PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH

Opracowali: Joanna Golubska i Kamil Gaweł

I. FINANSE - charakterystyka ogólna

1) Finanse – to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami, obejmuje normy
prawne regulujące te operacje zasobami pieniężnymi.
-*J.Harasimowicz – „to stosunki społeczne związane z
gromadzeniem i wydatkowaniem środków
pieniężnych”

* Zjawiska pieniężne – zjawiska polegające na przepływie środków pieniężnych pomiędzy
podmiotami.

* Zjawiska finansowe- z punktu widzenia jednostki- to jej przychody i wydatki. W szerszej perspektywie przypływ (strumień) środków pieniężnych, powodujący zmianę wielkości posiadanych dotychczas( przez różne podmioty)zasobów pieniężnych.

Metody ingerencji państwa w kształt i przebieg stosunków finansowych :

1. Stanowienie norm prawych regulujących stosunki finansowe

2. Aktywne uczestnictwo w stosunkach finansowych

*Instytucja finansowoprawna – to pewien funkcjonalnie zorientowany zespół realizujący określoną funkcję wobec finansów polegającą na wpływaniu na przebieg zjawisk finansowych. (np. podatek, opłata, dotacja, stypendium, budżet, fundusz celowy itp.)

System finansowy- to zespół norm prawnych, ogół zasad i instytucji
kształtujący w danym czasie i danym państwie prawo
finansowe. (inaczej całokształt instytucji finansowych w
państwie).

Na system finansowy składają się instytucje służące:

1. Gromadzenie przez państwo środków pieniężnych ( podatki, opłaty)

2. Organizacja zasobów pieniężnych państwa ( fundusze celowe, budżet)

3. Wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo ( dotacje, stypendia, wynagrodzenia)

2) Finanse publiczne a finanse prywatne

FINANSE PUBLICZNE	FINANSE PRYWATNE
- finanse podmiotów publicznych	- finanse podmiotów prywatnych
1). Realizują się one z udziałem tzw. podmiotów prawa publicznego(państwo, województwo, powiat, gmina) - są to podmioty wyposażone w atrybut władzy publicznej; 2). Realizują interes publiczny; 3).Wysoki stopień reglamentacji prawnej ; 4).Mają zarówno charakter scentralizowany(finanse państwa) jak i zdecentralizowany( finanse jednostek samorządu terytorialnego); 5). Przemieszczanie zasobów pieniężnych determinowane jest decyzją państwa; 6).Państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów, ale nie podlega przymusowi w zakresie wydatków; 7).Gestorem pieniądza jest państwo ( państwo ma wpływ na pieniądz);	1). Realizują się z udziałem podmiotów prywatnych ; 2). Realizują interes prywatny, indywidualny; 3). Niższy stopień reglamentacji prawnej w porównaniu do finansów publicznych; 4). Mają zawsze charakter zdecentralizowany; 5).O przemieszczeniu zasobów pieniężnych decydują prawa popytu i podaży ( ekonomiczne); decyduje wola podmiotu prywatnego; 6). Podmiot prywatny podlega przymusowi w zakresie wydatków ( np. podatki- rodzaj daniny publicznej); 7). Podmiot prywatny nie ma wpływu na wartość waluty;

*Finanse publiczne mają charakter obiektywny- są obiektywną koniecznością , nie ma państwa, które funkcjonowało by bez finansów publicznych. Regulują normy dotyczące obrotu pieniądza, a zespół tych norm nazywamy systemem finansowym.

3)Funkcje finansów publicznych :

Finanse publiczne są mechanizmem umożliwiającym zaspokajanie zbiorowych potrzeb społecznych. Wyróżniamy funkcję polityczne o charakterze zmiennym oraz ekonomiczne.

Funkcje ekonomiczne:

1. FISKALNA- polega na dostarczanie państwu środków pieniężnych na realizację jego zadań. Nie należy mylić tej funkcji z fiskalizmem , czyli pobieraniem przez państwo nadmiernych dochodów, w tym sensie że zaburzają sytuację finansową podmiotów prywatnych.

2. REDYSTRYBUCYJNA- (Janosik)- państwo pobiera dochody od podmiotów prywatnych, aby przekazać je innym podmiotom

3. STYMULACYJNA – polega na tym, że państwo poprzez ukierunkowanie strumieni pieniężnych stara się pobudzić lub ograniczyć określone zjawiska społeczne bądź gospodarcze : a) Stymulacja pozytywna - pobudza np. becikowe , ulgi podatkowe
   b).Stymulacja negatywna - ogranicza np. sankcje, kary finansowe

4. KONTROLNA – sprawdzanie doboru przez państwo źródeł dochodów- a w konsekwencji poziomu ciężarów finansowych nakładanych na rozmaite kategorie podmiotów- oraz kierunków wydatkowania środków.

4) Rola finansów publicznych zależy od koncepcji państwa :

• rola „nocnego stróża” - zakres ingerencji państwa jest najmniejszy

• koncepcja interwencjonizmu państwowego – państwo ma szerokie wpływy , jest zaangażowane w sferze finansów publicznych

5) Polityka finansowa- to świadoma i celowa działalność osób i instytucji polegająca na ustalaniu i realizowaniu celów za pomocą środków finansowych; np. becikowe.

Tworzenie polityki finansowej (3 płaszczyzny):

1. Ustalanie norm planistycznych ( planowanie, programowanie)

2. Ustalanie ogólnych norm prawa

3. Ustalanie norm indywidualnych ( wydawanie aktów i orzeczeń prawych)

Warunki prawidłowej polityki finansowej :

1. Cele muszą być możliwe do osiągnięcia ( należy formułować cele realne)

2. Cele muszą być wzajemnie niesprzeczne

3. Środki realizacji założonych celów muszą być dostosowane merytorycznie i tzw. siłą oddziaływania

4. Cele muszą być jasne i znane adresatom

5. Wprowadzone zmiany muszą respektować warunki stabilności

6. Kompetentne kadry i odpowiednie zaplecze techniczne

6). Prawo finansów publicznych - przepisy, które regulują zjawiska
gromadzenia i podziału finansów
(posługiwania się pieniądzem) przez
państwo dla wykonywania jego celów.

a). w znaczeniu wąskim: obejmuje normy prawne dotyczące działalności finansowej państwa oraz samorządu terytorialnego.

b). w znaczeniu szerokim: obejmuje prawo finansów publicznych w znaczeniu wąskim, a także pozostałe regulacje prawne dotyczące stosunków finansowych- z wyłączeniem tych, które dotyczą zasad wewnętrznej gospodarki finansowej podmiotów gospodarczych.

Prawo finansów publicznych obejmuje :

1. Prawo budżetowe – reguluje zasady konstruowania budżetu, wydatki państwa, publiczną gospodarkę rynkową( Ust. o finansach publicznych)

2. Prawo finansów lokalnych

3. Prawo podatkowe (ordynacja podatkowa, poszczególne podatki reguluje szereg ustaw)

4. Prawo celne (Wspólnotowy Kodeks Celny z 1982r.)

5. Prawo dewizowe- zakazy posługiwania się walutą obcą

6. Prawo bankowe- przepisy dotyczące funkcjonowania banku, umów między bankiem a klientem, ( Ustawa o NBP, Prawo bankowe)

Prawo finansowe a ustawodawstwo wspólnotowe:

• Harmonizacja prawa celnego- ROZPORZĄDZENIA

• Harmonizacja prawa podatkowego- DYREKTYWY

• Harmonizacja przepisów prawa bankowego ( instytucje kredytowe) oraz zasad usług świadczonych przez banki

Normy prawnofinansowe: z punktu widzenia funkcji jakie pełnią normy prawa finansów publicznych można je podzielić na : a). normy prawa materialnego- ustanawiają rozmaite
prawa i obowiązki związane z gromadzeniem i
wydatkowaniem środków pieniężnych.

b). normy proceduralne- regulują zasady postępowania
uczestników stosunków finansowych.

c). normy ustrojowe- regulują zasady organizacji
podmiotów administrujących finansami publicznymi.

Norma prawno finansowa( hipoteza, dyspozycja, sankcja) :

1. Powołanie się na akt normatywny

2. Dyspozycja- określone zachowanie się w czasie i miejscu, które stanowi uprawnienie jednego podmiotu ( podmiot czynny) i zobowiązanie drugiego podmiotu ( podmiot bierny)

3. Sankcja

7). Podmiot prawa finansowego

• nie ma normy, która określała by całkowicie podmiot prawa finansowego

• podmiotowość kreuje się przez przyznanie praw lub nadanie obowiązków

• możemy mówić o podmiotowości : budżetowej, podatkowej, bankowej, dewizowej, celnej

Uprawnienia i obowiązki dzielimy na dwie grupy:

PODSTAWOWE	INSTRUMENTALNE
- powstają w związku z posiadaniem, wydawaniem i gromadzeniem środków pieniężnych ( np. zapłacenie podatku)	- służą wyłącznie zapewnieniu właściwej realizacji obowiązków podstawowych ( np. posługiwanie się NIP-em)

Grupy podmiotów:

• AKTYWNE - posiadają kompetencję do zarządzania publicznymi środkami finansowymi . Są to :organy państwa i organy jednostek samorządu terytorialnego

• BIERNE- podmioty na które nakłada się obowiązki, które zobowiązane są do poddania się konkretyzacji stosunku prawnego, jakiej to konkretyzacji dokonuje organ finansowy . Są to : osoby fizyczne , jednostki organizacyjne

Treść stosunku prawno finansowego:

- to takie uprawnienia i obowiązki, które pośrednio lub bezpośrednio polegają na przemieszczaniu środków pieniężnych w toku publicznej działalności finansowej.

Cechy:

- nadrzędność organu finansowego wynikająca z przepisów prawa

-nierównorzędność podmiotów uczestniczących w tym stosunku

- uprawnienia i obowiązki mają z reguły charakter finansowy.

9) Charakterystyka polskiego prawa finansowego

Polska jest krajem, w którym regulacja prawa finansowego zawarta jest w KONSTYTUCJI – r. 10 Konstytucji RP.

Cztery grupy przepisów:

1. Bezpośrednio i wprost dotyczące prawa finansów publicznych

1). Przepisy dot. danin publicznych

-wszelkie tego typu obowiązki należy nakładać wyłącznie w drodze ustawy ( art.217 )

2).Przepisy dot. budżetu państwa ( art.219-226)

3).Przepisy odnoszące się do NBP ( art.227)

4).Przepisy dot. gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego ( art.166-167)

1. Przepisy odnoszące się do finansów publicznych i zjawisk społeczno-godpodarczych (przepisy regulujące źródła prawa)

2. Przepisy nie odnoszące się do prawa finansowego, których skutki uzewnętrzniają się w prawie finansowym

3. Przepisy dotyczące ogólnych zasad treści prawa i wykładni prawa ( art.2 –RP jest demokratycznym państwem prawa)

1). Zasada lex retro non agit

2). Niedopuszczalność zmiany prawa dewizowego w trakcie roku

3). Zasada vacatio legis

10). Struktura źródeł prawa finansowego :

• Konstytucja RP

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe

• Ustawy

• Rozporządzenia

• Akty prawa miejscowego

11). Zasady tworzenia prawa finansowego w ujęciu doktrynalnym

1. Zasada respektowania praw i prawidłowości ekonomicznych jako granic regulacji prawno-finansowej

2. Zasada przewidywania krótkich i długotrwałych skutków regulacji prawno-finansowej

3. Zasada postulująca uwzględnienie skutków prawa finansowego w różnych ogniwach systemu finansowego państwa

4. Konstruując przepisy prawno-finansowe należy ograniczyć wpływ deprecjacji na trwałość tych przepisów

5. Płynność zmian obciążeń finansowych

6. Zasada ochrony interesu finansowego państwa

• ZASADY FINANSÓW PUBLICZNYCH !!!

1).Zasada równowagi finansów publicznych !

Zasada równowagi finansów publicznych wiąże się z materialnym aspektem publicznej gospodarki finansowej. Jest to zasada o podstawowym znaczeniu dla prawidłowego funkcjonowania systemu finansów publicznych.

Zasada ta sprowadza się do wymagania, aby tempo gromadzenia środków pieniężnych gromadzonych przez jednostki sektora finansów publicznych odpowiadało tempu dokonywania wydatków przez te jednostki.

Naruszenie równowagi finansów publicznych jest niekorzystne. Jeżeli osiągnięte dochody przekraczają dokonywane wydatki, to oznacza , że poziom obciążeń podatkowych jest nadmierny i niepotrzebnie ograniczają one możliwości rozwojowe sektora przedsiębiorstw. Natomiast jeżeli dokonywane wydatki przekraczają osiągane dochody, to pojawia się problem pokrycia zaistniałego niedoboru. Niezbędne staje się wówczas sięganie do źródeł przychodów zwrotnych ( pożyczki, kredyty bankowe). Konsekwencją tego stanu rzeczy jest to, że w przyszłości należy część dochodów przeznaczyć na spłatę powstałych wcześniej zobowiązań, a dodatkowo przeznaczyć część przyszłych dochodów na pokrycie kosztów z tymi zobowiązaniami związanych ( odsetki, prowizje itp.)

Utrzymaniu równowagi finansów publicznych – a w szczególności zabezpieczenia przed nadmiernym deficytem budżetowym oraz nadmiernym zadłużeniem jednostek sektora finansów publicznych służy szereg mechanizmów prawnych. Tworzą je przepisy dotyczące długu publicznego i jego granic.

2).Zasada jawności finansów publicznych!

Zasada jawności finansów publicznych polega na stwarzaniu instytucji prawnych, które zapewniają dostępność informacji o finansach publicznych ( jawność formalna) .

Zasada jawności finansów publicznych jest realizowana rozmaitymi metodami , takimi m.in. jak : a).jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie

b).jawność debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu
terytorialnego

c).jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat
nad sprawozdaniami z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego

d). publikowanie uchwalonych budżetów

Na zasadę tę składają się:

• Udostępnianie sprawozdań z wykonania budżetu

• Informowanie o dotacjach udzielonych przez państwo

• Publikowanie danych dotyczących finansów publicznych ( np. długu publicznego)

• Informowanie jakim podmiotom umorzono znaczące kwoty zadłużenia

Fakt, że finanse publiczne w warunkach demokracji powinny być jawne, oznacza konieczność informowania opinii publicznej o stanie finansów publicznych.

3). Zasada przejrzystości publicznej gospodarki rynkowej!

Przejrzystość (jawność materialna)- jej zadaniem jest zapewnienie aby informacje finansowe, które są jawnie prezentowane były zrozumiałe dla odbiorcy. Wiąże się ona z klasyfikacją finansową tj. grupowaniem dochodów i wydatków według możliwie jednorodnych i zrozumiałych reguł.

Przejawy tej zasady to :

• Jednolita klasyfikacja dochodów i wydatków budżetowych ( takie same zasady grupowania tych dochodów i wydatków w różnych sektorach / elementach finansów publicznych)

• Stosowanie jednolitych zasad rachunkowości

• Stosowanie jednolitych zasad sprawozdawczości

Klasyfikowanie dochodów i wydatków publicznych umożliwia planowanie finansowe tj. określenie źródeł i wielkości czerpanych z nich zasobów pieniężnych, a także kierunków i zakresu finansowania rozmaitych zadań publicznych.

