ZAGADNIENIA DO EGZAMINU Z JĘZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO

ZAGADNIENIA DO EGZAMINU Z JĘZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO

1. Główne kierunki współczesnego językoznawstwa

* fonetyka – dział językoznawstwa badający stronę dźwiękową języka (głoski) i skupiający się na opisie ich właściwości fizycznych.

* fonologia – dział językoznawstwa badający strukturę systemu dźwiękowego, m.in. funkcje głosek, ich alternacje, czy ograniczenia związane z występowaniem w różnych kontekstach.

* językoznawstwo historyczne – opisuje i objaśnia rozwój języków oraz ich pochodzenie.

* morfologia – nauka o wewnętrznej budowie wyrazów

* pragmatyka – nauka o użyciu wyrazów w aktach komunikacji;

* semantyka – dziedzina językoznawstwa zajmująca się analizą treści wyrażeń językowych; jest to nauka o znaczeniu wyrazów, badająca w jakim zakresie i charakterze budowa formalna wyrazu określa jego znaczenie.

* składnia – nauka o budowie wypowiedzeń, określa sposób służący do łączenia wyrazów w zdania w całość gramatyczno-komunikatywną.

* stylistyka – nauka badająca style języka

* typologia języków – nauka badająca cechy gramatyczne.

2. Językoznawstwo jako nauka

Językoznawstwo (lingwistyka) – dział nauk humanistycznych badających istotę, budowę i rozwój języka. Specjalista w zakresie językoznawstwa to językoznawca lub lingwista. Wyróżnia się lingwistykę teoretyczną i stosowaną.

Językoznawstwo jako nauka: aby określic przedmiot nauki, trzeba podać jej:

*przedmiot materialny, czyli wycinek rzeczywistości;

*przedmiot formalny, czyli określić z jakiego punktu widzenia ten przedmiot materialny będzie rozpatrywany;

*cel, metodę.

Językoznawstwo ogólne to nauka o uniwersalnych regułach budowy i struktury języków świata, badająca też funkcje języka. Językoznawstwo ogólne pojawiło się w związku z potrzebą opisów języków obcych.

3. Kiedy i w jaki sposób językoznawstwo stało się nauką?

Językoznawstwo było wcześniej częścią: filologii, filozofii, teologii, logiki... ale pod koniec XIX wieku ‘odłączyło’ się i stało się samodzielną nauką. W XIX wieku językoznawstwo staje się

odrębną nauką, nie filozofią języka, retoryką itd.

4. Jakie zadania stawia sobie językoznawstwo ogólne?

De Saussure wyznaczył najważniejsze zadania językoznawstwa: Zbadanie sił działających w sposób stały i powszechny we wszystkich językach i wydobycie praw ogólnych, do których można by sprowadzić wszystkie zjawiska występujące w ich historii.

Zadania językoznawstwa: Zbadanie i wydobycie praw ogólnych występujących we wszystkich językach. Przedmiot badań: uniwersalny, abstrakcyjny „system” języka.

Cel badań lingwistycznych:

Paradygmat historyczno-porównawczy:

Neohumboldtyzm

Paradygmat strukturalistyczny:

Generatywizm (Noam Avram Chomsky)

Kognitywizm

Komunikatywizm

5. Czym zajmuje się etnolingwistyka, socjolingwistyka i psycholingwistyka?

Etnolingwistyka jest to dziedzina badań lingwistycznych, której przedmiotem są wzajemne związki między językami, myśleniem, zachowaniem się człowieka i rzeczywistością, to znaczy między formalną strukturą języka panującą powszechnie a resztą kultury społeczności posługującej się danym językiem. Nauka ta przede wszystkim bada zależności między danym typem kultury a określonymi typami języka, którymi mówią nosiciele tejże kultury.

Socjolingwistyka - dział językoznawstwa, który bada społeczne znaczenie (wariantów) systemu językowego oraz użycia języka. Zajmuje się także związkami między faktami językowymi a społecznymi. Bierze pod uwagę kontekst, w jakim zachodzą akty komunikacji. Ujmuje wszystkie czynniki aktu komunikacyjnego. Bada związki zachodzące między użyciem języka a strukturami społecznymi, w których funkcjonują użytkownicy języka. Język jest zróżnicowany, a w socjolingwistyce bierze się pod uwagę, w jaki sposób splatają się fakty językowe i społeczne. Przedmiot badań socjolingwistycznych da się wyrazić za pomocą formuły: "kto, do kogo, w jakiej sytuacji i w jakim celu mówi." Każdy z tych czynników może wpływać na kształt wypowiedzi. Choć nazwa dyscypliny powstała w latach 50. XX w., to badania przypisywane socjolingwistyce były punktem zainteresowania innych dziedzin nauki.

Psycholingwistyka lub psychologia języka – dziedzina nauki na pograniczu psychologii i językoznawstwa zajmująca się psychologicznymi podstawami funkcjonowania języka, tzn. tym, jak język jest przyswajany, przetwarzany oraz wykorzystywany przez ludzki umysł.

W psycholingwistyce wykorzystywane bywają na przykład testy asocjacyjne, podczas których badane osoby mają podać np. pierwsze skojarzenie z jakimś słowem albo spółgłoskę najbardziej ich zdaniem podobną do innej podanej przez prowadzącego test. Dzięki nim potwierdzono m.in. tabelę spółgłosek. W tym aspekcie psycholingwistyka przenika się wzajemnie z socjolingwistyką. Oprócz tego psycholingwiści sięgają po badania paralingwistyczne oraz prelingwistyczne.

Z zainteresowania psycholingwistów procesami odbywającymi się w mózgu podczas używania języka wyłoniła się neurolingwistyka, zaś z badań nad procesami uczenia się języka korzysta m.in. glottodydaktyka i metodyka nauki języków obcych.

Początki psycholingwistyki są datowane na rok 1953. Odbyła się wówczas konferencja w Bloomingham, w której uczestniczyli językoznawcy, etnografowie oraz psychologowie. Jej owocem była zbiorowa praca Psycholinguistics.

6. Czym zajmuje się językoznawstwo wewnętrzne i zewnętrzne?

Językoznawstwo wewnętrzne zajmuje się badaniem samego języka bez uwzględnienia związanych z nim zjawisk z innych nauk empirycznych, jest też często określane mianem czystego.

JĘZYKOZNAWSTWO ZEWNĘTRZNE – kategorie: psychologiczne, socjologiczne, historyczne, archeologiczne, antropologiczne; Ważnymi elementami w języku są jego związki z historią ludzi posługujących się danym językiem. Wielki wpływ na kształt systemu miała polityka, związek z instytucjami (Kościołem, szkołą itp.), co miało również znaczenie podczas kształtowania się języka literackiego, który dążył do oderwania się od języka potocznego. Językoznawstwo zewnętrzne zajmuje się grupowaniem i wyjaśnianiem powyższych zjawisk, natomiast dla wewnętrznego ważny jest język jako system ('wewnętrzne jest to wszystko, co w jakimkolwiek stopniu zmienia system').

7. Czym zajmuje się językoznawstwo synchroniczne i diachroniczne?

8. Proszę podać definicję języka i zaznaczyć, czyja ona jest.

Ludwig Wittgenstein, Traktat logiczno-filozoficzny: Język to ogół zdań.

Ferdynand de Saussure: język jest systemem znaków i konwencji przyjętych przez grupę społeczną;

Sapir: język to międzyludzki system komunikowania pragnień. Jest nie instynktowny.

Bloomfield: język to zbiór indywidualnych, opanowanych nawyków mownych.

9. Jakie są cechy definicyjne języka?

Cechy definicyjne języka naturalnego:

*foniczność (systemy wtórne – alfabety);

*arbitralność (konwencjonalność);

*dwustopniowość (znaki zbudowane z diak rytów);

*dwuklasowość

*produktywność

*tekstotwórczość

*uniwersalność

*polisemiczność

*abstrakcyjność;

Cechy języka (ze slajdu):

10. Wymień cechy znaku językowego

Cechy znaku językowego według Ferdynanda de Saussure'a:

Wśród znaków językowych wyróżnia się znaki proste (morfemy) i znaki złożone (wyrazy, grupy składniowe, zdania, teksty).

11. Znaki a diakryty

Diakryt: niepodzielna część znaku która sama nic nie znaczy, ale zajmuje określone miejsce w znaku odróżniając go od innych znaków (funkcja dystynktywna) lub odróżniając znak od tego co znakiem nie jest (funkcja konstytutywna)

Każdy tekst jest układem nie tylko znaków ale też diakrytów

12. Miejsce znaku językowego wśród innych znaków (systemów znaków)

Znak językowy jest tylko jednym z rodzajów znaków występujących w przyrodzie. Pośród wszystkich znaków występujących w przyrodzie znaki językowe różnią sie od innych znaków tym, że są one sygnałami semantycznymi, arbitralnymi, dwuklasowymi i zarazem fonemowymi. Jako sygnały odróżniają się od symptomów, jako sygnały semantyczne od niesemantycznych apeli, jako sygnały arbitralne od motywowanych obrazów i jako sygnały dwuklasowe od sygnałów jednoklasowych. W procesie komunikacji ludzkiej nie występują jednak tylko znaki językowe, lecz także wszystkie inne dotychczas wyróżnione znaki, to jest zarówno symptomy jak i apele, obrazy i sygnały jednoklasowe.

13. Jaka jest różnica między systemami znaków jednoklasowych i dwuklasowych? Podaj przykłady

* znaki jednoklasowe – znaki proste, ich liczba jest ograniczona, służą do przekazywania informacji tu i teraz, w określonym czasie i miejscu, np. znaki drogowe;

*znaki dwuklasowe – klasa znaków prostych i złożonych, liczba nieograniczona, służą do przekazywania informacji w czasie i przestrzeni, np. język; (bezfonemowe- taniec, fonemowe- język).

14. Bilateralna koncepcja znaku językowego. Kto jest jej twórcą?

Bilateralna koncepcja znaku – znak tworzy element oznaczony oraz relacje między nimi. Znak językowy jest połączeniem pojęcia i obrazu akustycznego. Twórca: Ferdynand de Saussure.

Bilateralna koncepcja znaku językowego - znak tworzy element znaczący, element oznaczany oraz relacja między nimi.

*Św. Augustyn: znak składa się z formy (signans) oraz z treści (signatum).

*Ferdynand de Saussure: znak łączy nie rzecz i nazwę, lecz pojęcie i obraz akustyczny (możemy przecież mówić w myślach). Te dwa czynniki są „natury psychicznej"; są połączone w naszym mózgu więzią asocjacji. Znak językowy ma więc charakter dwudzielny (bilateralny). Znak jest ważny ze względu na to, do czego odsyła wyobraźnię. Znak językowy jest połączeniem pojęcia i obrazu akustycznego. Tak rozumiany znak jest „bytem psychicznym o dwóch obliczach.

-Pojęcie - signifie (element oznaczany)

-Obraz akustyczny - signifiant (element oznaczający)

15. Triadyczna koncepcja znaku językowego. Kto jest jej twórcą?

Triadyczna koncepcja Charlesa Peirce’a:

*Znak jest relacja triadyczną. jest to całość składająca się z trzech elementów („znak składa się ze znaku, jego przedmiotu i znaczenia"):

- materialnego nośnika znaczenia, który pełni funkcję reprezentowania (wyrażenie językowe; napis; każdy materialny nośnik znaczeń). Jest to znak w węższym znaczeniu.

- przedmiotu znaku; znak zastępuje jakiś przedmiot „dla kogoś lub dla czegoś". Przedmiot zachowuje pełną autonomię wobec znaku - istnieje również wtedy, kiedy żaden znak się do niego nie odnosi.

- znaczenia, które jest „logicznym interpretantem znaku". Interpretacja nie dopuszcza dowolności. Interpretantem znaku jest ogólne znaczenie trwale związane z danym znakiem. Związek znaku z przedmiotem następuje dzięki znaczeniu. Znak, na który znak daje się przełożyć. Znaczenie jest ukryte w znaku. Jest ono intersubiektywne i ponadindywidualne.

16. Na czym polega dwuklasowość znaków językowych?

* jednoklasowość – dwuklasowość (słownik+gramatyka)

Dwuklasowość znaków językowych polega na tym, że z ograniczonej liczby znaków prostych (jednoklasowych) można utworzyć nieograniczoną liczbę znaków dwuklasowych (złożonych).

