Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie
Źródła informacji na potrzeby wyceny przedsiębiorstw
Ilona Jankowska (150528)
Joanna Kościak (150542)
Warszawa, 2013
Szacowanie wartości przedsiębiorstwa czyli proces wyceny odgrywa współcześnie bardzo ważną rolę w zarządzaniu finansami firmy, w analizie różnych przedsięwzięć inwestycyjnych, w konstrukcji efektywnych portfeli instrumentów rynku kapitałowego,
w ocenie opłacalności podejmowanych działań na rynku kontroli przedsiębiorstw oraz w działaniach restrukturyzacyjnych. Codziennie wyceną przedsiębiorstw zajmują się przede wszystkim banki inwestycyjne, firmy doradcze, domy maklerskie, fundusze inwestycyjne czy działy inwestycji kapitałowych dużych przedsiębiorstw.1
Wycena wartości jest procesem szacowania ceny za aktywa danego przedsiębiorstwa
i korzyści osiąganych z ich efektywnego zagospodarowania. Jest to opinia dotycząca wartości, przygotowana przez wyspecjalizowanych ekspertów, analityków i rzeczoznawców na podstawie zebranych i odpowiednio wykorzystanych informacji o badanym przedsiębiorstwie oraz otoczeniu jego funkcjonowania. Inaczej mówiąc, wycena przedsiębiorstwa oznacza, że poznawaniu wartości podlega wyodrębniona pod względem ekonomicznym i prawnym konkretna jednostka organizacyjna, dysponująca określonym potencjałem ekonomicznym w postaci aktywów trwałych i obrotowych oraz różnych wartości i cech o charakterze niematerialnym.2
Wycenę należy traktować jako sposób wartościowego pomiaru przedsiębiorstwa i jego zasobów majątkowych, rynkowych oraz efektów ekonomicznych podjętych decyzji w taki sposób, aby zapewnić odbiorcom tych informacji możliwość oceny efektów działań podjętych w przeszłości i wyboru najkorzystniejszych wariantów podejmowanych decyzji w przyszłości. Jest to zatem proces poszukiwania odpowiedzi na pytanie, czy firma jest zdolna do przynoszenia korzyści finansowych w postaci zysków i przepływów pieniężnych,
i w jakiej wysokości, z tytułu wykorzystania posiadanych zasobów.3
Przed przystąpieniem do wyceny musi zostać sformułowany jej przedmiot oraz cel,
co umożliwia określenie zakresu wyceny, wybór metod i ustalenie stron zainteresowanych wynikami wyceny. Wycena powinna być dokonywana przy wykorzystaniu kilku metod szacowania wartości, uzgodnionych z zainteresowanymi stronami.
Wycenie mogą podlegać m.in.:
grupy przedsiębiorstw,
przedsiębiorstwo jako całość i udziały (akcje),
wydzielone części przedsiębiorstwa,
elementy składowe aktywów (majątku) przedsiębiorstwa, w tym m.in.:
- nieruchomości,
- inne rzeczowe środki trwałe,
- wartości niematerialne i prawne (np. patenty, znaki handlowe),
- zapasy,
kapitał własny,
papiery wartościowe (akcje, obligacje, opcje),
ciążące na przedsiębiorstwie zobowiązania (kapitał obcy).
Celem wyceny przedsiębiorstwa może być ustalenie jego wartości między innymi na potrzeby:
kupna lub sprzedaży,
postępowania układowego, upadłościowego lub likwidacji,
łączenia lub podziału przedsiębiorstw,
podwyższania kapitału lub umarzania akcji i udziałów,
określenie wartości aktywów posiadanych przez fundusze,
postępowań cywilnoprawnych,
podatkowe,
sprawozdawczości finansowej,
weryfikacji zdolności kredytowej i zabezpieczenia kredytu,
ubezpieczenia,
odszkodowania,
kontroli wartości kapitału zaangażowanego przez właściciela w przedsiębiorstwo.
