„W jakim stopniu zabawki edukacyjne spełniają swoją rolę?”
Dziecko rozwija się nieustannie od jego pierwszych dni. Kluczową rolę odgrywają pierwsze lata życia. Ewoluuje nie tylko ciało, ale i umysł. Nauka chodzenia, mówienia czy pisania to tylko podstawa. Malec ma przed sobą m.in. naukę współpracy czy tworzenia, uczy się cierpliwości, komunikacji, odkrywa emocje. Okres, kiedy dziecko poznaje świat, to niewątpliwie też czas zabawy. Ważne jest, by był on inwestycją przynoszącą zyski w kolejnych życiowych etapach. Tak więc chwile dziecka z zabawką powinny być syntezą nauki i rozrywki. Ostatnimi czasy bardzo popularne są różnorodne zabawki edukacyjne, których priorytetem jest wieloaspektowe kształtowanie najmłodszych.
Pragnąc znaleźć odpowiedź na pytanie projektu w pierwszej kolejności zajęłam się analizą działu poradnika medycznego dotyczącego rozwoju dziecka. Należy poznać, jakie wyzwania dla zabawek edukacyjnych stawia rodzic i dziecko w jego naturalnych procesach rozwojowych. Okres niemowlęcy to czas postępu psychoruchowego. Oprócz zmian postawy ciała wykształcają się procesy poznawcze. Kształtuje się zmysł wzroku, dotyku słuchu a przy tym dziecko zaczyna uczyć się mówić. Kolejnym etapem jest czas małego dziecka, czyli okres poniemowlęcy. Między końcem pierwszego a trzeciego roku życia zauważalny jest bogaty rozkwit rozwoju psychoruchowego. Koordynacja wzrokowo-ruchowa staje się precyzyjna a zabawa zaczyna stanowić podstawową działalność i formę aktywności. Dziecko wciągają poznawane gry, robi proste budowle z klocków, poznaje zachowania w grupie. Wraz z rozpoczęciem czwartego roku życia zaczyna się okres dzieciństwa. Aktywność w zabawie bardzo się zwiększa. Kształtuje się osobowość, umiejętności społeczne a rozwój zmysłów osiąga swoje apogeum.
Każdemu znane jest pojęcie edukacji, czyli licznych procesów zdobywania wiedzy. Czemu powinna sprostać zabawka edukacyjna? Ma ona towarzyszyć rozwojowi dziecka, wszystkim jego procesom i aktywnie go wspomagać.
Następnie zapoznałam się z artykułami na portalach internetowych związanymi z jego tematyką. „Krótka historia zabawy i zabawek” odwołuje się nawet do okresu średniowiecza. Według historyka Johana Huizinga zabawa jest źródłem kultury. Celem przewodnim tekstu jest ukazanie prawdziwej roli zabawek. Kontrastując chociażby domek dla lalek zrobiony z tektury z ówcześnie dostępnymi plastikowymi, kolorowymi odpowiednikami możemy zastanowić się, które z nich korzystniej wpłynie na rozwój wyobraźni, która jest znacząca w procesie poznawczym. Tak oto kolejnym krokiem do uzyskania odpowiedzi jest zastanowienie się, jaką zabawkę należy uznać za edukacyjną - taką, która nie będzie jedynie bezwartościowym wypełnieniem czasu. Specjaliści redagujący na stronie www.babyonline.pl wymieniają szereg „mądrych” zabawek koniecznych do rozwoju. Według nich wbrew pozorom nawet najprostsza przytulanka uczy. Zapoznaje dziecko z zasadami komunikacji i podziału na role. Grzechotki, bębenek czy cymbałki rozwijają wyobraźnię i potrzebę tworzenia, puzzle uczą cierpliwości, zdrowej rywalizacji a klocki głównie kształtują analizę wzrokową. Zabawka powinna rozbudzać aktywność intelektualną i zainteresowania, wpływać na rozwój mowy, motoryki, kształtować pozytywnie rozwój emocjonalny, rozwijać wyobraźnię i poczucie estetyki, wrażliwość, kondycję wzrokową. Złe zabawki uczą przemocy i pseudodorosłości.
