Toaleta obłożnie chorego

Mycie twarzy, uszu, szyi Mycie ręki i ramienia

Mycie zębów

Mycie włosów

Mycie pleców i pośladków

Zmiana bielizny pościelowej 1

Zmiana bielizny pościelowej 2 Zmiana bielizny pościelowej 3

Poniższe rady dotyczą podstawowych zasad toalety obłożnie chorego,pomogą one tym którzy pielęgnują pacjentów w domach, w ramach opieki sprawowanej przez hospicjum domowe, lub w stacjonarnych placówkach medycznych.

Toaleta chorego

Właściwe pielęgnowanie chorego nie tylko poprawia samopoczucie pacjenta, ale jest też okazją do obserwacji i nawiązania głębszych relacji. Toaleta pozwala na utrzymanie czystości, ale też sprzyja pobudzeniu krążenia obwodowego i poprawie funkcji skóry. Przeprowadzenie jej wymaga przygotowania chorego oraz potrzebnych przedmiotów, żeby nie szukać ich w trakcie toalety, bo to wydłuża czas jej trwania i naraża chorego na dyskomfort czy wychłodzenie.

W pokoju, w którym przebywa chory, należy utrzymać temperaturę 18-20 st. C. Należy sprawdzić, czy nie trzeba zamknąć okna, by zlikwidować przeciąg, i zapewnić poczucie intymności, zamykając drzwi lub oddzielając łóżko chorego parawanem.

Kolejne etapy toalety chorego leżącego

Należy przygotować: ? miskę, ? naczynie (np. dzbanek) z ciepłą wodą, ? kubek z ciepłą wodą do mycia zębów, ? dwie gąbki - ciemną i jasną, ? podkład, ? dwa ręczniki, ? wiaderko lub kubełek, jeśli toaleta obejmuje także mycie włosów, ? mydło (najlepiej w płynie), ? basen, ? czystą pidżamę lub koszulę.

Dobrym zwyczajem jest używanie gąbek w różnych kolorach i przyjęcie zasady, że ciemną stosuje się do mycia intymnych części, a jasną do reszty ciała.

Potrzebne przybory należy ustawić na stoliku obok chorego lub na osobnym krześle. Ręczniki zawiesić na poręczy krzesła lub barierkach łóżka. Umyć ręce. Założyć gumowe rękawiczki.

Mycie zębów

Chorego należy ułożyć w pozycji półsiedzącej, pod brodę podłożyć mu cienki ręcznik. Szczoteczkę do zębów z nałożoną pastą podać choremu lub szczotkować samemu. Następnie dać choremu kubek z wodą do płukania jamy ustnej.

Po umyciu odebrać kubek i odstawić na stolik. Pod usta podstawić choremu miseczkę (np. miskę nerkowatą). W razie potrzeby powtarzamy czynności kilkakrotnie. Jeżeli to konieczne, jedną ręką przytrzymać głowę chorego.

Po umyciu zębów wytrzeć usta chorego ręcznikiem.

Uwaga!

Płukanie jamy ustnej wymaga współpracy chorego! Przy braku współpracy toaletę jamy ustnej wykonuje opiekun za pomocą gazików owiniętych wokół szpatułki.

Mycie twarzy, uszu i szyi

Podczas mycia twarzy, uszu i szyi należy zdjąć górną część pidżamy. Jednym ręcznikiem okrywa się klatkę piersiową, drugi rozkłada pod głową chorego.

Jasną gąbką myć twarz okrężnymi ruchami: czoło, policzki, broda, usta. Następnie umyć ucho dalsze (to, które jest dalej od opiekuna), ucho bliższe i szyję. Wytrzeć wilgotną skórę.

Jedną ręką przytrzymać głowę, drugą wyjąć spod głowy ręcznik. Jeżeli wargi są wysuszone, można pokryć usta wazeliną w pomadce lub nałożyć maść witaminową palcem w rękawiczce lub gazikiem.

Uwaga!

Jeżeli to możliwe, powinno się zaproponować choremu, by sam umył sobie twarz. Można namydlić gąbkę, jeśli chory wyraża na to zgodę, jednak okolice oczu myje się zawsze bez mydła - gąbką bez mydła, płatkami kosmetycznymi lub wacikami - od zewnętrznego do wewnętrznego kącika oka.