Podziałki klasyfikacyjne są następujące :

1). Działy i rozdziały – określają rodzaj działalności

2). Paragrafy- określają rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku ( oraz środków)

* Dodatkowe klasyfikacje dotyczą obszarów, kategorii, podkategorii wydatków strukturalnych.

Minister Finansów określa w drodze rozporządzenia szczegółową klasyfikację dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów ( oraz środków).

Najważniejsze znaczenie ma klasyfikacja dochodów i wydatków budżetowych.

4).Zasada planowania publicznej działalności finansowej

Planowanie finansowe- czyli określanie źródeł i wielkości czerpanych z nich zasobów pieniężnych, a także kierunków i zakresu finansowania rozmaitych zadań publicznych umożliwia racjonalną gospodarkę finansową. Planowanie finansowe ma charakter dyrektywny, co oznacza że budżety obok aspektu prognostycznego, mają też aspekt prawny, wyrażający się w obowiązku osiągnięcia przewidzianych w budżecie dochodów oraz dokonanie wydatków na przewidziane w nim cele. Wykonanie budżetu podlega ocenie w stosownej procedurze, a niewłaściwe wykonanie budżetu może pociągnąć za sobą odpowiedzialność polityczną i prawną wykonawców.

Podstawowym planem finansowym państwa jest budżet państwa.

Ujęte w budżecie państwa, budżetach jednostkach samorządu terytorialnego i planach finansowych jednostek budżetowych dochody stanowią jedynie prognozy ich wielkości.

Oznacza to, że zarówno przekroczenie przewidywanych dochodów, jak i osiągnięcie ich w kwocie niższej nie wywołuje – bezpośrednio- żadnych skutków prawnych. Natomiast ujęte w budżetach wydatki, z wyłączeniem wydatków finansowych z dochodów własnych jednostek budżetowych, oraz rozchody- stanowią nieprzekraczalny limit. Przekroczenie tego limitu stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

5). Zasada ewidencjonowania operacji finansowych – polega na obserwacji zjawisk finansowych i kontroli ich przebiegu z punktu widzenia zgodności z planem, poprzez tworzone systemy ewidencji tych zjawisk.

Ewidencjonowanie operacji finansowych prowadzone jest według zasad rachunkowości właściwej dla finansów publicznych. Podstawowe regulacje w tym zakresie wynikają tak z ustawy o rachunkowości, jak i z ustawy o finansach publicznych. Szczególne zasady rachunkowości dotyczą w szczególności ewidencji wykonania budżetu oraz ewidencji majątku trwałego stanowiącego własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.

6).Zasada sprawozdawczości finansowej

Sprawozdawczość finansowa jest podstawą kontroli finansów publicznych. Najszerszy zakres i największe znaczenie ma sprawozdanie z wykonania budżetu państwa składane przez Radę Ministrów Sejmowi. W systemie samorządu terytorialnego podobną funkcję spełniają przedkładane organom przedstawicielskim przez odpowiednie organy wykonawcze sprawozdania z wykonania budżetów gmin, powiatów i województw.

Jednostki sektora finansów publicznych sporządzają sprawozdania z wykonania zadań z zakresu finansów publicznych.

7).Zasada kontroli finansów publicznych

Kontrola finansów publicznych jest działem umożliwiającym ocenę prawidłowości publicznej gospodarki finansowej, a w szczególności wykonania planów finansowych gospodarkę tą obejmujących.

Polega ona na porównywaniu zaistniałego stanu rzeczy ( osiągniętych rezultatów) z wyznaczeniami, tj.- w tym wypadku- z planem, z prawem (kontrola legalności) czy założeniami polityki finansowej ( kontrola celowości).

Kontrola publicznej gospodarki finansowej może być :

• Kontrolą polityczną , która przejawia się w aktach aprobaty(absolutorium) bądź dezaprobaty ze strony organów przedstawicielskich władzy publicznej w odniesieniu do sposobu wykonania budżetu bądź innych planów finansowych, uchwalonych uprzednio przez te organy i wykonywanych przez organy wykonawcze.

• Kontrolą fachową , która ma miejsce przede wszystkim w ramach wewnętrznych struktur administracji publicznej. Wykonują ją także organy od administracji publicznej niezależne, np. NIK oraz regionalne izby obrachunkowe.

Niekiedy z kompetencjami kontrolnymi powiązane są uprawnienia nadzorcze, tj. możliwość oddziaływania środkami korygującymi na działalność podmiotów nadzorowanych w sytuacji, gdy działania o charakterze kontrolnym doprowadziły do ustalenia nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu.

III. FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA
FINANSÓW PUBLICZNYCH

Gospodarowanie publicznymi zasobami finansowymi odbywa się przy wykorzystaniu rozmaitych form organizacyjnych charakteryzujących się zróżnicowanym stopniem powiązania z budżetem (np. ścisłe- jednostki budżetowe i luźne)

Formy te mogą mieć kształt albo jednostek organizacyjnych, takich jak jednostki budżetowe, albo też nie mają własnych struktur organizacyjnych, stanowiąc jedynie urządzenia gospodarki finansowej, „ obsługiwane” przez określone podmioty ( mogą być to tylko formy przewidziane w ustawie o finansach publicznych, bądź też w innej ustawie).

1). JEDNOSTKA BUDŻETOWA

Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych( nie posiadające osobowości prawnej) , które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Charakteryzują się dużą przewagą wydatków nad dochodami. Niezależnie jednak od tego, jak kształtowałaby się relacja pomiędzy wydatkami a dochodami, jednostka budżetowa nie ma prawa wykorzystywania gromadzonych dochodów na wydatki.

Każda jednostka budżetowa powiązana jest z konkretnym budżetem , a o tym, jaki jest budżet przesądza to jaki organ jednostkę budżetową utworzył .

Planowane dochody i wydatki jednostki budżetowej są w pełnych kwotach ujęte w budżecie. Oznacza to , że jednostka budżetowa na pokrycie swoich wydatków wykorzystuje zasoby budżetowe, a jeżeli osiąga dochody, to przekazuje je w całości na rachunek środków budżetowych. Ta metoda powiązania z budżetem nazywana jest budżetowaniem brutto.

Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności. Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową według zasad określonych w ustawnie.

Państwowe jednostki budżetowe tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują ministrowie ( także Prezes Rady Ministrów), kierownicy urzędów centralnych oraz wojewodowie. W odniesieniu do samorządowych jednostek budżetowych funkcje takie pełnią organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego.

2) SAMORZĄDOWY ZAKŁAD BUDŻETOWY

*Zakład budżetowy- jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania i pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych. Nie posiada osobowości prawnej. Prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w przepisach prawa budżetowego. Podstawą jego gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy.

Samorządowy zakład budżetowy- jest formą zakładu budżetowego, którą tworzy, łączy, przekształca i likwiduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego ( rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa).

Samorządowy zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając koszty swojej działalności z przychodów własnych( samofinansowanie). Nadwyżkę środków obrotowych , ustaloną na koniec okresu sprawozdawczego , samorządowy zakład budżetowy wpłaca do budżetu jednostki samorządu terytorialnego, chyba że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego postanowi inaczej ( budżetowanie netto).

Samorządowy zakład budżetowy może otrzymywać różnego rodzaju dotacje ( z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, która go utworzyła). Mogą to być dotacje :

1. Dotacje przedmiotowe – jest dotacją do ceny towarów i usług , budżet dofinansowuje jakieś świadczenia dzięki czemu mogą być one tańsze np. ceny biletów kolejowych dla studentów

2. Dotacje celowe- na finansowanie zadań z udziałem środków z budżetu Unii Europejskiej ( każda inwestycja wymaga wkładu krajowego; jeśli go nie ma to budżet może go przekazać)

3. Dotacje celowe na sfinansowanie albo dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji

4. Dotacje podmiotowe- na bieżącą działalność danego podmiotu

5. Dotacja jednorazowa na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe (np. samochód)

Dotacje nie mogą przekroczyć 50% kosztów działalności samorządowego zakładu budżetowego; jeżeli jednostka nie może pokryć nawet tych 50% to trzeba ją przekształcić.

Mogą one zostać powołane do wykonywania zadań z zakresu między innymi (art. 14 ufp):

• Gospodarki mieszkaniowej i gospodarki lokalami użytkowymi,

• Dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

• Lokalnego transportu zbiorowego,

• Targowisk i hal targowych,

• Zieleni gminnej i zadrzewień,

• Cmentarzy.

3).AGENCJA WYKONAWCZA

Agencja wykonawcza to państwowa osoba prawna tworzona na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa. Zasady działania agencji wykonawczej określa ustawa powołująca agencję oraz jej statut. Status agencji wykonawczej posiadają między innymi: Agencja Mienia Wojskowego, Agencja Rynku Rolnego czy Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.

Podstawą gospodarki finansowej agencji wykonawczej jest ROCZNY PLAN FINANSOWY, zatwierdzany przez prowadzący nad nią nadzór ministra, obejmujący :

1. Przychody z prowadzonej działalności

2. Dotacje z budżetu państwa

3. Zestawienia kosztów : a). funkcjonowania agencji wykonawczej b). realizacji zadań ustawowych, z wyszczególnieniem kosztów realizacji tych zadań przez inne podmioty –z wyszczególnieniem wynagrodzeń i składek od nich naliczanych, płatności odsetkowych wynikających z zaciągniętych zobowiązań oraz zakupu towarów i usług

4. Wynik finansowy

5. Środki na wydatki majątkowe

6. Środki przyznawane innym podmiotom

7. Stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku

8. Stan środków pieniężnych na początek i koniec roku.

Po zatwierdzeniu przez ministra sprawującego nadzór projekt jest przekazywany Ministrowi Finansów, w trybie i terminach określonych w przepisach dotyczących prac nad projektem ustawy budżetowej. W ramach projektu planu finansowego sporządza się plan dochodów i wydatków agencji wykonawczej ujmowany w terminach ich zapłaty. Planowane wydatki nie powinny być wyższe od planowanych dochodów. Planowane wydatki mogą przekraczać planowane dochody za zgodą ministra sprawującego nadzór nad agencją wykonawczą, wydaną w porozumieniu z Ministrem Finansów.

Agencja wykonawcza może otrzymywać dotacje z budżetu państwa, w zakresie określonym w odrębnych ustawach.

Agencja wykonawcza jest obowiązana corocznie wpłacać do budżetu państwa na rachunek bieżący dochodów państwowej jednostki budżetowej obsługującej ministra sprawującego nadzór nad tą agencją, nadwyżkę środków finansowych ustaloną na koniec roku, pozostającą po uregulowaniu zobowiązań podatkowych.

Agencja wykonawcza jest budżetowana metodą netto.

4). INSTYTUCJA GOSPODARKI BUDŻETOWEJ – jest jednostką sektora finansów publicznych tworzoną w celu realizacji zadań publicznych , która :

• Odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania ,

• Pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.

Instytucja gospodarki budżetowej może być tworzona przez :

• Ministra lub Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, za zgodą Rady Ministrów, udzieloną na jego wniosek

• Organ lub kierownika jednostki, o których mowa w art. 139 ust.2 ufp, jako organu wykonującego funkcję organu założycielskiego.( musi ten organ lub jednostka poinformować Prezesa RM o utworzeniu instytucji gospodarki budżetowej)

• Instytucja gospodarki budżetowej uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.

Instytucja gospodarki budżetowej może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań publicznych, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią .

Podstawą gospodarki finansowej instytucji gospodarki budżetowej jest roczny plan finansowy, mający taką samą strukturę jak plan agencji wykonawczej , z tym że bez punktu, dotyczącego środków przekazywanych innym podmiotom.

Instytucja gospodarki budżetowej działa na podstawie statutu nadanego przez organ wykonujące funkcje organu założycielskiego, natomiast organizacje wewnętrzną określa regulamin organizacyjny nadawany przez dyrektora instytucji gospodarki budżetowej.

Instytucja gospodarki budżetowej samodzielnie gospodaruje mieniem, kierując się zasadą efektywności jego wykorzystania. Instytucja gospodarki budżetowej w celu zaciągnięcia zobowiązania przewyższającego 30% rocznych przychodów jest obowiązana uzyskać zgodę organu wykonującego funkcję organu założycielskiego.

Instytucja gospodarki budżetowej jest budżetowana metodą netto.

5).PAŃSTWOWY FUNDUSZ CELOWY – jest formą organizacyjną sektora finansów publicznych tworzoną na podstawie odrębnej ustawy, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych. Przykładami takiego funduszu są : Państwowy Fundusz Kombatantów czy Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Państwowy Fundusz Celowy nie posiada osobowości prawnej.

Państwowy Fundusz Celowy stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister wskazany w ustawie tworzącej fundusz albo inny organ wskazany w ustawie.

Do państwowych funduszy celowych nie zalicza się funduszy, których jedynym źródłem przychodów, z wyłączeniem odsetek od rachunku bankowego i darowizn, jest dotacja z budżetu państwa. Podstawą gospodarki finansowej Państwowego Funduszu Celowego jest ROCZNY PLAN FINANSOWY. Ze środków funduszu mogą być udzielane pożyczki jednostką samorządu terytorialnego , jeżeli ustawa tworząca fundusz tak stanowi.

Koszty Państwowego Funduszu Celowego mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa i pozostałości środków z okresów poprzednich.

Typy funduszu celowego:

• Autonomiczne- fundusz ustawowy, odrębny finansowo od budżetu

• Powiązane finansowo z budżetem- obecnie nie występują

• Wewnątrzbudżetowe- określone wydatki finansuje się tylko do poziomu wydatków i określonego źródła, u nas fundusz taki nie funkcjonuje.

6). OGÓLNE ZASADY GOSPODARKI FINANSOWEJ JEDNOSTEK SEKTARA FINANSÓW PUBLICZNYCH

1. Sposób gromadzenia środków publicznych z poszczególnych tytułów określają odrębne ustawy

2. Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że przepisy ustawowe stanowią inaczej

3. Ujęte w rocznych planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych przychody stanowią prognozy ich wielkości.

4. Zmiany przychodów i kosztów wymagają dokonania zmian w rocznym planie finansowym.

5. Prawo realizacji zadań finansowych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej.

6. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarancją wykonania zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy.

7. Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Wydatki publiczne powinny być dokonywane:

1. W sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;

2. W sposób umożliwiający terminową realizacje zadań;

3. W wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

7). Odpowiedzialność i kontrola

Kontrola finansowa w jednostkach sektora finansów publicznych dotyczy zarówno procesów związanych z gromadzenie i rozdysponowaniem środków publicznych, jak i gospodarowaniem mieniem. Obejmuje ona przeprowadzenie wstępnej oceny celowości zaciąganych zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków, porównanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym w zakresie dotyczącym procesów pobierania i gromadzenia środków publicznych, zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków ze środków publicznych, udzielania zamówień publicznych oraz zwrotu środków publicznych oraz prowadzenie gospodarki finansowej oraz stosowanie wymaganych procedur. Procedury te ustala kierownik jednostki; jest on także odpowiedzialny za ich przestrzeganie.

Za całość gospodarki finansowej jednostki sektora finansów publicznych odpowiedzialny jest kierownik takiej jednostki. Kierownik jednostki może powierzyć określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej pracownikom jednostki w formie odrębnego imiennego upoważnienia albo wskazania w regulaminie organizacyjnym jednostki.

