Pytanie 7 i 12 ZJAWISKA SPOŁECZNE

Zjawisko społeczne – zjawisko, fakt społeczny czy proces który istnieje, powstaje i zmienia się w czasie dzięki działaniom zbiorowości społecznych lub grup społecznych. Może występować jedynie w odczuciu przedstawicieli danej społeczności (nie mieć charakteru obiektywnego). Zjawiska społeczne wyróżnione zostały z ogółu zjawisk i przeciwstawione zjawiskom przyrodniczym właśnie ze względu na to, że zjawiska przyrodnicze w przeciwieństwie do społecznych istnieją niezależnie od działań ludzkich.

Florian Znaniecki określał socjologię jako naukę badającą właśnie zjawiska społeczne.

PROCES SPOŁECZNY to serie powiązanych ze sobą zjawisk społecznych dotyczących osobowości, grup społecznych i innych zbiorowości.

Procesy społeczne można sklasyfikować przynajmniej ze względu na 2 kryteria:

• Kryterium skutków;

• Kryterium podmiotowe.

Kryterium skutków powoduje wyróżnienie procesów: integracyjnych i dezintegracyjnych.

Uwzględniając zaś kryterium podmiotowe procesy społeczne można podzielić na: intrapersonalne (procesy społeczne dotyczące tylko jednostki, np. konfliktwewnętrzny) oraz interpersonalne (procesy międzyludzkie).

Przykłady procesów społecznych:

• Przystosowanie:

Etapy procesu przystosowania:

1. Reorientacja psychologiczna (rozpoznanienowej sytuacji).

2. Tolerancja (uszanowanie odmienności).

3. Akomodacja (wytworzenie się pewnych elementów wspólnych).

4. Asymilacja (przystosowanie całkowite).

Współpraca (przynajmniej dwie osoby mają wspólny cel).

Zjawiska patologiczne to zjawiska społeczne, które są nie zgodne z wzorami zachowań lub postaw zawartymi w obowiązujących normach danej społeczności. Zjawiska te nasilają się i jest ich coraz więcej i mają zakłócający wpływ na społeczeństwo.

Źródła zjawisk patologicznych są bardzo zróżnicowane, moim zdaniem istotnym źródłem tych zjawisk był proces transformacji ustrojowej w naszym kraju, który miał swój początek w 1989 roku. Proces ten spowodował zmianę ustrojową państwa, przejście z systemu gospodarki socjalistycznej na system wolnorynkowy, to spowodowało upadek dużych zakładów państwowych a skutkiem tego było bezrobocie i wzrost zagrożeń. Wzrost bezrobocia rozszerzał strefę biedy i niedostatku, wynikiem tego jest rosnąca przestępczość (drobne kradzieże, rozboje) oraz nasilenie się innych patologii społecznych. Następnym źródłem zjawisk patologicznych są uwarunkowana środowiskowe. Brak więzi społecznych, kontroli społecznej oraz brak autorytetów moralnych, (np. bezrobotny ojciec przestaje być autorytetem dla dzieci) powoduje powstawanie warunków sprzyjających rozwojowi patologii.

We współczesnym społeczeństwie polskim ważnym problemem jest bezrobocie. Jest to problemem, który dotyczy dużych zbiorowości ludzkich, powoduje nagromadzenie negatywnych cech ich położenia, traktowany jest jako zjawisko patologiczne wywołujące społeczny niepokój. Bezrobocie może być przyczyną powstawania innych patologii takich jak alkoholizm, przestępczość. Tak naprawdę to jedna patologia może być bodźcem do powstania następnej np. bezrobocie może zrodzić alkoholizm, a to może być źródłem przemocy w rodzinie.

Przemoc w rodzinie to zamierzone, działanie przeciw członkom rodziny, naruszające ich prawa i dobra osobiste a także powodujące cierpienie i szkody moralne. Przemoc nie musi wiązać się z fizycznymi obrażeniami, znęcanie się psychiczne i wymuszanie współżycia seksualnego oraz zaniedbywanie są również formą przemocy. Przede wszystkim ofiarami przemocy w rodzinie są dzieci. Wiele dzieci jest krzywdzonych przez tych, których najbardziej kochają – przez własnych rodziców. Dom rodzinny, który powinien być postrzegany jako miejsce miłości i opieki, dla niektórych jest miejscem terroru, cierpienia, zagrożenia, rozpaczy i lęku.

