Wykład 14. – Globalizacja na przełomie XX i XXI w.
Na przełomie XX i XXI w. wymiar ekonomiczny stał się kluczowym elementem procesu globalizacji. Towarzyszy jej bogata literatura krajowa i zagraniczna. Udowodniono, że w tej sferze, globalizacja poczyniła największy postęp.
W ujęciu ekonomicznym globalizacja najczęściej określana jest jako proces tworzenia jednolitego, globalnego rynku towarów, usług i czynników produkcji obejmującego wszystkie kraje i regiony geograficzne co prowadzi do rosnącego przenikania i scalania się wszystkich rynków, czyli rosnącej współzależności gospodarczej pomiędzy wszystkimi krajami świata.
Jak podaje Międzynarodowy Fundusz Walutowy, dzieje się tak poprzez zwiększenie rozmiaru i zróżnicowanie ponadgranicznych transakcji w zakresie wymiany towarów i usług a także rosnących przepływów kapitałowych i coraz szybszych migracji ludności i technologii.
Globalizacja (wg. prof. Sporka) jest to najwyższa forma internacjonalizacji przedsiębiorstwa, która określa świat jako wspólny rynek zaopatrzeniowy i zbytu produktów dla przedsiębiorstw, które mają możliwość przeprowadzania badań wymagających ogromnych nakładów w zakresie technologii oraz marketingu międzynarodowego a są nimi korporacje międzynarodowe.
W polskiej literaturze z teorii MSG, polityką globalizacji zajmowali się również Kołotko, Anioł, Kukułka, Milczarek, Ładyga, Szymański, Kukliński, Kuźniar, Symonides.
W zakresie światowym – Deutsch, Neu, Kindgleberg, Hirst, Thompson. Ostatnie publikacje poświęcone globalizacji to publikacje Stiglitza, Sorosa, Gildersa.
Najważniejsze koncepcje globalizacji dotyczą pewnych działów ekonomii mających wymiar:
Mikroekonomiczny,
Mezoekonomiczny,
Makroekonomiczny,
Megaekonomiczny,
W zakresie mikroekonomicznym przedmiotem badań globalizacja obejmuje następujące zagadnienia:
Gospodarstwo domowe – konsument,
Przedsiębiorstwo – producent/kupiec,
Ważniejsze problemy badawcze:
Teoria równowagi rynkowej,
Zachowanie konsumenta na rynku,
W zakresie mezoekonomcznym przedmiotem badań globalizacja obejmuje następujące zagadnienia:
Sektory,
Działy,
Branże,
Strefy ekonomiczne,
Nowym elementem wchodzącym w zakres stosunków międzynarodowych są grupy społeczne, np.:
Związki przedsiębiorców,
Związki konsumentów,
Ruch ekonomiczny,
W zakresie makroekonomicznym przedmiotem badań globalizacja obejmuje następujące zagadnienia:
Gospodarka narodowa,
Gospodarka w ramach grup krajów,
Ważniejsze problemy badawcze:
Teoria wzrostu i rozwoju gospodarczego,
Teoria i praktyka podziału,
Aspekty finansowe i pieniężne,
Megaekonomia dotyczy gospodarki ziemi – świata, w kontekście zjawisk demograficznych, społecznych i ekologicznych.
Ważniejsze problemy badawcze:
Gospodarka zasobami ziemi,
Rozwój globalny,
Gospodarka a ekologia w ujęciu globalnym,
Międzynarodowe stosunki gospodarcze a społeczne,
Pozytywne i negatywne aspekty globalizacji
W dyskusji na temat globalizacji największe rozbieżności w opiniach dotyczą niewątpliwie szeroko pojętej konsekwencji oraz szans i zagrożeń niesionych w przyszłości przez ten proces. W swym założeniu globalizacja miała być korzystna dla wszystkich, natomiast faktem jest, że dla różnych krajów i dla różnych warstw społecznych przynosi ona bardzo odmienne - pozytywne bądź negatywne skutki.
Różnorodny wymiar jej efektów oznacza, iż to, co dla jednych jest szansą, dla innych stanowić może zagrożenie i vice versa.
To spojrzenie i sytuacja sprawie skrajność poglądów, iż globalizacja zawiera w sobie podstawową sprzeczność polegającą na dążeniu do jednoczesnej realizacji celów mikro i makroekonomicznych, które bardzo często wzajemnie się wykluczają, np. ciągła ekspansja maksymalizacji zysków a potrzeba ochrony rzadkich zasobów przyrodniczych.
Z pewnością słuszny jest zatem pogląd, że globalizacja niesie ze sobą niespotykane dotąd możliwości odniesienia korzyści ekonomicznych, jednak trzeba pamiętać, że nie wszyscy mają do nich równy dostęp. Dla niektórych zarówno jednostek jak i całych społeczeństw jest on całkowicie zamknięty, dlatego mówi się o „wygranych i przegranych globalizacji”.
Beneficjenci to przede wszystkim korporacje transnarodowe, banki oraz bogate kraje z kręgu triady.
Przegrani są to małe i średnie przedsiębiorstwa, rolnicy oraz kraje biedne, czyli wszyscy ci, którzy nie dysponują potencjałem zdolnym sprostać silnej, globalnej konkurencji oraz zasobami pozwalającymi dostosować się do wyzwań gospodarki globalnej.
Nie oznacza to jednak, że kraje słabo rozwinięte nie mają żadnej możliwej szansy włączenia w te procesy.
Awansem strony krajów słabiej rozwiniętych występuje, czego dowodem są gospodarki wschodzące.