Część tych obowiązków może być powierzona tylko głównemu księgowemu jednostki sektora finansów publicznych. Jest to pracownik jednostki spełniający warunki określone w ustawie o finansach publicznych, któremu kierownik jednostki powierza obowiązki i odpowiedzialność w zakresie:

1. Prowadzenia rachunkowości jednostki

2. Wykonywania dyspozycji środkami pieniężnymi

3. Dokonywania wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym oraz

4. Dokonywanie wstępnej kontroli kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących operacji gospodarczych i finansowych.

8) AUDYT WEWNĘTRZNY

Audyt wewnętrzny – podlega przede wszystkim na niezależnym badaniu systemów zarządzania i kontroli w jednostce sektora finansów publicznych, w wyniku którego kierownik jednostki uzyskuje obiektywną i niezależną ocenę adekwatności, efektywności i skuteczności tych systemów. W pojęci audytu mieszczą się także czynności doradcze, w tym składanie wniosków, mające na celu usprawnienie funkcjonowania jednostki.

Celem audytu wewnętrznego jest zapewnienie prawidłowego wykorzystania środków publicznych, w tym środków pochodzących z UE. Wprowadzenie tej formy kontroli miało na celu poprawę wydajności i jakości zarządzania środkami publicznymi.

W ramach audytu ocenia się m.in. :

1. Zgodność prowadzonej przez jednostkę działalności z przepisami prawa oraz obowiązującymi w jednostce procedurami wewnętrznymi.

2. Efektywności i gospodarności podejmowanych działań w zakresie systemów zarządzania i kontroli.

3. Wiarygodności sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z wykonania budżetu.

Audyt prowadzi się m.in. w:

• Kancelarii Prezesa Rady Ministrów

• ministerstwach

• urzędach centralnych

• urzędach wojewódzkich

• izbach skarbowych

• izbach celnych

• NFZ

Kierownik komórki audytu wewnętrznego sporządza do końca stycznia każdego roku sprawozdanie z wykonania planu audytu za rok poprzedni.

III. BUDŻET PAŃSTWA I PRAWO BUDŻETOWE

1).Budżet – jest to podstawowy plan finansowy państwa lub jednostki
samorządu terytorialnego, mający charakter dyrektywny i
obejmujący dochody oraz wydatki o charakterze – zasadniczo-
bezzwrotnym, uchwalany przez parlament na okres przyszły,
zwykle roczny.

*charakter dyrektywny- to nie tylko plan finansowy ale zyskuje też moc prawną. Wyraża się w tym, że budżet – w sensie prawnym- stanowi wiążące polecenie parlamentu, skierowane do rządu oraz poszczególnych ministrów z osobna, którego treścią jest zgromadzenie wskazanych w budżecie kwot dochodów oraz wydatkowanie środków na określone w budżecie cele. Dyrektywność budżetu znajduje wyraz w formie prawnej, jaką posiada ten akt ustawy. Istnieje też parlamentarna procedura kontroli wykonania budżetu, polegająca ostatecznie na udzieleniu ( bądź nieudzieleniu) rządowi absolutorium za kolejne lata budżetowe. Dyrektywności budżetu nie należy jednak rozumieć dosłownie- w tym znaczeniu, że w rezultacie wykonania budżetu osiągnięte muszą być dochody i wydatki odpowiadające swą wysokością dokładnie kwotom zaplanowanym. Dochody budżetu mogą być np. wyższe, niż zaplanowane; wydatki budżetu mogą być niższe pod warunkiem, że wykonane zostaną zadania państwowe na które te wydatki były zaplanowane. Dyrektywność budżetu nie ma więc charakteru wyłącznie statystycznego , ale zawiera w sobie także imperatyw działania gospodarnego.

2). Rodzaje budżetów

1. Budżet państwa ( obejmuje dochody i wydatki organów i instytucji państwowych) oraz budżet jednostek samorządu terytorialnego (lokalne) – obejmuje dochody i wydatki organów i instytucji określonych jednostek samorządu terytorialnego.

2. Budżety federacji

3. Budżet zwyczajny( obejmuje dochody i wydatki przewidywane, zgodnie ze stanem prawodawstwa, sytuacją gospodarczą państwa i kierunkami działania jego władz) i Budżet nadzwyczajny ( dotyczy zazwyczaj wydatków, których niezbędność ujawnia się już w trakcie roku budżetowego, a dla których pokrycia planuje się dodatkowe dochody)

4. Budżety wydatków bieżących ( obejmują wydatki na utrzymanie państwa i jego instytucji) i Budżety majątkowe ( inwestycyjne)- obejmują dochody i wydatki związane z operacjami majątkowymi oraz wydatki na cele rozwojowe, zwłaszcza na inwestycje infrastrukturalne.

3). Budżetowanie brutto i netto :

1. Budżetowanie brutto- to sposób powiązania z budżetem polegający na tym, że jednostka budżetowa na pokrycie swoich wydatków wykorzystuje zasoby budżetowe, a jeżeli osiąga dochody, to przekazuje je w całości na rachunek środków budżetowych.

2. Budżetowanie netto- jednostki sektora finansów publicznych działające w oparciu o tę metodę budżetowania samodzielnie wypracowują środki finansowe i tymi środkami pokrywają swoje wydatki. Ich związek z budżetem polega na tym , że otrzymują dotacje z budżetu, a w momencie, gdy wypracują środki finansowe muszą rozliczyć się z budżetem.

4). Budżet zadaniowy – (art.142 u.f.p.) – skonsolidowany plan wydatków na rok budżetowy i 2 kolejne lata państwowych jednostek budżetowych, państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej oraz państwowych osób prawnych, sporządzany w układzie zadaniowym, stanowiący element uzasadnienia do projektu ustawy budżetowej.

Jego istotą jest wprowadzenie zarządzania wydatkami publicznymi poprzez odpowiednio skonkretyzowane i zhierarchizowane cele na rzecz osiągnięcia określonych efektów, mierzonych za pomocą ustalonego systemu mierników.

Różnica pomiędzy budżetem tradycyjnym a zadaniowym polega na tym, że w tym pierwszym, w procesie planowania wydatków punkt wyjścia stanowią środki publiczne , którymi dysponuje związek publicznoprawny, zaś w drugim z nich punkt wyjścia stanowią zadania, które mają zostać zrealizowane dzięki ponoszonym wydatkom publicznym.

Celem wprowadzenia budżetów zadaniowych jest poprawa przejrzystości publicznej gospodarki finansowej, poprawa efektywności dokonywania wydatków oraz skuteczności realizacji zadań publicznych.

5). WIELOLETNI PLAN FINANSOWY to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na 4 lata budżetowe. Jest on zestawiony w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji.

Określa on na poszczególne lata budżetowe:

1. Podstawowe wielkości makroekonomiczne

2. Kierunki polityki fiskalnej

3. Prognozy dochodów oraz wydatków budżetu państwa

4. Kwotę deficytu i potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz źródła ich sfinansowania

5. Prognozy dochodów i wydatków budżetu środków europejskich

6. Wyniki budżetu środków europejskich

7. Skonsolidowaną prognozę bilansu sektora finansów publicznych

8. Kwotę państwowego długu publicznego

Wieloletni Plan Finansowy Państwa stanowi podstawę przygotowania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy.

Projekt Wieloletniego Planu Finansowego Państwa przygotowywany jest przez Ministra Finansów, który przedstawia go do uchwalenia Radzie Ministrów.

Wieloletni Plan Finansowy Państwa jest aktualizowany przez Radę Ministrów, w drodze uchwały, corocznie w terminach dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej, i uwzględnia prognozę na kolejne trzy lata.

Realizacja Wieloletniego Planu Finansowego Państwa jest poddana kontroli ( art. 107 u.f.p.). Poszczególni ministrowie są obowiązani do przedłożenia Ministrowi Finansów informacji o realizacji Wieloletniego Planu Finansowego Państwa, w tym o stopniu realizacji celów, w terminie do dnia 15 kwietnia kolejnego roku. Z kolei Minister Finansów przedkłada Radzie Ministrów informację o przebiegu wykonania Planu łącznie ze sprawozdaniem z wykonania ustawy budżetowej.

Informacja ta jest następnie przedkładana Parlamentowi przez Radę Ministrów, wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu za rok poprzedni.

6).ZASADY BUDŻETOWE – formułowane, na podstawie spostrzeżeń i ocen w zakresie praktyki budżetowej oraz zalet i słabości określonych rozwiązań organizacyjnych znajdujących w niej zastosowanie, doktrynalne postulaty wobec budżetu i gospodarki budżetowej.

Cechy:

• Nie mają charakteru normatywnego, a więc nie wiążą prawnie

• Katalogi zasad budżetowych, formułowane przez różnych autorów, nie są identyczne

• Treść poszczególnych zasad może zmieniać się w czasie

• Rzadko kiedy realizowane są w pełnym zakresie przez ustawodawcę.

1. ZASADA ZUPEŁNOŚCI BUDŻETU !

Jest to postulat, aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa. U podłoża tej zasady legły przede wszystkim względy polityczne, a w szczególności potrzeba parlamentarnego wpływu na całość gospodarki finansowej państwa. Współcześnie realizacja tej zasady jest w poważnym stopniu ograniczona. Wiąże się to z rozwojem publicznej gospodarki pozabudżetowej, a więc takich form organizacyjnych, w ramach których następuje gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych bez rejestracji tych zjawisk w budżecie.

1. ZASADA JEDNOŚCI BUDŻETU

Jest to postulat ujęcia całości dochodów i wydatków budżetowych w jednym dokumencie budżetowym. Pozwala to na całościową ocenę zamierzeń Rządu w dziedzinie finansów publicznych jak również , ułatwia ich kontrolę.

Uchwalanie budżetów majątkowych (obok budżetu wydatków bieżących) czy też budżetów nadzwyczajnych ( obok budżetu zwyczajnego) narusza zasadę jedności budżetu. W Polsce sytuacja taka nie ma obecnie miejsca.

1. ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI BUDŻETU

Jest to postulat, aby budżet uchwalany był nie tylko w globalnych kwotach dochodów i wydatków, ale by dochody i te wydatki uzyskane były także w układzie analitycznym, pozwalającym na ustalenie wydajności poszczególnych źródeł dochodów oraz kierunków i proporcji wydatków budżetowych.

Ogólne kwoty dochodów budżetowych i wydatków budżetowych są więc wyrazem agregacji (tzn. łączenie części w większą całość ) kwot szczegółowych. Szczegółowość budżetu znajduje swój wyraz w klasyfikacji budżetowej, tj. określonych prawnie zasad podziału dochodów i wydatków budżetowych.

1. ZASADA JAWNOŚCI BUDŻETU

Jest to postulat o charakterze społeczno-politycznym. Jawność budżetu wyraża się w wielu aspektach- w otwartości obrad Parlamentu nad projektem budżetu i popularyzowaniu jej treści w środkach masowego przekazu. Służy to społecznej kontroli działalności finansowej państwa.

1. ZASADA JASNOŚCI BUDŻETU

Jest to postulat o charakterze prakseologicznym , ale także politycznym. Wyraża się w potrzebie takiego klasyfikowania i grupowania dochodów i wydatków budżetowych, aby budżet dawał obraz podstawowych kierunków gospodarki finansowej państwa, tj. źródeł dochodów, z których gromadzone są zasoby budżetu oraz proporcji pomiędzy przewidywanymi wpływami z tych źródeł, a także kierunków wydatkowania środków pieniężnych i przyjętych proporcji w tym względzie.

Tak rozumiana jasność ( przejrzystość) nie tylko umożliwia prawidłowe planowanie budżetu, ale daje szansę należytej oceny budżetu przez parlament, a także opinie publiczną.

1. ZASADA RÓWNOWAGI BUDŻETOWEJ !

Jest to postulat zachowania odpowiednich relacji pomiędzy ogólną kwotą dochodów i wydatków budżetowych. Równowaga budżetowa uważana jest za zachowaną wówczas, gdy dochody budżetu są co najmniej równe jego wydatkom ( lub też są od nich wyższe).

Uchwalanie budżetów deficytowych i naruszenie zasady równowagi budżetowej prowadzi zazwyczaj do ujemnych skutków gospodarczych – zwłaszcza, gdy deficyty są relatywnie wysokie. Jednym z takich skutków jest inflacja, spowodowana dopływu do obiegu gospodarczego dodatkowej masy pieniądza, nie znajdującego odpowiednika w przyroście wolumenu towarów i usług na rynku.

7). Horyzont czasowy planowania budżetowego

Wybór odpowiedniego horyzontu czasowego dla planu finansowego ma istotne znaczenie dla jego praktycznej użyteczności.

Zbyt długi horyzont czasowy powoduje, że plan – zwłaszcza w końcowym okresie jego obowiązywania – może nie odpowiadać już potrzebą, zmieniającym się pod wpływem nowych okoliczności gospodarczych czy politycznych.

Zbyt krótki horyzont czasowy zmniejsza natomiast użyteczność planu, gdyż nie jest on wówczas w stanie odzwierciedlić gospodarki finansowej na tle szerszej perspektywy zmian w gospodarce narodowej.

W Polsce podobnie jak w większości innych państw, jako rok budżetowy przyjęto rok kalendarzowy.

Roczny horyzont planowania budżetowego w wielu przypadkach jest jednak zbyt krótki. Rodzi to potrzebę poszukiwania takich rozwiązań organizacyjno-planistycznych, które byłyby w stanie usunąć tę niedogodność.

Środki rozwiązań organizacyjno-planistycznych:

1. Zwykłe wydłużenie okresu planowania budżetowego ( np. do 2 lat)

2. Planowanie kroczące – dwuletnie- polega na corocznych uchwalaniu budżetu na rok następny oraz ogólnych założeń budżetu na kolejny rok budżetowy. W kolejnym roku te ogólne założenia stanowią ramę dla budowy kolejnego, szczegółowego budżetu rocznego.

3. Planowanie wieloletnie – na okresy pięcioletnie – towarzyszyć ma w założeniu planowaniu rocznemu: uchwalane są na okresy pięcioletnie ramowe plany dochodów i wydatków, natomiast coroczne, szczegółowe budżety mają w założeniu realizować stopniowo zadania objęte planami pięcioletnimi.

8). Źródła prawa budżetowego

• Konstytucja RP ( art.220-226)

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych

• Część regulacji problematyki budżetów jednostek samorządu terytorialnego znajduje się w odrębnych ustawach

9). INSTYTUCJE MATERIALNEGO PRAWA BUDŻETOWEGO

1. Charakter prawny budżetu

1. NORMATYWNA TREŚĆ BUDŻETU - postanowienia budżetu mają ściśle określonych wykonawców, a nie są , jak normy innych aktów prawnych , których przyznaje się walor aktów o charakterze normatywnym, skierowane do z góry nieokreślonej liczby adresatów . W przeciwieństwie do klasycznych norm prawnych, postanowienia budżetu mogą być wykonywane tylko jeden raz- nie zaś nieograniczoną hipotetycznie ilość razy ( normy szczególnego rodzaju, tj.koncepcja norm planowanych- W. Brzeźiński)

2. MOC WIĄŻĄCA POSTANOWIEŃ BUDŻETU- (art.51 u.f.p.)- Zamieszczenie w budżecie państwa, budżecie jednostki samorządu terytorialnego lub planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń ani zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń, tych osób wobec państwa, jednostki samorządu terytorialnego, czy też innych jednostek sektora finansów publicznych. Podstawę tych roszczeń mogą stanowić jedynie odrębne przepisy.

