PRAWO MIĘDZYNARODOWE

Współczesne prawo międzynarodowe to zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu, nie tylko stosunki międzypaństwowe, lecz także stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami, np. organizacje międzynarodowe.

ZADANIA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO:

1. Utrzymanie międzynarodowego pokoju na świecie

2. Zapewnienie rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych na całym świecie

3. Przyśpieszenie rozwoju gospodarczego, a przez to przyczynienie się do stopniowego wyrównywania dysproporcji pomiędzy krajami rozwiniętymi, a rozwijającymi się

4. Współczesne problemy wymagające uregulowania międzynarodowego, np. ochrona praw człowieka i ochrona środowiska naturalnego

FUNKCJE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO:

1. Regulowanie stosunków zewnętrznych państw

- określa sytuację państwa w społeczności międzynarodowej w stosunku do innych państw. Należy tu wymienić prawa zasadnicze państw, czyli prawa przysługujące każdemu państwu od momentu jego powstania.

- ustala ogólne zasady postępowania państw we wzajemnych relacjach, czyli zasada nieagresji, czy pokojowego załatwiania sporów

- reguluje konkretne stosunki między państwami, np. zobowiązania sojusznicze, udzielenie pomocy wojskowej

- ustala formy wzajemnych stosunków, czyli np. prawo dyplomatyczne, prawo konsularne

- reguluje sprawy zasięgu władzy terytorialnej poszczególnych państw( ustalenie granic państwa)

-ustala regulacje postępowania na obszarach niepodlegających niczyjej suwerenności, np. morze pełne- prawo morza; przestrzeń kosmiczna- prawo kosmiczne

1. Regulacje (oddziaływanie) na stosunki wewnętrzne państw:

• Od dawna prawo międzynarodowe oddziaływało na stosunki wewnętrzne państw w zakresie, w jakim to było niezbędne do zapewnienia skuteczności norm międzynarodowych, np. immunitet obcego państwa lub immunitet dyplomatyczny oparty na prawie międzynarodowym dla swej skuteczności musiał znaleźć odbicie w konkretnym przepisie ( akcie prawnym) prawa międzynarodowego

• Od dawna prawo międzynarodowe też ustalało zasady postępowania państw w stosunku do obywateli innych państw( cudzoziemców)- zagadnienia wizowe, kwestia osiedlania się.

• Prawo międzynarodowe zajmuje się ustalaniem zasad postępowania państw w stosunku do ich własnych obywateli, np. konwencja pracy

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

1. Tworzenie prawa międzynarodowego ( brak ustawodawcy)

• Nie ma ustawodawcy na wzór ustawodawcy państwowego

• Nie istnieje żaden ponadpaństwowy organ międzynarodowy do tworzenia prawa

• Prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa, które są jego podmiotami

• Podstawą obowiązywania jest zgoda tych państw

1. Przymus w prawie międzynarodowym:

• Do czasu powołania Ligi Narodów nie było zorganizowanej formy przymusu

• Liga Narodów była pierwszą ( nieudaną) próbą zbudowania zorganizowanego aparatu przymusu

• Obecnie ONZ- ten system przewiduje, że na podstawie decyzji Rady Bezpieczeństwa( głównego organu) może być podjęta decyzja o użyciu środków przymusu wobec państwa, które dopuściło się zagrożenia bezpieczeństwa na świecie

• Sankcje:

1. Psychologiczna- potępienie postępku przez opinię publiczną, orzeczenie organu międzynarodowego, rezolucja

2. Natury odwetowej- represalia( środki odwetowe niezgodne z prawem- np. atak) i retorsje (środki zgodne z prawem międzynarodowym- uznanie przedstawiciela za persona non grata)

3. Zorganizowane- stosowane przez właściwy organ międzynarodowy, np. wykluczenie agresora z organizacji międzynarodowej

1. Brak obowiązywania sądownictwa międzynarodowego

• Sądy powstawały ad hoc

• Obecnie głównym sądem jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze

• Sady nie są obowiązkowe

• Państwo musi z góry wyrazić zgodę do określonej kategorii sporów międzynarodowych

• Państwa są niechętne poddawaniu się sądom

1. Stosowanie prawa międzynarodowego i jego moc wiążąca:

• Skuteczność( wysoka skuteczność, mimo ze brak sądownictwa)

• Prawo międzynarodowe jest prawem, gdyż wszystkie państwa uznają jej jako prawo, nawet państwa, które uporczywie naruszały jego postanowienia, to nie negowały jego istnienia, np. Niemcy hitlerowskie

PAŃSTWO

Państwo- suwerenna organizacja terytorialna.

Wyróżniamy trzy elementy, które składają się na definicję państwa:

1. Terytorium

2. Władza

3. Ludność

4. Od 1933 roku zdolność do utrzymania stosunków z innymi państwami

JAK POWSTAJE PAŃSTWO:

1. Wyzwolenie się narodu spod władzy innego państwa- np. Polska po I wojnie światowej

2. Rozpad państwa- np. Czechosłowacja na Czechy i Słowację

3. Wyodrębnienie się (secesja)- np. Czarnogóra z Serbii i Czarnogóry, Pakistan z Indii

4. Zjednoczenie się państw, np. Zjednoczona Republika Arabska(połączenie się Syrii z Egiptem)

JAK PAŃSTWO PRZESTAJE ISTNIEĆ(dawniej zawojowanie i aneksja):