17. Na czym polega dwustopniowość znaków językowych?

Jednostopniowość – dwustopniowość (znaki językowe obdarzone znaczeniem zbudowane są z elementów mniejszych nic nie znaczących, tzw. diakrytów, których liczba jest stosunkowo niewielka – do kilkudziesięciu – diakrytami są fonemy, najmniejsze linearne jednostki foniczne, których różne kombinacje tworzą znaki, czyli ciągi znaczące) - przejaw ekonomiczności; zalążki dwustopniowości w śpiewie ptaków, w systemach sztucznych, np. sygnalizacja flagowa-  kolor jako diakryt – dopiero kombinacje kolorów są znaczące

          Por. Z diakrytów [r], [k], [a]  utworzone są  znaki: rak, kra, arka, kara

18. Konwencjonalny lub naturalny charakter znaku językowego – w jaki spór filozoficzny wpisuje się ta dyskusja?

*konwencjonalny charakter znaku językowego – to konwencja decyduje jak używamy wyrazów, to konwencja przyjęta między ludźmi. Brak zależności między znakiem a rzeczywistością. Konwencjonalne pochodzenie znaków językowych to teoria thesei (Demokryt z Abdery);

*naturalny charakter znaku językowego – znaki wywodzą się i pochodzą z przyrody. Pochodzenie znaku jest naturalne. Powiązanie znaku i przedmiotu znaczonego. Jest to teoria physei (Heraklit z Efezu).

Od starożytnej Grecji jest spór o to, czy znak jest konwencjonalny, czy naturalny.

19. proszę omówić trójkąt Odgena-Richardsa

Trójkąt Odgena-Richardsa zawiera:

-pojęcie – znaczenie (typ myśli),

- przedmiot,

- znak (wyraz);

Nie istnieje bezpośredni związek między dźwiękiem, a obiektem w rzeczywistości. Do identyfikacji obiektu niezbędne jest pojęcie.

pojęcie (znaczenie) znak (wyraz) (przedmiot)

20. Co to są stosunki paradygmatyczne i stosunki stygmatyczne?

Stosunek paradygmatyczny – relacje powstają pionowo, jest to podstawianie

Stosunek stygmatyczny – zachowujemy strukturę podstawową, którą rozbudowujemy (rozbudowa pozioma). Są to znaki łączliwości.

21. Jakie są cechy systemu językowego?

Cechy systemu językowego:

- generuje teksty;

- tworzy nazwy, teksty; każda nazwa i tekst to już wypowiedź, która składa się z abstraktów;

- z systemu językowego powstaje wypowiedź.

22. Proszę scharakteryzować pojęcie aktu mowy

Akt mowy – wypowiedzenie skierowane przez nadawcę do odbiorcy, którego celem jest przekazanie komunikatu za pomocą systemu znaków językowych. Akt mowy dzieli się na dwie fazy: mówienie i zrozumienie słów osoby mówiącej.

23. Typy aktów mowy wg Searle’a

John Searle wyróżnił akty bezpośrednie (intencja mówiącego odczytywana jest niezależnie od sytuacji, np. podaj mi szklankę wody) oraz akty pośrednie (tekst aktu należy odczytywać kontekstowo, w różnych sytuacjach może mieć różne znaczenie, np. okrzyk Och może być w zależności od związanych z jego wypowiedzeniem okoliczności związany z radością, bólem lub strachem.

Badaniem problemu właściwego rozumienia aktów pośrednich, jak również teksów, których nie należy odczytywać wprost (aluzje, ironia), zajmuje się lingwistyka tekstu.

Według Searle’a można wyróżnić pięć typów aktów mowy:

*asercje – ich celem jest przedstawienie sądów, np. wątpienie, podziw, przeczenie itp. (Przykłady: Nie sądzę, abyś tak wiele zarabiał. Bardzo mi się podoba to mieszkanie.)

*akty dyrektywne – ich celem jest wywarcie nacisku na odbiorcę i wpłynięcie na jego zachowanie, np. rozkazy, prośby, pytania. (Przykłady: Natychmiast przyjdź do domu! Proszę Państwa o zapięcie pasów).

*akty komisywne – ich celem jest podjęcie działania albo zobowiązanie, np. obietnice (Przykłady: Będę codziennie zmywać naczynia. Obiecuję więcej nie krzyczeć).

*akty ekspresywne – ich celem jest wyrażenie własnych stanów emocjonalnych, postaw np. gratulacje, kondolencje. (Przykłady: Och, tak bardzo mi przykro. To cudownie!)

*akty deklaratywne – ich celem jest stworzenie nowego stanu rzeczy. (Przykłady: Nadaję ci imię Tomasz).

24. Co to są warunki fortunności aktu mowy i jaka jest ich rola?

Warunki fortunności to takie warunki, gdzie zdanie można ocenić jedynie pod względem skuteczności (fortunności), a nie prawdziwości.

Aby akt illokucyjny (wypowiedzenie w tym sensie, że jego użycie stanowi samo w sobie jakiś akt, np. obietnicę, rozkaz, pytanie, twierdzenie, udzielenie ślubu, chrztu) mógł być dokonany, muszą zostać spełnione określone warunki, które Austin nazwał warunkami:

*musi istnieć konwencjonalna procedura, jak np. ceremonia dawania ślubu w kościele czy urzędzie stanu cywilnego; procedura określa dokładnie okoliczności i kompetencje osób biorących udział w danym akcie;

*procedura musi być przeprowadzona poprawnie i całkowicie;

*często procedurze takiej muszą towarzyszyć określone myśli, uczucia i intencje osób biorących w niej udział.

Bardziej rozpowszechnione jest sformułowanie tych warunków w ujęciu J. R. Searle'a, który kontynuuje i rozwija teorię Austina. Wyróżnił on następujące warunki fortunności:

*znaczenie propozycjonalne wypowiedzenia, tj. jego treść musi wynikać ze struktury syntaktycznej i składu leksykalnego;

*warunki wstępne: osoba dokonująca aktu musi mieć prawo do tego, a samemu aktowi muszą towarzyszyć określone okoliczności;

*warunek szczerości: osoba dokonująca aktu, musi robić to szczerze, np. obietnica zachodzi, jeżeli osoba obiecująca ma zamiar jej dotrzymać;

*warunek istotności: osoba dokonująca aktu musi mieć intencję poinformowania słuchającego lub słuchających o sile illokucyjnej swojego wypowiedzenia.

25. Na czym polega siła illokucyjna wypowiedzi?

Illokucja to intencjonalność wypowiedzi, obecna np. w obietnicach, ostrzeżeniach, prośbach.

Siła illokucyjna to intencja w podmiocie mówiącym, który za pomocą

wypowiadanych słów chce coś zrobić.

Austin wyraźnie odróżniał siłę illokucyjną wypowiedzenia od jego perlokucyjnego skutku. Siła illokucyjna wiąże się z intencją mówiącego i decyduje o tym, czy wypowiedzenie ma charakter twierdzenia, obietnicy, prośby, pytania itp. To samo zdanie w różnych okolicznościach może mieć różną siłę illokucyjną, np. zdanie Pojedziesz na wieś może w odpowiednich okolicznościach mieć charakter obietnicy, w innych groźby, jeszcze w innych rozkazu i in.

26. Na czym polega efekt prelokucyjny wypowiedzi?

Skutek (efekt) perlokucyjny to wpływ, jaki wypowiedzenie wywiera na przekonania, postawę czy zachowanie odbiorcy.

Prelokucja to dodatkowe, wtórne oddziaływanie na odbiorcę, obecne wtedy, gdy wypowiedź wywołuje u odbiorcy jakiś efekt (reakcja emocjonalna, wykonanie pewnej czynności).

27. Co to jest zdanie performatywne? Proszę podać przykłady

Wypowiedzi performatywne, inaczej performatywy, to szczególny rodzaj zdań. John Langshaw Austin rozważając zagadnienie zdań, dla których nie da się ustalić prawdziwości (np. zdania etyczne) wyróżnia nową kategorię takich zdań, tak zwane wypowiedzi lub zdania performatywne (na przykład: "tak" podczas zaślubin, "mianuję cię porucznikiem", itd.), które w sposób bezpośredni są czynami, stwarzającymi realne skutki.

28. Funkcja sprawcza języka i jej związek z mocą illokucyjną wypowiedzi

*Funkcja sprawcza (performatywna) - polega na dokonywaniu zmian w stanie rzeczy za pomocą słowa np. w sądzie: "został skazany na dożywocie"

*Siła illokucyjna wiąże się z intencją mówiącego i decyduje o tym, czy wypowiedzenie ma charakter twierdzenia, obietnicy, prośby, pytania itp.

29. Funkcje języka i wypowiedzi

1.Funkcja komunikatywna- zdolność języka do przekazywania informacji, wymiany myśli między nadawcą a odbiorcą. Występuje ona w kilku odmianach będących elementami aktu mowy Jacobsona:

Akt mowy:

rzeczywistość
komunikat
nadawca -------------------- odbiorca
kontakt
kod

Każdemu z elementów schematu odpowiada jakaś funkcja:
informatywna
poetycka
ekspresywna --------------------- impresywna
fatyczna
metajęzykowa

Wyjaśnienie poszczególnych funkcji języka:

a)funkcja ekspresywna(emotywna)- dominuje w tekstach nastawionych na wyrażanie uczuć nadawcy wypowiedzi np.: list, „źle się czuję”. Traktowana jest także jako funkcja prezentacyjna, czyli informująca o płci, pochodzeniu, wieku nadawcy np.: „tymi rencami to wzionem”
b) funkcja informatywna(poznawcza)- dominuje w tekstach nastawionych do przekazywania informacji o faktach i wydarzeniach, które wzbogacają naszą wiedzę czy utrwalają obraz otaczającego nas świata np.: wywiad, artykuł publicystyczno-naukowy, komunikat urzędowy, podręcznik
c)funkcja poetycka(estetyczna)-dominuje w tekstach nastawionych na formę estetyczną przekazu, rolą tej funkcji jest przedstawienie tekstu w sposób oryginalny, unikatowy. Występuje głównie w utworach lirycznych, literaturze pięknej, aforyzmach, sentencjach. Wykorzystuje środki artystycznego przekazu, celową eliptyczność, metonimię itp.
d)funkcja fatyczna- dominuje w tekstach służących do nawiązania kontaktu, podtrzynamia go, czy też do zasygnalizowania jego zakończenia. Nadawca tekstu o niczym nie informuje, ani do niczego nie nakłania. Występuje w rozmowach potocznych lub rozmowach przez telefon. np.: „Cześć”, „Do zobaczenia”, „Halo!”
e)funkcja metajęzykowa- dominuje w tekstach służących do wyjaśnienia sensu kodu, którym jest nazwa przyporządkowana jakiejś rzeczy lub zjawisku. Występuje w tekstach lingwistycznych, pracach językoznawczych, w zdaniu np.: „Kupiłem książkę”
f)funkcja impresywna- wyraża się świadomym dążeniem nadawcy do kształtowania określonych postaw i zachowań odbiorcy za pomocą m.in.: nakazów, zakazów komend, poleceń, próśb. Często tekst występuje w formie wołacza. Funkcja ta dominuje we wszelkiego rodzaju ustawach, zarządzeniach, regulaminach, reklamach, podaniach, a także w zdaniach np.: „Podejdź do tablicy.”, „Stój!”
2. Funkcja stanowiąca- polega na zmianie czegoś w rzeczywistości pozajęzykowej, społecznej, prawnej, faktycznej. Dostrzec ją możemy w ustawach, aktach prawnych lub np.: gdy nauczyciel powiadamia ucznia o przyznanej mu nagrodzie.
3. Funkcja magiczna- magia słów, oddziałujących na rzeczywistość, w którą wierzy mówca lub odbiorca. Funkcję tę dostrzegamy w zaklęciach, przekleństwach, eufemizmach, różnego rodzaju czarach, modlitwach, w baśniach itp.
UWAGA! Nie ma tekstów, które pełniłyby tylko jedną funkcję.

30. Reguły pragmatyczne Grice’a i Leecha

Pragmatyzm - system filozoficzny, którego podstawowym elementem jest pragmatyczna teoria prawdy, uzależniająca prawdziwość tez od praktycznych skutków, przyjmująca praktyczność za kryterium prawdy. Pragmatyzm przyjmuje wynikające z przyjmowania tez skutki i ich użyteczność za kryterium prawdy. Potocznie pragmatyzmem nazywana jest także postawa, polegająca na realistycznej ocenie rzeczywistości, liczeniu się z konkretnymi możliwościami i podejmowaniu działań, które gwarantują skuteczność.

