9. Sumienie, a normy moralne -Sumienie jest głosem poznania prawdy. -W sumieniu poznajemy jakąś ważną dla naszego życia prawdę. -W świetle Pisma św. sumienie ujawnia się jako pewna stała dyspozycja wartościowania moralnego o charakterze powszechnym. -Posiada ją - bez wyjątku - każdy człowiek, zdrowy psychicznie (por. Rz 2,14-16). Jest więc ono wewnętrzną normą ludzkich czynów, ale nie autonomiczną. Podlega bowiem wyższej normie, którą stanowi wola Boża, wyrażona w prawie naturalnym i objawionym Św. Tomasz z Akwinu: syndereza (prasumienie) jest wrodzoną sprawnością rozumu praktycznego służącą do odróżniania dobra i zła oraz poznania pierwszych zasad moralnego postępowania. Ma ją każdy człowiek, jest ona zawsze prawidłowa i niezniszczalna. Dobro jest chciane, jeśli jest dostrzegalne.Dopiero na jej bazie wyrasta właściwe sumienie, które jest aktem praktycznego rozumu orzekającym o wartości moralnej konkretnego czynu.łac. conscientia - współ-wiedza pol. Sumienie – s-umienie (staropol. um – umysł; wiedza – umienie) Funkcje sumienia: religijna moralna Człowiek dopiero, gdy usiłuje zrozumieć, kim jest, co stanowi o jego wielkości i gdy usiłuje tą prawdą w życiu się kierować; dopiero wtedy działa na miarę tego, kim jest – na miarę swej rozumnej wielkości. Nawet gdy błądzi, ale uczciwie szuka prawdy, nie traci swej osobowej postawy i godności. Sumienie to głos mojego własnego rozumu: mój własny osąd, co w danej chwili powinienem czynić, co odpowiada prawdzie o dobru. Za każdym wyrzutem sumienia kryje się szczególny wstyd. Sam człowiek broni się przed tym, co go „odczłowiecza”. W procesie formowania się decyzji sumienia można wyróżnić trzy fazy: faza 1: osądzanie, ocenianie, wartościowanie danego działania, a więc konkretyzacja norm ogólnych faza 2: podjęcie właściwej decyzji sumienia, czyli osobiste opowiedzenie się za lub przeciw dobru w danej sytuacji; faza 3: tzw. sumienie pouczynkowe, które dokonuje jak­by wtórnej oceny decyzji (czynu), i aprobuje ją, albo wyraża dezaprobatę; A. Podziały sumienia: ze względu na sposób istnienia w człowieku: Sumienie habitualne – świadomość moralna-wewnętrzny głos Boga „czyń dobro, unikaj zła” Sumienie aktualne –sąd rozumu nad popełnianym czynem, co w danej chwili powinienem czynić i co odpowiada poznanej przeze mnie prawdzie. Akt sądu, które odzwierciedla poznanie prawdy. Sąd praktyczny a) w zależności od czasu działania wyróżniamy sumienie (etapy działania sumienia): * uprzednie, przeduczynkowe - działa przed czynem i wtedy ostrzega, nakazuje lub zakazuje. Odwołujemy się do niego przed wyborem, przed podjęciem działania (element bardzo ważny, szczególnie przy formacji sumienia prawego); * towarzyszące - jego głos towarzyszy wykonywanej czynności i ją aprobuje lub nie; * następcze, pouczynkowe, retrospektywnym - po czynie, wtedy akcep­tuje, uspra­wiedliwia lub oskarża. Kojarzymy go bądź z wyrzutami sumienia lub odczuciem pewnej satysfakcji duchowej. b) w zależności od stosunku do obiektywnej normy moral­ności:* prawdziwe, * błędne, fałszywe (conscientia erronea)-gdy sumienie jest niezgodne z obiektywnymi normami moralnymi + błędne niepokonalnie-gdy nie było możliwości dojścia do tego co jest dobre a co złe + pokonalnie błędne-wynikające z braku chęci dościa do prawdy. c) w zależności od charakteru sądu: pewne/wątpliwe B. Właściwy i pożądany sąd sumienia „zdrowego”, dobrze uformowane­go powinny charakteryzować trzy właściwości, czyli winien on być: * pewny - bez możliwości zbłądzenia, wydanemu sądowi nie towarzy­szą żadne rozumne wątpliwości; należy zawsze dzia­łać tylko z sumieniem pewnym; * prawdziwy - zgodny z obiektywną normą moralności (wolą Bożą); („Owocem prawego sumienia jest przede wszystkim nazy­wanie po imieniu dobra i zła...” DV 43) [* prawe – z pełnym zaangażowaniem do poznanie prawdy] * delikatny - chodzi o sumienie czułe w zakresie dobra i zła, wrażliwe na duże i małe sprawy bez przesady w jakąkolwiek stronę. niewiedza zawiniona – obciąża moralnie sumienie niewiedza niezawiniona – nie obciąża moralnie sumienia Zgodnie ze swym sumieniem postępuje ten, kto uzasadnia swą decyzję jakimiś racjami, a więc ten, kto kieruje się prawdą. Dlatego