1. Rozpad państwa- np. ZSRR

2. Przyłączenie się państwa ( inkorporacja)- np. RFN i NRD

3. Połączenie się państw

RODZAJE PAŃSTW

1. Jednolite, czyli istnieje jeden rząd reprezentowany przez jeden centralny rząd reprezentowany w imieniu…….

2. Złożone, np. państwo federalne, związkowe

3. Konfederacje (związek państw powstały na mocy umowy międzynarodowej)- np. Rosja i Białoruś

4. Państwo o dobrym położeniu geograficznym, np. USA, Chiny

5. Państwo o zły położeniu geograficznym, np. Polska

6. Państwa śródlądowe, np. Szwajcaria

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO INNE NIŻ PAŃSTWO

1. Organizacje międzynarodowe- wiele organizacji tzw. Międzyrządowych ( których członkami są państwa) posiada pewne uprawnienia i obowiązki w płaszczyźnie międzynarodowej :

1. Uprawnieniem najważniejszym i najczęściej przyznawanym jest prawo zawierania umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami międzynarodowymi

Można wyróżnić cztery rodzaje głównych umów zawieranych przez organizacje międzynarodowe:

• Umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na terytorium państwa

• Umowy w sprawie udzielenia pomocy przez organizację

• Umowy w sprawie stowarzyszenia państwa z organizacją

• Umowy o współpracy i koordynacji działań

1. Prawo przywilejów i immunitetów- dotyczą one zazwyczaj nietykalności osobistej i siedziby organizacji, immunitet sądowy i egzekucyjny, zwolnienia podatkowe, ułatwienia komunikacyjne

2. Bierne prawo legacji- państwa przy tych organizacjach mają swoje stałe przedstawicielstwa, ich status zbliżony jest do przedstawicielstw dyplomatycznych

3. Organizacje mogą występować z roszczeniami międzynarodowymi o odszkodowanie za straty poniesione przez nie same oraz przez ich funkcjonariuszy

4. Ponoszą odpowiedzialność międzynarodową za szkody spowodowane ich działaniem

1. Niesuwerenne organizacje terytorialne- organizacje terytorialne niestanowiące części terytorium żadnego państwa, które same też nie są państwami, gdyż nie dysponują suwerennością. Suwerenność ich może być ograniczona na rzecz państwa lub organu międzynarodowego, np. Wolne Miasto Gdańsk, Berlin Zachodni

2. Watykan- Państwo Watykańskie powstało na mocy traktatu laterańskiego (1929 rok), zawartego pomiędzy Włochami a Stolicą Apostolską. Państwo Watykańskie znajduje się właśnie pod suwerenną władzą Stolicy Apostolskiej, posiada ius contrahenti, czyli prawo zawierania umów, jest stroną, np. umów pocztowych i telekomunikacyjnych

3. Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich- siedziba w Rzymie, uważany za podmiot prawa międzynarodowego w tym przez Stolicę Apostolską, która Zatwierdza Wielkiego Mistrza Zakonu. Zakon utworzony został w XII wieku w okresie wypraw krzyżowych i obecnie utrzymuje stosunki dyplomatyczne z 50 państwami, w tym z Polską. Działalność Zakonu obecnie polega na organizacji humanitarnej oraz utrzymaniu misji dyplomatycznych przy organizacji.

4. Powstańcy i strona wojująca- jeżeli na obszarze jakiegoś państwa wybuchnie powstanie i toczy się wojna domowa, wówczas grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu suwerenowi może stać się w ograniczonym zakresie podmiotem prawa międzynarodowego, jeszcze zanim utworzy się nowe państwo. Podmiotowość grupy walczącej wiąże się z uznaniem jej za powstańców, albo za stronę wojującą.

Uznanie za powstańców:

• Ze względów politycznych państwo nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą

• Państwo stwierdza, że grupa walcząca sprawuje faktycznie władzę na pewnym obszarze i że jest gotowe nawiązać z tą grupą stosunki o ograniczonym charakterze, ze względu na konieczność ochrony swoich interesów

Uznanie za stronę wojująca:

• Następuje, gdy grupa powstańców jest zorganizowana ( posiada swoje władze, sprawuje kontrolę nad pewnym terytorium, przestrzega praw i zwyczajów wojennych).

Konsekwencje:

• Grupa prowadząca walkę zbrojną musi być traktowana jako podmiot międzynarodowych praw i obowiązków, przysługujących powstańcom prowadzącym wojnę. Jest to podmiotowość czasowa, tzn. że albo strona wojująca doprowadzi do powstania nowego państwa, wówczas będzie pełnoprawnym podmiotem, albo podmiotowość powstańców lub strony wojującej wygaśnie.

ŹRÓDŁA PRAWA

Termin źródeł prawa międzynarodowego używany jest w różnych znaczeniach:

• Formalnym

• Materialnym

• Poznawczym

Art.38 ust. 1 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

Trybunał, którego funkcją jest rozstrzygać, zgodnie z prawem międzynarodowym przedłożone mu spory stosuje:

• Konwencje międzynarodowe

• Zwyczaj międzynarodowy

• Ogólne zasady prawa

• Orzeczenia sądowe i poglądy

Pojęcie umowy międzynarodowej

Umowa międzynarodowa to zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, które wywołuje skutki prawne.

Państwo może wyrazić swoją wolę w formie:

1. Aktu jednostronnego- uznanie, protest, deklaracja

2. W formie milczącej ( praktyka) bądź wyraźnej (umowa międzynarodowa)

Rodzaje umów międzynarodowych wyróżnione ze względu na treść:

1. Umowy polityczne

2. Gospodarcze

3. Umowy dotyczące stosunków społecznych i prawnych

4. Umowy dotyczące własności intelektualnej (współpraca kulturalna, naukowa, techniczna)

5. Umowy dotyczące ochrony zdrowia człowieka, zwierząt, roślin

6. Umowy dotyczące przestrzeni kosmicznej, morskiej i powietrznej

Rodzaje umów ze względu na ich cechy formalno- prawne:

1. Podstawa wyrażenia woli: umowa pisemna i ustna

2. Podstawa tryb zawarcia umowy: złożony (np. ratyfikacja) i prosty( podpisanie lub wymiana not)

3. Podstawa rodzaj organów występujących w imieniu państwa: „głowa państwa”, rząd, ministrowie

4. Podstawa liczba stron uczestniczących w umowie: dwustronne i wielostronne

5. Podstawa czas obowiązywania umowy: krótko-, średnio- i długoterminowe oraz bezterminowe

Budowa umowy międzynarodowej:

1. Tytuł- np. pakt, regulamin, konkordat, konwencja

2. Części składowe wstępu:

• Określenie stron umowy

• Określenie motywów

• Krótki opis okoliczności

1. Postanowienia materialno-prawne ( ujęte są w artykuły, ustępy, paragrafy)

2. Postanowienia formalno- prawne(np. postanowienia o rozstrzyganiu sporów między stronami :postanowienia mające zapewnić kontrolę, klauzula ratyfikacyjna)

3. Koroboracja- uroczyste wzmocnienie tekstu

4. Miejsce i data zawarcia umowy

5. Podpisy

Procedura zawierania umów międzynarodowych:

1. Rokowanie

2. Parafowanie

3. Podpisanie

4. Ratyfikowanie

Obowiązywanie umowy międzynarodowej:

1. Wyrażenie zgody

2. Zasada pacta Sund servanda

Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej

Przyczyny możemy podzielić na trzy grupy:

1. Związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów

2. Wady oświadczenia woli

3. Niezgodność z ius cogens

Nieważność względna- samo istnienie podstawy nieważności nie daje zgody państwu na rozwiązanie umowy.

Nieważność bezwzględna- dotyczy:

Art. 51 przymus zawarty na przedstawicielu

Art.52 przymus zawarty na państwie

Art. 53 sprzeczność z normą ius cogens

ZWIĄZANE Z NARUSZENIEM PRAWA WEWNĘTRZNEGO KONTRAHENTÓW DOTYCZĄCEGO ZAWIERANIA UMÓW

Konwencja dopuszcza na powołanie się na te okoliczność wyłącznie w sytuacji, gdy pogwałcona norma prawa wewnętrznego ma zasadnicze znaczenie, zaś pogwałcenie było oczywiste, tj. obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie ze zwyczajną praktyką i w dobrej wierze.

ZWIĄZANE Z WADAMI OŚWIADCZENIA WOLI

1. Przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienia do wyrażenia zgody

2. Błąd

3. Podstęp

4. Przekupstwo

5. Przymus wobec przedstawiciela państwa

6. Przymus wobec państwa

ZWIĄZANE ZE SPRZECZNOŚCIĄ Z NORMĄ IUS COGENS

Nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia jest niezgodna z bezwzględnie obowiązująca normą powszechnego prawa międzynarodowego( czyli normą ius cogens).

WYGAŚNIĘCIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

1. Przyczyny wyraźnie przewidziane w umowie

2. Przyczyny nieprzewidziane w umowie

Ad. 1)

• Upływ czasu(umowa może zawierać klauzulę prolongacyjną)

• Spełnienie się warunku rozwiązującego

• Wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami

Ad. 2)

1. Uchylenie za zgodną wolą stron

2. Utrata podmiotowości przez jedną ze stron

3. Z powodu zaistnienia wyjątkowych okoliczności:

• Pogwałcenie umowy przez drugą stronę

• Powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy

• Zasadnicza zmiana okoliczności:

+zmiana musi być „zasadnicza”

+ nie była przewidywana przez strony

+istnienie okoliczności, które uległy zmianie, stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się umową

+skutkiem zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowiązków, jakie na podstawie umowy pozostają jeszcze do wypełnienia

• Niezgodność z nową normą ius cogens(sprzeczność z nowopowstałą normą prawa administracyjnego jest nie tylko przyczyną wygaśnięcia umowy, ale również i nieważności)

• Wygaśnięcie w skutek zawarcia późniejszej umowy- w umowie późniejszej nie ma wyraźnego postanowienia uchylającego wcześniej zawartą umowę, należy przyjąć, że zamiarem państw jest położenie kresu wcześniejszej umowie. Warunek- podpisać umowę muszą obie strony.

UMOWA MIĘDZYNARODOWA A PAŃSTWO TRZECIE

Umowa na korzyść państwa trzeciego

1. Potrzebna jest zgoda- zgoda ta może być domniemania(art. 36 konwencji wiedeńskiej)

2. Państwo nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści

3. Bez zgody państwa trzeciego nie można zmieniać powstałej w wyniku umowy międzynarodowej sytuacji prawnej i faktycznej.

UMOWY NA NIEKORZYŚĆ PAŃSTWA TRZECIEGO

- w wyjątkowych sytuacjach możliwe są również umowy niekorzystne dla państwa trzeciego, nakładające na to państwo zobowiązania, np. wobec państwa, które przez rozpoczęcie wojny agresywnej pogwałciło podstawowe prawa innych państw. W normalnych warunkach umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich, według konwencji wiedeńskiej, wymagają zgody państwa trzeciego.

PRAWO ZYWCZAJOWE

Zwyczaj międzynarodowy- zgodne postępowanie państw tworzące prawo.

• Element obiektywny- zgodna praktyka państw

• Element subiektywny

LUDNOŚĆ PAŃSTWA W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Obywatelstwo- trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem, podmiotem prawa międzynarodowego.

Wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz zwierzchnictwo osobowe państwa nad własnymi obywatelami. Obywatel obowiązany jest do szanowania prawa swojego państwa także jeśli znajduje się poza jego terytorium.

Obywatel uprawniony jest do korzystania z opieki swojego państwa(opieka dyplomatyczna). Każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem.