W teorii implikatur konwersacyjnych Paula Grice'a reguły konwersacyjne (nazywane też maksymami konwersacyjnymi lub zasadami konwersacyjnymi) to zbiór praw regulujących komunikację językową. Ostentacyjne naruszenie przez nadawcę reguły konwersacyjnej może być albo świadectwem nieporozumienia (np. tego, że jeden z uczestników komunikacji nie słyszy czy nie rozumie drugiego albo że jest z jakichś powodów niezdolny do komunikacji językowej, np. chory psychicznie), albo też sygnałem wystąpienia (o ile nic nie wskazuje na to, że nadawca nie przestrzega Zasady Współpracy) implikatury konwersacyjnej.

Językoznawcza teoria uprzejmości. Geoffrey Leech (1983) zaproponował uznanie „zasady grzeczności" (politness principle), za element zasad prowadzenia konwersacji wprowadzonych do literatury pragmatycznej przez Gricea. Zasada ta miałby pełnić rolę jednego z powszechnie uznanych regulatorów interakcji językowej i może być według Leecha rozłożona na bardziej szczegółowe zasady, np. „taktu" „szczodrości" „skromności" „zgodności" itp. Warto zwrócić uwagę, że zasady te można rozpatrywać jako wskazówki sugerujące minimalizację odwoływania się do przymusu czy gróźb oraz ograniczanie manifestowania przewagi przez silniejszego partnera w konwersacji, a szerzej - w stosunkach międzyludzkich.

31. Na czym polega struktura predykatowo – argumentowa zdania?

Predykat- ośrodek znaczeniowy zdania; wyrażenie nazywające cechy, stany, relacje, czynności i działania.

Argument – wyrażenia nazywające w zdaniu osoby, przedmioty, zjawiska, zdarzenia; implikowane w określonej ilości przez predykat.

Struktura predykatowo-argumentowa (SPA) – szkielet utworzony przez predykat i przewidziane przez niego miejsca dla argumentów. Struktura predykatowi-argumentowa składa się ze składników argumentowych (referencyjnych, czyli odnoszących się do przedmiotów, o których jest mowa w zdaniu) i składnika predykatywnego (służącego do orzekania o argumentach).

Argumenty przedmiotowe – rzeczy i osoby.

Argumenty zdarzeniowe – same stanowią SPA.

Predykaty Wyższego rzędu – implikują ->1 argument zdarzeniowy.

32. Na czym polega analiza składnikowa znaczenia wyrazu? Jakie są jej słabe strony?

Analiza składnikowa (jako metoda semantyki strukturalnej):

Analiza składnikowa (=komponencjalna) to opis znaczenia jednostek leksykalnych za pomocą zbioru cech semantycznych (tzw. semów); znaczenie wyrazu przedstawia się jako zbiór cech charakterystycznych dla desygnatu nazwy, koniecznych i wystarczających dla odróżnienia go od reprezentantów innych klas obiektów.

Np. do pola leksykalnego wyrazu człowiek należą m.in. takie jednostki leksykalne, jak:

„mężczyzna” = [- abstrakcyjność; + żywotność, + osobowość, + męskość, +dojrzałość]

„kobieta”  = [- abstrakcyjność; + żywotność, + osobowość, - męskość, +dojrzałość]

„chłopiec” = [- abstrakcyjność; + żywotność, + osobowość, + męskość, - dojrzałość]

„dziewczynka” = [- abstrakcyjność; + żywotność, + osobowość, - męskość, - dojrzałość]

*Analiza składnikowa to metoda, która powstała 60 lat temu i dziś jest już przestarzała; metodzie tej stawia się zarzuty związane przede wszystkim z trudnościami, jakie tradycyjna analiza składnikowa napotyka w kwestii metodycznego wyodrębniania i leksykalizacji minimalnych cech semantycznych. Zarzuty te wynikają nie tylko z niedopracowania narzędzi metodologicznych, ale również z szerzej pojętych problemów opisu językoznawczego za pomocą metajęzyka oraz doboru kryteriów analizy.

33. Co to są uniwersalia językowe. Jak je wyróżniamy?

Uniwersalia językowe (ang. language universals) to cechy wspólne wszystkich (uniwersalia absolutne) lub zdecydowanej większości (tzw. uniwersalne tendencje) języków naturalnych.
We wszystkich językach wypowiedź składa się ze strumienia dźwięków wybranych z pewnego skończonego zakresu zdeterminowanego przez budowę narządów głosowych. Dźwięki te można sklasyfikować w skończony niewielki zbiór fonemów. Tworzą one we wszystkich językach sylaby.
Kolejnym uniwersalnym pojęciem jest morfem czyli najmniejsza jednostka znaczeniowa posiadająca jedną postać fonetyczną lub niewielką ilość postaci zależnych od kontekstu.
Uniwersalne jest też to, że kolejność morfemów odgrywa dużą rolę.

we wszystkich językach wyróżniamy następujące uniwersalia językowe:

- istnieją samogłoski i spółgłoski;

- z głosek tworzą się większe jednostki;

- istnieją rzeczowniki – określenia ludzi, rzeczy;

- istnieją czasowniki – określenia czynności;

- można zestawiać słowa ze sobą;

- można wyrazić, kto komu co zrobił;

- istnieją wypowiedzi zaprzeczone;

- można zadawać pytania;

- istnieje zależność strukturalna;

- istnieje „rekursja”(tzn. możliwość tworzenia ciągów nieskończonych).

34.Co to jest stereotyp językowy?

Stereotyp językowy – utrwalone na skutek powtarzania pewnych wyrażeń w stałych kontekstach, uogólniające przypisywanie jakichś właściwości wszystkim obiektom, do których odnosi się wyraz; stereotypy językowe są nieodłącznym elementem kultury danej społeczności.

35. Co to jest redundancja w języku?

Redundancja (łac. redundantia – powódź, nadmiar, zbytek), inaczej nadmiarowość w stosunku do tego, co konieczne lub zwykłe.

Zarówno mowa jak pismo zawierają nadmiarowe informacje. Człowiek jest dzięki temu w stanie zrozumieć częściowo zniszczone napisy oraz niewyraźną mowę. Dodatkowo nadmiarowość bywa stosowana do podkreślenia znaczenia. Niecelowa nadmiarowość, jak okres czasu czy miesiąc lipiec, jest uważana za niezręczność językową (zobacz też pleonazm, tautologia).

36. Czym różni się kompetencja językowa od kompetencji komunikacyjnej?

kompetencja komunikacyjna :

Kompetencja językowa wrodzona zdolność do generowania poprawnych zdań, parafrazowania ich i odróżniania prawidłowych i nieprawidłowych.

Kompetencja językowa - nieuświadomiona wiedza na temat budowania zdań gramatycznie poprawnych i sensownych. Wg Chomsky'ego kompetencja językowa to wiedza o abstrakcyjnych regułach językowych, które wyznaczają zarówno budowanie wypowiedzi jak i odbiór (rozumienie).
Chomsky w pojęciu kompetencji językowej zawarł 4 następujące idee:
*kreatywność (zdolność tworzenia nieskończonego zbioru zdań ze skończonego zbioru elementów językowych oraz umiejętność tworzenia nowych zdań spójnych z sytuacjami nowymi dla mówiącego),
*gramatyczność (ujawniająca się w procesie budowania zdań poprawność formalna - znajomości syntaktycznych reguł języka oraz poprawność znaczeniowa - znajomość leksyki i reguł łączenia wyrazów ze sobą),
*akceptabilność (zdolność rodzimego użytkownika języka do uznawania wypowiedzi za poprawną, tj. zgodną z obowiązującą normą),
*interioryzacja (proces nieuświadamianego opanowywania ojczystego języka).
Kompetencja komunikacyjna - wiedza na temat użycia języka w grupie społecznej. Jest to umiejętność zachowania się językowego:

- w różnych układach (zależnych od społecznej pozycji nadawcy i odbiorcy, rodzaju kontaktu: oficjalny - nieoficjalny, od trwałości kontaktu), które narzucają konieczność realizowania rozmaitych ról społecznych;
- w określonych sytuacjach użycia języka, wpływających na kształt i rodzaj wypowiedzi (liczba rozmówców, czas i miejsce rozmowy, temat rozmowy, kanał przekazu informacji, gatunek wypowiedzi); w zależności od celu wypowiedzi; w zależności od emocjonalnej, informacyjnej i modalnej funkcji wypowiedzi oraz od funkcji działania.

37. Co to znaczy funkcjonalna perspektywa zdania? Z jaką szkołą językoznawczą i jakim jej przedstawicielem łączy się to zagadnienie?

Funkcjonalna perspektywa zdania polega na remacie (orzeczenie psychologiczne), które daje informacja o pewnych cechach przypisanych danemu przedmiotowi. Służyły określaniu, które elementy systemu mogą pełnić funkcję tematu (datum), a które rematu (novum). Szkole praskiej współczesne językoznawstwo zawdzięcza całą swoją fonologię, a także teorię perspektywy funkcjonalnej wypowiedzenia. Jeden z przedstawicieli tej szkoły, Roman Jakobson (1896 1982), jest również autorem najpełniejszej teorii funkcji języka.

Zdanie = TEMAT (podmiot psychologiczny) – część wskazująca lub nazywająca przedmiot (to, o czym się mówi).

REMAT (orzeczenie psychologiczne) – informacja o pewnych cechach przypisanych danemu przedmiotowi (perspektywa funkcjonalna tekstu). Z punktu widzenia tradycyjnej składni remat jest orzeczeniem lub grupą orzeczenia. Np. w zdaniu: Wujek Janek czyta z zainteresowaniem książkę, tematem jest Wujek Janek, zaś rematem – czyta z zainteresowaniem książkę.

Zdania czysto rematyczne (z tematem rematycznym):

TEMAT REMAT

(to, o czym się mówi) (to, co jest powiedziane o temacie)

DATUM NOVUM

(informacja stara) (informacja nowa)

38. Co to jest podwójna artykulacja języka? Dlaczego uważa się ją za bardzo ważną?

podwójna artykulacja języka (Martinet) – w 1-szej artykulacji wypowiedzenie dzieli się na elementy mające znaczenie (monemy), w 2-iej na elementy nie mające znaczenia (fonemy). Stąd system językowy jest ekonomiczny (choć ścierają się w nim dwie tendencje: jedna, by zachować rozróżnienia znaczące, druga, by je zredukować).

Podwójna artykulacja – dwoistość. Jednostki niższego poziomu (fonemy; Fonem – najmniejsza jednostka mowy rozróżnialna dla użytkowników danego języka) łączą się w jednostki wyższego poziomu (morfemy; Morfem to najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie i której nie można podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe. Jest elementarną jednostką morfologii, jednym z uniwersaliów językowych), a te łączą się w zdania.

Podwójna artykulacja języka jest ważna, ponieważ zapewnia mu możliwość budowania nieograniczonej liczby znaków drogą łączenia w różnorodne układy niewielkiej liczby jednostek dystynktywnych (fonemów).

39. Co to znaczy, że język jest strukturą?

Język jest strukturą, ponieważ jego elementy są współzależne, „razem wznoszą się, budują”.

40. Starożytni gramatycy hinduscy i ich główne osiągnięcia (V-IVw. p.n.e.)

Według najbardziej rozpowszechnionego poglądu historia językoznawstwa rozpoczęła się w Indiach. W kraju tym dominowała empiryczna tradycja opisowa, a więc taka, która kładzie nacisk na opis konkretnych faktów językowych. Językoznawstwo pojawiło się w pierwszym tysiącleciu p.n.e. jako odpowiedź na konkretna potrzebę - tłumaczenia starożytnych tekstów religijnych, zawartych w księgach wiedzy, zwanych Wedami. Niektóre z tych tekstów pochodziły z XV w p.n.e.

Najstarsza znana gramatyka pochodzi z V-IV w p.n.e. Jej autorem był Panini (Devanāgarī पाणिनि). Zawiera ona ok. 4 tys. reguł, czyli sutr. Szereg pojęć i definicji w niej użytych pozostaje aktualnych do dziś, np. rozróżnienie głoski i litery, precyzyjna klasyfikacja głosek, wykrycie i opis zasad kombinatoryki głosek, rozróżnianie pojęć takich jak fleksja i słowotwórstwo, morfologiczna struktura wyrazu, klasyfikacja części mowy.

