Krańcowa stopa technicznej substytucji pomiędzy czynnikiem A i B mierzy dodatkową ilość czynnika produkcji A (np. pracy), która może zastąpić zmniejszenie czynnika produkcji B (np. kapitału) o jednostkę, tak, aby utrzymać dotychczasowy poziom produkcji. W miarę jak zastępowany jest czynnik produkcji A czynnikiem produkcji B to wartość bezwzględna krańcowej technicznej stopy substytucji czynnika B wobec czynnika A rośnie, co oznacza, że potrzebna jest jego coraz większa ilość aby zastąpić utraconą jednostkę drugiego z czynników, utrzymując ten sam poziom produkcji.

Zbiór kombinacji czynników produkcji, dla których poziom kosztu (sumaryczne wydatki) będzie taki sam przyjmuje graficzną postać linii prostej nazywanej izokosztą.

Izokoszta i izokwanta są styczne w punkcie, który stanowi rozwiązanie problemu minimalizowania kosztów dla zadanego poziomu produkcji. Wówczas gdy producent minimalizuje koszty produkcji, to stosunek cen czynników produkcji jest równy ich krańcowej stopie technicznej dystrybucji. Nachylenie izokoszty wyznaczone jest przez ceny czynników produkcji. Im bardziej wzrośnie cena pracy tym izokoszta staje się stromiej nachylona. Nachylenie izokwant dane jest przez krańcowe stopy technicznej substytucji. Im bardziej stromy fragment izokwanty tym niższa jest wartość dodatkowej produkcji wynikającej z dodatkowej jednostki kapitału, w relacji do wartości produkcji powodowanej przez dodatkową jednostkę pracy.

Prawo malejących przychodów – przy danej, niezmienianej technologii, w sytuacji kiedy ilość jednego z czynników produkcji została ustalona na stałym poziomie, zwiększone użytkowanie innego czynnika produkcji prowadzi do malejących przyrostów produkcji: rośnie dodatkowy koszt przypadający na dodatkową jednostkę produkcji. Ten dodatkowy koszt przypadający na dodatkową jednostkę produkcji określany jest mianem kosztu krańcowego.

• koszty przeciętne spadają, gdy koszty krańcowe są mniejsze od kosztów przeciętnych oraz rosną, gdy koszty krańcowe są większe od kosztów przeciętnych,

• koszty przeciętne osiągają minimum dla rozmiarów produkcji, przy których krzywa kosztów przeciętnych przecina krzywą kosztów krańcowych.

Twierdzenie o obwiedni dla krzywych kosztowych - krzywa długookresowa będzie składała się z tych części krzywych krótkookresowych, dla których dana krzywa charakteryzuje się najniższym kosztem średnim. Długookresowa krzywa kosztu średniego leży zawsze nie wyżej niż odpowiadające jej krzywa krótkookresowe. Tak skonstruowaną krzywą nazywa się obwiednią rodziny krzywych.

Cechy konkurencji doskonałej:

- po stronie podażowej i popytowej rynku występuje bardzo wiele jednostek,

- „wypadnięcie” z części podażowej jakiegokolwiek producenta nie powoduje zmiany ceny na rynku,

• zwiększając swoją sprzedaż przedsiębiorstwo nie powoduje spadku cen występujących na rynku,

• przychód krańcowy ze sprzedaży jest równy uzyskanej cenie.

Monopol – przedsiębiorca ma możliwość wyznaczania ceny (ma do czynienia z opadającą krzywą popytu)

Bariery prawne tworzone przez rząd – udzielane głównie w formie licencji:

a) w pewnych warunkach stosuje się dodatkowe ograniczenia ilościowe,

b) szczególną formą wydawania zezwoleń jest sytuacja, kiedy kontrolę nad rynkiem przechodzą w ręce komisji czy reprezentacji dotychczasowych sprzedawców;

c) szczególną formą jest przedsiębiorstwo rządowe (państwowe, komunalne). Państwo może dotować przedsiębiorstwa państwowe. Ich kontrola stosowana jest przez administrację państwową.

Konkurencja monopolistyczna służąca różnicowaniu produktu – sytuacja, w której sprzedawany jest produkt opatrzony indywidualnym znakiem firmowym, o nieco odmiennych właściwościach i po cenie mniej lub bardziej różniącej się od ceny oferowanej przez konkurentów.

Kartel - porozumienie dostawców zmierzające do uzyskania dodatkowych korzyści przez ograniczanie produkcji i podnoszenie cen.

Monopol naturalny – koszt średni maleje w sposób ciągły wraz ze wzrostem produkcji. Producent, który będzie w stanie najszybciej zwiększyć produkcję będzie produkował taniej.

Produkcję opłaca się zwiększać dopóty, dopóki dodatkowe korzyści związane ze zwiększeniem produkcji o jednostkę (dochód krańcowy) są wyższe, niż dodatkowe koszty (koszt krańcowy).