Nabycie obywatelstwa:

Pierwotne

1. Urodzenie:

• Zasada prawa krwi(ius sanguinis)

• Zasada prawa ziemi (ius soli)

1. Naturalizacja, czyli nadanie obywatelstwa. Prawo wewnętrzne poszczególnych państw ustala zazwyczaj warunki niezbędne do nadania obywatelstwa, np. określony czas zamieszkania na terytorium danego państwa, więzy rodzinne z jego obywatelami itp.

2. Zamążpójście- dawniej uważano, że „żona idzie za mężem” i kobieta przez małżeństwo z cudzoziemcem nabywa jego obywatelstwo.

3. Reintegracja- odzyskanie obywatelstwa utraconego wskutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem lub w związku z zawarciem takiego małżeństwa

4. Repatriacja- powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek różnych przyczyn niezależnych od siebie znalazły się poza jego granicami(jeńcy wojenni, przesiedleńcy).

5. Adopcja(przysposobienie)- forma przyjęcia do rodziny osoby obcej, stwarzająca stosunek podobny do pokrewieństwa.

UTRATA OBYWATELSTWA

• Przez nabycie obcego obywatelstwa

• Zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego

• Zamążpójście

• Wstąpienie do służby państwowej lub wojskowej obcego państwa

• Odmowę spełnienia służby wojskowej

• Pozbawienie

WIELOKROTNE OBYWATELSTWO

Trudno zachować wierność i lojalność w stosunku do dwóch państw, zwłaszcza jeśli są to państwa o odmiennych ustrojach i interesach.

OBYWATELSTWO W UNII EUROPEJSKIEJ

Ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go.

Bezpaństwowcy(apatrydzi)- osoby, które nie posiadają obywatelstwa żadnego państwa. Bezpaństwowcy podlegają prawu państwa pobytu, ale nie korzystają z jego opieki dyplomatycznej, mogą być wydaleni, nie mają praw politycznych i innych.

Cudzoziemcy:

• Ograniczenie dostępu do terytorium- żadne państwo nie ma obowiązku wpuszczenie cudzoziemców na swoje terytorium.

• Wydalenie- państwu przysługuje prawo wydalenia ze swojego terytorium lub deportowania cudzoziemca, który naruszył prawo danego państwa lub którego dalszy pobyt zagraża bezpieczeństwu albo interesom państwa.

TERYTORIUM

Ogólnie jest to określony obszar geograficzny lub przestrzeń, w której działają ludzie (sensu largo)lub w węższym znaczeniu- terytorium państwowe.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE

1) podległe suwerenności poszczególnych państw,

2) Nie podlegające suwerenności państwowej

A) Res communis – wspólne dziedzictwo ludzkości (morza otwarte, przestrzeń kosmiczna, dno mórz i oceanów)

B) Res nullius – obszary niczyje, podlegające zawłaszczeniu (współcześnie już nie występują)

Terytorium państwa jest trójwymiarową przestrzenią.
W skład terytorium wschodzą:

• obszar lądowy

• morskie wody przybrzeżne

• wnętrze Ziemi (pod obszarem lądowym i morskim)

• przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim

Obszar lądowy( terytorium lądowe)

Najważniejsza część terytorium i niekiedy ( np. w geografii i statystyce) utożsamia się go z całym z całym terytorium państwowym. Do obszaru lądowego zaliczamy również wyspy i wody śródlądowe (np. rzeki i jeziora).

Obszar morski( morskie wody przybrzeżne)

- morskie wody przybrzeżne

- morza terytorialne

- w państwach archipelagowych także wody położone między wyspami archipelagu

Wnętrze Ziemi (obszary podziemne)

- wchodzi również w skład terytorium państwowego – zarówno pod terytorium lądowym, jak i morskim

- zasięg władzy państwowej ograniczony jest wyłącznie możliwościami technicznymi, tzn. rozciąga się ona tak głęboko, jak głęboko można sięgnąć , a teoretycznie aż do środka kuli ziemskiej.

Przestrzeń powietrzna

Na mocy powszechnie obowiązujących norm prawa międzynarodowego, potwierdzonych w wielu umowach i wewnętrznych aktach prawnych, przestrzeń powietrzna położona nad terytorium lądowym i morskim stanowi również część składową terytorium państwowego. Górna granica tej przestrzeni dotychczas nie została dokładnie określona.

Zwierzchnictwo terytorialne

- to władza państwa na jego terytorium

- jest ona władzą najwyższą,

-pełną (wszystkie osoby i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu) i wyłączną (żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody).

NA WŁASNYM TERYTORIUM MOŻNA ROBIĆ WSZYSTKO , CO NIE JEST ZAKAZNE PRZEZ PRAWO MIĘDZYNARODOWE

OGÓLNA ZASADA PRAWA MIĘDZYNARODWEGO

Żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną innego państwa

SZCZEGÓLNE OGRANICZENIA ZWIERZCHNICTWA TERYTORILANEGO
A. Obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane

1. Demilitaryzacja całkowita → zakaz stacjonowania i przebywania w strefie zdemilitaryzowanej jakichkolwiek oddziałów wojskowych (z wyjątkiem sił porządkowych), jak również obowiązek niewznoszenia lub zniszczenia wszelkich urządzeń wojskowych, jak: twierdze, lotniska, koszary itd. wojskowych, jak: twierdze, lotniska, koszary itd.

2. Demilitaryzacja częściowa → określone ograniczenia w wykorzystywaniu danego terytorium dla celów wojskowych, np. strefa bezatomowa, na której nie mogą być umieszczane broń jądrowa oraz środki jej przenoszenia

- Obszary zdemilitaryzowane czasem też są zneutralizowane całościowo lub częściowo (nie mogą na nich być prowadzone działania wojenne w ogóle lub niektóre rodzaje)

- Demilitaryzacja terytorium bywa czasami przewidziana w traktatach pokojowych, np. traktat wersalski z 1919 r.