Legenda mówi, że Panini miał problemy z opanowaniem gramatyki sanskryckiej. Nie mógł nauczyć się wyjątków i modlił się do Śiwy o pomoc. Bóg dał mu wgląd w strukturę języka, którą Panini potem opisał. Pierwszy europejski przekład dzieła Paniniego powstał w połowie XIX w. i wywarł wyraźny wpływ na umocnienie się w kulturze europejskiej myślenia w kategoriach struktury. Europejskie gramatyki strukturalne powstały dopiero w XX w.

Tradycyjne gramatyki łaciny czy greki zawierają olbrzymią liczbę wyjątków, które trzeba opanować pamięciowo. Panini potraktował sprawę inaczej - usystematyzował wszystkie reguły funkcjonujące w obrębie języka. Wychodząc od reguł najniższego rzędu, przez reguły wyższego rzędu, reguły łączliwości poziomej i pionowej, do metareguł i potem znowu schodząc w dół, stworzył spójny system. W ten sposób zapełnił wszystkie miejsca, które były pojedynczymi przypadkami. To, co dla nas jest wyjątkiem, tam jest ilustracją reguły. Całkowitym novum było również przypisanie wszystkim kolejnym regułom arbitralnie dobranych symboli (głosek i ich kombinacji) o raz i na zawsze ustalonym znaczeniu. Gramatyka ta jest skonstruowana niczym algebra. Składających się na nią kilku tysięcy reguł zaczynają się uczyć już dzieci.

41. Związki pisma i mowy

Większość współczesnych lingwistów żywi przekonanie, że język mówiony jest bardzo fundamentalny, więc jego badanie jest ważniejsze niż języka pisanego. Przyczyny tego spojrzenia są następujące:

*umiejętność mówienia wydaje się być cechą wszystkich ludzi, natomiast istnieje wiele kultur i wspólnot językowych bez pisma;

*ludzie uczą się języka mówionego z większą łatwością i wcześniej niż języka pisanego;

*wielu naukowców zajmujących się lingwistyką kognitywną uważa, że mózg posiada wewnętrzny „moduł językowy”. Wiedzę o nim można zdobyć poprzez analizę mowy a nie pisma, szczególnie dlatego, że język mówiony został nabyty w procesie ewolucji, a pisany jest stosunkowo nowym wynalazkiem.

Oczywiści lingwiści są zgodni co do tego, że badania nad tekstem mogą być interesujące i cenne. Dla badań językoznawczych, przy których wykorzystywane są metody lingwistyki informatycznej i korpusowej, język pisany jest często o wiele bardziej wygodny do przetwarzania dużej ilości danych. Trudno jest znaleźć albo stworzyć wielkie korpusy języka mówionego. Są one zazwyczaj sporządzane na piśmie. W dodatku lingwiści zwrócili się ku pisemnemu dyskursowi, który pojawia się w różnych rodzajach komunikacji, za pośrednictwem komputerów, uznając go za realną dziedzinę badań językoznawczych. Badania nad językiem pisanym są w każdym wypadku uważane za dziedzinę językoznawstwa.

42. Zarys historii pisma; piktografia, ideografia, fonografia

Najstarsze techniki utrwalania komunikatów to pismo piktograficzne (przekazywało sytuację, informację całościowo), później przekształciło się w pismo ideograficzne (oddawało ono pewne pojęcia, również abstrakcyjne) – pismo logograficzne, hierograficzne. W pełni rozwinięte pismo fonograficzne, czyli takie, w którym litery odpowiadają głoskom (a nie wyrazom czy pojęciom) stworzyli dopiero starożytni Grecy na kanwie spółgłoskowego alfabetu północnosemickiego ok. 1000r. p.n.e. Z pisma greckiego rozwinęły się znane nam dziś alfabety, w tym również alfabet łaciński, który znalazł zastosowanie także w języku polskim po przyjęciu chrześcijaństwa w 966r. przez Mieszka I Za umowną datę początków komunikacji pisanej w j. polskim uważa się rok 1130.

*Pismo piktograficzne – najstarszy znany system piśmienniczy. Piktogramy to obrazki oddające elementy rzeczywistości. Schematyczne rysunki symbolizowały przedmioty, zwierzęta, osoby. Pierwsze piktogramy pojawiły się w 2. połowie IV tys. p.n.e.. Był to jednak niedoskonały sposób, ponieważ uniemożliwiał zapis czynności, imion itp. dlatego pismo to uległo przekształceniu w pismo ideograficzne. Pierwszym etapem na drodze do rozwoju pisma były piktogramy – informacje mające formę obrazków, przedstawiały one znane i łatwe do zrozumienia przez wszystkich przedmioty i sytuacje.

*Pismo ideograficzne to pismo oparte na ideogramach, tzn. znakach reprezentujących semantyczne jednostki językowe: morfemy lub wyrazy, niezależnie od ich fonetycznej postaci. Nazwa pochodzi od greckiego idea 'idea, wyobrażenie', grapho 'piszę'. Pismo ideograficzne to jeden z najstarszych rodzajów pisma, z niego wywodzą się w większości współczesne systemy, tj. alfabety.

Powstało z piktografii poprzez upraszczanie rysunków. Charakter ideograficzny miały hieroglify egipskie, pisma wielu plemion indiańskich Ameryki Północnej i Środkowej, niektórych murzyńskich ludów Afryki, wielu plemion polinezyjskich i australijskich oraz początkowo pismo klinowe. Fazę ideograficzną przeszło w swej ewolucji także pismo chińskie.

Kiedy systemy pisma ideograficznego zaczęły się rozrastać i znaków zaczęło przybywać, jego opanowanie stawało się coraz trudniejsze. Tym bardziej, że w wielu systemach nie istniała jedna norma, i wiele znaków miało, kilka, kilkadziesiąt a nawet kilkaset wariantów. Trudności te przyczyniły się do wprowadzenia do pisma elementów fonetycznych. Tak powstało pismo ideograficzno-fonetyczne, z którego wyewoluowało czyste pismo fonetyczne.

W niektórych systemach pisma, ze względu na m.in. fonetykę języka czy uwarunkowania kulturowe i historyczne nie doszło do wyizolowania pisma fonetycznego i współistnieje ono z pikto-, ideo- i piktofono-, czy fonogramami. Takie rodzaje pisma nazywamy pismem złożonym.

Dziś używamy ideogramów w ligaturach. Są one popularne także na tablicach informacyjnych, znakach drogowych itd.

*Największym wynalazkiem człowieka dziedzinie intelektu jest wynalezienie pisma fonograficznego, które przekazuje nie tylko treści, ale i dźwięk mowy. Wynalazek ten jest tak prosty, jak skojarzenie osi z kołem. W tym wypadku skojarzono obraz z pierwszą jego głoską. Szereg obrazków odpowiednio ustawionych dawał wyraz. Mowa została zapisana. Alfabet, który nazywam „obrazkowo – głoskowym” przetrwał do naszych czasów w hieroglifach egipskich i składa się z dwudziestu czterech liter. To z tego alfabetu wyrosły hieroglify egipskie, które eliminowały szereg obrazków by skrócić zapis.

43. Osiągnięcia fonetyczne w gramatyce starożytnych Hindusów

Opracowanie następujących problemów gramatycznych: klasyfikacji głosek, zasad kombinacji fonologicznej, opisu zmian zachodzących na styku morfemów i wyrazów, podziału na części mowy, rozróżnienia fleksji i słowotwórstwa, wyróżnienia rdzenia i afiksu, systematycznego opisu kompozycji i derywacji, akcentu zdaniowego i wyrazowego.

44. Poglądy na język reprezentowane przez filozofów greckich, zwanych analogistami

Spór dotyczył pytania o zgodność kategorii logicznych i językowych i w związku z tym problemem analogii i anomalii.

Analogiści rozpatrywali język z punktu widzenia logiki, bo język ma charakter logiczny.

45. Poglądy filozofów greckich określanych jako animaliści

Anomaliści utrzymywali, że w języku rządzą anomalie i wszystko się w nim zmienia - koncepcja ta związana była z retoryką i poetyką.

46. Teoria thesei – teoria physei

*teoria thesei – twierdzi, że nazwy nie należą od przedmiotu, ale są konwencjonalne, czyli należą do ludzi;

*teoria physei – teoria fizycznego pochodzenia wyrazu głosząca, że nazwy należą do od świata i od przedmiotu;

47. Kto po raz pierwszy wprowadził podział na części mowy?

Apoloniusz Dyskolos z Aleksandrii (IIw. n.e.) jako pierwszy wyróżnił elementy systemu, czyli jednostki (głoski i części mowy) i elementy tekstu, czyli struktury (sylaby i zdania).

48. Ogólna charakterystyka językoznawstwa średnich wieków

*Wysoka ranga łaciny, uznawanej za jedyny język mający gramatykę (miała opracowaną gramatykę). Gramatyka łacińska uznana za uniwersalną. Monopol łaciny.

*Ignorowanie języków narodowych, uznawanych za sermones vulgares. Dlatego brak badań materiałowych.

*Spekulacje na temat pochodzenia mowy (glottogonia); dyferencjacja języków.

*Grammatica speculativa, czyli teoretyczne rozważania na temat języka: logika, teoria części mowy, znaczenie; filozoficzny spór o uniwersalia.

*Pisanie podręczników do nauki łaciny. Efektem uzupełnienia wiedzy wyniesionej ze starożytności jest gramatyka Priseiana intitiones gramatica w 18 tomach

*Izydor z Sevilli (VI/VII w.); patron Internetu, internautów, informatyków, programistów. Codex etimologiarum - próba pierwszej naukowej encyklopedii, ogólnej syntezy wiedzy, jaką za jego czasów posiadano.

*Alexander de Villa Dei (XII w.); Doctrinale puerorum, wierszowana gramatyka, napisana ok. 1200 heksametrem leonińskim.

*Dante Alighieri (XIII/XIV w.) traktat De vulgari eloquentia (1301), zawierający próbę systematyzacji języków romańskich, ocenę włoskich dialektów wraz z uzasadnieniem postulatu, by dialektowi toskańskiemu przyznać rangę ogólnowłoskiego języka literackiego, przełamuje monopol łaciny

*W Polsce -Jakub syn Parkosza z Żórawic, ok. 1440 Traktat o ortografii.

49. Na czym polegała szczególna rola łaciny w średniowieczu?

W okresie średniowiecz interesowano się językiem łacińskim, kontynuowano i poszerzano osiągnięcia epoki antycznej. Efektem uzupełniania wiedzy wyniesionej z antyku jest gramatyka Priseiana intitiones gramatica (podręcznik do łaciny). Języki narodowe natomiast były ignorowane. W całej humanistyce i filozofii panowała zasada racjonalizmu idea gramatyki uniwersalnej. Gramatykę łacińską uważano za wzorcową (badacze uważali, że historia języków jest podobna).

50. Kto był autorem pierwszej gramatyki europejskiej?

Autorem pierwszego podręcznika do nauki łaciny był Dionizjusz Trak (ok. 100r. p.n.e. napisał Tekhne grammatike -> Sztuka dotycząca liter). Uczono z niej greki do końca XII wieku. Gramatyka jest to znajomość normalnego języka poetów i pisarzy. Natomiast w XVII wieku pojawiła się typologia lingwistyczna. Za jej twórcę lub prekursora uważa się Adama Smitha, który jest tez autorem pierwszej typologii języków europejskich.

51. Podstawowe założenia gramatyki Port Royal

Twórcami jej byli filozofowie Antoine Arnauld i Claude Lancelot (1660). Był to podręcznik gramatyki uniwersalnej dla szkół jansenickich. Pierwsze zdanie brzmiało: „Gramatyka jest sztuką mówienia." Założenia:

*Badanie języka polega na wykrywaniu praw i ustalaniu związków między regułami gramatycznymi i logicznymi.

*Bada się języki żywe, ale nie zapomina o klasycznych.

*Wszystkie języki mają tę samą podstawę strukturalną, opierającą się na uniwersalnym charakterze rozumu i zasadach logicznego myślenia.

*Poszukiwano uniwersaliów językowych.

*Naukowy charakter mają tylko twierdzenia ogólne na temat języka; gramatyki szczegółowe są sztuką.