2). Klasyfikacja budżetowa – to prawnie określone zasady grupowania dochodów i wydatków budżetowych. Jest ściśle związana z zasadą szczegółowości budżetu, a także zasadą jasności( przejrzystości) budżetu.

Klasyfikacja budżetowa opierać się może na różnych kryteriach klasyfikacyjnych – podmiotowych, przedmiotowych, funkcjonalnych, bądź mieszanych. Zastosowanie przyjętych kryteriów klasyfikacyjnych tworzy podziałki klasyfikacji budżetowej , tj. jej nazwane części składowe, stwarzając możliwości grupowania dochodów bądź wydatków na określonym piętrze klasyfikacji. Polski ustawodawca stosuje w sposób zhierarchizowany wiele kryteriów klasyfikacyjnych.

Budżet państwa składa się z części odpowiadających zasadniczo :

• Organom władzy publicznej

• Kontroli

• Ochrony prawa

• Sądów i trybunałów

• Administracji rządowej, przy czym dla poszczególnych działów administracji rządowej oraz dla urzędów nadzorowanych przez Prezesa RM ustalane są odrębne części budżetowe.

Dalszy podział dochodów i wydatków budżetu opiera się już na podziale klasyfikacyjnym dochodów i wydatków publicznych. Części dzielą się na działy, te zaś na rozdziały, a następnie na paragrafy.

Wydatki publiczne klasyfikuje się również według dodatkowej klasyfikacji określającej kody wydatków strukturalnych. Ponadto, wydatki publiczne prezentowane są również w układzie zadaniowym (podziały obejmujące: funkcje, zadania oraz podzadania).

Klasyfikacja budżetowa tworzy jako całość zespół podziałek klasyfikacyjnych, umożliwiających planowanie dochodów i wydatków w pożądany sposób.

Zasady klasyfikacji określa Minister Finansów w drodze rozporządzenia.

3). Dochody budżetowe państwa – to środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych.

W świetle postanowień ustawy o finansach publicznych wśród dochodów budżetu państwa największe znaczenie mają wpływy z podatków. Znacznie mniejsze znaczenie mają dochody z takich źródeł jak wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek SP, dywidendy w spółkach prawa handlowego, wpłaty z zysku NBP, spadki, zapisy, darowizny itd.(art.111 u.f.p.).

Coraz bardziej znaczącą pozycję w budżecie stanowią środki pochodzące z budżetu UE przeznaczone na finansowanie programów i projektów realizowanych przez administrację rządową.

4) Wydatkami budżetowymi – są środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych.

Zgodnie z treścią artykułu 112 ust. 1 ustawy o finansach publicznych wydatki budżetu państwa dzielą się na :

• Dotacje i subwencje

• Świadczenia na rzecz osób fizycznych

• Wydatki bieżące jednostek budżetowych

• Wydatki majątkowe

• Wydatki na obsługę Skarbu Państwa

• Wydatki na realizację programów finansowych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu ( EFTA), w tym wydatki budżetu środków europejskich

• Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej, do których zalicza się:

1. Udział we wpłatach z ceł , opłat rolnych i cukrowych

2. Środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług (VAT)

3. Środki obliczone na podstawie wartości rocznego produktu krajowego brutto (PKB)

Możliwy jest także podział wydatków budżetowych według innych kryteriów niż przyjęte w ustawie o finansach publicznych. Można m.in. dzielić wydatki na definitywne ( służą nabywaniu za środki budżetowe dóbr i usług) i transferowe ( powodują wzrost zasobów pieniężnych innych podmiotów prawa publicznego), wydatki rzeczowe ( w celu zakupu rzeczy i usług materialnych) i wydatki osobowe ( przeznaczone na wynagrodzenia dla pracowników tzw. sfery budżetowej.

5). Dotacje i subwencje

Dotacje –są wydatkami z budżetu państwa przeznaczonymi na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych, które podlegają szczególnym zasadom rozliczania. Polega to zasadniczo na tym, że podmiot otrzymujący dotację musi wydać ją zgodnie z wolą podmiotu udzielającego dotacji. W wypadku naruszenia zasad wydatkowania lub rozliczenia dotacji konieczny jest jej zwrot. Dotacje dzielą się na :

• Celowe, które przeznaczone są na finansowanie konkretnych zadań

• Podmiotowe, które służą dofinansowaniu działalności bieżącej konkretnego podmiotu w zakresie określonym w ustawie lub umowie międzynarodowej

• Przedmiotowe, które polegają na przyznaniu dopłaty do określonego rodzaju wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych. Mogą być udzielane na podatnie odrębnych ustaw lub przepisów UE dla przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług oraz podmiotom wykonującym zadania na rzecz rolnictwa z uwzględnieniem ich równoprawności.

• Dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe, które służą wyposażeniu w środki obrotowe nowo tworzonych samorządowych zakładów budżetowych oraz instytucji gospodarki budżetowej. Pozwalają na uruchomienie i prowadzenie przez te podmioty działalności, zanim osiągną z niej pierwsze zyski. Mają mniejsze znaczenie.

Subwencja- nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana najczęściej przez państwo określonym podmiotom dla poparcia ich działalności. Subwencja różni się tym od dotacji, że ma charakter roszczenia prawnego. Jeśli została zapisana w budżecie z przeznaczeniem dla określonej jednostki, musi zostać przekazana. Decyzję o jej rozdysponowaniu, podejmuje organ, który ją otrzymał.

Wyróżnia się:

• Subwencje ogólne- to pomoc finansowa udzielana przez państwo innym podmiotom na podstawie kryteriów obiektywnych np. liczby mieszkańców

• Subwencje przedmiotowe- to bezzwrotna pomoc finansowa przeznaczana na realizację konkretnych zadań np. dopłata do kredytów dla rolników

• Subwencję oświatową- otrzymywaną przez gminy, powiaty, województwa przyznawaną wg zasad ustalanych przez MEN

• Subwencję wyrównawczą- przyznawaną na rzecz gmin, powiatów i województw, których potencjał fiskalny stanowi w przypadku gmin mniej niż 92 % średniej krajowej, powiatów 85% średniej krajowej , województw – mniej niż 75 %.

6). Wydatki na obsługę Skarbu Państwa - obejmują wszelkie wydatki Skarbu Państwa służące obsłudze jego długu. Wydatkami tymi będą więc m.in. wydatki z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wpłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami oraz koszty związane z emisją skarbowych papierów wartościowych.

7). Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej

W świetle art. 125 ustawy o finansach publicznych do środków własnych UE zalicza się : udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych, środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią wynikającą z przepisów UE, środki obliczone na podstawie wartości rocznego dochodu narodowego brutto.

Do środków tych zaliczane są również : odsetki i kary za nieterminowe lub nieprawidłowo naliczone płatności .

8). Programy wieloletnie – kategoria odrębna , podobna do inwestycji wieloletnich. Mogą być one ustanawiane przez Radę Ministrów w celu realizacji strategii przyjętych przez Radę Ministrów, w tym w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa.

Specyfika finansowania programów wieloletnich polega na tym , że ustawa budżetowa zawierać będzie nie tylko limity wydatków przeznaczonych na jego realizację w danym roku budżetowym, ale także w dwu następnych latach budżetowych. Ponadto, w wykazie programów wieloletnich stanowiącym załącznik do ustawy budżetowej określa się łączne nakłady, w tym nakłady z budżetu państwa, na realizację poszczególnych programów.

9). NADWYŻKA I NIEDOBÓR BUDŻETOWY

Nadwyżka budżetowa – to dodatnia różnica pomiędzy dochodami a wydatkami.

Niedobór budżetowy – to sytuacja, w której wydatki budżetu są większe od jego dochodów.

Nadwyżka lub niedobór budżetowy wystąpić może bądź to jako efekt planowania budżetowego, bądź też może pojawić się w trakcie roku budżetowego, a może być też rezultatem wykonania budżetu.

Ustawa określa, w enumeratywny sposób źródła, z których można pokryć niedobór ( deficyt) budżetowy:

• Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

• Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych,

• Pożyczki,

• Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa,

• Kwoty pochodzące ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek,

• Nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych ,

• Nadwyżki budżetu środków europejskich, z tym zastrzeżeniem, że mogą być one jedynie źródłem spłaty zobowiązań budżetu państwa zaciągniętych na pokrycie deficytu budżetowego środków europejskich,

• Inne operacje finansowe.

Zakazane jest pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w banku centralnym państwa.

Istnienie nadwyżki w trakcie trwania roku budżetowego nie stwarza w zasadzie problemów , tym niemniej może być ono sygnałem perturbacji w wykonaniu zadań finansowych ze środków budżetowych.

Nadwyżka budżetowa po zakończeniu roku budżetowego wyraża się w pozostałości środków pieniężnych, zgromadzonych ze źródeł dochodów budżetowych i nie wydatkowanych w danym roku budżetowym.( mogą być wydatkowane w kolejnych latach budżetowych).

10). Rezerwy budżetowe

Rezerwa budżetowa – to środki zaplanowane w budżecie po stronie wydatków, których przeznaczenie- w momencie uchwalania budżetu nie jest do końca określone.

Rezerwy mają umożliwić wykonanie budżetu w sytuacjach nie przewidzianych, np. gdy środki zaplanowane na określony rodzaj wydatków okazałyby się niewystarczające, bądź też w sytuacji, gdy na określone cele wydatki w budżecie w ogóle nie zostały zaplanowane, a dokonanie takich wydatków okazuje się być w trakcie roku celowe.

Rezerwy budżetowe nie mają charakteru kasowego. Oznacza to , że w momencie uchwalania budżetu nie kryją się za nimi jakieś zgromadzone już uprzednio zasoby pieniężne, które natychmiast można byłoby wydatkować. Dopiero zgromadzenie dochodów budżetowych w zaplanowanych kwotach umożliwia wykorzystanie rezerw budżetowych.

Rezerwy mogą być rezerwami: ( są to rezerwy wykonawców budżetu co oznacza, że do dysponowania nimi nie jest potrzebna zgoda organu uchwalającego budżet).

• Celowymi- mogą być tworzone w budżecie w kilku wypadkach.

1. Na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie jest możliwy do dokonania w okresie opracowywania projektu ustawy budżetowej

2. Na wydatki, których realizacja jest uwarunkowana zaciągnięciem kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej lub pozyskaniem środków z innych źródeł

3. Na wydatki związane z realizacją programów współfinansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowski Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu ( EFTA)

4. Gdy odrębne ustawy tak stanowią

Suma rezerw celowych tworzonych na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej na etapie opracowywania budżetu nie jest możliwy oraz tworzonych na podstawie ustaw szczególnych nie może przekraczać 3% wydatków budżetu. Rezerwami celowymi zasadniczo dysponuje Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi ministrami lub innymi dysponentami części budżetowych. W świetle ustawy o finansach publicznych podział rezerw celowych powinien nastąpić zasadniczo do dnia 15 października roku budżetowego.

W częściach budżetu państwa, których dysponentami są poszczególni wojewodowie, może być tworzona rezerwa w wysokości do 1 % planowanych wydatków, z wyłączeniem dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego. O podziale tej rezerwy decydują wojewodowie. Są oni zobowiązani do informowania o takich działaniach Ministra Finansów.

• Ogólnymi – to przewidywane wydatki na nieprzewidywane cele. W momencie uchwalania budżetu znana jest kwota takiej rezerwy; nie jest natomiast znane ani jej przeznaczenie, ani też to jakie podmioty będą wydatkowały odpowiadające jej środki budżetowe. Jej wysokość nie może przekraczać 0,2% wydatków budżetu. Ogólną rezerwą dysponuje RM. Może ona upoważnić Prezesa RM i Ministra Finansów do dysponowania- w określonych granicach – tą rezerwą.

IV.PROCEDURA BUDŻETOWA

1). Procedura budżetowa - całokształt prawnie określonych zasad postępowania z budżetem. Zasady te odnoszą się zarówno do działań, których celem jest sporządzenie budżetu oraz do działań związanych z wykonaniem budżetu, jak też do działań, które mają miejsce po upływie roku budżetowego, a których celem jest ustalenie w jaki sposób budżet został wykonany.

Tylko Rada Ministrów ma inicjatywę budżetową !

W procedurze budżetowej wyróżnić można pewne fazy i stadia. FAZY procedury budżetowej to :

1. Ustalanie budżetu - przed rozpoczęciem roku budżetowego ( DWA STADIA : 1. Stadium przygotowania projektu budżetu
   2. Stadium uchwalania budżetu)

2. Wykonanie budżetu – w trakcie roku budżetowego

3. Kontrola wykonania budżetu – po zakończeniu roku budżetowego ( DWA STADIA : 1. Stadium sporządzania przez organy administracji rządowej
   sprawozdania z wykonania budżetu
   2. Kontrola wykonania budżetu przez parlament, kończąca się
   udzieleniem rządowi absolutorium z wykonania budżetu)

Ad. A USTALANIE BUDŻETU - to całokształt czynności, których treścią jest tworzenie
budżetu jako planu posiadającego określoną formę
prawną .

1). Przygotowanie projektu budżetu :

1) Przełom marca i kwietnia – Minister Finansów sporządza i przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu paostwa

2) Przełom kwietnia i maja – sporządza się założenia makroekonomiczne i przedstawia Komisji Trójstronnej do uzgodnienia

3) Początek maja – Minister Finansów sporządza tzw. notę budżetową, czyli szczegółowe zasady, tryby i terminy sporządzenia materiałów do projektu budżetu – rozporządzenie

4) II i III dekada maja – dysponenci części budżetu czyli podmioty otrzymujące środki budżetowe bezpośrednio z centralnego rachunku budżetu paostwa (części) sporządzają projekty planów rzeczowych (plan rzeczowy to plan dochodów i wydatków)

5) W połowie lipca – Minister Finansów przekazuje dysponentom części budżetu informacji o wstępnych limitach wydatków

6) W ciągu 21 dni od otrzymania informacji o limitach dysponenci części budżetowych przedstawiają MF projekty planów poszczególnych części, a dysponenci środków funduszy celowych przedstawiają projekty planów finansowych funduszy celowych

7) W III dekadzie września – RM uchwala projekt ustawy budżetowej i przekazuje go Marszałkowi Sejmu

8) 30 września (najpóźniej) projekt ustawy budżetowej wraz z uzasadnieniem powinien wpłynąd do Sejmu (art. 122 ust.1 UFP w zw. z art. 222 Konstytucji RP

2). Uchwalanie budżetu

1) Marszałek Sejmu dokonuje wstępnej kontroli przedstawionego projektu ustawy budżetowej z punktu widzenia wymogów konstytucyjnych i regulaminowych i nadaje bieg inicjatywie ustawodawcy RM.

2) Rozpatrywanie przez Sejm projektów ustaw odbywa się w tzw. „czytaniach”. Dla ustaw szczególnych przewidziane są 3 czytania. Szczególny tryb dla ustawy budżetowej wiązany jest z faktem Konstytucyjnego Ograniczenia do 4 miesięcy czasu trwania postępowania

ustawodawczego. Jeżeli do tego czasu ustawa budżetowa nie zostanie przedstawiona prezydentowi do podpisu – jest on uprawniony do zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu.