Do pozostałych korzyści wynikających z aspektów globalnych występujących już na poziomie przedsiębiorstwa zaliczyć należy maksymalizację zysku przy minimalizacji kosztów. Dzięki poszerzaniu rynku na skalę globalną, pogłębienie specjalizacji międzynarodowej a także wzrost efektywności gospodarowania dzięki presji konkurencyjnej oraz zwiększenie możliwości współpracy i tworzenia aliansów strategicznych na skalę ogólnoświatową.
Należy również wspomnieć o korzyściach makroekonomicznych, które maksymalizacja przynosi zarówno gospodarce jak i całemu społeczeństwu. Chodzi głównie o większą dostępność i szerszy wybór towarów i usług a zarazem ich niższą cenę dla konsumentów oraz szerszy dostęp do kapitału, nowych technologii i wszelkich informacji dla producentów.
Na poziomie gospodarki globalnej pozytywnymi aspektami będą: lepszy podział pracy poprzez efektywniejszą alokację zasobów ludzkich, surowcowych, kapitałowych, co z kolei powinno doprowadzić do wzrostu gospodarczego. Dzięki znoszeniu barier handlowych, globalizacja sprzyja wzrostowi inwestycji zagranicznych oraz wymiany handlowej, co wpływa na podwyższenie standardu życiowego mieszkańców wielu krajów świata. Odbywa się to poprzez tworzenie nowych miejsc pracy dla niewykwalifikowanej siły roboczej w krajach biedniejszych.
Oprócz pozytywnego wpływu na efektywność gospodarowania, globalizacja pociąga za sobą liczne skutki uboczne w postaci zagrożeń dla państwa a nawet całych społeczeństw. Zaczęły one narastać w II połowie XX wieku. Krytyka globalizacji zaczęła narastać na skutek występowania i wzrostu na skalę globalną takich problemów, jak bezrobocie na świecie, bieda, niesprawiedliwość społeczna czy marginalizacja społeczna.
Wspomniane aspekty miały do tej pory charakter globalny, czy narodowy. Należy jednak odróżnić globalizację jako proces od problemów globalnych, które często utożsamia się z globalizacją, a które mogą, ale nie muszą być ich skutkami.
Problemy globalne to takie zagadnienia rozwojowe (lub zagrożenia), które charakteryzuje zasięg ogólnoświatowy oraz wymóg globalnego współdziałania mające doniosłe znaczenie dla całej społeczności międzynarodowej oraz przyszłości gatunkowej człowieka. Zalicza się do nich miedzy innymi problem nędzy, ubóstwa, głodu w dużej części świata, problemy ekologiczne, demograficzne, zadłużenie międzynarodowe czy niebezpieczeństwo wolny nuklearnej. Są to efekty uboczne rozwoju gospodarczego, które osiągają wymiar globalny.
Jednocześnie można przyjąć, że w wyniku globalizacji, narasta ich znaczenie i wpływ na procesy światowego rozwoju wszelkich aspektów integracyjnych czy łagodzenia kryzysu finansowego. W polemice na temat globalizacji ujawnia się wiele nurtów, gdyż nie ma zgody co do tego, co jest nadrzędnym problemem a zatem nie istnieje zgodność, co jest największym wyzwaniem.
Za najpoważniejsze negatywne skutki procesu globalizacji większość uznaje pogłębiające się masowe bezrobocia i ubóstwo, narastanie dysproporcji społeczno-ekonomicznych, marginalizację krajów biednych i słabo rozwiniętych, rosnącą niestabilność rynków finansowych skutkującą kryzysami finansowymi.
W literaturze wyróżnia się 3 nurty mówiące o skutkach globalizacji:
Globaliści,
Globalosceptycy,
Zwolennicy koncepcji globalnej transformacji,
Zdaniem globalistów globalizacja jest nową erą, która właśnie kształtuje współczesne stosunki międzynarodowe. Ich zdaniem gospodarka światowa jest obecnie zintegrowana w większym stopniu niż kiedykolwiek. Niektórzy z nich widza w globalizacji nowe możliwości a inni zagrożenia.
Zdaniem globalosceptyków globalizacja nie jest niczym nowym i należy mówić o dalszej internacjonalizacji gospodarki światowej.
Zwolennicy koncepcji globalnej transformacji uważają, że współcześnie procesy globalizacyjne są głównym czynnikiem napędzającym przemiany ekonomiczno-polityczne, dzięki którym globalizacja kształtuje zupełnie nowy porządek świata.
Przeciwnicy globalizacja uważają, że globalizacja niesie ze sobą bardzo dużo złego. Przede wszystkim uważają, że ograniczone jest rola państwa, zanikają tradycyjne wartości społeczne i kulturowe, wzajemna zależność różnych walut pomiędzy sobą powoduje duże zagrożenie, które może zakończyć się krachem na rynku finansowym.
Podsumowując: „We wszelkich dywagacjach na temat skutków globalizacji, na wszelkie rozważanie jest już za późno.” Można je rozważać, ustosunkowywać się do nich, wyciągać wnioski. Globalizacja ma charakter spontaniczny – następuje samoczynnie.
Najistotniejsze jest to, aby w całym procesie globalizacji było więcej dobrego niż złego – efekt był pozytywny.
Podmioty zyskujące na globalizacji:
Kraje triady,
Kadra kierownicza + inżynierska,
Osoby mobilne,
Wierzyciele,
Rynki globalne,
Silne państwa,
Ludzie z kwalifikacjami,
Pracownicy sektora publicznego,
Sprzedawcy wyrobów technologicznie zaawansowanych,
Podmioty tracące na globalizacji:
Słabsze kraje rozwijające się,
Robotnicy,
Osoby nie mobilne,
Dłużnicy,
Społeczność lokalna,
Słabe państwa,
Ludzie bez kwalifikacji,
Pracownicy sektora prywatnego,
Sprzedawcy produktów rolno-surowcowych i standardowych produktów przemysłowych,