*„We wszystkich językach myśl wyrażona jest przez podmiot i jego atrybut oraz ich łącznik czasownikowy jest." Punktem wyjścia jest struktura sądu logicznego X jest Y.

Dalsze stwierdzenia:

*Odróżnia się dźwięk i literę.

*Zauważono, że przyimki uzupełniają braki fleksji przypadkowej.

*Składnia zgody jest wynikiem porządku naturalnego, zaś rządu -arbitralnego. Jest też tzw. nieprzypadkowy układ wyrazów w zdaniu.

*Zastanawiano się, co zachodzi między myślą a wypowiedzeniem.

*Za uniwersalne uznano cechy języka (wszystkie języki mają jeden wspólny mechanizm): język jest odbiciem myśli; myśl przekazywana jest przez zdanie; zdanie zawsze zawiera podmiot i orzeczenie, które wyrażane są przez określone części mowy.

52. odkrycie wspólnych korzeni języków indoeuropejskich – kto i kiedy, dzięki jakim badaniom, jaki był ich rezultat

William Jones w trakcie badań nad sanskrytem jako pierwszy zauważył podobieństwo pomiędzy sanskrytem, greką, a łaciną i uznał, że wszystkie te trzy starożytne języki wywodzą się z jednego prajęzyka, z którego początek wzięły także języki germańskie i celtyckie. Prajęzyk ten nazwano językiem praindoeuropejskim; języki z niego się wywodzące tworzą rodzinę indoeuropejską (nazwa nadana w 1813r.; później zaliczono do tej rodziny także języki bałtosłowiańskie, albański, ormiański i inne języki).

53. W jaki sposób Rasmus Kristian Rask zasłużył się dla lingwistyki nowożytnej

Duńczyk, germanista i nordysta.

*Jeden z twórców językoznawstwa historyczno-porównawczego, odkrył podobieństwa języków indoeuropejskich (porównanie języków germańskich, greckiego, łaciny, litewsko-słowiańskiego).

*1814 - rękopis napisanej po duńsku pracy Badania nad powstaniem języka staronordyjskiego, czyli islandzkiego. Praca wydana została dopiero w roku 1818.

*Wykazał „ścisły związek genetyczny między językami i grupami języków indoeuropejskich, opierając się przede wszystkim na budowie czyli strukturze języków, tj. na systemie gramatycznym".

*Stał na stanowisku deskrypcji (gramatyki opisowej), przeciwny gramatyce preskryptywnej (normatywnej).

Zasługi Raska dla językoznawstwa:

54. Zasługi Franza Boppa dla rozwoju językoznawstwa

Niemiecki językoznawca. Wykładał na uniwersytecie w Berlinie, prowadził specjalnie dla niego stworzoną katedrę sanskrytu. Był jednym z twórców językoznawstwa historyczno-porównawczego. Badał strukturę gramatyczną języków indoeuropejskich.

Napisał między innymi: Über das Conjugationssystem der Sanskritsprache in Vergleichung mit jenem der griechischen, lateinischen, persischen und germanischen Sprache (O systemie koniugacji sanskrytu w porównaniu z greką, łaciną, perskim i germańskim językiem), wydaną we Franfurcie w 1816.

Celem Boppa było:

Znaczenie Boppa dla językoznawstwa:

*objaśnianie faktów językowych poprzez związki z faktami językowymi na wcześniejszym etapie rozwoju języka,

*porównywanie języków pokrewnych pozwala zrekonstruować zjawiska bezpośrednio niedostępne badaczowi; fakty przeszłości rekonstruowane tylko w wypadku zachowania ich w językach pokrewnych,

*porównuje się morfemy i formanty gramatyczne. Ich funkcje w systemie są lepiej określone i bardziej stałe; budowa gramatyczna w mniejszym stopniu ulega wpływom obcym (wszystko w porównaniu z leksyką),

*przyjęcie zasady językowego continuum (twierdzenie o ciągłości rozwoju języka),

*porównywano dużą liczbę języków i wiele faktów językowych,

*pełna ścisłość naukowa osiągnięta dzięki młodogramatykom.

55. Poglądy Wilhelma von Humboldta na język

*Przeciwstawiał się scjentyzmowi.

*Podkreślał specyfikę i metodologiczną odrębność nauk humanistycznych jako badających wytwory ducha.

*Za główny cel człowieka uznawał harmonijny rozwój z uwzględnieniem indywidualnych dyspozycji i uzdolnień. Powoływał się przy tym na ideały starożytnej Grecji, gdzie według niego realizowano to założenie najlepiej.

*Sformułował tezę o istnieniu tzw. wewnętrznej formy językowej, co czyniło z języka element aktywny.

*Uważał, że każdy naród, społeczność kształtuje charakterystycznie swój język, kształtując tym samym ducha narodu.

*Zajmował się również problemami relatywizmu językowego.

56. Podstawowe założenia młodogramatyków

Młodogramatycy - pierwsza szkoła językoznawcza w dziejach lingwistyki. Lipsk, lata 1870 -1900. Należeli do niej: August Leskien, Karl Brugmann, Hermann Osthoff, Hermann Paul (główny teoretyk młodogramatyków, autor klasycznego dzieła Prinzipien der Sprachgeschichte (1880) oraz stwierdzenia „co nie jest historyczne, nie jest naukowe". Nieugięty apostoł historyzmu), Berthold Delbrück (wraz z Brugmannem napisał pięciotomowe dzieło Grundriss der verglaichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen (1897-1916)).

Cechy szkoły młodogramatycznej:

57. Podstawowe cechy językoznawstwa historyczno-porównawczego

58. Darwinizm w lingwistyce – twórca i jego podstawowe osiągnięcia

Darwinizm w językoznawstwie historycznym - wyjaśnienie podobieństwa wielu języków europejskich, irańskich czy północnoindyjskich.

August Schleicher (XIXw.) Lingwista i botanik; indoeuropeista. Przedstawiciel tzw. darwinizmu (naturalizmu biologicznego) w lingwistyce.

Usilnie dążył do rekonstrukcji prajęzyka i w roku 1868 opublikował bajkę Owca i konie napisaną w zrekonstruowanym języku praindoeuropejskim.

59. Pierwsze wyraźne rozróżnienie synchronii i diachronii w języku – kto to zrobił i dlaczego było tak ważne

*językoznawstwo synchroniczne- zajmuje się formą języka w danym momencie;

*językoznawstwo diachroniczne- odkrywa historię języka (grupy języków) i zmiany jego struktury na przestrzeni czasu.

Rozróżnienia tego dokonał Ferdynand de Saussure – w ten sposób poddaje charakterystykę języka rozróżnieniu historycznemu i opisowemu.

60. Jakie główne osiągnięcia miała kazańska szkoła polskiej lingwistyki?

Kazańska szkoła polskiej lingwistyki – celem tej szkoły było „zastosowanie ścisłych metod naukowych w językoznawstwie i studia nad nowoczesną myślą językoznawczą Europie”.

Osiągnięcia:

*sformułowanie podstawy fonologii i wprowadziła termin fonem do językoznawstwa słowiańskiego;

*oddzielenie statycznego od dynamicznego sposobu patrzenia na zjawiska językowe; w ujęciu statycznym- oddzielenie języka od mówienia;

* Baudouin de Courtenay ponetykę podzielił na dwie części:

-fizjofonetykę (antropofonikę) fizyczna natura dźwięku (dziś: fonetyka)

- psychofonetykę (rola dźwięku w mechanizmie języka), wpływ dźwięku na znaczenie; (dziś: fonologia)

* Mikołaj Kruszewski użył terminu fonem w znaczeniu „jednostki fonetycznej (tzn. tego, co jest fonetycznie niepodzielne), w odróżnieniu od dźwięku — jednostki antropofonicznej".

61. Baudouin de Courtenay i Mikołaj Kruszewski – kim byli i co ważnego zrobili?

Jan Baudouin de Courtenay i Mikołaj Kruszewski utworzyli kazańską szkołę lingwistyczną. Ich właśnie Ferdynand de Saussure uznał za „jedynych uczonych europejskich”, którzy wnieśli istotny wkład do teorii językoznawstwa.

Podstawowe postulaty prekursorów strukturalizmu (Baudouina de Courtenay i M. Kruszewskiego): oddzielenie statycznego od dynamicznego sposobu patrzenia na zjawiska językowe; w ujęciu statycznym- oddzielenie języka od mówienia.

Co ważnego zrobili:

*sformułowanie podstaw fonologii i wprowadzenie terminu fonem do językoznawstwa słowiańskiego;

*oddzielenie statycznego od dynamicznego sposobu patrzenia na zjawiska językowe; w ujęciu statycznym- oddzielenie języka od mówienia;

* Baudouin de Courtenay ponetykę podzielił na dwie części:

-fizjofonetykę (antropofonikę) fizyczna natura dźwięku (dziś: fonetyka)

- psychofonetykę (rola dźwięku w mechanizmie języka), wpływ dźwięku na znaczenie; (dziś: fonologia)

* Mikołaj Kruszewski użył terminu fonem w znaczeniu „jednostki fonetycznej (tzn. tego, co jest fonetycznie niepodzielne), w odróżnieniu od dźwięku — jednostki antropofonicznej".

62. Głowni przedstawiciele szkoły młodogramatycznej i ich poglądy na język

Młodogramatycy - pierwsza szkoła językoznawcza w dziejach lingwistyki. Lipsk, lata 1870 -1900. Należeli do niej: August Leskien, Karl Brugmann, Hermann Osthoff, Hermann Paul (główny teoretyk młodogramatyków, „co nie jest historyczne, nie jest naukowe"). Nieugięty apostoł historyzmu) i Berthold Delbrück.

Poglądy młodogramatyków:

- stanowisko ewolucyjne;

- w języku dominują prawidłowości;

- brak wartościowania;

- język w całym rozwoju jest jednakowo ważny;

- dość słabe zainteresowanie językiem mówionym i językiem indywidualnym.

63. Hipoteza Sapira-Whorfa – do czego się odnosi i w jaki sposób przejawia się (przede wszystkim) na płaszczyźnie języka?

Założenia hipotezy Sapira- Whorfa:

- człowiek postrzega świat przez język;

- struktura języka narzuca użytkownikowi sposób widzenia świata;

- języki mają różną strukturę- zatem ludzie mówiący różnymi językami inaczej postrzegają świat.

64. Podstawowe założenia teorii Ferdynanda de Saussure’a

Szwajcarskiego językoznawcę Ferdynanda de Saussure’a uważa się za twórcę strukturalizmu.

Ferdynand de Saussure i jego Cours de linguistique generale [1916]:

*podział na langue i parole [Por. do podziałów: ergon – energeia; performance – competence; massage – code];

*koncepcja znaku: signifie – signifiant; arbitralny – proporcjonalny; signification – valuer; [trójkąt semiotyczny Ogdena i Richardsa; trapez Greimasa i Pottiera];

*relacje syntagmatyczne i asocjacyjne (paradygmatyczne);

*diachronia i synchronia.

65. Zasługi strukturalizmu dla lingwistyki

Zasługą strukturalistów jest uściślenie wielu pojęć lingwistycznych i zobiektyzowanie metod badawczych w językoznawstwie. Strukturaliści podkreślali konieczność stworzenia z językoznawstwa nauki anatomicznej, nieposługującej się kryteriami i metodami zapożyczonymi z innych dyscyplin.(Encyklopedia języka polskiego)

Poglądy Ferdynanda de Saussure’a dały początek nowej szkole językoznawczej i stały się inspiracją dla współczesnej orientacji językoznawczej- dla lingwistyki strukturalnej.

66. Co to jest dystrybucjonizm i kto jest jego twórcą?

Dystrybucjonizm- to metoda opisu języka polegająca na opisywaniu i zestawianiu dystrybucji (rozmieszczenia) elementów danego systemu językowego w tekstach danego języka.

Twórcą dystrybucjonizmu był Leonard Bloomfield.

67. Teoria języka L. Hjelmsleva. Na czym polega jej istota?

Louis Trolle Hjelmslev (1899 - 1965) – duński językoznawca, główny przedstawiciel kopenhaskiej szkoły strukturalistycznej, współtwórca (wraz z H.J. Uldallem) glossematyki. Zajmował się w pierwszej kolejności lingwistyką. W latach 30 XX wieku, działając w Kole Lingwistycznym w Kopenhadze przyczynił się do rozwoju strukturalizmu naukowego.