trzeba usiłować dobrze odczytać prawdę!!! A następnie wybierać w działaniu tak poznane prawdziwe dobro. Sumienie jest ostateczną normą moralności, tzn. zawsze moralnie wiążącą! Sumienie jest normą ostateczną, ale subiektywnie! Tzn. ma moc normować moje postępowanie tylko wtedy, kiedy samo jest „normowane” obiektywną prawdą o dobru. Oznacza to, że nie można zbyt łatwo zasłaniać się autorytetem sumienia. Sensowna krytyka innych powinna być dla mnie sygnałem ostrzegawczym. Jeśli nie przejmuję się tym, być może dotknęła mnie już nieprawość Sumienie odczytuje i przekazuje człowiekowi osąd obiektywnego porządku moralnego. Sumienie jest dla każdego autorytetem ostatecznym, choć nie absolutnym! Dlatego trzeba też podkreślić, że nie godzi się więc działać wbrew rozumnie kontrolowanemu głosowi sumienia. Na straży autorytetu sumienia stoi jego prawo do wolności. Zawsze należy strzec wolności swego sumienia. Kwestia formacji sumienia Błąd co do faktów Błąd co do prawa Niebezpieczeństwo samo znieprawienie – dokonuje się tam, gdzie próbuje się podporządkować obiektywną prawdę własnym życzeniom. Cztery czynniki tworzące strukturę dojrzałego sumienia: a) zdrowy rozsądek - składa się nań zdrowy sąd, czyli umiejętność logicznego myślenia, oraz prawość woli, czyli uczciwość zamierzeń; b) znajomość życia - składa się nań wiedza dotyczący życia (wykształcenie), rozumienie ludzi, samowiedza i samokontrola, doświadcze­nie osobiste, ale i korzystanie z doświadczenia i rad innych; c) trafna ocena sytuacji, na którą składają się zmysł rzeczywistości, a więc ostrość obserwacji i sądu, nie mieszanie faktów ze złu­dzeniami oraz bystra orientacja, czyli spo­strze­gawczość - umiejętność dostrzegania bądź domyślania się tego, co mało widoczne lub łatwo ucho­dzi uwadze; d) zdolność patrzenia w przyszłość, czyli umiejętne planowanie, rozumne układanie środ­ków wobec zamierzeń; można tu wyróżnić trzy czyn­niki: przezorność, czyli wniknięcie w przyszłość, oględność (oglądanie się na zmienne warunki życia) oraz ostrożność, czyli zapobieganie prze­szkodom i unikanie trudności.

9. Sumienie, a normy moralne -Sumienie jest głosem poznania prawdy. -W sumieniu poznajemy jakąś ważną dla naszego życia prawdę. -W świetle Pisma św. sumienie ujawnia się jako pewna stała dyspozycja wartościowania moralnego o charakterze powszechnym. -Posiada ją - bez wyjątku - każdy człowiek, zdrowy psychicznie (por. Rz 2,14-16). Jest więc ono wewnętrzną normą ludzkich czynów, ale nie autonomiczną. Podlega bowiem wyższej normie, którą stanowi wola Boża, wyrażona w prawie naturalnym i objawionym Św. Tomasz z Akwinu: syndereza (prasumienie) jest wrodzoną sprawnością rozumu praktycznego służącą do odróżniania dobra i zła oraz poznania pierwszych zasad moralnego postępowania. Ma ją każdy człowiek, jest ona zawsze prawidłowa i niezniszczalna. Dobro jest chciane, jeśli jest dostrzegalne.Dopiero na jej bazie wyrasta właściwe sumienie, które jest aktem praktycznego rozumu orzekającym o wartości moralnej konkretnego czynu.łac. conscientia - współ-wiedza pol. Sumienie – s-umienie (staropol. um – umysł; wiedza – umienie) Funkcje sumienia: religijna moralna Człowiek dopiero, gdy usiłuje zrozumieć, kim jest, co stanowi o jego wielkości i gdy usiłuje tą prawdą w życiu się kierować; dopiero wtedy działa na miarę tego, kim jest – na miarę swej rozumnej wielkości. Nawet gdy błądzi, ale uczciwie szuka prawdy, nie traci swej osobowej postawy i godności. Sumienie to głos mojego własnego rozumu: mój własny osąd, co w danej chwili powinienem czynić, co odpowiada prawdzie o dobru. Za każdym wyrzutem sumienia kryje się szczególny wstyd. Sam człowiek broni się przed tym, co go „odczłowiecza”. W procesie formowania się decyzji sumienia można wyróżnić trzy fazy: faza 1: osądzanie, ocenianie, wartościowanie danego działania, a więc konkretyzacja norm ogólnych faza 2: podjęcie właściwej decyzji sumienia, czyli osobiste opowiedzenie się za lub przeciw dobru w danej sytuacji; faza 3: tzw. sumienie pouczynkowe, które dokonuje jak­by wtórnej oceny decyzji (czynu), i aprobuje ją, albo wyraża dezaprobatę; A. Podziały sumienia: ze względu na sposób istnienia w człowieku: Sumienie habitualne – świadomość moralna-wewnętrzny głos Boga „czyń dobro, unikaj zła” Sumienie aktualne –sąd rozumu nad popełnianym czynem, co w danej chwili powinienem czynić i co odpowiada poznanej przeze mnie prawdzie. Akt sądu, które odzwierciedla poznanie prawdy. Sąd praktyczny a) w zależności od czasu działania wyróżniamy sumienie (etapy działania sumienia): * uprzednie, przeduczynkowe - działa przed czynem i wtedy ostrzega, nakazuje lub zakazuje. Odwołujemy się do niego przed wyborem, przed podjęciem działania (element bardzo ważny, szczególnie przy formacji sumienia prawego); * towarzyszące - jego głos towarzyszy wykonywanej czynności i ją aprobuje lub nie; * następcze, pouczynkowe, retrospektywnym - po czynie, wtedy akcep­tuje, uspra­wiedliwia lub oskarża. Kojarzymy go bądź z wyrzutami sumienia lub odczuciem pewnej satysfakcji duchowej. b) w zależności od stosunku do obiektywnej normy moral­ności:* prawdziwe, * błędne, fałszywe (conscientia erronea)-gdy sumienie jest niezgodne z obiektywnymi normami moralnymi + błędne niepokonalnie-gdy nie było możliwości dojścia do tego co jest dobre a co złe + pokonalnie błędne-wynikające z braku chęci dościa do prawdy. c) w zależności od charakteru sądu: pewne/wątpliwe B. Właściwy i pożądany sąd sumienia „zdrowego”, dobrze uformowane­go powinny charakteryzować trzy właściwości, czyli winien on być: * pewny - bez możliwości zbłądzenia, wydanemu sądowi nie towarzy­szą żadne rozumne wątpliwości; należy zawsze dzia­łać tylko z sumieniem pewnym; * prawdziwy - zgodny z obiektywną normą moralności (wolą Bożą); („Owocem prawego sumienia jest przede wszystkim nazy­wanie po imieniu dobra i zła...” DV 43) [* prawe – z pełnym zaangażowaniem do poznanie prawdy] * delikatny - chodzi o sumienie czułe w zakresie dobra i zła, wrażliwe na duże i małe sprawy bez przesady w jakąkolwiek stronę. niewiedza zawiniona – obciąża moralnie sumienie niewiedza niezawiniona – nie obciąża moralnie sumienia Zgodnie ze swym sumieniem postępuje ten, kto uzasadnia swą decyzję jakimiś racjami, a więc ten, kto kieruje się prawdą. Dlatego trzeba usiłować dobrze odczytać prawdę!!! A następnie wybierać w działaniu tak poznane prawdziwe dobro. Sumienie jest ostateczną normą moralności, tzn. zawsze moralnie wiążącą! Sumienie jest normą ostateczną, ale subiektywnie! Tzn. ma moc normować moje postępowanie tylko wtedy, kiedy samo jest „normowane” obiektywną prawdą o dobru. Oznacza to, że nie można zbyt łatwo zasłaniać się autorytetem sumienia. Sensowna krytyka innych powinna być dla mnie sygnałem ostrzegawczym. Jeśli nie przejmuję się tym, być może dotknęła mnie już nieprawość Sumienie odczytuje i przekazuje człowiekowi osąd obiektywnego porządku moralnego. Sumienie jest dla każdego autorytetem ostatecznym, choć nie absolutnym! Dlatego trzeba też podkreślić, że nie godzi się więc działać wbrew rozumnie kontrolowanemu głosowi sumienia. Na straży autorytetu sumienia stoi jego prawo do wolności. Zawsze należy strzec wolności swego sumienia. Kwestia formacji sumienia Błąd co do faktów Błąd co do prawa Niebezpieczeństwo samo znieprawienie – dokonuje się tam, gdzie próbuje się podporządkować obiektywną prawdę własnym życzeniom. Cztery czynniki tworzące strukturę dojrzałego sumienia: a) zdrowy rozsądek - składa się nań zdrowy sąd, czyli umiejętność logicznego myślenia, oraz prawość woli, czyli uczciwość zamierzeń; b) znajomość życia - składa się nań wiedza dotyczący życia (wykształcenie), rozumienie ludzi, samowiedza i samokontrola, doświadcze­nie osobiste, ale i korzystanie z doświadczenia i rad innych; c) trafna ocena sytuacji, na którą składają się zmysł rzeczywistości, a więc ostrość obserwacji i sądu, nie mieszanie faktów ze złu­dzeniami oraz bystra orientacja, czyli spo­strze­gawczość - umiejętność dostrzegania bądź domyślania się tego, co mało widoczne lub łatwo ucho­dzi uwadze; d) zdolność patrzenia w przyszłość, czyli umiejętne planowanie, rozumne układanie środ­ków wobec zamierzeń; można tu wyróżnić trzy czyn­niki: przezorność, czyli wniknięcie w przyszłość, oględność (oglądanie się na zmienne warunki życia) oraz ostrożność, czyli zapobieganie prze­szkodom i unikanie trudności.