Abstrakcja (abstrahowanie) (łac. abstractio - oderwanie) - proces tworzenia pojęć, w którym wychodząc od rzeczy jednostkowych (najczęściej konkretnych) dochodzi się do pojęcia bardziej ogólnego poprzez konstatowanie tego, co dla tych rzeczy wspólne (zazwyczaj właściwości). Ostatecznie drogą tego procesu dochodzi się do pojęć najuboższych w treść, ale o najszerszym zakresie, takich jak rzecz, przedmiot, substancja czy Byt. Pojęcie powstałe w wyniku procesu abstrakcji nazywamy abstraktem.
Historia pojęcia
Św. Tomasz z Akwinu za pomocą pojęcia abstrakcji daje swoje rozstrzygnięcie sporu o uniwersalia, głosząc, że abstrahentium non est mendacium (abstrahowanie nie jest kłamstwem). Pomimo możliwości tego rodzaju umiarkowanych rozwiązań wielu sądzi (nominalizm, empiryzm), że brak ograniczenia w przeprowadzaniu abstrakcji może prowadzić do pozytywnych wniosków co do istnienia jakiejś rzeczywistości nieempirycznej. W historii filozofii duże znaczenie przypisuje się również poglądom Johna Locke'a i George'a Berkeleya na temat abstrakcji. John Locke w Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego potwierdza istnienie abstrakcji. Według niego słowa są zewnętrznym wyrazem istniejących w umyśle idei, pochodzących z rzeczy zewnętrznych - gdyby więc każda idea miała swoją nazwę, liczba słów musiałaby być nieograniczona. By temu zapobiec, umysł wybiera niektóre spośród poszczególnych idei i czyni je ideami ogólnymi. Zdolność do abstrahowania odróżnia według Locke'a ludzi od zwierząt. Berkeley z kolei odrzuca istnienie abstrakcji krytykując w Traktacie o zasadach poznania ludzkiego poglądy Locke'a. Wyróżnia się trzy analogiczne do przeprowadzonej przez Berkeleya krytyki substancji jego argumenty przeciw abstrakcji:
Przeprowadzenie procesu abstrakcji nie jest możliwe - np. utworzenie idei człowieka wymagałoby pomyślenia czegoś, co jest kolorowe, a jednocześnie nie posiada żadnego konkretnego koloru, bo właśnie od konkretnych kolorów w tworzeniu abstrakcyjnej idei kolorów się abstrahowało.
Pojęcie abstrakcji jest niepotrzebne - idee proste mogą być reprezentowane przez inne idee proste, podobnie jak wykonany przez geometrę rysunek linii prostej na tablicy reprezentuje wszystkie linie.
Pojęcie abstrakcji prowadzi do sprzeczności - np. idea trójkąta nie może być równoboczna lub prostokątna, ale musi być równoboczna i prostokątna zarazem, co jest sprzecznością.
Etapy badań abstrakcji
a) abstrakcja zakresowa- (całkowita, ekstensywna)- taka w której chodzi nie tylko o treść wypracowanego pojęcia, ale raczej o jego zakres; polega ona na wyodrębnieniu tego co ogólnie z jego postaci szczegółowych, a więc gatunku z jednostek a rodzaju z gatunków.
b) abstrakcja formalna- (intensywna)- taka, w której chodzi o treść wypracowanego pojęcia; polega ona na wyodrębnieniu jakiejś rzeczy jednego z jej aspektów formalnych. Wyróżnia się za Arystotelesem trzy stopnie abstrakcji formalnej:
- abstrakcja fizyczna- uogólnienie polegające na abstrahowaniu od materii jednostkowej, a zachowaniu materii poznawalnej zmysłowo; abstrakcja właściwa naukom przyrodniczym.
- abstrakcja metafizyczna – pomijanie wszelkiej materii (właściwości jednostkowe, elementy jakościowe i ilościowe) a uwzględnianie jedynie bytowości. Dosłownie- pojęcie bytu nie różniące się od nicości. Współcześnie wg. Tekstów Tomasza z Akwinu. Abstrakcję metafizyczną zastępuje się separacją, będącą neutralizację konkretnej treści za pomocą negatywnych sądów orzecznikowych.
- abstrakcja matematyczna- pomijanie zarówno materii jednostkowej jak i materii poznawalnej zmysłowo, a zachowywanie materii poznawalnej intelektualnie.