Wycena przedsiębiorstwa w istotny sposób określa siłę i pozycję rynkową przedsiębiorstwa. Znajduje także zastosowanie w takich sytuacjach jak:
zmiana formy prawnej działalności przedsiębiorstwa,
zmiana stosunków użytkowania (np. leasing, dzierżawa),
wewnętrzne nieporozumienia lub rozliczenia,
łączenie i podział przedsiębiorstwa.
Określając wartość rynkową firmy, korzysta się najczęściej z jednej z czterech głównych grup metod:
majątkowych,
dochodowych,
rynkowych/mnożnikowych,
mieszanych.
W metodach majątkowych podstawą szacunków wartości firmy jest posiadany majątek oraz zobowiązania. Istotą jest zatem fakt, że przy obliczaniu wartość przedsiębiorstwa podstawowym źródłem informacji jest bilans spółki – i to na nim opierają się dalsze działania. Podstawową wadą tej grupy jest to, że nie uwzględnienia ona powiązań pomiędzy poszczególnymi składnikami, co często będzie prowadzić do sytuacji, w których otrzymana wartość będzie zaniżona w stosunku do wartości wewnętrznej firmy.
W ramach najbardziej rozpowszechnionej, dochodowej metodyki wyceny podstawą są sformułowane oczekiwania odnośnie przyszłości danego przedsiębiorstwa. Opiera się na założeniu, że przedsiębiorstwo jest dobrem, którego wartość zależy od korzyści finansowych, jakie przyniesie ono właścicielowi w przyszłości. O wartości przedsiębiorstwa stanowi zaktualizowana na moment wyceny suma przewidywanych dochodów finansowych.
W przypadku metod rynkowych (mnożnikowych) bazuje się na porównaniach z konkurencją. Oparte są na założeniu, że najlepszych informacji służących do wyceny przedsiębiorstwa dostarcza rynek finansowy. Metoda porównań rynkowych polega na ustaleniu wartości przedsiębiorstwa, na podstawie informacji o mnożnikach, których wartość rynkowa jest znana. Mnożniki są tak konstruowane, że pokazują stosunek wartości rynkowej przedsiębiorstwa do określonej zmiennej ekonomicznej.4
Metody mieszane wyceny przedsiębiorstw powstały jako próba połączenia zalet,
a zarazem redukcji wad dwóch podstawowych grup metod: dochodowych i majątkowych.
Każda metoda ma zarówno wady i zalety, dlatego kluczowe jest odpowiednie dopasowanie jej do specyfiki wycenianej firmy. Nierzadko wykorzystuje się jednocześnie dwie metody lub korzysta z układów mieszanych, co pozwala uzyskać jak najbardziej wiarygodne wyniki.
Niezależnie od przyjętej metody wyceny przedsiębiorstwa, bardzo ważnym czynnikiem, który warunkuje poprawne i dokładne, a w rezultacie wiarygodnej wyceny jest zgromadzenie odpowiedniej liczby informacji, odnoszących się do przedmiotu wyceny. Wymaga to zabrania oraz przeanalizowania danych źródłowych o zróżnicowanym charakterze oraz stopniu szczegółowości, które odnoszą się do finansowych, marketingowych, technicznych i technologicznych oraz organizacyjnych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Podstawowym źródłem informacji podczas wyceny przedsiębiorstwa jest rachunkowość. Tak więc niezbędne dane pochodzą ze sprawozdawczości finansowej i rzeczowej przedsiębiorstwa, jak również z dokumentów planistycznych, dokumentacji techniczno-technologicznej, organizacyjnej, bądź z baz danych o charakterze makroekonomicznym (np. informacje dotyczące ogólnej koniunktury w branży, w której funkcjonuje przedsiębiorstwo, oraz w branżach z nią powiązanych).