Produkcję należy ustalić na poziomie dla którego koszt krańcowy będzie równy dochodowi krańcowemu.

Różnica pomiędzy modelem konkurencji a monopolem polega na tym, że w tym drugim przypadku dochód krańcowy przestaje być tożsamy z ceną towaru.

W związku z tym, że w przypadku monopolu dochód krańcowy producenta będzie równy dochodowi ze sprzedaży dodatkowej jednostki pomniejszonemu o utracone dochody z tytułu niższej ceny.

Graficznie wielkość produkcji maksymalizująca zysk jest tą wartością, dla której krzywa kosztu krańcowego przecina krzywą dochodu krańcowego.

Różnicowaniem ceny nazywamy sytuację, w której producent sprzedaje część produkcji po jednej (starej), a część po nowej cenie. W celu różnicowania ceny należy założyć:

- producent musi podzielić nabywców na grupy o różnej skłonności do kupowania po wyższej cenie. Obie grupy muszą więc charakteryzować się różną elastycznością popytu,

- istnieje możliwość zidentyfikowania i oddzielenia obu tych grup,

- sprzedawca wyklucza możliwość odsprzedania danego towaru przez tych, którzy kupili go po tańszej cenie.

Jak likwidować monopol: W celu różnicowania ceny należy założyć:

- producent musi podzielić nabywców na grupy o różnej skłonności do kupowania po wyższej cenie. Obie grupy muszą więc charakteryzować się różną elastycznością popytu,

- istnieje możliwość zidentyfikowania i oddzielenia obu tych grup,

- sprzedawca wyklucza możliwość odsprzedania danego towaru przez tych, którzy kupili go po tańszej cenie.

Monopol naturalny- przejęcie tego typu działalności przez przedsiębiorstwa użyteczności publicznej i stosowanie rządowej kontroli cen (gaz, elektryczność itp.),

a) cena równa kosztowi krańcowemu – sytuacja z pozoru najlepsza lecz nie do osiągnięcia ze względu na to, że w monopolu cena jest większa niż koszt krańcowy. W wypadku równości producent przynosiłby straty a po drugie koszt krańcowy bardzo trudno wyznaczyć, zwłaszcza dla agencji rządowej działającej z zewnątrz. Należałoby więc stosować subwencje wyrównujące straty,

b) cena równa kosztowi średniemu – wyznaczona przez punkt przecięcia krzywej kosztu średniego i krzywej popytu – najczęstszy sposób regulacji, wyznacza się koszt średni i określa uzasadnioną stopę zysku,

c) przetarg na prowadzenie danych usług.

Wskaźnik koncentracji (WK) – określa udział trzech największych przedsiębiorstw w sprzedaży danej branży

Wskaźnik efektywności mikroekonomicznej (LZ) – określa ilość przedsiębiorstw produkujących przy minimalnej skali efektywnej produkcji (ilości produkcji, przy której długookresowy koszt średni ma charakter minimalny), na którą pozwala wielkość rynku.

Konkurencja monopolistyczna – sytuacja na rynku podobna do monopolu, ale różniąca się od niego tym, że jej uczestnicy dostarczają produkty różniące się nieco między sobą. W przypadku konkurencji monopolistycznej równowaga długookresowa przedsiębiorstwa ustala się w punkcie styczności, tj. w miejscu, w którym krzywa popytu styka się z krzywą kosztu średniego przy wielkości produkcji, dla której koszt krańcowy równa się dochodowi krańcowemu. W tym miejscu każde z przedsiębiorstw maksymalizuje swój zysk księgowy, lecz nie osiąga zysków nadzwyczajnych i nie ponosi strat. Nie ma dalszych wejść ani wyjść z branży.

Oligopol – sytuacja na rynku o znamionach rynku monopolistycznego, w ramach której występują na rynku co najwyżej trzy przedsiębiorstwa.

Oligopol – dotyczy części podażowej rynku,

Oligopson – dotyczy części popytowej rynku.

Popyt na czynniki produkcji jest popytem pochodnym (wtórnym), ponieważ wynika z popytu na produkty, do których wytworzenia te czynniki są używane

Popyt na czynniki produkcji zachowuje się tak samo, jak popyt konsumenta w przypadku wzrostu ceny. Można obserwować efekt substytucyjny lub efekt dochodowy.

-Efekt substytucyjny - wyższy koszt pracy skłania przedsiębiorstwa do zastępowania jej kapitałem (outsourcing)

-Efekt dochodowy – zwiększając krańcowy koszt produkcji wzrost płacy prowadzi do zmniejszenia rozmiarów produkcji

Im łatwiejsze jest zastępowanie pracy kapitałem, tym bardziej prawdopodobna staje się przewaga efektu substytucyjnego