- Demilitaryzacja może leżeć w interesie państwa, którego terytorium ma być zdemilitaryzowane, np. w 1957 r. plan Rapackiego (strefa bezatomowa – Polska, NRD, RFN, Czechosłowacja – dla umocnienia pokoju i bezpieczeństwo w środkowej Europie)

B. POBYT OBCYCH SIŁ ZBROJNYCH

w czasie pokoju → tylko za zgodą danego państwa

- Zwykły pobyt sił zbrojnych nie pociąga ze sobą wykonywania przez nie władzy terytorialnej.

- Powoduje on jednak wiele problemów prawnych np. sądzenie żołnierzy

NABYCIE TERYTORIUM PAŃSTWOWEGO

1. nabycie pierwotne → gdy państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa, a ustanowienie suwerenności na nabytym terytorium nie wiąże się z utratą suwerenności przez jakiekolwiek inne państwo

2. nabycie pochodne → gdy państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego państwa

NABYCIE ZIEMI NICZYJEJ (OKUPACJA)

1. zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupacja) → okupacja ≠ okupacja wojenna, czyli przejściowe wykonywanie władzy na terytorium nieprzyjacielskim

PRZYROST

• naturalny → jako efekt działalności sił przyrody np. związanych z wodą

• sztuczny → jako efekt pracy człowieka, np. poprzez budowę na morzu portów, falochronów, tam lub osuszenie części obszaru morskiego (wtedy granica ulega przesunięciu w głąb morza)

NABYCIE POCHODNE

1. Cesja → to odstąpienie przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu państwu, a podstawą jej jest u.m., w której państwo zrzeka się swoich praw i tytułów do przekazywanego terytorium → przeniesienie suwerenności terytorialnej (zwierzchnictwa terytorialnego)

2. Cesja wzajemna (wymiana terytoriów) → państwo A ceduje określony obszar na rzecz państwa B, a państwo B ceduje w zamian inny obszar na rzecz państwa A i o ile obszary cedowane są ekwiwalentne jest to umowa w pełni równoprawna;

3. Cesja odpłatna (kupno-sprzedaż terytorium) → państwo A ceduje na rzecz państwa B określone terytorium, w zamian za co państwo B wypłaca państwu A ustaloną sumę pieniędzy → to nie umowa cywilna, gdyż następuje przeniesienie zwierzchnictwa terytorialnego, a nie własności;

4. Plebiscyt → gdy o przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze; pojawia się w początkowym okresie kapitalizmu, pod wpływem francuskiej rewolucji burżuazyjnej i uznania prawa ludności do decy­dowania o swoim losie;

GRANICE

Granica jest to płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów, tzn. od terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności.

Rodzaje granic:

1) granice naturalne – przebiegają zgodnie ze zjawiskami geograficznymi i rzeźbą terenu (wraz z rzeką, linią gór czy morza);

2) granice sztuczne – stworzone przez człowieka, bez uwzględnienia charakterystyki terenu.

2.1) granice geometryczne – przebiegające odcinkami linii prostych, a ich szczególnym rodzajem są tzw. granice astronomiczne – przebiegające zgodnie z liniami równoleżników lub południków

Podstawą prawną ustalenia granicy jest z reguły umowa międzynarodowa, a prawo zwyczajowe ma jedynie znaczenie posiłkowe

PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE

Uwagi ogólne

-organy państwa występujące w stosunkach międzynarodowych możemy podzielić na organy wewnętrzne oraz organy zewnętrzne siedziby poza terytorium własnego państwa.

Organy wewnętrzne:

- głowa państw,

- szef rządu,

- minister spraw zagranicznych.

Przebywając na terytorium obcego państwa korzystają z przywilejów i immunitetów, a w szczególności z nietykalności osobistej.

Organy zewnętrzne (zagraniczne):

- przedstawicielstwa dyplomatyczne ustanawiane w innych państwach,

- przedstawicielstwa konsularne,

- inne organy o specjalnym statusie, określone na podstawie porozumień między zainteresowanymi państwami

- misje przy niektórych organizacjach międzynarodowych (np. ONZ).

Dyplomacja to oficjalna, urzędowa działalność państwa w stosunkach międzynarodowych, występującego za pośrednictwem swoich stałych i czasowych organów, mają na celu realizację jego polityki zagranicznej w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów międzynarodowych.

Czynne prawo legacji - prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych

Bierne prawo legacji - prawo przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych

Charakterystyka funkcji dyplomatycznych

– urzędowa działalność misji dyplomatycznej, związana z utrzymaniem stosunków dyplomatycznych i realizacją oficjalnych stosunków między podmiotami prawa międzynarodowego; art. 3 konwencji z 1961 (art. 5 mówi o 13 przykładach funkcji konsularnych)

-„popieranie dobrych stosunków między państwem wysyłającym a przyjmującym”

- funkcja informacyjna - polegają na zbieraniu informacji politycznych, społecznych, gospodarczych, kulturalnych o państwie przyjmującym, ale legalnie (czytanie gazet, spotkania z przedstawicielami władz państwa przyjmującego, sprawozdania debat parlamentarnych);

- funkcja negocjacyjna - rokowania prawne - prowadzenie rokowań i dialogu z państwem przyjmującym; I forma to rozmowy w celu zawarcia umów międzynarodowych, z departamentu prawno - traktatowego dostaje się zlecenie np. co do zawarcia umowy, rokuje się zakres tematyczny, co by interesowało drugą stronę np. sprawy alimentacyjne; II forma jako środek i metoda pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych;

- funkcja promocyjna w dziedzinie stosunków politycznych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych powinien działać w dobrej wierze na rzecz zbliżenia i współpracy między państwami- handlowe – część kompetencji podlega pod UE, wiec pozostało niewiele kompetencji dla dyplomatów państw członkowskich, ale dostarczają oni informacji i dokumentację podmiotom gospodarczym i izbom gospodarczym, udzielają pomocy zwłaszcza firmom eksportującym, uczestniczy w przygotowywaniu i zawieraniu umów gospodarczych i handlowych, promocja Polski jako członka Unii Europejskiej