Podstawowy podział sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa, które są niezbędne do analizy i wyceny przedsiębiorstwa wygląda następująco:
ze względu na charakter i źródło danych:
finansowe
rzeczowe
ze względu na miejsce dokumentowania
ewidencyjne
pozaewidencyjne
ze względu na dostępność
publikowane
niepublikowane
ze względu na stopień przetworzenia
pierwotne
wtórne
ze względu na treść i odbiorcy
zewnętrzne
wewnętrzne
ze względu na ciągłość (powtarzalność)
okresowe
sporadyczne
ze względu na stopień uogólnienia
syntetyczne (podstawowe)
analityczne (uzupełniające)
ze względu na powszechność
obligatoryjne
fakultatywne.
Podstawowe, najważniejsze dane liczbowe, dotyczące majątku i finansów przedsiębiorstw, można znaleźć w sprawozdaniach finansowych. Są to sprawozdania
o charakterze obligatoryjnym, stanowiące podstawowe źródła informacji, niezbędne do prawidłowego prowadzenia wyceny przedsiębiorstwa. Wymagania dotyczące sporządzania w ustalonych terminach oraz według określonych wzorów i zasad sprawozdań finansowych są określone w ustawie o rachunkowości. Do podstawowych sprawozdań finansowych zalicza się:
wprowadzenie do sprawozdania finansowego,
bilans (sprawozdanie o majątku przedsiębiorstwa),
rachunek zysków i strat (sprawozdanie o wyniku finansowym przedsiębiorstwa – rachunek wyników),
rachunek przepływów pieniężnych (wpływy i wydatki środków pieniężnych),
zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym,
dodatkowe informacje i objaśnienia (dane uzupełniające do sprawozdań finansowych).
Bilans przedsiębiorstwa obrazuje stan i strukturę posiadanych przez przedsiębiorstwo aktywów (majątek przedsiębiorstwa), oraz wskazuje na źródła ich finansowania – pasywa (kapitał przedsiębiorstwa). Ma on charakter statyczny - odzwierciedla stan majątku na dany moment i jest sporządzany na podstawie aktualnych w dniu jego sporządzenia danych z systemu księgowego firmy. Po stronie aktywów (w standardowym zapisie po lewej stronie) bilans zawiera aktywa trwałe (składniki rzeczowe, składniki finansowe, składniki niematerialne) i aktywa bieżące, zaś po stronie pasywów (ujętych po prawej stronie zapisu) zobowiązania bieżące, zobowiązania długoterminowe oraz kapitały własne. Bilans przedsiębiorstwa musi być zrównoważony, tj. sumy aktywów i pasywów muszą być sobie zawsze równe co jest podstawową cechą bilansu i nazywane jest "'równowagą bilansową.
Z reguły bilans tworzony jest na koniec danego roku obrachunkowego i właśnie dla tego konkretnego dnia ustalane są wszystkie pozycje bilansowe (jest to tzw. moment bilansowy). Ważną cechą informacji zawartych w bilansie przedsiębiorstwa jest ich kompletność oraz pełne udokumentowanie.5
Bilans pozwala więc na analizę oraz ocenę:
wielkości majątku,
struktury majątku,
wielkości źródeł finansowania,
struktury źródeł finansowania,
kierunków wykorzystania źródeł finansowania,
bezpieczeństwa finansowego.
Rachunek zysków i strat pokazuje dokonania jednostki w danym okresie. Zawiera istotną informację o rentowności jednostki. Jego istota polega na przeciwstawieniu przychodom ( i zyskom nadzwyczajnym) z różnych rodzajów działalności współmiernych do nich kosztów (i strat nadzwyczajnych), uzyskując w efekcie wynik finansowy (zysk lub stratę) brutto, który skorygowany o obowiązkowe zmniejszenia wyniku brutto (np. podatek dochodowy) pozwala na uzyskanie kwoty wyniku netto za dany okres.6
Rachunek zysków i strat umożliwia zatem ocenę:
poziomu kosztów,
struktury kosztów,
poziomu przychodów,
struktury przychodów,
wielkości wyniku finansowego,
elementów kształtujących wynik finansowy,
struktury wyniku finansowego,
wielkości obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego.