Akty przemocy nie są wynikiem jakiegoś przypadkowego zbiegu okoliczności, (chociaż tak lubią to przedstawiać rodzice). Są one rezultatem wielu czynników psychologicznych i społecznych, np. doznane urazy przez sprawcę przemocy w swoim własnym dzieciństwie, poczucie braku kontroli nad otoczeniem, poczucie niższości, alkoholizm, zła sytuacja socjalna i materialna rodziny. Poprzez te negatywne czynniki spotykamy się w naszym społeczeństwie z różnymi formami przemocy takimi jak przemoc fizyczna, która jest najłatwiejsza do zdiagnozowania, ponieważ pozostawia po sobie widoczne znaki w postaci siniaków, zadrapań, opuchlizny a nawet złamań. Wyróżnia się także przemoc seksualną, która polega na wykorzystywaniu seksualnym dziecka poprzez stosunek, dotykanie intymnych części ciała zarówno swoich jak i dziecka, oglądanie z dzieckiem filmów pornograficznych. Inną formą przemocy jest przemoc psychiczna. Jest ona trudna do zdiagnozowania, ponieważ nie pozostawia widocznych śladów na ciele, ale za to pozostawia ogromne ślady w psychice dziecka. Przemoc psychiczna to wyzywanie, krzyczenie, poniżanie, nadmierne wymagania wobec dziecka, szantaż emocjonalny itp. Zaniedbanie jest również postacią przemocy – przejawia się ono pozostawieniem dziecka bez opieki, brakiem zainteresowania się rodziców oraz nie zaspakajanie niezbędnych potrzeb do jego prawidłowego rozwoju.

Przemoc wobec dzieci jest zjawiskiem coraz częstszym w Polsce i coraz bardziej się nasilającym. Trudno jest jednak przedstawić jej rozmiary, ponieważ ofiary przemocy nie zgłaszają się na policje a dzieci często nie zdają sobie sprawy, że dorosły człowiek robi im krzywdę. Przemoc w domu jest skrywaną tajemnicą bardzo rzadko wychodzącą na jaw. Sprzyja temu zjawisku bierność sąsiadów jak również bezsilność służb publicznych, które bez oficjalnego zgłoszenia nie mogą podjąć stosownych działań. Dla zobrazowania tego problemu przytaczam wyniki badań, które wskazują, iż: w wyniku przemocy wobec swoich dzieci, co szósty dwunastolatek doznał urazów ciała. Wśród polskich studentów 23% przyznaje, że w ich domach dochodziło do przemocy fizycznej, a 37% mówi o występowaniu przemocy psychicznej, natomiast 34% pacjentów lecznictwa odwykowego, stwierdza, że w okresie nadużywania alkoholu stosowało przemoc fizyczną wobec dzieci.

Przemoc domowa wyrządza dziecku szkody fizyczne i emocjonalne. Rodzaj i zasięg szkód zależy m.in. od wieku i etapu rozwoju dziecka oraz od czynników zewnętrznych. Skutki możemy podzielić na krótkoterminowe i długotrwałe. Do krótkoterminowych zaliczamy: lęki, zaburzenia łaknienia, zaburzenia snu, obniżony nastrój, apatia, depresja, nadmierna potrzeba uczuć, bądź odwrotnie - zamknięcie w sobie, agresja, autodestrukcja, izolowanie się, niepokój, problemy szkolne, zaburzenia kontroli czynności fizjologicznych, jąkanie się. Natomiast skutki długotrwałe to takie, które przejawiają się w życiu dorosłym. Osoby takie mogą nigdy nie nadrobić zaległości w nauce lub umiejętności kształtowania stosunków międzyludzkich. Wzorce wyniesione z domu mogą przyczynić się do wchodzenia w związki oparte na przemocy.

Ubóstwo

• Ubóstwo najczęściej wiąże się z bezdomnością i bezrobociem. Utrata pracy i gwałtowny spadek dochodów w skrajnych przypadkach prowadzi do eksmisji z miejsca zamieszkania. Walką z bezdomnością i ubóstwem zajmuje się system pomocy społecznej. Wspomaga on osoby znajdujące się w ciężkiej sytuacji materialnej. Także instytucje charytatywne oraz noclegownie oferują pomoc osobom potrzebującym. Jednak jedynym skutecznym sposobem złagodzenia tych problemów jest tworzenie nowych miejsc pracy.

• Alkoholizm

• Źródeł tego zjawiska można doszukiwać się w tradycji polskiej szlachty w XVII i XVIII wieku. Obecnie ok. 10% społeczeństwa polskiego nadużywa alkoholu. Prowadzi to do przemocy w rodzinie oraz do jej rozpadu. W ciągu ostatnich lat zmienił się model konsumpcji alkoholu. Szybko rośnie ilość wypijanego piwa i wina na rzecz spadku popytu na wódkę. Problem alkoholizmu coraz częściej zaczyna dotykać młodzieży oraz osób z wyższym wykształceniem (tzw. alkoholizm wyższych sfer).