- funkcja ochrony interesów państwa wysyłającego i jego obywateli – ochrona interesów państwa wysyłającego w państwie przyjmującym w ramach prawa międzynarodowego

- funkcja reprezentacyjna - reprezentacja wobec organów państwa przyjmującego i wobec korpusu dyplomatycznego swoje państwa jako podmiot prawa międzynarodowego, reprezentuje stanowisko swego rządu, podejmuje w imieniu swego państwa różne inicjatywy i kroki związane z rozwojem stosunków bilateralnych, zwolniony jest z obowiązku przedstawiania pełnomocnictw przy zawieraniu umów międzynarodowych między państwem wysyłającym a przyjmującym, szef misji musi uczestniczyć w wizycie głowy państwa

- funkcja konsularna – niczym nie różni się od klasycznych urzędów konsularnych, sprawuje opiekę nad obywatelami i interesami państwa wysyłającego

Podział na 2 rodzaje przedstawicieli dyplomatycznych:

- stałych (zwyczajnych) działających w stałych misjach dyplomatycznych, a więc wypełniających funkcje o charakterze stałym

- tymczasowych (nadzwyczajnych) wysyłanych w misjach specjalnych, aby wypełnić określone zadania, na spotkaniach i na konferencjach międzynarodowych

Przywileje i immunitety :

rzeczowe – przysługujące misji dyplomatycznej

osobowe – przysługujące członkom personelu misji.

Do przywilejów i immunitetów rzeczowych zaliczamy:

* prawo używania flagi i godła na pomieszczeniach misji dyplomatycznej,

* nietykalność pomieszczeń misji, jej archiwów, dokumentacji i korespondencji urzędowej,

* zwolnienie od podatków i opłat,

* swobodę porozumiewania się.

Do przywilejów i immunitetów osobowych zaliczamy:

* prawo używania flagi i godła (tylko w przypadku szefa misji dyplomatycznej na terenie jego rezydencji prywatnej i w środkach transportu),

* nietykalność osobistą, rozciągającą się także na prywatną rezydencję, środki transportu, mienie, dokumenty i korespondencję,

* immunitet jurysdykcyjny, czyli – co do zasady – niepodleganie prawu kraju, w którym się jest akredytowanym,

* zwolnienie od opłat, podatków i ubezpieczeń społecznych,

* zwolnienie od rewizji osobistej i rewizji bagażu.

Obowiązki członków misji wobec państwa przyjmującego

- poszanowania i przestrzegania prawa państwa przyjmującego

- niemieszanie się do spraw wewnętrznych tego państwa

-właściwe odnoszenie się państwa przyjmującego, szanowania jego instytucji, kultury i tradycji

- niedziałania na szkodę państwa przyjmującego

Stosunki i służba konsularna

Źródła prawa konsularnego

Prawo konsularne kształtowało się inaczej niż dyplomatyczne. Wykształciły się także normy zwyczajowe, ale do dzisiaj dużą rolę ogrywają dwustronne umowy konsularne.

- Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych 24 IV 1963

Procedura nawiązania stosunków konsularnych

Stosunki konsularne są to urzędowe stosunki między państwami ustanawiane w celu realizacji funkcji konsularnych, za pośrednictwem specjalnych organów państwowych zwanych urzędami konsularnymi; mogą być utrzymywane także za pośrednictwem konsulów honorowych lub innych instytucji upoważnionych do pełnienia funkcji konsularnych.

- ustanawiane są na zasadzie wzajemnej zgody, z reguły zgoda na ustanowienie stosunków dyplomatycznych pociąga za sobą zgodę na ustanowienie stosunków konsularnych, jednak zerwanie lub zawieszenie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą zerwania stosunków konsularnych

- przy nawiązaniu stosunków konsularnych najważniejszą rolę odgrywają umowy dwustronne, tzw konwencje konsularne, w których uprawnieni ; określają miejsce siedziby urzędu konsularnego, jego klasę i okręg konsularny

- kandydata szuka szef departamentu, przedstawia ministrowi, następuje procedura dokształcania, bo musi znać przepisy polskie i kraju, do którego się udaje;

- kandydat na konsula musi obligatoryjnie zdać egzamin, jeśli zda, to znowu musi być zgoda państwa przyjmującego, nieformalnie się o nią prosi, choć nie jest to wymóg konwencji wiedeńskiej z 1963

Rodzaje i klasy urzędów konsularnych

- urząd konsularny stanowi stałe biuro konsula w państwie przyjmującym, służące realizacji stosunków konsularnych między państwami

- występują dwie kategorie urzędów konsularnych:

* zawodowe

* honorowe

oraz specyficzny urząd konsularny, jakim jest wydział konsularny przedstawicielstwa dyplomatycznego

- obie kategorie urzędów konsularnych dzieli się na cztery klasy:

* konsulaty generalne

* konsulaty

* wicekonsulaty

* agencje konsularne

Konsul zawodowy a konsul honorowy.

