Replika dyskusyjna to odpowiedź na stanowisko (twierdzenie, argumentację, postawę) drugiej strony. Repliki dyskusyjne dzielimy na polemiczne i niepolemiczne.
Repliki niepolemiczne:
1. Każda proponowana odpowiedź na dyskutowany problem (np. propozycje podziału pozostałych pieniędzy pod koniec roku budżetowego).
2. Nowa teza wprowadzona do dyskusji wraz z odpowiednią argumentacją.
3. Pytanie zadane partnerowi ale tylko takie, które nie ma intencji polemicznej:
- pytanie retoryczne
- pytanie o możliwość wyjaśnienia danej kwestii (pojęcia, znaczenia, kwestii formalnej, kwestii technicznej
- pytanie o przewidywane skutki praktyczne zastosowania koncepcji rozstrzygnięcia dyskutowanego problemu
4. Przyjęcie do wiadomości wyjaśnień drugiej strony (np. interpelacje poselskie ale tylko w takim przypadku gdy odpowiedź osoby pytanej w pełni zadowoli osobę pytającą).
5. Wyrażenie zgody na propozycję oponenta.
6. Dygresje
a) by rozluźnić zbyt napiętą uwagę słuchaczy
b) by zmniejszyć nadmiernie narosłe emocje
c) by zmienić temat gdy przegrywamy
d) by zrealizować chęć zabłyśnięcia, popisania się przed audytorium
7. Propozycje terminologiczne zapobiegające logomachii (sporowi o słowa, sporowi dotyczącemu znaczenia pojęć, terminów, kategorii).
Repliki polemiczne:
1. Krytyka merytoryczna – polega na odrzuceniu tezy oponenta jako nieprawdziwej. Zarówno udowodnienie danej tezy jak i jej rzetelne zakwestionowanie powinno opierać się na czterech podstawach:
- wielostronnej analizie stanu faktycznego sprawy
- wiedzy naukowej bądź fachowej z zakresu przedmiotu sporu
- odpowiedniej skali doświadczeń
- oparciu na opiniach ekspertów
2. Krytyka formalna – nie dotyczy samej prawdziwości twierdzeń lecz poprawności takich zwłaszcza zabiegów jak: rozumowanie, definiowanie, klasyfikowanie, tryb dowodzenia.
Cztery przykłady błędów rozumowania:
non sequitur (brak wynikania) – wniosek (konkluzja) nie wynika z tych zdań czy przesłanek, które oponent przedstawił, np. Wszyscy ludzie pragną nieśmiertelności, więc istnieje życie pozagrobowe.
circulus vitiosus (błędne koło) – pogląd, który ma być dowiedziony zostaje umieszczony (zazwyczaj w nieco zmienionym sformułowaniu) wśród przesłanek dowodu.
bezzasadność przesłanki – jedna z przesłanek rozumowania nie jest wystarczająco uzasadniona.
rozumowanie podane (traktowane) jako niezawodne należy jednak do rozumowań zawodnych. Przykładem tego jest indukcja niezupełna.
3. Żądanie dowodu – należy go żądać tylko w uzasadnionych przypadkach a zarazem w trzech przypadkach należy jednak odstąpić od żądania dowodu:
a) gdy mamy do czynienia z poglądem prawdopodobnie prawdziwym ale w danej chwili bardzo trudnym lub wręcz niemożliwym do należytego uzasadnienia
b) mamy do czynienia z poglądem prawdziwym ale źle uzasadnionym
c) gdy teza jest udowodniona w sposób konieczny
4. Żądanie definicji – nie należy żądać definicji w nieskończoność ale w dwóch przypadkach należy zawsze i bezwzględnie domagać się definicji:
a) termin / pojęcie / kategoria są niezrozumiałe dla drugiej strony. Niezrozumiałość może wynikać z dwóch powodów – niejasności i wieloznaczności. Wyróżniamy 3 przyczyny niejasności i 3 postaci wieloznaczności
Przyczyny niejasności:
nieostrość nazw czy wyrażeń
zapożyczenie pojęcia / terminu / kategorii z języka obcego, niezrozumiałego rozmówcy
zapożyczenie pojęcia / terminu / kategorii z innych dyscyplin naukowych czy fachowych na użytek tej, która jest przedmiotem sporu
Postaci wieloznaczności:
homonimia (takie samo brzmienie a różne znaczenia)
synonimia
wynika z różnych sposobów posługiwania się językiem, np. różnice między stylem potocznym a naukowym.
b) podano wprawdzie definicję ale nie spełnia ona wymogów poprawności