Mycie rąk i ramion

Należy zacząć mycie od dalszej ręki. Ułożyć ją na ręczniku. Myć kolejno przedramię i ramię od strony zewnętrznej, potem w tej samej kolejności od wewnętrznej.

Unieść kończynę chorego, umyć okolicę pachy. Na końcu umyć dłoń.

Jedną ręką wyjmuje się z miski i unosi ramię, drugą ręką odsuwa miskę. Dopiero po wytarciu całej ręki powinno się odstawić miskę na stolik lub krzesło.

Umyć w ten sam sposób rękę i ramię bliższe.

Mycie klatki piersiowej

Podczas mycia klatki piersiowej należy odkryć brzeg kołdry. Z grubego ręcznika uformować mankiet, zabezpieczając przykrycie. Unieść lekko kołdrę z mankietem, namydloną gąbkę wsunąć pod ręcznik. Pamiętać, by niepotrzebnie nie odsłaniać klatki piersiowej chorego. Wytrzeć skórę drugim ręcznikiem lub tym, który tworzy mankiet kołdry. Następnie zdjąć ręcznik, równocześnie naciągając kołdrę.

Uwaga!

U kobiet trzeba zwrócić uwagę, czy są odparzenia pod piersiami. Po umyciu tych okolicę dokładnie opłukać i osuszyć skórę. Odparzenia pokryć dokładnie rozprowadzoną na osuszonej skórze zasypką lub maścią (np. sudocremem).

Podczas całej toalety można wymieniać wodę w misce tak często, jak to będzie konieczne.

Mycie brzucha

Przy myciu brzucha opiekun odkrywa brzeg kołdry z mankietem z grubego ręcznika. U kobiet okrywa się piersi cienkim ręcznikiem. Umyć gąbką i dokładnie wytrzeć skórę brzucha ręcznikiem tworzącym mankiet kołdry. Zdjąć ręcznik, równocześnie naciągając kołdrę.

Uwaga!

Nie odsłaniać niepotrzebnie ciała chorego.

Mycie nóg

Należy rozsunąć nogi chorego i jeżeli to możliwe - zgiąć je w kolanie. Odkrywając dalszą nogę, kołdrę ułożyć w fałd między nogami chorego. Koniecznie pamiętać, by zasłonić krocze! Podłożyć gruby ręcznik pod udo chorego. Umyć je gąbką i wytrzeć. Następnie podłożyć ręcznik pod kolano i podudzie, umyć kolejno łydkę i stopę.

W razie potrzeby, w celu usunięcia zrogowaciałego naskórka, pod stopę można podłożyć miskę z ciepłą wodą. Umyć, następnie użyć pumeksu. Jeżeli to konieczne, wyszczotkować i obciąć paznokcie. Odstawić miskę, wytrzeć stopę, okryć nogę.

W ten sam sposób umyć drugą nogę.

Mycie pleców i pośladków

Chory odwraca się lub zostaje odwrócony na bok - przodem do myjącego. Plecy są odkryte, pozostałe części ciała należy osłonić kołdrą. Rozłożyć gruby ręcznik wzdłuż pleców i pośladków, lekko podsuwając go pod ciało chorego. Myć kolejno: plecy, pośladki, szparę pośladkową. Wytrzeć do sucha, delikatnie wklepać w skórę oliwkę lub balsam do ciała.

Pomóc choremu powrócić do pozycji na wznak. Założyć koszulę lub górną część pidżamy.

Mycie okolicy krocza

Jeśli to możliwe, powinno się zgiąć nogi chorego w kolanach i oprzeć stopami o podłoże. Z wierzchniego przykrycia ułożyć "budkę" - dolny brzeg kołdry podciągnąć do kolan chorego, boki podwinąć pod stopy. Pod pośladki wsunąć basen. Przytrzymując kołdrę jedną ręką, drugą umyć pachwiny, okolice spojenia łonowego, następnie zewnętrzne narządy płciowe - zawsze w kierunku od spojenia łonowego w dół. Należy użyć ciemnej gąbki. Po umyciu spłukać dokładnie krocze, polewając ciepłą wodą z dzbanka. Wytrzeć krocze ręcznikiem lub pozwolić pacjentowi, by wytarł się sam.

Okryć chorego. Zależnie od potrzeby założyć pieluchomajtki i/lub pidżamę.

Uwaga!

Należy zachować intymność. Toaletę krocza - w miarę możliwości - powinien wykonać opiekun tej samej płci co chory.