• Narkomania

• Problem ten pojawił się w Polsce w latach 70., jednak dopiero w latach 90. stał się poważnym zjawiskiem społecznym. Do przyczyn narkomanii możemy zaliczyć modę na zażywanie narkotyków, łatwy dostęp do środków odurzających, chęć zaimponowania rówieśnikom i wejścia do zamkniętych grup. Ponadto za pomocą narkotyków uczniowie i studenci starają się zwiększyć możliwości organizmu, polepszyć percepcję i skrócić czas nauki. Chęć ucieknięcia w wizje narkotyczne często jest sposobem na radzenie sobie z problemami w domu czy w szkole. Pierwszą organizacją, która zaczęła walczyć z tym zjawiskiem, było stowarzyszenie MONAR, założone przez Marka Kotańskiego. Organizacja ta działa na terenie całego kraju i zajmuje się leczeniem narkomanów i chorych na AIDS.

• Prostytucja

• Czynniki zwiększające prawdopodobieństwo prostytucji

• • niski poziom wykształcenia szkolnego, brak przygotowania do zawodu – prostytucja jako łatwy sposób zarobku

• ubóstwo, bieda w rodzinie

• wczesne rozpoczynanie kontaktów seksualnych z wieloma partnerami

• problem alkoholowy rodziców lub opiekunów prawnych

• czynniki związane z rodziną: rodziny niepełne (rozwody, separacje), kłótnie małżeńskie, niewystarczająca opieka, brak poczucia bezpieczeństwa

• przynależność do grup młodzieżowych, częste ucieczki z domu, zmienność autorytetów

• odrzucenie szkoły, dużo wolnego czasu

W Polsce prostytucja dziecięca nie jest jeszcze tak rozpowszechniona jak w Stanach Zjednoczonych. Najczęściej to rodzice zmuszają dzieci do nierządu - warto zaznaczyć, że problem ten dotyka również chłopców. Najwięcej prostytutek wywodzi się z środowiska robotniczego (70%) oraz chłopskiego (15%). Nowym zjawiskiem są tzw. callgirls – dziewczyny na telefon, które nie ograniczają się wyłącznie do usług seksualnych – można się im wyżalić, porozmawiać, wynająć jako osoby towarzyszące na spotkanie biznesowe. Są to zazwyczaj kobiety z wyższym wykształceniem, znające języki obce, elokwentne. Ich klientami są obcokrajowcy oraz mężczyźni z sfer biznesu. Bardzo często młode kobiety i dziewczęta zwabione możliwością podjęcia pracy w krajach Europy Zachodniej trafiają do domów publicznych. Pozbawione możliwości kontaktu z rodziną zmuszone są do świadczenia usług seksualnych.

• Skutki prostytucji

• To m.in. duże ryzyko zachorowania na AIDS i choroby weneryczne. Ponadto doprowadza do zaburzeń emocjonalnych – osoby prostytuujące się odczuwają złość w stosunku do płci przeciwnej, a w późniejszym czasie mają problemy z zawarciem związków.

Przestępczość

W latach 90. przestępczość zaczęła gwałtownie wzrastać. Negatywnym skutkiem przekształceń ekonomicznych i wzrostu zamożności społeczeństwa stała się przestępczość gospodarcza. Otwarcie Polski na świat doprowadziło do tego, iż na terenie naszego kraju działają ogniska międzynarodowych siatek przestępczych. Masowe stało się także piractwo informatyczne i fonograficzne, na które jest duże przyzwolenie społeczne. Politycy biorą udział w gigantycznych aferach korupcyjnych, o których regularnie informują media. Na poczucie braku bezpieczeństwa wśród Polaków wpływa niska wykrywalność przestępstw. Policja i organy ścigania często okazują się bezradne wobec włamań do mieszkań, kradzieży samochodów, pobić. Często ofiary rezygnują ze zgłaszania szkód uznając, że i tak nie mogą liczyć na pomoc, ponieważ wymiar sprawiedliwości jest przeciążony, a procesy trwają latami.

• Sposoby zwalczania patologii społecznych

• zaostrzanie kar dla przestępców

• większa kontrola policji, monitoring na ulicach miast

• pomoc społeczna trafiająca do najbardziej potrzebujących

• akcyza wliczona w cenę alkoholu, która umożliwia realizowanie programów profilaktycznych dotyczących uzależnień

• działalność organizacji społecznych oraz poszczególnych osób: MONAR, MARKOT, La Strada, Marek Kotański, Janina Ochojska

• społeczny brak akceptacji na zachowania dewiacyjne – reagowanie na zachowania chuligańskie na ulicach, w środkach komunikacji miejskiej, w szkołach