Etap fizyczny - byt jest badany pod kątem jakościowym, przyglądanie się jego cechom fizycznym, odpowiedzi na działanie (np. zniekształcanie przedmiotu pod wpływem nacisku).
Etap matematyczny - byt jest badany pod względem ilościowym, z jakich części się składa, w czego skład wchodzi, badanie matematyczne nie wpływa na badanie fizyczne.
Etap metafizyczny - ujmuje istnienie bytu.
Byt (gr. το ον to on lub ουσια ousia; łac. ens) - podstawowe pojęcie metafizyki klasycznej, którą współcześnie nazywa się też metafizyką ogólną albo ontologią. Rozumienie pojęcia bytu różni się w zależności od tradycji filozoficznej, ale ogólnie można powiedzieć, że wyróżnia się byt w sensie dystrybutywnym (czyli każde coś, co istnieje w jakikolwiek sposób - por. przedmiot) i byt w sensie kolektywnym (czyli zbiór wszystkiego, co jest).
Jeżeli uznamy tożsamość między wyrażeniem "byt" a wyrażeniem "to, co istnieje w jakikolwiek sposób", wtedy możemy wyróżnić dwa aspekty bytu:
Specyfika rozumienia pojęcia bytu zależy od tego, jak pojmujemy poszczególne fragmenty pojecia, czyli cząstki znaczeniowe "to", "co" i "istnieje". Jeśli podzielimy rozumienie pojęcia bytu ze względu na to, co znaczy cząstka "to", czyli na zakres pojęcia bytu, wtedy wyróżniamy:
byt w sensie dystrybutywnym ("to" to konkretny przedmiot)
byt w sensie kolektywnym ("to" to zbiór tych przedmiotów)
byt jako wszystko ("to" wskazuje na bliżej nieokreśloną wszystkość)
Transcendencja (z łac. transcendens - przekraczający) - filozoficzny termin mający wiele różnych, lecz spokrewnionych znaczeń; m.in.:"istnienie na zewnątrz, poza (ponad) czymś, w szczególności: istnienie przedmiotu poznania poza umysłem poznającym, bądź bytu absolutnego poza rzeczywistością poznającego". Określenie wywodzące się z kultury rzymskohellenistycznej z biegiem czasu wyewoluowało do kultury judeochrześcijańskiej, później zostało spopularyzowane w innym znaczeniu przez Immanuela Kanta w jego filozofii. Transcendencja stała się również słowem-kluczem do zrozumienia tradycji i rytuałów szamańskich ludów eurazjatyckich (transcendencja w religii). Transcendentny to inaczej wymykający się zwykłemu ludzkiemu doświadczeniu, wykraczający poza zasięg ludzkiego poznania przy pomocy podstawowych pięciu zmysłów; niepoznawalny przy użyciu dostępnych środków naukowych. Transcendentalny - dotyczący apriorycznych form poznania, teoretycznie wykraczających poza przedmiot i treść poznania, a odnoszący się do warunków poznania pełnej rzeczywistości poznawczej tzn. prawdy absolutnej pojmowanej uniwersalnie przez wszystkie podmioty poznawcze. Innymi słowy, taka forma poznania otaczającej rzeczywistości, by każdy bez względu na jego umiejscowienie w niej, mógł stwierdzić jednoznaczność poznawczą, czyli prawdę - uniwersalną dla wszystkich istot poznawczych we wszechświecie.
Nazwa "metafizyka" nie pochodzi od Arystotelesa. Najprawdopodobniej zaproponował ją Andronikos z Rodos, filozof perypatetycki z I w. p.n.e., który uporządkował dzieła Arystotelesa umieszczając zbiór pism (dziś tworzą one poszczególne księgi Metafizyki) traktujących o zasadach bytu po pismach przyrodniczych – Fizyce. Nazwa "ta meta ta fizyka" oznaczałaby w tym kontekście te pisma (w kolejności) po tych o fizyce. Po raz pierwszy w historii myśli termin metafizyka pojawił się u Mikołaja z Damaszku (ur. ok. 64 r. p.n.e.). Tę teorię pochodzenia nazwy popiera większość wybitnych badaczy Arystotelesa, jak Zeller, Ross czy Jaeger. Wedle innej teorii uczonego M. H. Reinera tytuł dzieła Metafizyka był inspirowany przez samego Arystotelesa i był używany już przez jego bezpośrednich uczniów.