Rachunek przepływów pieniężnych nazywany jest także sprawozdaniem z przepływów pieniężnych lub (od nazwy angielskiej) cash flow. Jest analitycznym rozwinięciem przedstawionych w bilansie informacji o zmianie stanu środków pieniężnych dokonywanej w okresie sprawozdawczym. Celem sporządzenia tego elementu sprawozdania finansowego jest uzyskanie podstawy oceny możliwości jednostki gospodarczej do generowania środków pieniężnych oraz potrzeb w zakresie ich wykorzystania. Sporządzać go muszą jednostki podlegające obowiązkowemu badaniu rocznego sprawozdania finansowego.
Rachunek przepływów pieniężnych powinien umożliwiać przede wszystkim uzyskanie informacji na temat: stopnia płynności finansowej, wyniku finansowego, wpływów operacyjnych, wydatków operacyjnych, przepływów pieniężnych z działalności inwestycyjnej (finansowej), wpływów z działalności inwestycyjnej (finansowej), wydatków
z działalności inwestycyjnej (finansowej) oraz ostatecznej wielkości nadwyżki środków pieniężnych, a więc dotyczy wypłacalności firmy. Dzięki tym informacjom, możliwa jest więc ocena:
obszarów generujących nadwyżkę pieniężną,
roli poszczególnych rodzajów działalności w generowaniu nadwyżki pieniężnej (niedoboru pieniężnego),
źródeł wpływów,
kierunku wydatków.
Informacja dodatkowa, jako jeden z pięciu elementów sprawozdania finansowego - prawidłowo sporządzona dostarcza pogłębionych informacji o bilansie, rachunku zysków
i strat a także rachunku przepływów pieniężnych. Powinna zawierać istotne dane oraz objaśnienia, które są niezbędne do rzetelnego i jasnego przedstawiania sytuacji majątkowej
i finansowej oraz wyniku finansowego w sprawozdaniu finansowym. Daje zatem możliwość pogłębionej oceny na temat majątku firmy, źródeł jego finansowania oraz przychodów.
Uzyskane informacje z wyżej wymienionych sprawozdań finansowych, dostarczane przez rachunkowość finansową tworzą bazę do wyceny przedsiębiorstw. Informacje te muszą być rzetelne i wiarygodne, co dodatkowo zostaje potwierdzone, gdy sprawozdanie badane jest przez biegłego rewidenta.
Dokładniejszych, bardziej szczegółowych informacji o ekonomicznej treści poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych dostarcza syntetyczna i analityczna ewidencja księgowa oraz dokumentacja źródłowa. Dokumentacja ta obejmuje przede wszystkim:
dokumentację techniczno-ekonomiczną, przedstawiająca opisy i dane liczbowe o stopniu fizycznego i ekonomicznego zużycia składników majątku przedsiębiorstwa,
tabele amortyzacyjne środków trwałych,
księgi i kartoteki inwentarzowe majątku przedsiębiorstwa,
wykazy składników majątkowych wydzierżawionych innym podmiotom lub dzierżawionych (w tym także na podstawie umowy leasingu),
oświadczenia podatkowe, sprawozdania i wnioski pokontrolne, wyniki inwentaryzacji,
informacje dotyczące otoczenia przedsiębiorstwa (wyniki analizy rynku, konkurencji, powiązań kooperacyjnych itp.),
dane makroekonomiczne zestawione w różnych przekrojach organizacyjno-przestrzennych i czasowych.
Informacje dostarczane z rachunkowości powinny być poddane selekcji i weryfikacji, aby możliwe było uzyskanie przydatnego zbioru informacji. Podczas analizy oraz dostosowywania informacji źródłowych do potrzeb wyceny przedsiębiorstwa, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na:
dokładną weryfikację bilansu, rachunku zysków i strat oraz ksiąg rachunkowych przedsiębiorstwa przez biegłego rewidenta,
interpretację wyników przeprowadzonych weryfikacji,
inwentaryzację składników materialnych majątku przedsiębiorstwa,
określenie rodzaju i wartości składników o charakterze niematerialnym i finansowym,
oszacowanie stanu rzeczywistego zużycia fizycznego i ekonomicznego majątku przedsiębiorstwa w drodze jego oględzin,
skorygowanie wartości ewidencyjnej środków trwałych z wykorzystaniem wskaźników wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych, podawanych do wiadomości przez GUS, według stanu na dzień możliwie najbliższy dacie wyceny.