3) I czytanie – odbywa się na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Premier lub Minister Finansów w formie tzw. expose budżetowego przedstawia rządowy projekt ustawy budżetu.

4) Projekt ustawy przekazany do Sejmowej Komisji Finansów Publicznych, która analizuje całośd projektu i koordynuje dalsze prace nad nim.

5) Poszczególne części projektu rozpatrują właściwe komisje Sejmowe przy uczestnictwie przedstawicieli Komisji Finansów Publicznych. Komisje mogą zadawad pytania poszczególnym autorom oraz Ministrowi Finansów.

6) II czytanie – przedstawia Sejmowi sprawozdania Komisji Finansów Publicznych. Przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków.

7) III czytanie – przedstawienie przez posła sprawozdawcę Komisji Finansów Publicznych lub wniosków z II czytania – głosowanie.

8) Marszałek Sejmu przesyła Marszałkowi Senatu oraz Prezydentowi potwierdzony swoim podpisem tekst uchwalonej przez Sejm ustawy.

9) Komisje Senatu oceniają ustawę budżetową i przesyłają opinie do Senackiej Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych, która koordynuje całością prac nad ustawą w Senacie. Senat nie ma prawa odrzucenia ustawy budżetowej przyjętej przez Sejm – może wnieśd poprawki w ciągu 20 dni od przekazania mu projektu ustawy budżetowej. Uchwałę senatu proponującą poprawki uznaje się za przyjętą jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów.

10) Ostateczny tekst ustawy budżetowej potwierdzony podpisem Marszałka Sejmu zostaje przekazany niezwłocznie Prezydentowi. Art. 222 ust.1 Konstytucji RP określa uprawnienia Prezydenta RP wobec ustawy. Nie ma on prawa odmowy podpisu i skierowania ustawy ponownie do Sejmu. Może zwrócid się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją. Po podpisaniu ustawy Prezydent zarządza ogłoszenie jej w „Dz.U.RP”.

11) Zgodnie z art. 127 ust.1 UFP jeżeli ustawa budżetowa nie zostanie ogłoszona przed 01.01 to do czasu jej ogłoszenia podstawą gospodarki finansowej paostwa jest przedstawiony przez Radę Ministrów projekt ustawy budżetowej.

Ad. B WYKONANIE BUDŻETU

Wykonanie budżetu polega przede wszystkim na zrealizowaniu zaplanowanych dochodów i wydatków na określone zadania. Wykonaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów, a w szczególności Minister Finansów, który sprawuje bieżącą kontrolę realizacji dochodów i wydatków państwa i poziomy jego deficytu. Faktycznymi wykonawcami budżetu państwa są dysponenci części budżetowych i wszystkie podległe podmioty państwowej sfery budżetowej.

W toku wykonania budżetu obowiązują następujące zasady:

• pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami

• ustalanie, pobieranie oraz odprowadzanie dochodów budżetowych dokonywane jest na zasadach i w terminach wynikających z prawa finansowego

• wydatki budżetowe muszą się mieścić w granicach kot określonych w budżecie realizowane zgodnie z planowanym ich przeznaczeniem w sposób celowy i oszczędny

• zlecenie realizacji zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej ofert z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych

• dotacje celowe przyznane samorządom terytorialnym na realizację zadań zleconych nie wykorzystane w danym roku podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części w jakie zadanie nie zostały wykonane.

Ad. C KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU

a). wewnętrzna – na poziomie Rady Ministrów

b). zewnętrzna – po zakończeniu roku budżetowego

ad a). Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów , wydatków, przychodów i rozchodów budżetu państwa, kontroluje wydatkowanie środków z UE i poziom deficytu sektora finansów publicznych. Ponadto MF dokonuje bieżącej oceny planowania i gospodarowania środkami publicznymi w jednostkach sektora finansów publicznych. Ocena ta jest dokonywana przez osoby upoważnione przez MF wg standardów audytu wewnętrznego.

ad b).Wykonanie budżetu podlega kontroli Sejmu.

Dwie instytucje:

• Minister Finansów do 10 września roku budżetowego przedstawia komisji sejmowej właściwej ds. budżetu oraz NIK-owi informacja o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze.

• Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i NIK-owi, w terminie do dnia 31 maja roku następnego roczne sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa . Zgodnie z ustawą o finansach publicznych sprawozdanie powinno zawierać między innymi: dane dotyczące dochodów, wydatków oraz nadwyżki lub deficytu sektora finansów publicznych, dochodów i wydatków wynikających z zamknięć rachunków budżetu państwa, przychodów i kosztów państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, państwowych osób prawnych utworzonych na podstawie odrębnych ustaw ( art.182)

Do sprawozdania RM dołącza m. in.: sprawozdanie o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu administracji rządowej , które realizowane są przez jednostki samorządu terytorialnego i innymi zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami, zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego, omówienie wielkości środków własnych UE z uwzględnieniem różnic między wielkościami uchwalonymi a wykonanymi , informacje dot. otrzymanych i wydatkowanych środków własnych UE czy informacje o przebiegu wykonania Wieloletniego Planu Finansowego Państwa.

Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa rozpatrywane jest przez SEJM. System prac komisyjnych nad sprawozdaniem przypomina prace nad projektem ustawy budżetowej. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie, zapoznając się jednocześnie z opinią NIK.

W ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź odmowie udzielenia RM absolutorium.

ABSOLUTORIUM - akt woli Sejmu, którego treścią jest aprobata dla sposobu, w jaki budżet był wykonany oraz rezultatów jego wykonania. Udzielenie absolutorium pociąga za sobą taki skutek, że parlament nie może już w przyszłości prowadzić dyskusji i podejmować uchwał dotyczących tej kwestii. Przy braku absolutorium RM powinna podać się do dymisji ( rozwiązanie polityczne ).

2). Przenoszenie wydatków - jest wyjątkiem od generalnej zasady, iż przesunięć takich nie może dokonywać rząd bądź organ wykonawczy samorządu terytorialnego.

Ustawa o finansach publicznych dopuszcza w ściśle określonych przypadkach możliwość dokonania tego rodzaju zmian, pomiędzy rozdziałami i paragrafami klasyfikacji budżetowej. Jednakże tylko w ramach danej części i działu budżetu państwa. Przeniesienie, które spowodowałoby zmianę wysokości majątkowych wymaga zgody Ministra Finansów. Zmian tych mogą dokonywać dysponenci części budżetowych. Natomiast na szczeblu jednostek samorządu terytorialnego zmiany w planie dochodów i wydatków bądź danej j.s.t. dokonywać może zarząd ( wójt, burmistrz, prezydent) bądź zarząd ( powiatu, województwa), które polegają na zmianach dochodów i wydatków, które wywołane są koniecznością ich dopasowania do zmienianych kwot dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa lub budżetów innych j.s.t. , a także w zakresie przenoszenia wydatków z rezerw budżetowych. Natomiast do dokonywania innych zmian w planie wydatków, zarząd musi mieć upoważnienie organów stanowiących j.s.t. Upoważnienie to nie może jednak obejmować przenoszenia wydatków pomiędzy działami.

Nadzwyczajne przypadki przenoszenia wymienia artykuł 172( sytuacja w której dochodzi do zniesienia lub przekształcenia ministerstwa, PRM w drodze rozporządzenia dokonuje przeniesienia) oraz artykuł 180 ustawy o finansach publicznych ( wprowadzenie stanu wojennego na terytorium państwa lub jego części, RM w drodze rozporządzenia dokonuje przeniesienia)

V.GOSPODARKA FINANSOWA JEDNOSTEK SAMORZĄDU
TERYTORIALNEGO

Samorząd terytorialny jest podstawową formą organizacji lokalnego życia publicznego. Uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej, będąc w określonym stopniu niezależnym od państwa. Zadania , jakie realizować ma samorząd lokalny, wymagają nakładów finansowych. W związku z tym jednostki organizacyjne samorządu prowadzą własną gospodarkę finansową, a w jej ramach osiągają dochody z różnych źródeł.

Konstytucja w Art. 167 zapewnia jednostkom samorządu terytorialnego udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.

Podstawowe reguły prawnej regulacji gospodarki finansowej jednostek samorządy terytorialnego przypominają zasady, na jakich opiera się gospodarka finansowa państwa.

Odmienne uregulowania dotyczą w szczególności skali działania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie gospodarki finansowej, która jest nieporównywalna- w ujęciu jednostkowym - ze skalą działalności państwa. Odmienność ta spowodowana jest ograniczeniem samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego.

Przyczyny ograniczeń są dwojakie:

1. Po pierwsze – państwu zależy na posiadaniu wpływu na działalność samorządu
   terytorialnego, a wpływ ten wywierać może pod warunkiem takiego
   ukształtowania system źródeł dochodów gmin, aby dochody własne nie
   wystarczały na pokrycie wydatków choćby w minimalnym w danych
   warunkach poziomie zaspokojenia potrzeb.

2. Po drugie - pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego
   istnieją daleko idące różnice w stopniu rozwoju społeczno-
   gospodarczego. W interesie państwa leży zmniejszenie tych różnic
   poprzez tworzenie mechanizmów bądź to redystrybucji środków
   finansowych pomiędzy jednostkami samorządu, np. w postaci
   samorządowych funduszów wyrównawczych (redystrybucja
   pozioma), bądź to mechanizmy centralizacji środków pieniężnych w
   budżecie państwa i zasilania tych jednostek, których możliwości
   finansowe są najskromniejsze (redystrybucja pionowa).

Źródła prawa budżetowego jednostek samorząd terytorialnego tworzą system nieco bardziej złożony, niż miało to miejsce w wypadku budżetu państwa.

Aktem prawnym regulującym zasady gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego jest stawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego określone zostały w ustawie z dnia 13 listopada 2003r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Nadzór i kontrolę nad gospodarką finansową gmin określa stawa z dnia 7 października 1992r. o regionalnych izbach obrachunkowych.

I. Gospodarka finansowa gmin

Gmina - jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. W myśl art.164 ust. 3 Konstytucji RP wykonuje ona wszystkie zadania samorządu terytorialnego niezastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.

Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb gminy są wykonywane jako zadania własne.

Oprócz zadań własnych gminy mogą wykonywać zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendum a także przejęte do wykonania w drodze porozumienia zadania innych jednostek samorządu terytorialnego .

Od strony finansowej najistotniejsza różnica dotycząca wykonywania zadań własnych oraz zleconych polega na tym, że te pierwsze gmina wykonuje w oparciu o własne środki finansowe, natomiast środki na zadania zlecone oraz przyjęte do wykonania w drodze porozumienia gminy otrzymują z budżetu państwa lub z budżetu tej jednostki samorządu terytorialnego, której zadania gmina przejęła w drodze porozumienia.

1. Procedura budżetowa

1. Uchwalanie budżetu gminy

Budżet gminy – jest planem finansowym obejmującym dochody i wydatki oraz przychody i rozchody gminy w roku kalendarzowym. Uchwała budżetowa ,mająca formę uchwały rady gminy, składa się z budżetu jednostki samorządu terytorialnego oraz załączników.

Uchwała budżetowa określa m.in.(art.212 u.f.p.) :

1. Łączną kwotę planowanych dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych

2. Łączną kwotę planowanych wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z wyodrębnieniem wydatków bieżących i majątkowych

3. Kwotę planowanego deficytu albo planowanej nadwyżki budżetu jednostki samorządu wraz ze źródłami pokrycia deficytu albo przeznaczenie nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego

4. Łączna kwotę planowanych przychodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego

5. Łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego

6. Limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych

7. Kwotę wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym ,

zgodnie z zawartą umową, z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządy terytorialnego

W załączniku do uchwały budżetowej zamieszcza się m. in. :

1. Zestawienie planowanych kwot dotacji udzielanych z budżetu jednostki samorządu terytorialnego

2. Plany przychodów i kosztów samorządowych zakładów budżetowych

Wójt (burmistrz, prezydent) ma wyłączną inicjatywę w zakresie sporządzenia projektu uchwały budżetowej ( art.233 u.f.p.). W terminie do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy przedkłada go radzie gminy wraz z uzasadnieniem oraz ewentualnie innymi materiałami, wymaganymi na podstawie odpowiedniej uchwały rady gminy.

Jednocześnie przesyła go regionalnej izbie obrachunkowej celem zaopiniowania.

Projekt budżetu gminy rozpatrywany jest przez radę gminy, a następnie przez nią uchwalany.

Bez zgody wójta rada gminy nie może wprowadzać w projekcie:

• zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków i jednocześnie zwiększenie deficytu budżetowego oraz

• zmian powodujących zwiększenie wydatków nieznajdujących pokrycia w planowanych dochodach lub

• zwiększenie planowanych dochodów bez jednoczesnego ustanowienia źródeł tych dochodów.

Procedurę uchwalania budżetu określa rada gminy. Rada gminy jest zobowiązana uchwalić budżet do końca roku poprzedzającego rok budżetowy, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach do 31 stycznia roku budżetowego(art.240 u.f.p.).

W razie nie uchwalenie budżetu przez radę gminy do 31 stycznia roku budżetowego, rada gminy traci – na dany rok – kompetencje w tym zakresie na rzecz regionalnej izby obrachunkowej, która ustala budżet dla tej gminy w terminie do końca lutego roku budżetowego. Do chwili ustalenie budżetu przez regionalną izbę obrachunkową podstawą gospodarki finansowej gminy pozostaje projekt budżetu przedłożony radzie gminy przez wójta.

Jeżeli budżet na skutek braku przewidywanych dochodów w wysokości dostatecznej do pokrycia niezbędnych wydatków miałby zamykać się niedoborem, rada gminy obowiązana jest do wskazania w uchwale budżetowej źródeł pokrycia tego niedoboru (deficyt może być pokryty przychodami pochodzącymi ze źródeł określonych w art.217 u.f.p.).

Rada gminy nie może uchwalić budżetu, w którym relacja wymienionych w ustawie obciążeń do planów dochodów przekraczałaby określony pułap.

Pułap ten wyznacza średnia arytmetyczna z obliczonych dla ostatnich trzech lat relacji dochodów bieżących gminy powiększonych o dochody ze sprzedaży majątku oraz pomniejszonych o wydatki bieżące, do dochodów ogółem budżetu gminy (art.243 u.f.p.)

Środki przekazywane gminie w formie dotacji z budżetu państwa, znajdują swój wyraz w opracowanym przez wójta gminy odrębnym planie finansowym.

W budżecie gminy mogą być tworzone rezerwy celowe i rezerwa ogólna.

Gospodarka finansowa gminy jest jawna , a budżet gminy publikowany w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

W przypadku, gdy parlament nie uchwali ustawy budżetowej, lecz ustawę o prowizorium budżetowym, na wniosek wójta organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego upoważniony jest do uchwalenia zamiast uchwały budżetowej – uchwały o prowizorium budżetowym na okres objęty prowizorium budżetowym państwa (art.241 u.f.p.).