Jeżeli to możliwe, powinno się pozwolić chorej osobie umyć i wysuszyć okolicę krocza samodzielnie (w tym czasie odwrócić wzrok).

U mężczyzn zwrócić uwagę, czy są odparzenia w okolicy worka mosznowego.

Zakładanie pieluchomajtek

Ułożyć chorego na boku, podsunąć rozłożoną pieluchę wzdłuż ciała chorego. Odwrócić pacjenta na drugi bok, wyciągając drugą część pieluchomajtek spod pośladków i lędźwi chorego. Na koniec ułożyć chorego w pozycji na wznak i zakleić pieluchę.

Obcinanie paznokci

Przed rozpoczęciem obcinania paznokci włożyć dłoń chorego do miski z ciepłą wodą i mydłem. Zdezynfekować nożyczki środkiem antyseptycznym (np. spirytusem). Pod dłoń włożyć cienki ręcznik. Obciąć kolejno paznokcie u obu dłoni. Usunięcie obrzynek ułatwia użycie papierowego ręcznika rozłożonego na tradycyjnym. Można go zawinąć po obcięciu paznokci i wyrzucić.

Ostrożnie, przytrzymując kolejno palce, opiłować brzeg paznokci.

Mycie włosów

Sposób mycia włosów zależy od kondycji pacjenta. Obłożnie choremu, który nie jest w stanie opuścić łóżka, należy umyć głowę w łóżku. Trzeba zachować kilka zasad. Właściwa temperatura otoczenia powinna wynosić od 18 do 22 st. C. Temperatura wody - od 36 do 39 st. C. Trzeba zabezpieczyć łóżko i podłogę przed zalaniem. Najlepiej użyć szamponu, który nie podrażnia oczu. Przed myciem włosów przygotować: ? szampon oraz środki do pielęgnacji włosów, ? dwa naczynia (dzbanki) z ciepłą wodą do mycia i płukania włosów, ? plastikowy kubełek, wiaderko lub dużą miskę, ? dwa duże ręczniki, ? podkład z ceraty, ? grzebień, szczotkę, ? suszarkę do włosów.

Miska z wcięciem do kształtu szyi stanowi w domach chorych rzadkość. Konieczne jest więc zwykle przygotowanie tak zwanej rynienki: ręcznik kąpielowy, niewielki kocyk lub prześcieradło zwinąć w wałek z obu brzegów, wałek osłonić folią lub gumowym podkładem. Tak przygotowany rulon z pozostawieniem wolnej, nie do końca zwiniętej części ułożyć w podkowę.

Usunąć z włosów spinki, gumki, ozdoby. Wyjąć poduszkę spod głowy pacjenta. Jedną poduszkę zsunąć pod plecy chorego w okolice łopatek. Pod kark podłożyć wałek z grubego ręcznika. Ułożyć folię lub gumowy podkład pod głową chorego. Umieścić na nim rynienkę, kierując głowę chorego ku brzegowi łóżka, a odpływ rynienki do ustawionego pod łóżkiem kubełka. Poprosić chorego o zamknięcie oczu. Zwilżyć włosy wodą z dzbanka. Rozprowadzić szampon na dłoniach i nanosić na głowę chorego, delikatnie masując włosy w różnych kierunkach.

Włosy płukać tak długo, aż nie będzie piany. Powtarzać mycie i płukanie dwu-trzykrotnie.

Po skończonym myciu poczekać, aż woda spłynie rynienką do kubełka lub miski. Unieś głowę chorego, owinąć ręcznikiem. Usunąć rynienkę oraz podkład spod głowy chorego. Ułożyć z powrotem poduszki u wezgłowia łóżka, przykryć je suchym ręcznikiem. Ułożyć chorego wygodnie, rozczesać włosy, pozostawić do wyschnięcia lub wysuszyć suszarką.

U pacjenta, który na czas mycia może przyjąć pozycję półsiedzącą lub siedzącą, można zsunąć poduszki pod ramiona chorego, zabezpieczyć je folią, grubym ręcznikiem lub podkładem, a na poduszkach postawić miskę. Wtedy w czasie mycia i płukania włosów chory odchyla głowę lekko do tyłu.

Po wykonaniu toalety należy sprzątnąć ręczniki i przybory, włosy dokładnie wypłukać i pozostawić do wysuszenia. Następnie sprawdzić samopoczucie chorego.