- konsulaty zawodowe

* na ich czele stoi konsul będący urzędnikiem i obywatelem państwa wysyłającego, oraz ma stałe miejsce zamieszkania w państwie wysyłającym

* ma pełnię funkcji konsularnych, konsularnych państwem wysyłającym łączy do węzeł publiczno – prawny,

* podlega ministrowi spraw zagranicznych;

* nie może wykonywać w państwie przyjmującym żadnej działalności zawodowej lub handlowej dla zysku osobistego, a więc prywatnej działalności zarobkowej

- konsulaty honorowe

* na ich czele stoi konsul, który jest obywatelem państwa przyjmującego, wysyłającego, trzeciego lub bezpaństwowiec, ale musi on stale zamieszkiwać w państwie przyjmującym

* promuje kulturę, gospodarkę, może pełnić wszystkie funkcje konsula zawodowego

* z państwem wysyłającym łączy go węzeł prywatno-prawny;

* każde państwo zachowuje swobodę decyzji co do tego, czy będzie mianować lub przyjmować konsulów honorowych;

* nie pobiera on uposażenia od państwa wysyłającego;

* mogą otrzymywać wpływy z opłat konsularnych i całkowity lub częściowy zwrot wydatków związanych z utrzymaniem honorowego urzędu konsularnego – zależy to od umowy z państwem wysyłającym

* konsulem honorowym nie może być osoba będąca jednocześnie urzędnikiem lub funkcjonariuszem państwowym w państwie przyjmującym lub oficjalnie reprezentująca państwo trzecie

Funkcje konsularne

Pierwsza grupa - charakter ogólny i zróżnicowany w treści. Są one wykonywane w zastępstwie innego organu.

- czuwanie nad wykonywaniem umów międzynarodowych przez państwo przyjmujące,

- działalność informacyjna i propagandowa,

-uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki,

- funkcje dyplomatyczne wykonywane czasami w zastępstwie misji dyplomatycznej.

Druga grupa- zadania wynikające z prawa administracyjnego państwa wysyłającego

- prowadzenie rejestru obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w okręgu konsularnym

-wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży

- przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński

- sporządzanie aktów urodzenia i zgonów obywateli państwa wysyłającego

- przyjmowanie oświadczeń w sprawie wyboru, odzyskania bądź utraty obywatelstwa

- prowadzenie ewidencji wojskowej obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w okręgu konsularnym

Trzecia grupa- uprawnienia o charakterze sądowym

- porozumiewanie się z obywatelami państwa wysyłającego aresztowanymi w państwie pobytu

- przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz państwa wysyłającego

- doręczanie pism procesowych

- uprawnienia w odniesieniu do spraw notarialnych i spadkowych oraz opiekę i kuratelę

Czwarta grupa - funkcje związane z żeglugą morską

- wykonywanie przewidzianych przez ustawodawstwo państwa wysyłającego prawa nadzoru i inspekcji w odniesieniu do statków morskich, mających przynależność państwa wysyłającego

- udzielanie każdej stosownej pomocy statkom państwa wysyłającego, znajdującym się w portach i na morzu terytorialnym lub morskich wodach wewnętrznych państwa pobytu

- przesłuchiwanie kapitana i członków załogi statku państwa wysyłającego

- badanie i poświadczenie dokumentów pokładowych

- udzielanie pomocy lekarskiej członkom załogi statku oraz wszelka pomoc w przypadku uszkodzenia statku na morzu terytorialnym lub morskich wodach wewnętrznych państwa przyjmującego.

Grupa piąta - odnosi się do różnych kwestii związanych z żeglugą powietrzną

- wykonywanie określonego w prawie państwa wysyłającego nadzoru i inspekcji w stosunku do statków powietrznych zarejestrowanych w tym państwie

- udzielanie wszelkiej pomocy statkom powietrznym, w przypadku uszkodzenia statku, podjęcie środków w celu udzielenia pomocy załodze i pasażerom oraz ochrona bagaży, poczty

- przyjmowanie, sporządzanie, lub uwierzytelnienie każdego oświadczenia lub innego dokumentu, które zgodnie z ustawodawstwem państwa wysyłającego dotyczą statków powietrznych

Przywileje i immunitety konsularne

Dyplomata nie podlega jurysdykcji i władzy miejscowej, tzn. korzysta z pełnego immunitetu. Natomiast konsul, z wyjątkiem swych czynności urzędowych, podlega jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego. Immunitet konsularny jest więc węższy i niepełny. Chroni konsula tylko w zakresie wykonywania obowiązków urzędowych.

Treść przywilejów i immunitetów konsularnych

A. Ochrona urzędników konsularnych i ich wolności - państwo przyjmujące ma obowiązek traktowania urzędników konsularnych z należytym szacunkiem oraz podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapobieganiu zamachom, skierowanym przeciwko ich osobie, wolności lub godności.

- urzędnicy konsularni nie korzystają z pełnej nietykalności osobistej, jednakże mogą być zatrzymani lub aresztowani tylko w przypadku popełnienia „ciężkiej zbrodni” i jedynie w wykonaniu postanowienia właściwej władzy sądowej.

B. Immunitet jurysdykcyjny

Urzędnicy i pracownicy konsularni nie podlegają jurysdykcji władz sądowych i administracyjnych państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności dokonanych przy pełnieniu funkcji konsularnych, a więc funkcji urzędowych. Immunitet ich ma więc charakter funkcyjny, a nie osobowy - chroniona jest funkcja, a nie osoba.

C. Inne przywileje i immunitety

Członkowie urzędu konsularnego nie są obowiązani do składania zeznań w charakterze świadka, jeśli dotyczą one faktów związanych z wykonywanymi przez nich obowiązkami, oraz do przedstawienia swojej korespondencji i dokumentów urzędowych.

Urzędnicy i pracownicy konsularni, podobnie jak członkowie misji dyplomatycznych, korzystają z immunitetu celnego i podatkowego.

Zwolnieni są od świadczeń osobistych oraz od wszelkiego rodzaju służby publicznej.

Ponadto zwolnieni są od wszelkich obowiązków przewidzianych przez prawo państwa przyjmującego w dziedzinie rejestracji cudzoziemców i zezwoleń na pobyt.