1. Wykonywanie budżetu gminy

Zasady wykonywania budżetów gminnych są podobne do zasad obowiązujących przy wykonywaniu budżetu państwa. Wykonawcą budżetu gminy jest wójt gminy, który w terminie 21 dni od uchwalenie uchwały budżetowej:

1. Przekazuje podległym jednostkom informacje o ostatecznych kwotach

dochodów i wydatków tych jednostek oraz wysokości dotacji i wpłat do budżetu gminy

1. Opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych gminie odrębnymi ustawami, przyjmując jako podstawę dla tego planu kwotę dotacji przyznanych na ten cel w danym roku budżetowym oraz wielkość dochodów związanych z realizacją tych zadań, które podlegają przekazaniu do budżetu państwa.

Za prawidłową gospodarkę finansową gminy odpowiada wójt, któremu przysługuje wyłączne prawo:

1. Zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielonych prze radę gminy

2. Emitowania papierów wartościowych, w ramach upoważnień udzielonych przez radę gminy

3. Dokonywania wydatków budżetowych

4. Zgłaszania propozycji zmian w budżecie gminy

5. Dysponowania rezerwami budżetu gminy

6. Blokowania środków budżetowych, w przypadkach określonych ustawą o finansach publicznych

Rezerwy celowe mogą być przeznaczone wyłącznie na cel, na jaki zostały utworzone, oraz wykorzystane zgodnie z klasyfikacją budżetową wydatków.

Po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu można dokonać zmiany przeznaczenia rezerwy celowej (art. 259 u.f.p.).

Czynności prawnych polegających na zaciąganiu kredytów i pożyczek oraz udzielaniu pożyczek, poręczeń i gwarancji oraz emisji papierów wartościowych przez gminę dokonuje w jej imieniu wójt. Dla ważności tych czynności konieczna jest kontrasygnata skarbnika jednostki samorządu terytorialnego(art.262 u.f.p.).

Kierownicy samorządowych jednostek budżetowych mogą, w celu realizacji zadań, zaciągać zobowiązania pieniężne do wysokości kwot wydatków określonych w zatwierdzonym planie finansowym jednostki(art.261 u.f.p.)

Niezrealizowane kwoty wydatków jednostek samorządu terytorialnego co do zasady wygasają (art.263 u.f.p.). Ostateczny termin wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego, upływa 30 czerwca roku następnego.

Bankową obsługę budżetu gminy w myśl art.264 u.f.p. prowadzi bank wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych (nie może nim być NBP).

Uchwały rady gminy dotyczące zobowiązań finansowych zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady.

1. Kontrola wykonania budżetu

Wykonanie budżetu gminy podlega kontroli rady gminy.

W terminie do 31 sierpnia roku budżetowego wójt przedstawia radzie gminy i regionalnej izbie obrachunkowej informację o przebiegu wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego za pierwsze półrocze. Zakres i formę informacji określa rada gminy.

W terminie do dnia 31 marca roku następującego po roku budżetowym wójt przedstawia radzie gminy i regionalnej izbie obrachunkowej sprawozdanie roczne z wykonania budżetu.

*Jeżeli liczba mieszkańców gminy przekracza 150 tys. roczne sprawozdanie finansowe podlega badaniu przez biegłego rewidenta.

Sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego zarząd przekazuje organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego, w terminie do 31 maja roku następującego po roku budżetowym .

Komisja rewizyjna organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego rozpatruje sprawozdanie finansowe i sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z opinią regionalnej izby obrachunkowej o tym sprawozdaniu, a także opinię biegłego rewidenta, jeśli jest obowiązek jej sporządzenia ( art.270 u.f.p.).

Komisja rewizyjna przedstawia radzie gminy, w terminie do 15 czerwca roku następującego po roku budżetowym, wniosek w sprawie absolutorium dla wójta (burmistrza, prezydenta).

Rada gminy rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu, w terminie do dnia 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym .

Nie później niż dnia 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym rada gminy, bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla wójta.

Uchwała rady gminy w sprawie nieudzielenia wójtowi absolutorium, podjęta po upływie 9 miesięcy od dnia wyboru wójta i nie później niż na 9 miesięcy przed zakończeniem kadencji, jest równoznaczna z podjęciem inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta( art.28a ustawy o samorządzie gminnym).

Zewnętrzny nadzór i kontrolę nad działalnością finansową gminy sprawuje regionalna izba obrachunkowa.

3)Wieloletnia prognoza finansowa jednostki samorządu terytorialnego

Oprócz budżetu rada gminy uchwala także co roku, w formie uchwały, wieloletnią prognozę finansową, obejmującą okres roku budżetowego oraz co najmniej trzech kolejnych lat(art.226 i nast. u.f.p.).

Wieloletnia prognoza finansowa powinna określać :

1. Dochody bieżące oraz wydatki bieżące budżetu jednostek samorządy terytorialnego, w tym na obsługę długu, gwarancje i poręczenia,

2. Dochody majątkowe, w tym dochody ze sprzedaży majątku, oraz wydatki majątkowe budżetu jednostki samorządy terytorialnego

3. Wyniki budżetu jednostki samorządu terytorialnego

4. Przeznaczenie nadwyżki albo sposób sfinansowania deficytu

5. Przychody i rozchody budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z uwzględnieniem długu zaciągniętego oraz planowanego do zaciągnięcia

6. Kwotę długu jednostki samorządu terytorialnego, dopuszczalną relację wysokości długu do poziomu dochodów oraz sposób sfinansowania spłaty długu

7. Objaśnienia przyjętych wartości

Inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu uchwały w sprawie wieloletniej finansowej i jej zmiany należy wyłącznie do zarządu samorządu terytorialnego . Projekt uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej lub jej zmiany przedstawiany jest wraz z projektem uchwały budżetowej regionalnej izbie obrachunkowej oraz organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego.

Uchwała podejmowana jest nie później niż uchwał budżetowa , a jej uchwalenie jest obligatoryjne.

3)Źródła dochodów gmin

Gminy uzyskują dochody z różnych źródeł. System źródeł dochodów gmin określony jest przez państwo. Art. 167 ust.2 Konstytucji określa podstawowe kategorie źródeł dochodów gmin:

1. Dochody własne

2. Subwencje ogólne z budżetu państwa

3. Dotacje z budżetu państwa

Źródła dochodów budżetów gmin można podzielić przede wszystkim na za źródła dochodów bezzwrotnych oraz dochodów zwrotnych. Te pierwsze można podzielić na dochody własne oraz zewnętrzne. Dochody własne mogą być dochodami typu fiskalnego, dochodami z majątku gminy bądź też dochodami innego rodzaju. Źródła dochodów gmin wymienia art. 4 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

a)Dochody własne gmin – to przede wszystkim podatki i opłaty, które w większości przypadków należą do tradycyjnego zestawu źródeł dochodów samorządu terytorialnego. Największe znaczenie spośród podatków i opłat będących źródłami dochodów mają podatek rolny (w gminach wiejskich) oraz podatek od nieruchomości (w gminach miejskich).

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Oznacza to, że gminy nie są autonomiczne w ustalaniu obciążeń podatkowych. Gmina nie może więc nie tylko wprowadzać samodzielnie nowych podatków, ale nawet uzyskać takiego upoważnienia w drodze ustawowej.

Organy podatkowe gminy (wójt, burmistrz, prezydent) są organami właściwymi dla wymiaru i poboru niektórych tylko podatków będących dochodami gminy ( np. podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny).

Są też takie podatki stanowiące źródło dochodów gminy, które są wymierzane i pobierane przez naczelników urzędów skarbowych (np. podatek od spadków i darowizn, podatek od czynności cywilnoprawnych).

Ważną formą osiągania dochodów przez gminy są udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa : podatek dochodowy od osób fizycznych oraz podatek dochodowy od osób prawnych.

*Instytucja udziału, polega na tym, że dochody z określonego źródła, nie wpływają w całości do budżetu państwa, ale przekazywane są w ustalonej procentowo części do budżetów gminnych.

Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje możliwość samoopodatkowania mieszkańców gmin. W drodze referendum lokalnego, na podstawie ustawy z dnia 15 września 2000r.o referendum lokalnym , mieszkańcy mogą wprowadzić jednorazowy bądź stały obowiązek świadczeń na rzecz budżetu gminy.

Gmina może prowadzić działalność gospodarczą służącą realizacji zadań jej przypisanych .

Spośród innych dochodów własnych istotne znaczenie mają :

• część wpływów opłat eksploatacyjnych za wydobywanie kopalin ze złóż

• część wpływów za koncesje na poszukiwanie złóż kopalin oraz złóż podziemnych

• opłaty z tytułu użytkowania wieczystego gruntów należących do gminy

b)Dochody zewnętrzne gminy

Dochodami zewnętrznymi - są subwencje i dotacje. Obie te formy umożliwiają zasilanie finansowe gmin z budżetu państwa, w drodze transferu środków pieniężnych do budżetu gminy.

*Cechą odróżniającą subwencje od dotacji jest to, iż o przeznaczeniu dotacji nie decyduje jednostka samorządu terytorialnego, ale wola podmiotu przyznającego dotacje , natomiast o przeznaczeniu środków w postaci subwencji ogólnej decyduje rada gminy.

• Subwencje – nazywane w ustawie subwencjami ogólnymi przeznaczone były na uzupełnienie dochodów osiąganych ze źródeł własnych. Obecnie w ramach subwencji ogólnej włączono część na zadania oświatowe.

Subwencja ogólna gminy składa się z części wyrównawczej, równoważącej i oświatowej.

Wyrównawcza:

1)Kwota podstawowa – otrzymuje gmina, w której wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w gminie, zwany w ustawie „wskaźnikiem G”, jest mniejszy niż 92% analogicznego wskaźnika obliczonego łącznie dla wszystkich gmin w kraju.

2)Kwota uzupełniająca – będąca składnikiem części wyrównawczej subwencji ogólnej, otrzymuje gmina, w której gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju.

Cześć równoważąca przysługuje każdej gminie w celu uzupełnienia jej dochodów.

Kwotę części oświatowej ustala się wg zasad określonych przez Ministra Edukacji Narodowej.

W wypadku nie terminowego przekazania subwencji, gminie przysługują od Skarbu Państwa odsetki, obliczanie na zasadach obowiązujących w wypadku odsetek od zaległości podatkowych.

• Dotacje celowe – w przeciwieństwie do subwencji przekazywane są na określone cele; gmina ma niekiedy roszczenie o ich wypłatę (np. dotacje na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej) a niewykorzystane kwoty dotacji celowych podlegają zwrotowi na rzecz tego podmiotu, który udzielił dotacji. Również dotacje niewykorzystane zgodnie z celem podlegają zwrotowi wraz z odsetkami.

Gminy mogą również otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie i dofinansowanie niektórych zadań własnych. Dotyczyć to może m.in. zadań:

1. Objętych kontraktem wojewódzkim

2. Z zakresu zadań inwestycyjnych szkół i placówek oświatowych

3. Związanych z inicjatywami wspierania edukacji na obszarach wiejskich, w tym na stypendia i pomoc materialną dla młodzieży wiejskiej

4. Związanych z wdrażaniem reformy systemu oświaty, wyrównywaniem szans edukacyjnych oraz zapewnianiem kształcenia praktycznego

c)Dochody zwrotne w gospodarce finansowej gmin

Dochody mające charakter zwrotny to zaciągane przez gminę kredyty bankowe oraz pożyczki, a także dochody z emisji papierów wartościowych.

Gmina może zaciągać oraz emitować papiery wartościowe na finansowanie wydatków nieznajdujących pokrycia w planowanych dochodach gminy. Zaciąganie pożyczek długoterminowych należy do właściwości rady gminy.

II. Gospodarka finansowa powiatów

Powiat – jest lokalną wspólnotą samorządową, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcyterytorium, na którym funkcjonuje powiat. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne, w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Ma osobowość prawną.

Rada powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym powiatu. Do jej wyłącznej właściwości należy m. in. :

• Uchwalanie budżetu oraz wieloletniej prognozy finansowej

• Rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwał w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium dla zarządu z tego tytułu

• Rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu, w tym działalności finansowej

• Podejmowanie uchwał w sprawie emisji obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywanie i wykup

• Podejmowanie uchwał w sprawie zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów

• Podejmowanie uchwał w sprawie ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez zarząd oraz maksymalnej wysokości pożyczek udzielanych przez zarząd w roku budżetowym

Zarząd powiatu jest organem wykonawczym powiatu. W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie zarządu.

Zarząd powiatu wykonuje uchwały rady powiatu i zadania powiatu określone przepisami gminy. Do zadań zarządu powiatu należy m.in.:

• Przygotowanie projektów uchwał rady, w tym w szczególności uchwały budżetowej i uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej

• Wykonywanie budżetu

Powiat samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu powiatu. Budżet powiatu jest planem finansowym obejmującym dochody i wydatki powiatu. Jest uchwalany przez radę powiatu na rok kalendarzowy.

Istotnym instrumentem planowania finansowego w powiecie są wieloletnie prognozy finansowe, uchwalana na zasadach analogicznych do tych, które zostały scharakteryzowane w rozdziale dotyczącym gospodarki finansowej gmin.

Zewnętrzną kontrolę gospodarki finansowej, a także nadzór nad działalnością budżetową powiat, sprawuje regionalna izba obrachunkowa.

a)Dochody powiatów – można podzielić na dochody własne oraz dochody zewnętrzne.

Dochody własne :

1. Udział wynoszący 10,25% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu

2. Udział wynoszący 1,40% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze powiatu

3. Dochody powiatowe jednostek budżetowych oraz wpłaty innych powiatowych jednostek organizacyjnych

4. Dochody z majątku powiatu

5. Odsetki od nieterminowo przekazanych z budżetu państwa udziałów w podatkach, subwencji i dotacji

6. 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej

7. Inne dochody własne

Dochody zewnętrzne :

1. Subwencja ogólna z budżetu państwa

2. Dotacje celowe z budżetu państwa lub z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego

3. Dotacje z państwowych funduszy celowych

4. Inne dochody zewnętrzne

Powiaty otrzymują z budżetu państwa subwencje ogólną składającą się z części:

- wyrównawczej

- równoważącej

- oświatowej

Część wyrównawcza subwencji składa się z kwoty podstawowej oraz kwoty uzupełniającej .

Kwotę podstawową otrzymuje powiat, w którym wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w powiecie, zwany „ wskaźnikiem P” , jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich powiatów w Polsce, zwany „wskaźnikiem Pp”.

Powiaty, w których wskaźnik P jest większy niż 110% wskaźnika Pp, dokonują wpłat do budżetu państwa, z przeznaczeniem na część równoważącą subwencji ogólnej dla powiatów.

b) Procedura budżetowa

Zasady uchwalania, wykonywania i kontroli wykonania budżetu powiatu są analogiczne do tych, które obowiązują w odniesieniu do budżetu gminy.

Różnica polega na tym, że organem przygotowującym projekt, a następnie odpowiedzialnym za wykonanie budżetu powiatu jest zarząd powiatu.

III. Gospodarka finansowa województw

Województwo – jest regionalną wspólnotą samorządową, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy terytorium, na którym funkcjonuje województwo.

Województwo wykonuje zadania publiczne o charakterze wojewódzkim, nie zastrzeżone ustawami na rzecz organów administracji rządowej. Zadania te, określone ustawami, wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Ma osobowość prawn.