W sklepach z artykułami dziecięcymi, oraz sklepach internetowych reklamowane produkty posiadają szczegółowe opisy mówiące o ich przeznaczeniu. Zapoznałam się z kilkoma wybranymi, aby poznać punkt widzenia producentów. Pierwszym produktem jest zestaw młodego naukowca firmy KOSMOS. Poprzez zabawę w różne eksperymenty dziecko poznaje zagadnienia dotyczące wody i powietrza. Pozwala dokonać osiemnastu doświadczeń, np. o elektryczności statycznej, budowie barometru, ciśnieniu powietrza. Kolejnym jest Kubuś Interaktywny Disneya. Producent za jego główną zaletę uznaje kształtowanie percepcji słuchowo-ruchowej oraz pobudzanie wyobraźni. Innym przykładem jest Komputerek - Świat Kolorów (producent Comfy). Zabawka promowana jest poprzez: „korzyści rozwojowe:
łączenie kolorów z odpowiednimi przedmiotami,
identyfikowanie ukrytych obiektów,
poznanie podstawowych pojęć z orientacji przestrzennej,
nabycie doświadczenia w rozwiązaniu problemów,
rozwijanie umiejętności poznawczych.”
By zbadać jaki jest stopień spełnienia zabawek edukacyjnych zapoznałam się również z wypowiedziami na dwóch forach, których tematyką są właśnie owe zabawki. Pierwsze z nich to forum strony internetowej „czas dzieci”. Wśród dwudziestu postów zostają przedstawiane propozycje sklepów internetowych z zabawkami oraz opinie i porady dotyczące tego, jaki produkt wybrać. Wymienione są popularne klocki Lego, domino, puzzle i gra „Poznajemy Litery”. Aneta, autorka drugiego postu, odsyła forumowiczów na stronie sklepu, z którego pochodzą nowoczesne klocki z książkami PUS. Zabawa polega na wybraniu klocka z cyfrą, której odpowiednik w książce zawiera określone zadanie. Zabawka ta ma na celu naukę wytrwałości a także pobudzanie ciekawości w dziecku i chęci zdobywania wiedzy. Forum strony „baby boom” również zawiera podobny wątek, jednak zainteresowaniem zostaje obdarzona grupa zabawek dla dzieci wyłącznie po pierwszym roku życia. Tym razem spotkałam się z negatywną oceną zabawek edukacyjnych. Według użytkownika Naja służą one jedynie zaspokojeniu potrzeb wewnętrznych rodziców, konieczności rozwijania intelektu dziecka, a w gruncie rzeczy nie stanowią zainteresowania dla najmłodszych. Wspomniane są też przytulanki jako jedne z najbardziej ulubionych.
Ostatnim krokiem badań było przeprowadzenie anonimowej ankiety. Kwestionariusze zostały wypisane przez matki dzieci w wieku od roczku do dwunastu lat.
W jakim wieku jest/są Twoje dziecko/dzieci?
Jaką rolę wg Ciebie-rodzica, pełni zabawka?
Czy znane jest Ci określenie „zabawka edukacyjna”?
Jakie zabawki są wg Ciebie najpopularniejsze?
Jaką zabawką Twoje dziecko/dzieci bawi/-ą się najchętniej?
Czego uczy Twoje dziecko ulubiona zabawka?
Czu uważasz, że opisy promujące oraz reklamy kupowanych przez Ciebie zabawek mają odzwierciedlenie w rzeczywistości?
Zadanie siedmiu wyżej wymienionych pytań pomogło poznać punkt widzenia rodzica. Główna rola zabawek została jednogłośnie określona jako edukacyjna. Oto przykładowa, jedna z ciekawszych odpowiedzi na pytanie nr 2:
-„Rola edukacyjna, rozwijająca zainteresowania, rozwijająca wyobraźnię, stosunki społeczne, sprawność fizyczną. Pluszaki często pełnią rolę powierników problemów, rozwijają relacje z drugą osobą.”
Określenie „zabawka edukacyjna” znane było każdemu z badanych. Natomiast hasło zabawek najpopularniejszych przyniosło zróżnicowane odpowiedzi. Pojawiające się odpowiedzi w różny sposób opisywały zabawki:
-„Kolorowe, z dźwiękiem, świecące, z reklamą TV, tanie.”
-„Najpopularniejsze wg mnie są zabawki tj. maty edukacyjne, grające chodziki i maskotki, komputerowe gry, gry edukacyjne, puzzle, klocki, lalki-wózek, samochody i rowerki itd.”
-„Wg mnie najpopularniejsze są takie zabawki, które niestety najbardziej atrakcyjne są dla rodziców a niekoniecznie są pożyteczne i edukacyjne dla samych dzieci np. chodziki z grającymi i świecącymi gadżetami.”
Najmłodsze dzieci ankietowanych najchętniej bawią się piłkami, grzechotkami. Zaś starsze, w wieku 4-6 lat preferują zabawki pluszowe, klockami, samochodami oraz zestawami edukacyjnymi (podany przykład „Sekrety elektroniki”). Najstarsze dzieci wybierają gry komputerowe, zabawkami typy kasa fiskalna czy poczta. Wg ankietowanych rodziców ulubione zabawki ich potomków uczą m.in. spostrzegawczości, zręczności, zaradności, umiejętności społecznych, współdziałania, liczenia, zasad konstrukcji, celności, refleksu, ponoszenia konsekwencji.