Zgromadzenie oraz dostarczenie podstawowych materiałów źródłowych w postaci sprawozdań finansowych czy rzeczowych (dokumentacja organizacyjna, techniczno – ruchowa, handlowa, prawna), niezbędnych w procesie wyceny przedsiębiorstwa, jest czynnością prostą i szybką w realizacji. Jednakże zweryfikowanie i urealnienie informacji zawartych w tych materiałach wymaga wiele trudu i pracochłonności. Pomocna staje się wtedy ewidencja pozabilansowa. Do materiałów pozaewidencyjnych zaliczyć możemy:
dokumenty planistyczne - plany działalności gospodarczej, plany rozwoju i plany inwestycyjne, business plany
protokoły kontroli, narad, konferencji - raporty, sprawozdania, opinie biegłych rewidentów
i rzeczoznawców, wyniki bezpośrednich oględzin majątku
wyniki dotychczasowych analiz - opracowania firm konsultingowych, publikacje i raporty zrzeszeń, izb przemysłowo-handlowych, jednostek naukowo-badawczych, banków, urzędów skarbowych itp.
inne - publikacje statystyczne, akty normatywne, biuletyny informacyjne, rejestry handlowe, specjalistyczne wydawnictwa książkowe i czasopisma, raporty wywiadowni gospodarczych.
Wycena przedsiębiorstwa, mówiąc najprościej, to określenie i podanie jego wartości wyrażonej w przyjętych jednostkach pieniężnych za pomocą ustalonych ocen, reguł i analiz. Wycena wartości firmy obejmuje zarówno czynniki materialne, jak też niematerialne, zestawione w dynamiczny i efektywny model biznesowy, który można poddać wycenie.
Punktem wyjścia do wyceny wartości przedsiębiorstwa jest wnikliwa analiza stanu obecnego. Dalsze działania prowadzą do określenia jego wartości przy założeniu różnych scenariuszy rozwoju sytuacji ekonomicznej. Wybór odpowiedniej metody wyceny wartości udziałów w spółce lub dowolnego podmiotu gospodarczego uzależniony jest od sytuacji ekonomicznej, tj. pozycji na rynku, stanu majątkowo-finansowego czy też zdolności do generowania dochodów.
Wycena przedsiębiorstwa, które nie znajduje się w obrocie giełdowym jest zadaniem niezwykle trudnym i opiera się głównie na danych księgowych. Wszyscy zajmujący się wyceną przedsiębiorstwa muszą akceptować pewne fundamentalne zasady. Zajmują się nią wyspecjalizowani eksperci, analitycy i rzeczoznawcy na podstawie danych dostarczonych z rachunkowości, a więc informacji ze sprawozdań finansowych, które muszą być rzetelne i zweryfikowane.
D. Zarzecki, Metody wyceny przedsiębiorstw; Wydawnictwo FRR, 2006.
E. Śnieżek, Wprowadzenie do rachunkowości; 2003.
J. Kisielnicki, Wycena firmy, Encyklopedia biznesu, tom II; Wydawnictwo Fundacja Innowacja, Warszawa, 1995.
P. J. Szczepankowski, Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstw; Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
http://biznes.onet.pl/jakie-sa-metody-wyceny-firmy
www.mfiles.pl
www.wikipedia.org
Piotr J. Szczepankowski, Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstw; Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012 .↩
D. Zarzecki, Metody wyceny przedsiębiorstw; wyd. FRR.↩
J. Kisielnicki, Wycena firmy, Encyklopedia biznesu, tom II; Wydawnictwo Fundacja Innowacja, Warszawa, 1995.↩
http://biznes.onet.pl/jakie-sa-metody-wyceny-firmy↩
www.mfiles.pl↩
E. Śnieżek, Wprowadzenie do rachunkowości; 2003.↩