnice w produkcyjnościach spowodowane są względną obfitością czynników w poszczególnych krajach

- kraje stosujące jednakową technologię mają możliwość handlu i produkcji po warunkiem, że nie dysponują jednakowymi zasobami czynników produkcji

- kraj powinien produkować i eksportować dobra zużywające szczególnie dużo czynników wytwórczych posiadanych w obfitości, a importować dobra zawierające szczególnie dużo czynników wytwórczych, które w jego gospodarce są rzadkie

- teoria H-O wyjaśnia również podział dochodów w handlu właścicieli czynników w poszczególnych krajach. Związane jest z tym twierdzenie Stolpera- Samuelsona - w wyniku handlu wzrastać będą dochody właścicieli czynnika obfitego w danym kraju, a maleć dochody właścicieli czynnika rzadkiego; ceny czynników produkcji będą się wyrównywać w skali świata

- Paradoks Leontiefa

- teoria H-O doczekała się wielu badań empirycznych. Autorem najsłynniejszego z nich jest rosyjski ekonomista Wassily Leontief

- w modelu H-O nie uwzględniono niejednorodności czynników produkcji. Do takiej konkluzji doprowadziły badania teoretyczne nad paradoksem Leontiefa

- amerykańska gospodarka powojenna która uchodziła za obfitą w kapitał eksportowała więcej dóbr pracochłonnych

Teorie współczesne

Korzyści skali a handel międzynarodowy

- z korzyściami skali mamy do czynienia wtedy kiedy wzrost nakładów powoduje więcej niż proporcjonalny przyrost produkcji a co za tym idzie spadek jednostkowego kosztu przeciętnego

Korzyści zewnętrzne - wzrost rozmiarów produkcji gałęzi przemysłu, składającej się z wielu konkurujących ze sobą producentów przyczynia się do obniżki kosztów przeciętnych w poszczególnych przedsiębiorstwach. Zewnętrzne korzyści skali ujawniają się szczególnie silnie jeżeli przedsiębiorstwa skoncentrowane są w tym samym regionie kraju

- grupa przedsiębiorstw może odnosić korzyści zewnętrzne jeżeli na potrzeby gałęzi powstają wyspecjalizowane przedsiębiorstwa produkujące maszyna i produkty oraz oferujące usługi. Pozwala to obniżyć cenę oraz podwyższyć jakość oferowanych towarów i usług

- również zewnętrzne korzyści skali pojawią się kiedy przedsiębiorstwa wzajemnie użytkują zasoby pracy. Pozwala to na obniżenie kosztów zatrudnienia

- zewnętrzne korzyści związane z przyśpieszeniem postępu technologicznego występują jeżeli jest dobry przepływ informacji. Wtedy szybciej upowszechniają się drobne innowacje.

Korzyści wewnętrzne - występują kiedy wzrost rozmiarów produkcji w przedsiębiorstwie generuje spadek długookresowych kosztów przeciętnych

- spadek jednostkowych stałych kosztów produkcji wynikających z tego że firma podczas wchodzenia na rynek musiała ponieść nakłady na wynajęcie budynków, zakup urządzeń, budowę kontaktów z odbiorcami i dostawcami, itp. Koszty te są następnie odzyskiwane w miarę sprzedaży produktów. Im wyższa jest produkcja i sprzedaż tym niższy jest koszt stały przypadający na jednostkę produktu

- korzyści skali wynikają również ze specjalizacji produkcji, która dzięki, np. automatyzacji taśmy produkcyjnej pozwala obniżyć koszty produkcji oraz podwyższyć wydajność a co za tym idzie obniżyć ceny i podwyższyć jakość oferowanych produktów

- w niektórych gałęziach produkcja ma sens ekonomiczny jeżeli jest prowadzona na odpowiednio dużą skalę

Przedsiębiorstwa w naturalny sposób są zainteresowane eksportem po to aby zwiększać skalę produkcji. Mogą wtedy osiągać wysokie korzyści wewnętrzne. Korzyści skali są też podstawą przewagi pierwszego na rynku, czyli sytuacji kiedy popyt światowy pozwala się utrzymać niewielu producentom, a więc liczy się wtedy pierwszeństwo na rynku. Przewaga ta jest kluczem do sukcesu w handlu. W przypadku zewnętrznych korzyści skali pozwala je otrzymać specjalizacja kraju w produkcji danego dobra.

Teoria cyklu życia produktu

- odmienne podejście do technologii jako do czynnika rozwoju handlu międzynarodowego zaprezentował w swoim artykule opublikowanym w 1966 roku R.Vernon. Inspiracja do powiązań faz rozwoju produktu z handlem była obserwacja, że w XX wieku większość nowych produktów trafia najpierw na rynek Stanów Zjednoczonych, nawet był wynaleziony gdzie indziej

- przyczyny tej szczególnej roli Vernon wyjaśniał następująco

1) Jako największy na świecie rynek amerykański nadaje się do uruchomienia produkcji nowego dobra. Z powodu wysokich nakładów w fazie nowości produkt musi być drogi. Łatwiej jest go sprzedać w USA gdzie jest większa niż gdziekolwiek indziej liczba zamożnych konsumentów

2) W fazie nowości produkt wymaga różnych modyfikacji zanim pojawi się w ostatecznej formie dlatego najlepiej jest ulokować produkcję w pobliżu głównych centrów przemysłowych i badawczych

3) Niska elastyczność popytu nie skłaniała przedsiębiorstw do lokowania produkcji w krajach o tańszych czynnikach produkcji