Podstawowe założenia:

*Zadaniem językoznawstwa jest badanie struktury języka.

*W języku należy odróżnić plan treści od planu wyrażania.

*Treść = rzeczywistość, o której język może komunikować

*Wyrażanie = środki, umożliwiające komunikowanie treści

*Zarówno w obrębie planu treści jak i planu wyrażania wyróżnić można substancję i formę.

68. Podstawowe założenia deskryptywizmu amerykańskiego

Przedstawiciele: Leonard Bloomfield, E. Nida, Z.S. Harris, Ch. Hocket

Podstawowe założenia:

Jedyną rzeczywistością, z którą lingwista ma do czynienia jest tekst.

Wszystkie informacje o kodzie (języku), leżące u podstaw tekstu, powinny pochodzić wyłącznie z analizy tekstu, polegającej na rozkładzie = dystrybucji wszystkich otoczeń (pozycji), w których dany element językowy występuje.

69. Dlaczego deskryptywiści amerykańscy odrzucali semantykę?

Deskryptywiści amerykańscy odrzucali semantykę, ze względu na jej niesprawdzalność.

70. Najsłynniejsi językoznawcy polscy i ich zasługi

*Jan Baudouin de Courtenay (1845-1929) Główne jego zasługi dla językoznawstwa teoretycznego to opracowanie roli analogii językowej i alternacji fonetycznych oraz pojęcia fonemu, najpierw jako „ruchowego elementu morfemu”, później jako „psychicznego odpowiednika głoski”. Rozróżniał dwie dyscypliny zajmujące się dźwiękami mowy: antropofonikę (dzisiejsza fonologia) i fonetykę. Zwracał uwagę na społeczny charakter języka.

*Mikołaj Kruszewski(1851-1887) współpracownik Jana Baudouina de Courtenay. Współtwórca koncepcji fonemu. Ogromny wkład w podwaliny fonologii.

*Jerzy Kuryłowicz jeden z najwybitniejszych polskich językoznawców. Zajmował się przede wszystkim językoznawstwem diachronicznym, językami indoeuropejskimi. Jego prace stanowią podstawową lekturę z zakresu językoznawstwa indoeuropejskiego. Przyczynił się także do rozwoju metodologii językoznawstwa diachronicznego, m.in. rekonstrukcji wewnętrznej. Wiele pisywał ogólnie o języku, opierając się na poglądach Hjelmsleva, ale swoich poglądów nie zebrał w spójną syntetyczną teorię.

*Tadeusz Milewski (1906-1966) Zajmował się językiem staropolskim, onomastyką, teorią języka, językami Indian amerykańskich.

*Stanisław Szober (1879-1938) polski językoznawca i pedagog. Stworzył liczne prace językoznawcze z gramatyki polskiej, kultury języka i metodyki. Autor Słownika poprawnej polszczyzny (1938r.) i Gramatyki języka Polskiego (1962r.)

*Jerzy Bańczerowski (ur. 1938) Głównymi przedmiotami prowadzonych przez niego badań są: językoznawstwo ogólne i porównawcze, aksjomatyzacja w lingwistyce, językoznawstwo ugrofińskie, języki Azji. Z jego inicjatywy na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu powołano nowe specjalności (na kierunku filologia) studiów, w tym filologię fińską oraz etnolingwistykę.

71. Które szkoły lingwistyczne odżegnywały się od semantyki i z jakiego powodu?

Deskryptywiści amerykańscy odrzucali semantykę z uwagi na jej niesprawdzalność.

72. Kim był Karl Buhler i jakie są założenia jego teorii

Karl Ludwig Bühler (1879-1963) niemiecki psycholog i językoznawca. Jako psycholog zajmował się psychologią rozwojową i procesami myślenia, prekursor psychologii postaci. Główne jego dzieło lingwistyczne to wydana w 1934 roku Teoria języka (Sprachtheorie, pol. przekł. 2004), w której zaprezentował pierwszy model funkcji języka. Zajmował się też rozwojem mowy u dzieci. Swe koncepcje językoznawcze wywodził z filozofii. Współpracował ze strukturalistami praskimi.

Językoznawstwo przez 2000 lat nie zajmowało się funkcjami języka. Dopiero w XX wieku, kiedy pojawia się językoznawstwo kulturalne, pojawiają się lingwistyczne teorie funkcjonowania języka. I tak, w 1925 roku austriacki psycholog K. Bühler wydał książkę Teoria języka.

W Teorii została omówiona teoria języka jako narzędzia psychologicznego, jako narzędzia oddziaływań na innych ludzi. Przedmiotem zainteresowania autora są w niej ludzkie zachowania, opis psychiki człowieka. Uważał on, że w systemie współdziałań międzyludzkich język jest narzędziem w tym samym stopniu, co gestykulacja i inne znaki pozawerbalne. Rozpatrywał język w kategoriach funkcjonowania. Funkcja języka według Bühlera to bezpośrednie oddziaływanie języka na uczestników aktu mowy. Wyróżnił 3 podstawowe funkcje języka:

*Funkcja znaku, przedstawiania, opisywania stanu rzeczy i przedmiotów. Funkcję tę uważa się za najważniejszą dlatego, że tylko języki naturalne pełnią tę funkcję.

*Funkcja wyrażania siebie, ekspresywne wyrażanie psychologicznych i fizjologicznych cech nadawcy. Znaki występują tu jak symptomy pewnych stanów i cech nadawcy.

*Funkcja apelacyjna, impresywna, funkcja oddziaływania na odbiorcę za pośrednictwem mówienia. Znak jest tu sygnałem dla odbiorcy np.: stój, chodź.

Te trzy wymienione funkcje opierają się na następujących relacjach: relacji do podmiotu mówienia, relacji do mówiącego, relacji do słuchającego. Klasyfikacja Buhlera ma charakter aksjomatyczny (deterministyczny). U jej podstaw leżą logiczne założenia system podstaw i idei.

73. jakie są zasługi Noama Chomskiego dla językoznawstwa?

W 1957 Chomsky wydał pracę pod tytułem Syntactic Structures, która wywołała ostrą dyskusję m.in. odnośnie lingwistyki statystycznej. Chomsky zaproponował całkowicie nowy sposób analizy gramatyki wspólnej wszystkim językom.

Jest on twórcą gramatyki transformacyjno- generatywnej. Chomsky zaproponował całkowicie nowy sposób analizy gramatyki wspólnej wszystkim językom. Dowodził, że fundamentalny system gramatyczny umożliwiający uczenie się języka jest wrodzoną cechą ludzi i specyfiką naszego gatunku. Jego słynne zdanie Bezbarwne zielone idee wściekle śpią, choć bezsensowne, jest poprawne gramatycznie. Chomsky chciał w ten sposób uwidocznić, że składnia nie tworzy podstawowej struktury języka. Wskazuje na słowa jako znaki o określonych właściwościach, które funkcjonują w odpowiednim kontekście semantycznym.

74. Jaki był stosunek glossemantyki do semantyki

Glossemantyka- językoznawcza teoria kopenhaskiej szkoły strukturalistycznej, która w budowie języka wyróżnia plan wyrażenia i plan treści powiązane ze sobą komutatywnie (przemiennie).

Semantyka- (znak) to dyscyplina badająca relacje pomiędzy znakami a przedmiotami, do których się one odnoszą.

Różnica dotyczy tego, ze każdy z nich szukał czegoś innego; jedni wyrażenia i planu, a drudzy- relacji między przedmiotem a znakiem.

75. Główni przedstawiciele praskiej szkoły strukturalnej i ich osiągnięcia

Praskie Koło Lingwistyczne; przedstawiciele:

*Czesi: V. Mathesius, B. Havranek, J. Mukařowski

*Rosjanie: R. Jakobson, N.S. Trubiecki

Najbardziej znane są osiągnięcia szkoły praskiej z zakresu badań fonologii, która została wyraźnie

oddzielona od fonetyki, jako dziedzina zajmująca się płaszczyzną dźwięków. Fonetyka została

przeniesiona poza językoznawstwo jako odrębna dyscyplina, pomocnicza w badaniu fonologii.

Ważną rolę w fonologii praskiej odgrywa koncepcja opozycji. Podstawowym typem jest opozycji jest KORELACJA FONOLOGICZNA - pary fonemów różnią się od siebie jedną i tą samą cechą, np.

dźwięcznością /b/:/p/, /d/:/t/, /g/:/k/. Te, które posiadają cechę dźwięczności są nacechowane, pozostałe nienacechowane. Trubecki podał obszerną klasyfikację opozycji fonologicznych. Dzieli on wszystkie opozycje na: jednowymiarowe (cechy wspólne dla obydwu członów nie powtarzają się w żadnej innej opozycji, /p/:/b/ nie ma innej pary fonemów, które posiadały by cechy „ustna, dwuwargowa, zwarta”) iwielowymiarowe.

Przedstawiciele szkoły praskiej zajmowali się badaniem morfonologii (skrzyżowanie morfologii

i fonologii) czyli struktury fonologicznej morfemu, co sprowadza się do badania alternacji

fonologicznych, np. pol. ręk-a:ręc-e. Trubecki uważa, że fonemy /k/:/c/ realizują w tym przypadku tę

samą jednostkę języka, czyli jeden morfonem.

Trnka przedstawił koncepcję wykładników morfologicznych (środków formalnych, które mogą wyrażać funkcje morfologiczne) i wyróżnił:

fonologiczne (np. ang. sing-sang-sung),

syntetyczne (np. sufiksy lub prefiksy),

analityczne (np. szyk wyrazów, wyrazy pomocnicze),

złożenia (cudzoziemiec, pędziwiatr).

Koncepcja tzw. funkcjonalnej analizy zdania. Zdaniem Mathesiusa zdanie z punktu widzenia przekazu informacji składa się z dwóch części:

TEMAT - REMAT

Część zdania zwana tematem odnosi się do faktów już znanych z poprzedzającego kontekstu.

Część zdania zwana rematem zawiera nowe informacje.

Jan Mukařovský zajmował się badaniem estetycznej funkcji języka. Język artystyczny różni się

od języka posiadającego funkcję utylitarną, ponieważ skupia się na tym, jak się komunikuje, a nie

co. Literatura piękna pobudza w czytelniku odczucia estetyczne poprzez różnorodne środki (np.

zamierzone deformacje, użycie form wbrew istniejącym konwencjom, nowe metafory) – aktualizację

środków językowych.

Vilém Mathesius oraz Bohuslav Havránek zajmowali się badaniem języka standardowego, który

nazwali skodyfikowaną formą języka, przyjętą za model przez większą część społeczności językowej,

cechuje go względna stabilność oraz tendencja do coraz bardziej ścisłego wyrażania się.

Josef Vachek zajmował się badaniem języka pisanego, scharakteryzował go, zwrócił uwagę na

zróżnicowane norm języka pisanego i mówionego.

76. Główne założenia gramatyki transformacyjno- generatywnej

Przedstawiciel: Noam Chomsky

Podstawowe założenia:

Gramatyka w postaci systemu dedukcyjnego, zatem każda falsyfikacja teorii standardowej kończyła się zaproponowaniem nowej teorii.

W pierwszym modelu gramatyki brak komponentu semantycznego – opis tylko syntaktycznych związków między elementami zdań.

W późniejszych modelach wyróżnienie struktury głębokiej i struktury powierzchniowej języka.

Gramatyka może tylko generować zdania (gramatyka generatywna) albo może je generować i transformować (gramatyka generatywno-transformacyjna).

77. Co to znaczy, że gramatyka transformacyjno- generatywna opiera się na regułach rekurencyjnych?

Generatywizm uważa, że język ma charakter rekurencyjny (wielokrotne używanie tych samych reguł, słów).

78. Kognitywizm jako globalna koncepcja języka

Lingwistyka kognitywna - paradygmat językoznawstwa zakładający, że język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata. Lingwistyka kognitywna zajmuje się przyswajaniem, gromadzeniem i wykorzystywaniem informacji. Językoznawstwo kognitywne próbuje odpowiedzieć na pytanie jaka jest rola języka w poznawaniu świata. Zadaniem językoznawstwa jest rekonstrukcja zawartego w tekstach językowych obrazu świata. Językowy obraz świata zawiera elementy wartościujące, badana jest zatem również aksjologia językowa. Świat nie jest obiektywną rzeczywistością, ale zostaje ukształtowany przez nasze kategoryzowanie. Jako wspólnota językowa zgadzamy się co do naszych doświadczeń. Kategoryzowanie może być indywidualne, ale w języku – to wspólne doświadczenie danej wspólnoty językowej.