Metafizyka to filozofia pierwsza (określenie Arystotelesa), bo wszystkie nauki szczegółowe odwołują się do niej, i "wiedza boska" (Metafizyka, 983a), czyli teologia, bo bada ostateczne przyczyny rzeczy. Te dwa określenia i arytotelesowskie rozumienie przedmiotu metafizyki przejęło średniowiecze i twórczo rozwinęło metafizykę klasyczną w postaci systemów św. Tomasza, bł. Dunsa Szkota czy Ockhama. W średniowieczu stał się słynny jeden z podstawowych problemów metafizyki klasycznej: spór o uniwersalia.
W XX wieku klasyczna metafizyka odżyła w postaci neotomizmu. Jednym z jego najwybitniejszych przedstawicieli w Polsce był zmarły 8 maja 2008 r. o. prof. Mieczysław Krąpiec.
Projekt metafizyki jest absolutny. Chodzi o wyjaśnienie bytu (dlaczego jest) i poznanie jego istotnych właściwości (czym jest), np. istoty czy przyczyn, relacji koniecznych, co może stanowić podstawę dla wypracowanie kryteriów wiedzy pewnej. Wg niektórych koncepcji metafizyki, jej przedmiot leży poza obrębem doświadczenia. Dlatego metafizykę krytykuje się z pozycji sceptycznych, empirystycznych, pozytywistycznych i scjentystycznych.
Teoria czterech przyczyn, jakie muszą być spełnione do zaistnienia danej rzeczy:
• przyczyna materialna (causa materialis) – rzecz powstaje z materii;
• przyczyna formalna (causa formalis) – powstaje przez ukształtowanie materii przez formy;
• przyczyna sprawcza (causa efficiens) – powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio;
• przyczyna celowa (causa finalis) – powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi.
Arystoteles rozważając pierwszą przyczynę (sprawczą) ruchu postulował istnienie ducha, który poruszałby światem, tak jak dusza porusza ciałem. Jako ostateczne źródło ruchu byłby nieruchomy (nieruchomy poruszyciel). Duch ten został utożsamiony z Bogiem, ale w odróżnieniu od istot znanych z wierzeń religijnych nie jest on czynnikiem aktywnym – nie ingeruje w dzieje świata. Jego zdolność poruszania wynika raczej z tego, że rzeczy kierowane tęsknotą dążą do niego jako do czystej formy.
Etyka. Dobro jako wartość indywidualna a nie absolutna. Rozumiał on dobro i cnotę jako dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy. Gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać, to wtedy jednostka ta osiągnie trwałe szczęście i cnotę. Dusze ludzkie są niepowtarzalne, dlatego to, co jest dobre dla jednego człowieka, niekoniecznie musi być dobre dla drugiego. Dobro zatem jest pojęciem subiektywnym i zależy od mnóstwa różnych czynników. Próba uszczęśliwiania wszystkich poprzez tworzenie idealnego państwa jest więc mrzonką, która w istocie może tylko wszystkich unieszczęśliwić (było to sprzeczne z poglądami Platona).
teoria zdań kategorycznych (sylogistyka)
indukcja- myślenie, wpływ; Indukcja (łac. inductio - wprowadzenie) - typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie "od szczegółu do ogółu"
Dedukcja to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Istotą jest przechodzenie od ogółów do szczegółów. Rozumowanie dedukcyjne w odróżnieniu od rozumowania indukcyjnego jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, zaś zbiór przesłanek nie zawiera zdań fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować.
Abstrakcja, w potocznym rozumieniu tego słowa, to coś oderwanego od rzeczywistości, a przez to często niezrozumiałego, niepojętego
forma intelektualno poznawcza- zmysły
Percepcja - organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia. Percepcja to postrzeganie; uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny; sposób reagowania, odbierania wrażeń. (W. Kopaliński)
Istnieją dwa rodzaje struktur poznawczych:
Związana z wyobraźnią. Odbierane przez nią wrażenia zmysłowe zazwyczaj są deformowane przez nasze oczekiwania, potrzeby, uczucia i mechanizmy obronne, uruchamiane przez podświadomość.
Związana z inteligencją. Koryguje ona doznania zarejestrowane w naszej wyobraźni.
Systemy percepcyjne człowieka umożliwiają mu widzieć, słyszeć, czuć smak, zapach, dotyk i zmiany temperatury. Jest to także poczucie świadomości (otoczenia).
