Gdzie szukać prawdy o człowieku Czy i w jakim stopniu znajdujesz odpowiedź na to pytanie w "Granicy".
Powieść Zofii Nałkowskiej "Granica" można traktować jako filozoficzne studium kariery człowieka. Świadczy o tym przekrojowy obraz życia Zenona Ziembiewicza, od domu rodzinnego do samodzielnej działalności w sferach rządzących. Autorka wykorzystała go do ukazania wpływu, jaki na psychikę i moralność człowieka ma awans społeczny.
Głównego bohatera poznajemy w sytuacji zawikłania w "schemat boleborzański", czyli zwyczaje i przyzwyczajenia jego rodziny, wynikające z ich stanu społecznego (zubożała szlachta). Zofia Nałkowska pokazała, na jego przykładzie, postawę młodzieńczego buntu, szlachetnego, lecz zbyt romantycznego. Zenon, aby dać wyraz tego buntu, podjął naukę, aby umożliwić sobie awans. To z kolei udowadnia dojrzałą postawę bohatera wobec życia.
Dalsze życie Ziembiewicza staje się jednak obrazem moralnego wypaczania człowieka przez istniejące schematy i środowisko. Nieodpowiedzialnie angażuje się w romans z Justyną, w wyniku którego dziewczyna zachodzi w ciążę, a żeby nie narazić Zenona na pomówienia, usuwa ją. Bohater jednak wykazuje się znowu brakiem odpowiedzialności, gdyż odrzucona Justyna popada w chorobę psychiczną. Nieświadomie zaczyna powielać znienawidzony "schemat...", z którym walczył w domu rodzinnym.
Inny rodzaj wypaczenia zaobserwować można w życiu bohatera na skutek jego stosunków z warstwami rządzącymi. Jest to proces stopniowego rozmywania wartości moralnych, spowodowany przebywaniem wśród ludzi, którzy już je zatracili i starają się go skorumpować.
Zofia Nałkowska zauważa dodatkowo kilka aspektów prawdy o człowieku. Po pierwsze: zmienia się on w zależności od sytuacji, ludzi, obyczajów, warunków ("Jest się takim, jak miejsce w którym się jest" - Zenon Ziembiewicz). Ludzie pragnący zmieniać rzeczywistość często ponoszą klęskę, polegającą na tym, że sami dają się jej zmienić.
Uważam, że w "Granicy" nie można znaleźć żadnej uniwersalnej prawdy o człowieku. Zofia Nałkowska zwraca jedynie uwagę, iż nie daje się tej prawdy poznać w całości, gdyż obserwator z zewnątrz nie może pojąć życia wewnętrznego danej osoby, a ona nie jest w stanie obiektywnie ocenić swojego postępowania. Ponadto raz ustalone prawdy każdego dnia dewaluują się i stają się nieaktualne.