79. Językowy obraz świata – z jakim nurtem w lingwistyce łączy się to pojęcie i co właściwie znaczy

Obraz świata (rzeczywistości pozajęzykowej) zawarty w języku, możliwy do odtworzenia w wyniku analiz różnych poziomów języka. "Najogólniej można powiedzieć, że jest to zbiór prawidłowości zawartych w kategorialnych związkach gramatycznych (fleksyjnych, słowotwórczych, składniowych) oraz w semantycznych strukturach leksyki, pokazujących swoiste dla danego języka sposoby widzenia poszczególnych składników świata oraz ogólniejsze rozumienie organizacji świata, panujących w nim hierarchii i akceptowanych przez społeczność językową wartości" (R. Tokarski).

Podstawy przekonania o istnieniu językowego obrazu świata dała już niemiecka lingwistyka XIX-wieczna (W. Humboldt). W XX wieku wykorzystuje tę teorię lingwistyka kulturowa, a także językoznawstwo kognitywne.
Językowy obraz świata jest dla każdego języka naturalnego (a nawet dla funkcjonalnych odmian tego języka) inny. Dlatego konkretne analizy próbują wskazać tę odmienność, specyficzność lub wskazać podobieństwa między językami narodowymi, a co za tym idzie - kulturami.

80. Rola metafor w języku potocznym. Która ze współczesnych teorii semantycznych zwróciła na to uwagę?

Ważnym obiektem w analizach kognitywnych jest metaforyka, która wpływa na sposób widzenia świata. Lakoff i Johnson udowodnili, że kategorie naszego myślenia są w większości metaforyczne. Forma językowa jest mniej lub bardziej umotywowana naszym doświadczeniem zmysłowym. Metafory głęboko tkwią w naszym doświadczeniu, tworząc koherentne systemy wokół pewnych pojęć. Wyodrębnili metafory strukturalne, które odzwierciedlają sposób, w jaki pojmujemy całe klasy zjawisk. Metafora kształtuje nasze działanie i rozumienie tego co robimy.

81. Komunikatywizm – nowe horyzonty badań nad językiem

Językiem w ujęciu komunikacyjnym nazywamy proces werbalizacji przez człowieka jego intencji przedstawieniowych (gdy celem jest opis rzeczywistości) i pragmatycznych (gdy celem jest wpływanie na przekonania i/lub zachowania odbiorcy), realizowany w postaci różnych gatunków tekstu.

Celem gramatyki komunikacyjnej jest opis organizacji i generowania (tworzenia) przekazu komunikacyjnego oraz procesu jego odbioru.

Opis ten obejmuje nie tylko określenie poprawności gramatycznej komunikatów, co można osiągnąć za pomocą analizy formalnej, lecz również ich akceptowalności z punktu widzenia wartości komunikacyjnej.

Aksjomaty komunikatywzimu:

1. Język jest tylko częściowo uporządkowaniem systemowym.

2. Wyjściowym blokiem w gramatyce komunikacyjnej jest blok intencji.

3. Gramatyka dzieli się na trzy podstawowe poziomy: ideacyjny, interakcyjny i organizacji dyskursu.

4. Leksykon jest integralną częścią gramatyki komunikacyjnej.

5. Podstawową jednostką przekazu komunikacyjnego na poziomie treści jest układ predykatowo-argumentowy.

6. Pierwszy etap interpretacji w gramatyce komunikacyjnej przebiega od analizy sekwencji form do rozkładu predykatywnego.

7. Na drugim etapie interpretacja w gramatyce komunikacyjnej przebiega od rozumienia standardowego do rozumienia kontekstowego.

8. Generowanie tekstu w gramatyce komunikacyjnej zaczyna się od bloku intencji.

82. Trzy poziomy języka według M.A.K. Hallidaya

*Poziom ideacyjny (przedstawieniowy), którego podstawowym celem jest obrazowanie świata, czyli przekaz informacji o rzeczywistości realnej lub powstającej w wyobrażeniu mówiącego.

*Poziom interakcyjny, który zawiera komponent „interpersonalny", określający stosunek mówiącego do świata przedstawionego, a przede wszystkim do osób uczestniczących w komunikacji, czyli układu interakcyjnego, w którym są realizowane różne intencje pragmatyczne mówiących.

*Poziom organizacji tekstu (dyskursu), odzwierciedla zdolność języka do wyrażania tych samych treści przy pomocy różnorodnych środków formalnych.

83. Kategorie gramatyczne w różnych językach świata

Kategorie gramatyczne- zespół funkcji gramatycznych wyrażanych przez określone wykładniki morfologiczne. Lista kategorii gramatycznych nie jest ani uniwersalna, ani skończona. Każdy język ma swój sobie tylko właściwy zbiór kategorii (np. język węgierski- nie ma kategorii rodzaju; języki eskimosko-aleuckie- kategoria rozmiaru omawianego obiektu; język chiński- brak kategorii rodzaju, czasu i liczby). Gramatykalizacji informacji podlegają: aspekt, modalność, rodzaj gramatyczny, klasy nominalne, przypadek, osobo-liczba, dostępność poznawcza, abstrakcyjność, czas gramatyczny.

84. Typy form gramatycznych: afiksacja, supletywizm, fleksja wewnętrzna, akcent, wyrazy posiłkowe (funkcjonalne), reduplikacja, intonacja

Forma gramatyczna – to, przez co dany wyraz się odmienia.

Afiksacja, tworzenie wyrazów pochodnych przez dodawanie afiksów (formantów) do wyrazów podstawowych.

Supletywizm (fr. supplétif z łc. supplere ‘dopełnić; uzupełnić’) w językoznawstwie: tworzenie form fleksyjnych danego wyrazu w oparciu o różne tematy fleksyjne.

Fleksją wewnętrzną nazywa się tworzenie form fleksyjnych przede wszystkim przez wymiany głoskowe w temacie fleksyjnym.

Akcent (od łac. accentus, zaśpiew), właśc. akcent wyrazowy – wyróżnienie za pomocą środków fonetycznych niektórych sylab w obrębie wyrazu.

Tzw. 'wyrazy funkcyjne' (posiłkowe)- są to wyrazy umieszczane zwykle przed wyrazem niosącym informację (w pozycji prefiksalnej); są to głownie przedimki, zaimki, przyimki, spójniki i czasowniki posiłkowe,które są z reguły silnie zredukowane w naturalnej wymowie (często spotykane np. w j. angielskim)

Reduplikacja (łac. reduplicatio - podwojenie) - powtórzenie całego wyrazu bądź jego części. Stosuje się dla celów fleksyjnych bądź słowotwórczych, jest również środkiem stylistycznym

Intonacja - w trakcie wypowiadania tekstu - nadawanie mu pewnego rodzaju melodii, poprzez zmianę modulacji głosu, w celu wyrażenia emocji lub tylko dla oddania specyficznego charakteru danej wypowiedzi. Intonacja umożliwia rozpoznanie zakończenia zdań i fraz, a także pomaga rozróżnić zdania pytające, rozkazujące i oznajmujące. Z formalnego punktu widzenia intonacja jest jedną z dominant segmentacyjnych tekstu. Tzw. porządek intonacyjny dysponuje dwoma intonemami - antykadencyjnym (wznoszącym) i kadencyjnym (opadającym).

85. Co stanowi podstawę klasyfikacji: a)genetycznej, b)geograficznej, c)typologicznej. Proszę podac przykłady

a)klasyfikacja genetyczna (historyczna) - grupuje języki w rodziny językowe, ze
względu na ich pokrewieństwo, czyli pochodzenie od
wspólnego prajęzyka;

b)klasyfikacja geograficzna (arealna) - grupuje języki w ligi i cykle językowe, ze
względu na podobieństwa wynikające z długotrwałych
wzajemnych kontaktów(wzajemny wpływ na siebie ze względu na np. bezpośrednie sąsiedztwo geograficzne);

c)klasyfikacja typologiczna - grupuje języki ze względu na
podobieństwo pewnych cech ich struktur, wyłania wspólne cechy w budowie językowej (aspekt fonetyczny, fonologiczny, morfologiczny, syntaktyczny).

86. Czym się różnią języki aglutynacyjne, fleksyjne i alternujące?

*języki aglutynacyjne – typowy wyraz to jeden morfem znaczeniowy i jeden lub więcej morfemów gramatycznych, z których każdy ma określoną pojedynczą funkcję, a ich wybór w niewielkim stopniu zależy od morfemu bazowego. Przykładem mogą być język turecki, węgierski, fiński, estoński. Mniej typowe języki aglutynacyjne to język japoński i esperanto. Wymarły język etruski też był aglutynacyjny.

*języki fleksyjne (inaczej syntetyczne) – wyraz składa się zwykle z jednego morfemu znaczeniowego i jednego lub więcej morfemów gramatycznych, które bardzo często spełniają więcej niż jedną funkcje gramatyczną, i spełniają ją tylko przy pewnej grupie morfemów bazowych. Typowe przykłady to polski i łacina.

*języki alternacyjne – w których funkcję gramatyczną spełniają alternacje samogłosek, czyli wymiany samogłosek zachodzące wewnątrz morfemu. Rdzeń spółgłoskowy pozostaje bez zmian. Typowym przykładem są tu języki semickie.

87. Co to są języki polisyntetyczne (inkorporacyjne) i według jakich kryteriów je wydzielamy?

Języki polisyntetyczne – to języki, w których elementy morfologiczne łączą w sobie liczne funkcje, a jednocześnie nie ma ściśle określonej kategorii części mowy. Rozmywa się różnica między wyrazem a zdaniem. Zaliczamy tu np. języki eskimo-aleuckie. W językach takich znika w praktyce różnica między wyrazem a zdaniem (nawet złożonym), np. w jupik:

Anisaxtuxtyfkagatapixnakakjagaka

(Zdarzyło się, że chciałem go ostatecznie zmusić do chodzenia i przynoszenia śniegu).

Wyraz języka polisyntetycznego składa się z jednego lub kilku rdzeni niosących informację leksykalną, oraz z afiksów niosących informację gramatyczną. W takich językach nie ma ściśle określonej kategorii części mowy, ponieważ każdy morfem znaczeniowy posiada szerokie pole znaczeniowe precyzowane przez licznie dołączane morfemy gramatyczne, i pełni funkcję czasownikową lub rzeczownikową wyłącznie w zależności od użytych morfemów gramatycznych. Niekiedy trudno powiedzieć nawet, czy dany morfem to rdzeń czy afiks.

Języki polisyntetyczne można zaliczyć do typu aglutynacyjnego lub fleksyjnego w zależności od tego, czy afiksy mają tylko jedną funkcję, czy też wiele. Istnieją również języki polisyntetyczne, w których informację gramatyczną przenosi głównie kolejność morfemów semantycznych, jak ma to miejsce w językach izolujących. Polisyntezie zazwyczaj towarzyszy inkorporacja rzeczowników.

88. Fonologiczna typologia języków świata

ze względu na liczbę fonemów:

ze względu na udział samogłosek i spółgłosek:

spółgłoskowe, np. polszczyzna, w której występuje na 37 fonemów: 31 spółgłosek i 6 samogłosek, a więc stosunek: 85% do 15%.

ze względu na sposób artykulacji:

ze względu na wykorzystanie cech prozodycznych:

89. Morfologiczna typologia języków

90. Syntaktyczna klasyfikacja języków

91. Jakie znasz główne rodziny językowe?

Rodzina językowa- w klasyfikacji języków jednostka obejmująca grupę języków, co do których zakłada się lub istnieją bezpośrednie dowody, że wywodzą się one od wspólnego prajęzyka. Wniosek o pochodzeniu języków od wspólnego źródła wysuwa się ze względu na ich regularne podobieństwa (występowanie wspólnych lub zbliżonych form wyrazów, podobieństwo morfologii, składni itp.). Przykładowo uważa się, że języki indoeuropejskie wywodzą się od języka praindoeuropejskiego (co dziś nie jest przez nikogo specjalnie podważane).