Czesanie

Pacjent leży w pozycji półsiedzącej. Pod głową należy rozłożyć mu ręcznik, podzielić włosy na pasma i zwracając głowę chorego na prawą i lewą stronę, rozczesać włosy. Ułożyć je zgodnie z życzeniem chorego. Wyjąć ręcznik spod głowy i ostrożnie otrzepać z włosów nad koszem.

Zmiana bielizny pościelowej

Przed rozpoczęciem działania należy przygotować czystą bieliznę pościelową, układając ją w następującej kolejności, zaczynając od dołu: ? poszwa, ? podkład płócienny, ? podkład gumowy (jeśli wymaga tego stan chorego), ? prześcieradło, ? poszewki na poduszki.

Poszewki powinno się wcześniej przymarszczyć, zakładając na ręce.

Zmiana bielizny pościelowej przez jednego opiekuna

Należy kolejno wyjmować poduszki spod głowy chorego, zmieniać poszewki na czyste. Świeżo powleczone poduszki odkładać na taboret lub krzesło przy łóżku. Odwrócić chorego na bok, plecami do siebie. Odsłaniając materac, obluźnić brudne prześcieradło i podkład od swojej strony. Następnie zmarszczyć je i ułożyć wzdłuż pleców chorego. Rozłożyć czyste prześcieradło i podkład na odsłoniętej części materaca, drugą połowę, marszcząc, wsunąć pod ciało chorego.

Pacjenta obrócić na drugi bok, układając na czystej bieliźnie. Jeśli warunki na to pozwalają, można przejść na drugą stronę łóżka. Następnie zdjąć z łóżka brudną bieliznę - prześcieradło i podkład. Wysunąć czystą bieliznę spod ciała chorego, uważnie rozkładając na materacu.

Zmienić poszwę na kołdrze. Jeśli chory nie toleruje pozycji leżącej na płasko, należy niezwłocznie po zmianie spodniej bielizny podłożyć poduszki pod głowę chorego.

Zmiana bielizny pościelowej przez dwóch opiekunów

Sposób 1.

Jeśli można liczyć na pomoc drugiej osoby, zmiana pościeli powinna przebiegać jak wyżej. Druga osoba pełni wówczas rolę pomocnika, na przykład podczas zmiany pozycji chorego czy wymiany poszewek.

Sposób 2.

Rozłożyć np. na stole prześcieradło, następnie podkład gumowy (jeśli to konieczne), a na nim płócienny. Całość zmarszczyć od góry do dołu, owinąć dolnym końcem prześcieradła, formując wałek. Obluzować brudne prześcieradło w nogach łóżka. Jedna osoba unosi nogi chorego, druga od dołu ku górze podsuwa brudne prześcieradło. W nogach łóżka rozkłada na materacu na szerokość łóżka przygotowany rulon czystej bielizny. Stopniowo rozwijając wałek, podsuwać prześcieradło i podkład pod pośladki chorego. Druga osoba kładzie nogi chorego na czystej bieliźnie.

Wyjąć poduszki. Obie osoby podają sobie rękę pod plecami chorego, unosząc pośladki, a drugą ręką oboje wysuwają brudną bieliznę i rozkładają czystą. Potem podnoszą plecy chorego i rozwijają bieliznę do końca u wezgłowia. Na końcu należy podłożyć bieliznę pod brzegi materaca.

Wymiana poszewek i poszwy przebiega jak w opisanej zmianie bielizny pościelowej przez jednego opiekuna.

Ubieranie chorego z niesprawną kończyną

U chorych z niesprawną kończyną górną, na przykład z powodu niedowładu czy złamania, wymianę pidżamy należy rozpocząć od zdjęcia rękawa po stronie zdrowej, a chorą rękę odsłonić na końcu. Zakładanie czystej pidżamy zaczynamy odwrotnie od niesprawnej kończyny. Jeżeli jest to bluza zakładana przez głowę, rozbierając chorego, należy zachować sekwencję: zdrowa ręka, głowa, chora ręka. Ubieranie przebiega w odwrotnej kolejności. Podstawową zasadą pozostaje maksymalne ograniczenie ruchów chorej kończyny.



Opracowano na podstawie: "Podręcznik koordynatora wolontariatu hospicyjnego" pod. red. Piotra Krakowiaka, Aleksandry Modlińskiej, Józefa Binnebesel. Via Medica, Gdańsk 2008