- wg R. Vernona produkt przechodzi przez trzy podstawowe fazy

1) Nowości - towar jest wprowadzony na rynek sprzedaży głównie w kraju innowatora, jednak powoli rozwija się też eksport. Produkt jest jeszcze w niewielkim stopniu zestandaryzowany a cenowa elastyczność popytu jest niska - wynika to ze zróżnicowania produktu lub pozycji monopolisty. Produkt jest chroniony prawem patentowym

2) Dojrzałości - eksport w kraju innowatora osiąga maksimum i zaczyna się powoli zmniejszać. Pojawiają się zagraniczni i krajowi konkurenci. Wygasają prawa patentowe. Ze względu na wzrost elastyczności cenowej popytu producent musi szukać sposobów na redukcje kosztów. Coraz większa cześć produkcji jest eksportowana do krajów rozwiniętych. Rosną również rozmiary produkcji za granicą

3) Standaryzacja - produkt jest już zestandaryzowany i upowszechnia się w krajach rozwijających się, których eksport systematycznie rośnie. Kraj innowatora staje się importerem netto

Monopol a handel międzynarodowy

- teorie tradycyjne opierały się na założeniu doskonałej konkurencji natomiast współczesne badają przypadki handlu w różnych wariantach konkurencji niedoskonałej

- krajowy monopol zostaje wystawiony na konkurencję zagraniczną w wyniku zmiany dotychczasowej polityki

- konsumenci mogą zaopatrywać się w produkt po cenie światowej

- w wyniku tego że rynek krajowy staje się rynkiem światowym monopol jest zmuszony obniżyć ceny do poziomu światowego

- jeżeli monopol zracjonalizuje koszty zwiększy sprzedaż i udział w rynku krajowym

- spadek cen i wzrost produkcji zwiększą poziom realnych dochodów

- wzrośnie sprzedaż produktów lepszych jakościowo

Konkurencja monopolistyczna - duża liczba monopolistów, z których każdy ma ograniczony wpływ na cenę swojego dobra

- zniesienie barier sprawia że przedsiębiorstwa krajowe będą musiały stawić czoła zagranicznym konkurentom

- najlepsze przedsiębiorstwa dzięki możliwości eksportu zwiększą sprzedaż i osiągną korzyści skali co pozwoli na obniżenie cen i wyeliminowanie firm produkujących na rynek krajowy

- dojdzie do spadku liczby przedsiębiorstw , ale zwiększy się przeciętna wielkość produkcji

- spadnie przeciętny koszt produkcji ponieważ spadek liczby przedsiębiorstw na rynku światowym spowoduje że zbędna stanie się część kosztów stałych

- wzbogacenia ofert dóbr dzięki możliwościom zaopatrzenia przez przedsiębiorstwa krajowe i zagraniczne

Teoria podobieństwa preferencji konsumentów

- zdaniem S. Lindera każdy kraj eksportuje dobra, które kupuje większość ludności, a importuje towary na potrzeby grup najbogatszych i najbiedniejszych

- poszukując możliwości eksportu przedsiębiorstwa interesują się przede wszystkim krajami o podobnej strukturze dochodów i preferencjach konsumentów odnośnie cen i jakości jak w kraju

- za pomocą tej teorii wyjaśnić można handel dobrami przemysłowymi w którym gusta konsumentów oraz korzyści skali mają duże znaczenie

- lepiej tłumaczy handel pomiędzy krajami rozwiniętymi niż rozwijającymi się

Handel wewnątrzgałęziowy

- polega na wymianie w danym okresie dóbr jednakowych lub zróżnicowanych ale będących bliskimi substytutami

- zjawisko to zostało zidentyfikowane w latach 60 XX wieku

- przed utworzeniem EWG obawiano się że liberalizacja handlu doprowadzi do zaniku całych dziedzin produkcji poszczególnych krajów. Jednak wystąpiła tendencja odwrotna.

Dobra jednorodne - dobra które różnią się dla konsumentów wyłącznie ceną. Handel wewnątrzgałęziowy dobrami jednorodnymi można wyjaśnić na gruncie teorii tradycyjnych jeżeli dołączymy do nich nowe elementy

1) koszty transportu - mogą mieć wpływ rozwój wymiany wewnątrzgałęziowej jeżeli stanowią istotną część ceny płaconej przez odbiorcę. Z tego względu towary o dużej masie i niewielkiej wartości jednostkowej bardziej opłaca się importować niż kupować w kraju.

2) koszty magazynowania - jeżeli popyt na jakieś dobro utrzymuje się cały rok a produkcja ma charakter cykliczny, kraj może importować dobro w okresie niedoborów i importować w okresie nadwyżki. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku towarów łatwo psujących się. Dwa kraje o różnych okresach wegetacji mogą wymieniać nadwyżki jeżeli koszty transportu są niższe od kosztów magazynowania

3) koszty uszlachetniania - obroty związane z mieszaniem, czyszczeniem, pakowaniem, składowaniem, sortowaniem itp.

Dobra zróżnicowane

1) Będące bliskimi substytutami w konsumpcji, ale różniące się czynnikami produkcji

2) Będące bliskimi substytutami w produkcji, ale różniące się zaspokajanymi potrzebami

3) Będące bliskimi substytutami w produkcji i konsumpcji

1) Dobra zróżnicowane poziomo - dobra mające różne cechy bądź postrzegane przez konsumentów jako różne

2) Dobra zróżnicowane pionowo - różniące się jakością i cenę