Reklama i promocja odgrywa ważną rolę, gdyż dzięki niej zwracamy uwagę na poszczególne rzeczy. Jest elementem naszej codzienności. Kreuje swoich odbiorców. W większości przypadków jej celem jest okazanie korzyści płynących z zaopatrzenia się w określony produkt. Większość badanych odpowiedziała negatywnie na ostatnie pytanie ankiety. Przykładowe opinie ankietowanych osób:
-„Staram się nie kupować zabawek, do których zostaje namawiana np. poprzez reklamę. Zabawki promowane w środkach masowego przekazu są atrakcyjne „tylko na chwilę”, niepraktyczne, a co najwyżej bardzo drogie i nie ma to odzwierciadlenia w ich wykorzystaniu przez dziecko oraz w trwałości.”
-„Zazwyczaj reklamowane zabawki są nudne, nie dają dzieciom szansy na zabawę wg własnej koncepcji- są jednostronne np. „spadające małpki”, „skaczące żabki”, auta samodzielnie jeżdżące na baterie i dodatkowo są głośne.”
-„Uważam, że niektóre z reklamowanych zabawek mają swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości.”
-„Nie wszystkie; zabawki Fisher Price oraz klocki Lego czy Duplo jak najbardziej.”
„Najpierw należy pobudzić zmysły dziecka, później zaś umysł”
Maria Montessori
Najważniejszy pod względem rozwoju jest okres dzieciństwa. Jest to czas rozwoju fizycznego i psychicznego. Kształtują się cechy osobowości decydujące o tym, jakim jest się człowiekiem przez wszystkie lata życia. Wybór zabawek to wbrew pozorom prosta sprawa. Jednak zabawka to nie tylko zabawiacz, ale „aż zabawka”. Ona towarzyszy dziecku w codziennym działaniu. Rola zabawek jest zdecydowanie znacząca a szczególnie tych edukacyjnych. To one w ogromnym stopniu wspomagają rozwój i kształcą. Ówcześnie rodzice mają większą tego świadomość niż kiedyś, tak więc zainteresowanie wokół gier, zabaw i zabawek ma wysoką skalę. Myślę, że każdy, kto kocha swoje dziecko pragnie, aby rozwijało się ono najlepiej jak jest to możliwe. Dowodem na to jest zainteresowanie tematyką. Problemy doboru zabawek do wieku, potrzeb rozwoju dziecka na poszczególnym etapie poruszane są w gazetach tematycznych, Internecie czy telewizji. Zabawki edukacyjne spełniają swoją rolę w wielkim stopniu. Myślę, że ważnym argumentem potwierdzającym ich znaczenie są preferencje rodziców i pośrednio ich dzieci. Puzzle czy klocki, znane nam od dawna, nadal cieszą się dużą sympatią. Rodzice nadal je kupują a dzieci wciąż kochają i uwielbiają się nimi bawić. Uważam, że podczas kupowania zabawek należy zachować trzeźwość myślenia i nie dać się pokusie reklamy. Istotna jest również marka. Potwierdzeniem tego jest wypowiedz z przedstawionego forum czy opinia ankietowanego. W czołówce znajdują się Fisher Price, Lego, wymieniona zostaje także firma PUS z własnym programem edukacyjnym. Zyskały one grono ulubieńców, którzy swą liczebnością potwierdzają skuteczność oferowanych artykułów. Moją uwagę zwróciły zwłaszcza wypowiedzi, według których pierwszorzędnymi zaletami zabawek jest wpływ na umysłowość i usposobienie dziecka. Zabawki rozwijające fizyczność mają niebagatelne znaczenie, jednak po skończeniu pierwszego roku życia ich znaczenie spada. Edukacja to nauka, odkrywanie a także wychowanie, które jest zbiorem oddziaływań kształtujących wnętrze człowieka, jego ideały i wartości. Tak więc fundamentalnym celem zabawek edukacyjnych jest sprostanie poważnemu zadaniu – ukształtowaniu natury człowieka. Stają się one coraz bardziej powszechne i łatwo dostępne ze względu na niebotyczne zapotrzebowanie i w tym zamyka się odpowiedź na główne pytanie.
Bibliografia:
Dobson C. James, Dzieci i wychowanie, s. 73
Dudzikowa M., Czerepaniak-Walczak Maria, Wychowanie, s.165-166
Janicki K., Domowy poradnik medyczny, s. 124-138
http://www.naszemaluchy.pl/artykul/krotka historia zabawy i zabawek
http://www.pus.pl/lista.php?poddzial=1&PHPSESSID=41e58b24649157d766c615784b32be6e