Percepcja w szerokim sensie oznacza rejestrację (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego: ich odbiór sensoryczny, zrozumienie, identyfikację i określenie werbalne oraz przygotowanie do reakcji na bodziec.
Etapy procesu postrzegania: - odbiór wrażeń - postrzeganie w wąskim znaczeniu - identyfikacja i rozpoznawanie
Abstrakcja naukowa jest metodyczną, zaplanowaną, kierowana określonym pytaniem operacją tworzenia pojęć ogólnych naukowych, nie potocznych.
Noeza (gr. noesis) - zwana także intelekcją lub intuicją intelektualną. W znaczeniu ogólnym: bezpośredni wgląd w stan rzeczy. W filozofii Platona: czysta myśl, za pomocą której człowiek odkrywa prawdziwy, rzeczywisty świat idei. W filozofii Edmunda Husserla: intencjonalny akt świadomości. Przedmiotem noezy jest noemat.
Egzystencja (łac. existere z ex "na zewnątrz" i sistere "stać, znajdować się") - byt, istnienie, warunki życia.
Do filozofii egzystencjalistycznej termin wprowadził Søren Kierkegaard, a rozwijał m.in. Jean Paul Sartre. Egzystencja oznacza tu sposób istnienia charakterystyczny wyłącznie dla człowieka i poprzedza esencję - człowiek najpierw istnieje, a dopiero później się definiuje. Istnienie człowieka tym różni się od istnienia roślin, że człowiek nie posiada wrodzonej natury, danej mu z góry, lecz musi sam ją stworzyć, nadać swemu życiu sens i wziąć za nie odpowiedzialność. Istnieje pojęcie zwane Kryzys Egzystencjalny, znaczy ono że osoba nie ma chęci do życia.
Zanim pójdziemy dalej, zróbmy jedną uwagę. Continuum, tak rozumiane, jest zbiorem poszczególnych elementów, uszeregowanych w pewnym porządku; jest ich wprawdzie nieskończenie wiele, ale poszczególne elementy są całkowicie rozdzielone. Nie odpowiada to zwykłemu rozumieniu continuum, zgodnie z którym poszczególne elementy są połączone i tworzą całość, dzięki czemu nie punkt istnieje przed linią, lecz linia przed punktem. Ze słynnej formuły "continuum to jedność w wielości" pozostała tylko wielość, jedność znikła. Analitycy mają jednak słuszność, gdy określają swoje continuum tak, jak to opisaliśmy powyżej, gdyż takie pojęcie continuum jest przedmiotem ich rozważań, od kiedy w rozważaniach tych zaczęli przestrzegać ścisłości. To wystarczy, byśmy zdali sobie sprawę, że continuum matematyczne jest czymś zupełnie innym niż continuum fizyków lub metafizyków.*
Problem continuum stanowi interesujacy przykład problemu matematycznego, który mozna sformułowac, korzystając z prostych pojec. Odnosi sie on do bardzo naturalnego obiektu
matematycznego, jakimi są liczby rzeczywiste, i pozornie stanowi zagadnienie elementarne.
Materia (łac. materia) to byt rozciągły w przestrzeni i w czasie, co nie oznacza jednak, że położenie obiektów materialnych może być jednoznacznie określone. Jedno z podstawowych pojęć, od zarania filozofii rozpatrywane i rozumiane w różny sposób.
inteligibilny, intelligibilny filoz. w odniesieniu do bytu: racjonalny, logiczny i dlatego poddający się poznawaniu.
Substancja, potocznie coś - jedno z podstawowych pojęć metafizyki i współczesnej ontologii, występujące jednak przede wszystkim w metafizyce klasycznej. Stworzone przez Arystotelesa, który używał greckiej nazw ousia i to ti en einai i uznał ją za główną kategorię (łacińską po raz pierwszy posłużył się Cyceron). Pojęcie to nie jest jednoznaczne:
Substancja pierwsza Arystotelesa to:
każde konkretne indywiduum
każdy przedmiot, któremu przysługuje autonomiczne istnienie
to samo co substrat, czyli wspólne podłoże dla wielu różnych właściwości (akcydensów)
Substancja druga to:
inna nazwa istoty, splot takich cech przedmiotu, które wyznaczają jego gatunek (jego atrybutów, cech istotowych).
To, o czym wszystko może być orzekane, ale co samo nie może być orzekane o niczym innym