Międzynarodowe prawo morza, lotnicze i kosmiczne

KATEGORIE OBSZARÓW MORSKICH:

1) Obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego (należące do jurysdykcji państwa):

- morskie wody wewnętrzne,

- morze terytorialne,

- wody archipelagowe *

2) Obszary morskie podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państwa nadbrzeżnego:

- morski pas przyległy,

- morska strefa ekonomiczna i strefa rybołówstwa,

- szelf kontynentalny

3) Obszary morskie poza granicami jurysdykcji państwowej:

- morze otwarte,

- dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej.

4) Międzynarodowe cieśniny i kanały morskie.

Morskie wody wewnętrzne- wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego. Podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego, łącznie z przestrzenią powietrzną i dnem.

Nie obowiązuje na nich prawo nieszkodliwego przepływu (pełne zwierzchnictwo terytorialne państwa daje mu prawo regulowania dostępu obcych statków).

Do morskich wód wewnętrznych zaliczamy:

A. Zatoki, których brzegi należą tylko do jednego państwa i których ujście nie przekracza 24 mil,

B. Zatoki historyczne – za historyczne mogą zostać uznane zatoki nawet przekraczające szerokość 24 mil, w sytuacji, gdy długotrwałe efektywne wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne nad taką zatoką jest uznawane przez inne podmioty

C. Porty morskie są to obszary, położone zazwyczaj na styku morza i lądu, wyposażone w urządzenia, które umożliwiają statkom postój oraz załadowywanie i wyładowywanie towarów i pasażerów.

D. Redy- jest obszarem wodnym leżącym przed wejściem do portu, który służy do postoju statków oczekujących na wpłynięcie do portu.

E. Wody archipelagowe

Kategoria wprowadzona na mocy konwencji o prawie morza z 1982 roku;

Obowiązuje na nich prawo nieszkodliwego przepływu, a na trasach normalnie wykorzystywanych dla żeglugi międzynarodowej – prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim.

2. Morski pas przyległy

– obszar morza otwartego o określonej szerokości, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego. Państwo nadbrzeżne sprawuje na jego terenie kontrolę nad obcymi statkami w specjalnie przewidzianych dziedzinach i w ograniczonym zakresie (zapobieganie naruszeniu przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych i sanitarnych).

Dopuszczalna szerokość: nie więcej niż 24 mile.

Wyłączna strefa rybołówstwa (strefa ochrony)

– wyłączność rybołówstwa państwa nadbrzeżnego; obecnie zamieniana na wyłączną strefę ekonomiczną, która daje daleko większe uprawnienia (korzystanie nie tylko z zasobów żywych, ale i z bogactw mineralnych).

Morska wyłączna strefa ekonomiczna

Państwo ma w tej strefie prawa suwerenne do:

- badania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi (żywymi i mineralnymi),

- ustanawiania i użytkowania sztucznych wysp, izolacji i urządzeń,

- morskich badań naukowych,

- ochrony środowiska morskiego.

Szelf kontynentalny- jest to dno morskie oraz warstwy ziemi pod dnem morskim przylegające do wybrzeża, ale znajdujące się poza granicami morza terytorialnego.

3. Morze otwarte- to wody morskie znajdujące się poza granicami morza terytorialnego, czyli takie, które nie są ani morzem terytorialnym, ani wewnętrznym.

Na morzu pełnym występują:

1) wolność żeglugi,

2) wolność rybołówstwa,

3) wolność układania podmorskich kabli i rurociągów,

4) wolność przelotu

Wolność żeglugi– każde państwo, niezależnie od tego, czy posiada wybrzeże morskie, czy nie, ma prawo korzystania z morza otwartego dla żeglugi swoich statków handlowych (państwowych i prywatnych) oraz okrętów wojennych.

Cieśniny morskie są naturalnymi wąskimi połączeniami dwóch rozleglejszych obszarów morskich.

Cieśniny międzynarodowe – cieśniny łączące morza, nad których brzegami znajdują się terytoria różnych państw i stanowiące w związku z tym międzynarodowe szlaki komunikacyjne.

Kanały morskie- są sztucznymi połączeniami dwóch otwartych dla żeglugi obszarów morskich.

PRAWO LOTNICZE I KOSMICZNE

Źródła prawa- Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, 07.12.1944r. Chicago

Pięć swobód lotniczych:

Wolności techniczne:

• Swoboda przelotu tranzytowego bez lądowania

• Swoboda lądowania w celach technicznych (niehandlowych)

Wolności handlowe:

• Swoboda dostarczania pasażerów, ładunku i poczty z państwa macierzystego do państwa lądowania

• Swoboda zabierania pasażerów, ładunku i poczty z państwa lądowania do państwa macierzystego

• Swoboda przewozu pasażerów, ładunku i poczty pomiędzy jednym z umawiających się państw a państwem trzecim

PRAWO KOSMICZNE

Źródło: Układ o zasadach działalności państw w zakresie badania i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, 27.01.1967 r. Moskwa- Londyn- Waszyngton

Przestrzeń łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi nie podlega zawłaszczeniu przez państwa.

Państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swoją działalność w przestrzeni kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władzę nad obiektami wysyłanymi w przestrzeń kosmiczną.

Astronauci powinni być uważani za wysłanników ludzkości i należy im udzielać wszelkiej pomocy w razie wypadku lub przymusowego lądowania na obcym terytorium lub pełnym morzu.

Państwa nie będą wprowadzać na orbity okołoziemskie jakichkolwiek obiektów przenoszących broń jądrową lub jakichkolwiek innych rodzajów broni masowego zniszczenia ani nie będą umieszczać tego rodzaju broni na ciałach niebieskich lub przestrzeni kosmicznej.

Księżyc, zasoby naturalne i inne ciała niebieski w obrębie Układu Słonecznego:

• wspólne dziedzictwo ludzkości

• poddane reżimowi prawa międzynarodowego

• zakaz zawłaszczenia

• demilitaryzacja

• neutralizacja

• wolność badań naukowych

• ochrona równowagi ekologicznej