Sejmik województwa jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa. Do jego wyłącznej właściwości należy m. in. :

• Podejmowanie uchwał y w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej

• Podejmowanie uchwały w sprawie szczegółowości układu wykonawczego budżetu województwa

• Uchwalanie budżetu województwa oraz wieloletniej prognozy finansowej

• Określenie zasad udzielania dotacji przedmiotowych i podmiotowych z budżetu województwa

• Rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu województwa, sprawozdań finansowych województwa oraz sprawozdań z wykonania wieloletnich programów województwa

• Podejmowanie uchwał w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi województwa, w tym w szczególności z działalności finansowej

• Podejmowanie uchwał w sprawie emisji obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu

• Podejmowanie uchwał w sprawie zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów

• Podejmowanie uchwał w sprawie ustalenia maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez zarząd województwa oraz maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez zarząd w roku budżetowym

Zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.

W skład zarządu województwa wchodzi marszałek województwa jako jego przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz pozostali członkowie zarządu.

Do zadań zarządu należy :

• Przygotowanie projektów uchwał sejmiku województwa, w tym także uchwały budżetowej i uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej

• Wykonywanie budżetu województwa

Budżet województwa jest uchwalany przez sejmik województwa na rok kalendarzowy.

1. Dochody województwa

Dochody województwa podzielić można na dochody własne oraz dochody zewnętrzne.

Dochody własne :

1. Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości :

- 1,60 % wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, zamieszkałych na terenie województwa

- 14,75% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie województwa

2) Dochody województwa jednostek budżetowych oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych województwa

3) Dochody z majątku województwa (czynsz dzierżawny lub najmu , odsetki, dywidendy, kwoty uzyskane ze sprzedaży majątku),

4) Odsetki od nieterminowo przekazanych z budżetu państwa udziałów w podatkach

5) Inne dochody własne (darowizny, spadki itp.)

Dochody zewnętrzne :

1. Subwencja ogólna z budżetu państwa

2. Dotacje celowe z budżetu państwa

3. Dotacje celowe z państwowych funduszy celowych

4. Dotacje celowe z budżetów gmin lub powiatów

5. Inne dochody zewnętrzne

Subwencja ogólna składa się z części :

• Wyrównawczej

• Regionalnej

• Oświatowej

Część wyrównawcza subwencji ogólnej składa się z kwoty podstawowej oraz kwoty uzupełniającej.

Kwotę podstawową otrzymuje województwo, w którym wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w województwie, zwany „wskaźnikiem W”, jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podstawowych dla wszystkich województw, zwany w ustawie „wskaźnikiem Ww”.

Kwotę uzupełniającą otrzymuje województwo, w którym liczba mieszkańców nie przekracza 3 milionów. Szczegółowe zasady jej obliczania określa ustawa.

Cześć regionalna subwencji ogólnej dla województw wypłacana jest z puli środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa, pula ta jest równa sumie wpłat województw o najwyższej sile podatkowej.

Województwa, w których wskaźnik W jest większy od 110% wskaźnika Ww, dokonują wpłat do budżetu państwa, z przeznaczeniem na część regionalną subwencji ogólnej dla województw.

1. Procedura budżetowa

Procedura uchwalania, wykonywania i kontroli wykonania budżetu województwa przebiega analogicznie jak w wypadku budżetu gminy i budżetu powiatu.

Wykonanie budżetu powiatu opiniuje komisja rewizyjna, która występuje następnie z wnioskiem do sejmiku w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi.

Wniosek w sprawie absolutorium podlega zaopiniowaniu przez regionalną izbę obrachunkową.

VI. KONTROLA I NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCLIĄ FINANSOWĄSAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Art.171 ust.2 Konstytucji RP przewiduje sprawowanie nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego przez regionalne izby obrachunkowe.

Regionalne izby obrachunkowe – są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Nadzór nad działalności regionalnych izb obrachunkowych sprawuje minister właściwy do spraw administracji publicznej na podstawie kryterium zgodności z prawem.

Izbę reprezentuje na zewnątrz prezes. Organem regionalnej izby obrachunkowej jest kolegium izby, w skład którego wchodzi prezes izby jako przewodniczący kolegium oraz pozostali członkowie.

Do zadań regionalnej izby obrachunkowej należy m. in. :

1. Kontrola gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego

2. Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw budżetowych

3. Opiniowanie niektórych działań jednostek samorządu terytorialnego, przeprowadzanych w ramach ich gospodarki finansowej

4. Rozpatrywanie spraw dotyczących powiadomień przez skarbnika jednostki samorządu terytorialnego o przypadkach dokonania kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika

5. Orzekanie w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej

Regionalna izba obrachunkowa bada uchwały podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach :

1. procedury uchwalania budżetu,

2. budżetu i jego zmian,

3. zaciągania zobowiązań przez jednostki samorządu terytorialnego i udzielania pożyczek,

4. przyznawania dotacji z budżetu jednostek samorządu terytorialnego,

5. podatków i opłat lokalnych,

6. absolutorium,

7. wieloletniej prognozy finansowej i jej zmian.

VII.PODATKI !

1).Podatek- jest daniną publiczną, do której najistotniejszych, najczęściej występujących cech należą :

1. Przymusowy charakter – możliwość stosowania przez podmiot uprawniony do pobierania podatków środków przymusu państwowego w celu wyegzekwowania należnego świadczenia

2. Bezzwrotność – świadczenie podatkowe, uiszczone w należytej wysokości ma charakter definitywny i nie podlega zwrotowi na rzecz płacącego

3. Nieodpłatność - osoba płacąca podatek nie otrzymuje świadczenia wzajemnego ze strony związku publicznoprawnego, na rzecz którego podatek został zapłacony

4. Jednostronność ustalania – wysokość świadczenia podatkowego wynika z obowiązujących przepisów prawa, nie podlega negocjacją

5. Ogólny charakter- podatki nakładane są w drodze wydawania aktów normatywnych o charakterze ogólnym , dotyczących określonych kategorii podatników

6. Pieniężny charakter – świadczenia podatkowe realizowane są w postaci pieniężnej

7. Przewłaszczenie – zapłata podatku powoduje zmianę właściciela środków pieniężnych, które będąc poprzednio własnością podatnika, stają się własnością związku publicznoprawnego

Dzielą się na : - osobiste ( np. Służba wojskowa) , - rzeczowe ( dostarczanie jakiś rzeczy), - pieniężne ( podatki, opłaty, dopłaty, cła)

*Opłata – jest daniną publiczną, charakteryzującą się tymi samymi cechami, co podatek – z tym, że w przeciwieństwie do podatku, opłata jest świadczeniem odpłatnym. Oznacza to, że wnoszący opłatę powinien otrzymać świadczenie wzajemne, tj. pozostające w związku z wniesioną opłat?/ą i ponadto ekwiwalentną, tj. tej samej wartości.

*Dopłata- jest daniną publicznoprawną, związaną z pokrywaniem kosztów inwestycji publicznych. Koszty takich inwestycji, zaspokajających potrzeby zbiorowe ( np. budowa wodociągów) mogą być pokrywane bądź to w całości z publicznych zasobów finansowych, bądź to obciążać mogą w całości podmioty, które w przyszłości korzystać będą z efektów inwestycji, bądź też przyjęte może być rozwiązanie pośrednie, polegające na tym, że koszty w przyjętej proporcji obciążać będą po części związek publicznoprawny, a po części użytkowników inwestycji.

* Cło – cechy podatku + obowiązek uiszczenia cła , wiąże się z przemieszczeniem towaru przez granice celną.

2). ELEMENTY PODATKU

1. Podmioty podatku

2. Przedmiot podatku

3. Podstawa opodatkowania

4. Stawki podatkowe

Ad. A W znaczeniu szerokim- wszelkie podmioty biorące udział w zobowiązaniach prawno-podatkowych. Podmioty można podzielić na uprawnione- organy podatkowe, które w zakresie swych kompetencji mają wymierzanie i pobieranie podatku i podmioty zobowiązane – podatnicy i inne podmioty, na które prawo podatkowe nakłada obowiązki lub ewentualnie przyznaje pewne uprawnienia. Podmiotami podatku są więc oprócz podatników w szczególności: płatnicy, inkasenci, następcy prawni podatników oraz osoby trzecie odpowiedzialne za zobowiązania podatkowe podatników.

W znaczeniu wąskim podatnik, czyli zobowiązany do zapłaty podatku.

• Podatnikiem jest os. fizyczna , prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej , która podlega na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

• Płatnikiem jest os. fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która obowiązana jest do obliczenia i pobrania podatku od podatnika, a następie wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Płatnik odpowiada całym swoim majątkiem za niepobranie podatku od podatnika lub pobranie go w wysokości niższej od należnej oraz za niewpłacenie w terminie pobranego uprzednio podatku.

• Inkasentem jest os. fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która obowiązana jest do pobrania podatku od podatnika , a następnie wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Inkasent odpowiada całym swoim majątkiem za podatki pobrane, a nie wpłacone w terminie.

W wypadku płatników i inkasentów pozostających w związku małżeńskim odpowiadają oni, podobnie jak podatnik, także majątkiem objętym małżeńską wspólnością majątkową. Płatnik i inkasent nie są organami podatkowymi, a tylko swego rodzaju pośrednikami między organami podatkowymi a podatnikami.

• Organy podatkowe- aktualnie w Polsce istnieje 5 pionów, tj. 2 piony państwowych organów podatkowych ( Jeden pion stanowią naczelnicy urzędów skarbowych jako organy I instancji, oraz dyrektorzy izb skarbowych jako organy II instancji, Drugi pion to naczelnicy urzędów celnych- I instancja oraz dyrektorzy izb celnych jako organy odwoławcze) oraz 3 piony samorządowych organów podatkowych ( Samorządowymi organami podatkowymi I instancji są przewodniczący zarządu odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego, a w gminach – wójtowie, burmistrzowie, lub prezydenci , organami odwoławczymi są samorządowe kolegia odwoławcze)

Ad. B Przedmiot, czyli określona sytuacja faktyczna lub prawna z zaistnieniem której przepisy wiążą obowiązek zapłaty podatku. Przedmiotem podatku jest to od czego podatek jest płacony. Składa się co do zasady z dwóch elementów :

• Obiekt – dochód

• Więź – łącząca obiekt z podatnikiem

Ad. C Podstawa opodatkowania to ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot podatku. Ujęcie ilościowe to wyrażenie w jednostkach miary: wagi, powierzchni, objętości itp. Ujęcie wartościowe to wyrażenie przedmiotu opodatkowania w jednostkach pieniężnych.

Podstawa + Stawka = PODATEK

Ad. D Stawka podatkowa służy obliczaniu wartości podatku. Stawki podatkowe mogą być bądź to stawkami kwotowymi, bądź też procentowymi.

Stawka kwotowa to ilość jednostek pieniężnych jaką zapłacić należy od jednostki podstawy obliczenia podatku ( np. 1 zł od 1 metra kwadratowego powierzchni). Stawka kwotowa może być stosowana zarówno, gdy podstawa podatku wyrażona jest ilościowo, jak i wartościowo.

Stawka procentowa to wyrażona w procentach relacja pomiędzy wielkością świadczenia podatkowego a wielkością podstawy obliczenia podatku. Mogą występować w postaci stawki stałej bądź w postaci zbioru stawek , nazywanego skalą podatkową.

Ze stawką procentową stałą mamy do czynienia wówczas, gdy jedna i ta sama stawka znajduje zastosowanie do obliczania wysokości świadczenia podatkowego niezależnie od tego, jaka będzie wielkość podstawy obliczenia podatku.

Skala podatkowa – to zbiór uporządkowanych – rosnąco lub malejąco – stawek podatkowych. Stawki te są różne dla różnych wielkości podstaw obliczenia podatku. Wyróżniamy :

• Skalę podatkową progresywną – charakteryzuje się ona tym, że rosnącym wielkością podstawy obliczenia podatku odpowiadają coraz wyższe procentowe stawki podatkowe.

• Skalę podatkową regresywną – wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania skala podatkowa maleje

• Skalę podatkową degresywną – dla „śmiertelnika”, dla „Midasa”

Występują też uproszczone konstrukcje, w których kwota i wielkość podatku wynika wprost z przepisu ( bez C i D) – ryczałt i opłata kontyngentowa.

3). Zwolnienia i ulgi podatkowe

Elementami konstrukcji podatku są też zwolnienia podatkowe, ulgi podatkowe oraz – ewentualnie- zwyżki podatkowe.

Zwolnienie podatkowe polega na ograniczeniu przedmiotowego bądź podmiotowego zakresu opodatkowania. Oznacza to, że pewne sytuacje objęte co do zasady opodatkowaniem, są z tego opodatkowania wyłączone. Zwolnienie może być oparte na kryterium przedmiotowym (zwolnienie ze względu na wybrane cechy przedmiotu opodatkowania np. podatek od osób prawnych nie pobiera się od NBP ), podmiotowym ( zwolnienie ze względu na wybraną cechę podatników np. dieta, za zwrot kosztów dojazdu) bądź też mieszanym ( przedmiotowo- podmiotowe np. zwolnienia w specjalnych strefach ekonomicznych).

Ulga podatkowa polega na obniżeniu obciążenia podatkowego w razie zaistnienia określonych sytuacji – w stosunku do obciążenia ogólnie obowiązującego. Mogą mieć charakter przedmiotowy podmiotowy mieszany. Mogą polegać na :

• Obniżeniu stawki podatkowej

• Pomniejszeniu podstawy opodatkowania

• Pomniejszeniu kwoty obliczonego podatku.

Wyłączenie z opodatkowania - ustawodawca podatkowy wyłącza określone kategorie stanów faktycznych lub prawnych z zakresu przedmiotowego lub podmiotowego, np. spadki lub darowizny ( przepisów ustawy nie stosuje się…)

Zwyżka podatku – podwyższenie stawki albo kwoty podatku . Nie mają charakteru represyjnego, a zobiektywizowanie zobowiązania podatkowego.

8). Warunki płatności podatku :

• Zapłata może być dokonana bezpośrednio przez podatnika, pośrednio przez płatnika lub inkasenta

• Podatek może być wymagalny bądź to w całej należnej kwocie w określonych terminach, bądź może być płacony w ratach, bądź pobierany w formie zaliczek.

Raty – w wypadku podatków płaconych ratalnie, cała kwota podatku podlega podziałowi na części (raty) , z których każda płacona jest w innym terminie.

Zaliczki- w wypadku podatków płaconych metodą zaliczkową, w trakcie roku podatkowego płacone są zaliczki na podatek, których wysokość jest w sumie zbliżona do wysokości należnego podatku. Po upływie roku podatkowego następuje porównanie kwoty wpłaconych zaliczek z kwotą ustalonego za dany rok podatku; podatnik obowiązany jest dopłacić brakującą różnicę albo też otrzymuje zwrot powstałej nadpłaty.