Najważniejsze rodziny językowe:

Rodzina językowa Liczba języków Liczba mówiących w mln

*indoeuropejska 443 2 480

*chińsko-tybetańska 365 1 250

*nigero-kongijska 1489 350

*afroazjatycka 372 305

*austronezyjska 1262 250

*drawidyjska 75 200

*ałtajska 65 124

92. Języki pidżynowe i kreolskie

*pidżiny- języki uproszczone, które mają podstawę języka kolonizatorów, bardzo uproszczoną gramatykę plus wpływy lokalne; powstały głównie w centrach handlowych;

* kreole – jeśli pidżin staje się językiem narodowym, to staje się on kreolem (np. afrikaans powstały na bazie języka niderlandzkiego i angielskiego);

Przykłady pidżinów i kreoli powstałych na bazie języków indoeuropejskich:

93. Języki izolowane

Języki izolowane – języki, które ze względu na swą specyfikę, tj. strukturę gramatyczną, leksykę bądź inne czynniki nie wykazują pokrewieństwa z żadnym innym istniejącym językiem. Przykładem języków izolowanych może być język japoński, etruski, baskijski czy koreański, aczkolwiek snuje się przypuszczenia odnośnie ewentualnej bliskości tych języków z pewnymi rodzinami językowymi, np. baskijskiego z językami kaukaskimi.

Terminu języki izolowane używa się także w stosunku do języków, takich jak np. albański, czy ormiański, co do których wiadomo, że przynależą do rodziny języków indoeuropejskich, jednak wewnątrz tej rodziny nie są bliżej spokrewnione z żadnym innym istniejącym językiem.

94. Imperializm językowy

Od najdawniejszych czasów istniała lingua franca, która ułatwiała porozumiewanie się. Rolę tę spełniały takie języki jak: greka, łacina czy francuski. Obecnie funkcję tę pełni angielszczyzna. W okresie rządów królowej Elżbiety II angielskiego używa około 350 mln. Można więc śmiało stwierdzić, że wzrost liczby rodzimych użytkowników angielszczyzny w okresie od panowania Elżbiety I (5 do 7mln osób) do czasów królowej Elżbiety II był imponujący. Należy wyjaśnić, iż wzrost ten nie ogranicza się tylko do native speakerów, a więc mieszkańców Wielkiej Brytanii, USA, Kanady, Australii czy Nowej Zelandii. Językiem tym bowiem jako drugim posługuje się zarówno około 300 mln mieszkańców byłych kolonii brytyjskich, a więc takich krajów jak: Tanzania, Kenia, Uganda, Nigeria, Malezja, Singapur, Hong-Kong, by wymienić zaledwie parę przykładów, jak i jednej byłej kolonii amerykańskiej (Filipiny)1. Jest rzeczą znamienną, iż w wielu byłych koloniach anglosaskich, pomimo prób wprowadzenia jednego z języków lokalnych jako urzędowego, angielski wciąż pełni tę funkcję. Wreszcie mamy do czynienia z trzecim rodzajem sytuacji, a więc osób używających angielszczyzny jako języka obcego. W tym wypadku podanie jakichkolwiek danych liczbowych jest jeszcze trudniejsze, gdyż zależą one od zdefiniowania stopnia kompetencji językowej. Tak więc szacuje się, iż angielskim jako językiem obcym posługuje się ludność ponad stu krajów stanowiąca około miliarda osób.

95. Rodziny językowe w obszarze europejskim

W obszarze europejskim dominują 2 rodziny językowe:

*indoeuropejska- jedna z największych i najwcześniej odkrytych rodzin języków. Zalicza się do niej kilkaset spokrewnionych ze sobą języków współczesnych, używanych od kilku tysięcy lat w Europie, Indiach (stąd przymiotnik indoeuropejski) i południowo-zachodniej Azji. W czasach nowożytnych języki indoeuropejskie rozprzestrzeniły się na wszystkie kontynenty, głównie za sprawą angielskiego, hiszpańskiego i portugalskiego. Obecnie jako językami ojczystymi posługuje się nimi ok. 3 miliardy osób na całym świecie (co stanowi ok. 45% ziemskiej populacji). Do języków indoeuropejskich należą między innymi prawie wszystkie języki nowożytnej Europy, w tym polski, oraz wiele języków dawnych, udokumentowanych w różnym stopniu: niektóre, jak sanskryt, greka klasyczna lub łacina.

*uralska rodzina językowa, której językami posługuje się ok. 24 mln ludzi, zamieszkujących północną Eurazję i Nizinę Węgierską. Zalicza się do niej: języki ugrofińskie i samodyjskie. Łączona z językami ałtajskimi, w ligę uralo-ałtajską (dawniej uznawaną za rodzinę). Nowsze badania lingwistyczne wykazują na powiązanie języków uralskich z językiem jukagirskim; dla potrzeb tej koncepcji tworzy się rodzinę uralsko-jukagirską.

96. Języki indoeuropejskie – cechy i podział

Zarówno wyrazy, jak i struktury gramatyczne języków indoeuropejskich wykazują tak dużo cech wspólnych, że można domniemywać wspólne pochodzenie tych języków. Alternatywny model ligi językowej, tj. grupy pierwotnie niezależnych języków, które upodobniły się do siebie przez wzajemne oddziaływanie, jest w obliczu tych zaobserwowanych cech wykluczany przez specjalistów. Podobnie błędne byłoby wyobrażanie sobie języka praindoeuropejskiego jako niezróżnicowanego i używanego w takiej właśnie, zrekonstruowanej formie. Po pierwsze należy liczyć się z istnieniem elementów języka, które nie pozostawiły po sobie śladu w językach pochodnych i nie można ich z tego względu odtworzyć. Ponadto rekonstrukcja obejmuje rozciągnięte w przestrzeni kontinuum dialektów i przedział czasu rzędu kilku stuleci.

Do indoeuropejskiej rodziny językowej zaliczają się następujące grupy języków:

Iliryjska - z zachowanym do dzisiaj albańskim i (prawdopodobnie) wymarłym wenetyjskim

Do języków indoeuropejskich zaliczają się też dokładniej niesklasyfikowane:

Ponadto do języków indoeuropejskich można zaliczyć niektóre języki sztuczne:

97. Języki nieindoeuropejskie w Europie

Cztery języki urzędowe Europy to języki nie-indoeuropejskie czyli nie-aryjskie, swoich przodków i krewnych mają głównie poza Europą i nie są w żaden sposób spokrewnione z językami indoeuropejskimi, oczywiście za wyjątkiem naturalnych wpływów. Jak widzimy, są to języki uralskie, a dokładniej ugro-fińskie oraz język turecki i język maltański. Języki ugro-fińskie są spokrewnione z językiem tureckim w ramach ligi uralo-ałtajskiej, do której należy też np. mongolski. Natomiast język maltański jest w jeszcze innej grupie językowej- grupie afroazjatyckiej, a dokładniej jest to język semicki, spokrewniony np. z językami arabskimi:
JĘZYKI URALO-AŁTAJSKIE:
a) języki uralskie: fiński, estoński, węgierski.
b) języki ałtajskie: turecki.
JĘZYKI AFROAZJATYCKIE:

a) języki semickie: maltański

98. Co to jest klasyfikacja genetyczna języków? Proszę podać przykłady 3 rodzin językowych

Klasyfikacja genetyczna polega na ułożeniu języków wedle ich pokrewieństwa. Są one klasyfikowane w rodziny, podrodziny, grupy i podgrupy językowej, lub przedstawiane w postaci drzewa pokrewieństwa, podobnie jak się to robi w klasyfikacjach gatunków w biologii (zobacz: taksonomia, kladystyka, systematyka).

Klasyfikacja genetyczna w powyższym ujęciu dotyczy języków naturalnych, nie obejmuje natomiast języków sztucznych, jak np. esperanto czy język klingoński. Podział języków na naturalne i sztuczne jest zatem elementem nadrzędnym klasyfikacji genetycznej.

Przykłady rodzin językowych: Indoeuropejska i Indoirańska, Afroazjatycka, Ałtajska, Uralska, Chińsko- Tybetańska, Austro- Azjatycka, Austronezyjska, Kamczacko- Czukocka, Eskimosko- Aleucka.

99. Proszę wyjaśnić pojęcie ligi językowej i podać przykłady 3 lig w Europie

Liga językowa- języki, genetycznie ze sobą niepowiązane, które wskutek wielowiekowego obcowania ze sobą upodobniły się do siebie pod względem strukturalnym (a nie tylko w aspekcie licznych zapożyczeń słownictwa), łączy się w tzw. ligi językowe, np. liga bałkańska obejmująca m.in. bułgarski, rumuński, serbski, nowogrecki i albański, czy liga rokytnicka, obejmująca języki polski, litewski, ukraiński, białoruski, żydowski jidysz oraz cygański romani.

Przykłady lig: bałkańska, rokytnicka, Liga wielkich języków Europy SAE, wikingijska, dunajska

100. Proszę omówić ligę bałkańską i rokytnicką

Liga językowa Języki w niej Cechy charakterystyczne
Liga bałkańska

Język rumuński,

Jęz. macedoński,

Język bułgarski,

Język mołdawski,

Język albański,

Język grecki,

Język turecki.

         brak bezokolicznika (zastępowany np. 3.os.l.p),

         budowanie czasu przeszłego za pomocą czasowników posiłkowych o znaczeniu „chcieć”,

         analityczna i ograniczona fleksja rzeczownika,

         występowanie zaimkowego rodzajnika w postpozycji,

         ubogi system wokaliczny, bogaty konsonantyczny,

         ruchomy akcent.

         Skłonność do alternacji spółgłoskowych

         Rozbudowana koniugacja

         Duża ilość wspólnego oryginalnego słownictwa

 
Liga rokytnicka (nazwa od miejscowości na Białorusi)

Język polski,

Język litewski,

Język białoruski,

Język ukraiński,

Język kaszubski.

▫          brak iloczasu (wyjątek język litewski),

▫          akcent ruchomy(wyj. Polski i część dial. kaszubskich)

▫          brak dyftongów(wyj. litewski)

▫          brak redukcji samogłosek w nieakceptowanych sylabach(wyj białoruski)

▫          rozbudowana palatalizacja(ale nie tak jak w ros.)

▫          rozbudowana fleksja rzeczownika

▫          syntetyczne formy stopniowania przymiotników

▫          bezosobowe konstrukcje imiesłowowe

▫          istnienie czasownika posesywnego „mieć”

▫          wokalizacja twardego ł w wygłosie(w u)

▫          dużo spółgłosek szczelinowych,

▫          liczne alternacje spółgłoskowe i samogłoskowe,

▫          nierozpowszechnione e otwarte (ä),

▫          brak redukcji samogłosek w sylabach nieakcentowanych, (wyjątkiem białoruski).

▫          Duża ilość wspólnego słownictwa oryginalnego

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wykaz zagadnień do egzaminu z językoznawstwa
Zagadnienia do egzaminu z pedagogiki ogólnej, KIERUNKI STUDIÓW, PEDAGOGIKA SPECJALNA, Pedagogika ogó
Zagadnienia do egzaminu inżynierskiego ogolne
Zagadnienia do egzaminu z kształcenia ruchowego i ogólnej metodyki nauczania ruchu
Zagadnienia do egzaminu na stopień licencjata z językoznawstwa, licencjat nkjo
Zagadnienia do egzaminu z przedmiotu, Skrypty, UR - materiały ze studiów, V semestr, Konstrukcje i b
egz.42, II rok, zimowy, Chemia Fizyczna, zagadnienia do egzaminu
chemia fizyczna wykłady, sprawozdania, opracowane zagadnienia do egzaminu Sprawozdanie ćw 7 zależ
Zagadnienia do egzaminu Rynek Paliw i Energii 14
Zagadnienia do egzaminu inżynierskiego z kierunku zootechnika
Zagadnienia do egzaminu z INSTYTUCJI I RYNKÓW FINASOWCH
Ad 7, II rok, zimowy, Chemia Fizyczna, zagadnienia do egzaminu
Zagadnienia do egzaminu z wnioskowania statystycznego, wnioskowanie statystyczne
Zestaw pytań i zagadnień do egzaminu z Gazownictwa, Wiertnictwo - AGH
2011 ZAGADNIENIA DO EGZAMINU PODSTAWY PIELEGNIARSTWA STUDIA NIESTACJONARNE, Pielęgniarstwo, pliki
zagadnienia do egzaminu z Podstaw chemicznych, Studia, Chemia, Podstawy chemiczne nauk o Ziemi - dla

więcej podobnych podstron