Termin :

• Termin określają przepisy regulujące dany podatek

• Jeżeli kwota podatku wynika z decyzji wydawanej przez organ podatkowy i ustalającej wysokość należnego podatku – termin wynosi 14 dni od doręczenia podatnikowi takiej decyzji

Termin płatności :

a). odraczany – zastąpienie terminu pierwotnego innym terminem, dokonywane w drodze decyzji organu podatkowego : na wniosek podatnika, stwierdzenie ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego. Występuje pod warunkiem zawieszającym. Możliwość pierwotnego powrotu do podatku.

b). rozkładany na raty

Właściwość podatku : miejscowa ( terytorium działalności) , rzeczowa ( rodzaj podatku) , funkcjonalna ( organ I czy II instancji)

VIII. ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE

Pojęcie zobowiązania podatkowego jest kluczowym pojęciem prawa podatkowego. Ściśle z nim związane jest pojęcie obowiązku podatkowego.

Pojęcie obowiązku podatkowego może być rozumiane dwojako. Może ono oznaczać wyrażone w ustawach podatkowych reguły opodatkowania – jest to tzw. abstrakcyjny obowiązek podatkowy. Z kolei tzw. zindywidualizowany obowiązek podatkowy powstaje wówczas, gdy określony podmiot spełni warunki, z którymi ustawa podatkowa wiąże powstanie obowiązku podatkowego. Następstwem powstania obowiązku podatkowego może być powstanie zobowiązania podatkowego.

Zobowiązanie podatkowe – to wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego podatku w wysokości, terminie oraz miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego.

Zobowiązanie podatkowe stanowi konkretyzację obowiązku podatkowego, jeśli chodzi o wysokość podatku, termin i miejsce zapłaty podatku.

1. . SPOSOBY POWSTANIA ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH :

1. Z mocy prawa ( Na skutek zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże jego powstanie; powstaje bez ingerencji organu podatkowego, podatnik sam będzie musiał obliczyć podatek i wpłacić go bez wezwania w stosownym terminie na rachunek organu podatkowego, dopiero w sytuacji gdy mimo powstania zobowiązania podatkowego z mocy prawa, podatnik nie uiści podatku, organ podatkowy niekiedy będzie zmuszony zredagować wydając i doręczając podatnikowi decyzję określającą wysokość zaległości podatkowej. Jest to decyzja deklaratoryjna, która tylko potwierdza to, iż już wcześniej powstało zobowiązanie podatkowe ; przepisy regulujące dany podatek określają termin jego płatności)

2. Na skutek doręczenia podatnikowi decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego ( Organ podatkowy wydaje decyzję o charakterze konstytutywnym, której doręczenie podatnikowi powoduje zawarcie zobowiązania podatkowego – decyzja ustalająca. Organ ustala wysokość zobowiązania podatkowego. Płatne są w terminie 14 dni od daty doręczenia takiej decyzji, od dnia następnego po doręczeniu decyzji biegnie termin 14 dniowy płatności podatku)

* Podatek niezapłacony w terminie płatności staje się zaległością podatkową. Bez znaczenia jest tu przyczyna uchybienia terminowi. Zaległością podatkową jest także m.in. niezapłacona w terminie zaliczka na podatek bądź rata podatku. Powstanie zaległości podatkowej rodzi dla podatnika skutek w postaci obowiązku uiszczenia – obok zaległej kwoty podatku- także odsetek za zwłokę. Stawka odsetek za zwłokę wynosi 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego NBP. Po każdej zmianie stopy oprocentowania kredytu lombardowego wysokość stawki odsetek za zwłokę ogłasza Minister Finansów w drodze obwieszczenia publikowanego w Monitorze Polskim. Obecnie stawka odsetek za zwłokę wynosi 10% kwoty zaległości w stosunku rocznym.

Przeciwieństwem zaległości podatkowej jest nadpłata podatku. Jest nią kwota nadpłaconego lub nienależnie uiszczonego podatku, kwota podatku pobrana przez płatnika nienależnie lub wysokości wyższej od należnej. Wysokość nadpłaty określana jest zasadniczo przez organ podatkowy, a wyjątkowo przez podatnika. Nadpłaty podatków podlegają oprocentowaniu w wysokości równej wysokości odsetek za zwłokę pobieranych od zaległości podatkowych.

Stosunki podatkowo-prawne ( charakter władczy) :

1. Podstawowe ( zapłata podatku)

2. Instrumentalne ( ewidencje , NIP)

2). WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH

Zobowiązanie podatkowe wygasa wskutek:

Sposoby efektywne ( wierzyciel zaspokojony):

1. Zapłaty

2. Pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta

3. Potrącenia

4. Zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku

5. Przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych

6. Przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym

Sposoby nieefektywne :

1. Umorzenia zaległości

2. Przedawnienia

3. Zwolnienia z obowiązku zapłaty podatku

4. Zaniechanie poboru podatku

3). ULGI W SPŁACIE PODATKÓW

Ulgami w spłacie podatku są wszelkie preferencje przewidziane w przepisach Ordynacji podatkowej, które mogą być udzielone przede wszystkim podatnikowi, ale także innym podmiotom stosunków podatkowo prawnych i dzięki którym może nastąpić zmniejszenie ciężaru podatkowego lub odsunięcie w czasie obowiązku jego poniesienia.

Ulgi w spłacie podatku mogą polegać na zwolnieniu płatnika z obowiązku poboru podatku lub zaliczek na podatek, odroczeniu terminu płatności podatku przez podatnika, rozłożeniu na raty zapłaty podatku lub zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, umorzeniu zaległości podatkowych lub odsetek za zwłokę. Stosowane są przede wszystkim na wniosek podatnika. Poza tym ich konstrukcja oparta jest na uznaniu administracyjnym.

4). Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych - ma umożliwić skuteczne prowadzenie ewentualnej przyszłej egzekucji zobowiązania, gdyby nie zostało ono wykonane przez dłużnika. Zabezpieczenie zobowiązań podatkowych następuje w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Ordynacja podatkowa zawiera jednak w tej materii szereg specyficznych uregulowań.

• Zobowiązanie podatkowe może zostać zabezpieczone na majątku podatnika, a przypadku osób pozostających w związku małżeńskim także na majątku wspólnym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane.

• Duże znaczenie dla zabezpieczenia interesów podmiotów uprawnionych z tytułu zobowiązań podatkowych ma przysługująca im hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach podatnika oraz na innych prawach mogących być przedmiotem hipoteki.

• SP oraz jednostkom samorządu terytorialnego przysługuje także zastaw skarbowy na rzeczach ruchomych będących własnością podatnika oraz jego zbywalnych prawach majątkowych – w obu wypadkach o wartości nie mniejszej niż 11.300 zł

• Przyjęcie przez organ podatkowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, poręczenia banku, weksla z poręczeniem wekslowym banku itp.

4). Prawa i obowiązki następców prawnych

Następstwo prawne polega na wejściu w prawa i obowiązki podatnika innej osoby. Następstwo prawne w Ordynacji podatkowej dotyczy dwóch kategorii podmiotów : - osób prawnych oraz innych przedsiębiorców,- spadkobierców.

Z następstwem osób prawnych i innych przedsiębiorców mamy do czynienia m.in. w następujących przypadkach :

• Łączenia się osób prawnych lub osobowych spółek handlowych; następcą prawnym jest osoba prawna powstała w wyniku połączenia,

• Łączenia się osób prawnych i osobowych spółek handlowych przez przejęcie; następcą prawnym łączących się w ten sposób podmiotów jest osoba prawna, która je przejęła

• Przekształcenia os. prawnej lub spółki niemającej osobowości prawnej; następcą jest podmiot, który powstał w wyniku przekształcenia

• Łączenie komunalnych zakładów budżetowych

• Przekształcanie komunalnych zakładów budżetowych

• Podział osoby prawnej

• Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych

Drugą grupą następców prawnych są spadkobiercy podatnika. Co do zasady przejmują one przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Jeżeli chodzi o prawa spadkodawcy o charakterze niemajątkowym, to przechodzą one na spadkobierców tylko wówczas, gdy związane były z prowadzoną przez spadkodawcę działalnością gospodarczą i to pod warunkiem dalszego jej prowadzenia przez spadkobierców na własny rachunek. W szczególności spadkobiercy jako następcy prawni ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spadkodawcy. Za zobowiązania podatkowe spadkodawcy odpowiadają także zapisobiercy, ale tylko poda warunkiem, że otrzymali należny im zapis. Zakres ich odpowiedzialności jest ograniczony do wartości otrzymanego zapisu.

5). Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich

Odpowiedzialność ta dotyczy tylko kategorii podmiotów enumeratywnie wyliczonych w Ordynacji podatkowej. Są to m.in. :

• Rozwiedziony małżonek podatnika

• Członek rodziny podatnika współdziałający z nim w prowadzeniu działalności gospodarczej lub wykonywaniu wolnego zawodu

• Nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa

• Dzierżawca lub użytkownik nieruchomości

• Członkowie organów zarządzających innych osób prawnych.

Odpowiedzialność osób trzecich obejmuje najczęściej nie tylko samą zaległość podatkową podatnika, ale także podatki niepobrane lub też pobrane i niewpłacone przez dany podmiot występujący w charakterze płatnika lub inkasenta, odsetki za zwłokę , koszty egzekucji.

Odpowiedzialność osoby trzeciej może powstać wyłącznie w drodze wydania przez organ podatkowy decyzji o odpowiedzialności takiej osoby. Decyzja taka nie może być wydana po upływie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa podatnika. Wydanie i doręczenie decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej nie powoduje wygaśnięcia odpowiedzialności podatnika. Ich odpowiedzialność może istnieć równocześnie.

6). Postępowanie podatkowe jest ono szczególnym postępowaniem administracyjnym, w którym następuje powstanie indywidualnych zewnętrznych aktów administracyjnych ( decyzji, postanowień), które konkretyzują prawa i obowiązki podmiotów stosunków podatkowych.

Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne. Od rozstrzygnięć organów II instancji przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego, na którego rozstrzygnięcie z kolei można wnieść skargę kasacyjną o Naczelnego Sądu Administracyjnego.

7). Ewidencja oraz identyfikacja podatników - potrzeba stworzenia mechanizmu kontroli wykonania zobowiązań podatkowych przez podatników doprowadziła do stworzenia ogólnokrajowego systemu ewidencji i identyfikacji podatników.

Każda osoba fizyczna, prawna bądź inna jednostka organizacyjna, na której – na podstawie ustawy podatkowej- ciążą obowiązki podatnika lub płatnika, podlega obowiązkowi ewidencyjnemu i otrzymuje w związku z tym numer identyfikacji podatkowej – NIP.

Ewidencji podatników i płatników dokonują naczelnicy urzędów skarbowych na podstawie zgłoszeń identyfikacyjnych składanych przez podatników i płatników. Na tej podstawie tworzy się zasoby informacyjne Krajowej Ewidencji Podatników prowadzonej przez Ministra Finansów. Ewidencją tą od 1999 r. są także płatnicy składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.

IX. SYSTEM PODATKÓW I OPŁAT W POLSCE

Podatek należny a naliczony (VAT naliczony – to podatek VAT związany z zakupem usługi czy produktu (został naliczony przez tego, od kogo kupujemy usługi czy produkty).VAT należny – to podatek VAT, który dotyczy naszej sprzedaży usług czy produktów (podatek ten „należy się” urzędowi skarbowemu od nas).

Podatek należny- kwota podatku VAT określona na fakturze wystawionej przez podatnika. Jest to podatek obliczany od wartości sprzedanych towarów i usług, który należy odprowadzić do urzędu skarbowego. Podatnik ma jednak prawo pomniejszyć to zobowiązanie o podatek naliczony.

Podatek naliczony– w znaczeniu określonym w ustawie o podatku od towarów i usług (VAT) to suma:

• kwot podatku VAT określonych w fakturach otrzymanych przez podatnika przy nabyciu towarów i usług lub potwierdzających dokonanie przedpłaty, a także faktur od komitenta z tytułu dostawy towarów będącej przedmiotem umowy komisu,

• kwot podatku VAT wynikających z dokumentów właściwych dla importu towarów,

• kwot podatku należnego:

• od importu usług,

• od tych dostaw towarów, dla których podatnikiem jest nabywca tych towarów,

• z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów,

• z tytułu importu towarów objętych procedurą uproszczoną określoną w ustawie.

1). PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH

Regulowany ustawą z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych.

Zakres podmiotowy

Podatnikami tego podatku są :

1) osoby prawne,

2) spółki kapitałowe w organizacji

3) jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek niemających osobowości prawnej ( np. spółek cywilnych, partnerskich, jawnych, komandytowych, komandytowo-akcyjnych)

4) podatkowe grupy kapitałowe ( związki co najmniej 2 spółek handlowych posiadających osobowość prawną, które połączone są ze sobą interesami kapitałowymi.

5). Spółki nie mające osobowości prawnej, które mają zarząd lub siedzibę w innym państwie i tak traktowane są jako osoby prawne

*Od podatku dochodowego zwolniony jest m.in. SP, NBP , jednostki budżetowe , ZUS, jednostki samorządu terytorialnego, Lasy Państwowe.

nieograniczony obowiązek podatkowy - podatnicy mający siedzibę lub zarząd na terytorium RP podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania.

ograniczony obowiązek podatkowy - jeżeli podatnik nie ma siedziby lub zarządu na terytorium RP wówczas będzie on podlegał obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów osiągniętych w RP.

Zakres przedmiotowy

Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód osiągnięty w roku podatkowym ze wszystkich posiadanych przez podatnika źródeł przychodów, z wyjątkiem objętych innymi podatkami ( rolnym, leśnym, od gier).

Dochodem jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym; jeżeli koszty uzyskania przychodów przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą.

Przychodem są natomiast wszystkie otrzymane przez podatnika pieniądze, wartości pieniężne (w tym również różnice kursowe walut), wartość otrzymywanych nieodpłatnie świadczeń, wartość przychodów w naturze, wartość umorzonych zobowiązań, wartość zwróconych wierzytelności.

Aby obliczyć dochód podlegający opodatkowaniu od przychodów należy odliczyć koszty ich uzyskania.

Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych przez ustawę. Ustalono że: przy ustaleniu kosztów uzyskania przychodu, każdy wydatek – poza wyraźnie wskazanymi w ustawie – wymaga indywidualnej oceny pod kątem bezpośredniego związku z tymi przychodami i racjonalności działania dla osiągnięcia tego przychodu. Do kosztów uzyskania przychodu zalicza się także poniesione przez spółkę wydatki na cele produkcyjne, których produkcja nie została zakończona wyprodukowaniem wyrobu fiskalnego z uwagi na brak zbytu.

*Gdy osoba prawna ze swej działalności poniesie stratę, ma możliwość pokrycia jej z dochodu uzyskanego w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty.

Podstawa opodatkowania - stanowi osiągnięty przez osobę prawną dochód (przychód pomniejszony o koszty jego uzyskania) w danym roku podatkowym, z możliwością dokonania pewnych odliczeń (m.in. z tytułu:

• darowizn na rzecz organizacji pożytku publicznego łącznie do wysokości nieprzekraczającej 10%;

• w bankach w wysokości 20% kwoty umorzonych kredytów (pożyczek) w związku z realizacją programu restrukturyzacji;

• darowizn na cele kultu religijnego łącznie do wysokości nieprzekraczającej 10% dochodu).

Stawka podatku - od osób prawnych w Polsce wynosi obecnie 19%. Ustawa przewiduje też 50% stawkę sankcyjną w przypadku zaniżenia przez podmioty powiązane wysokości zobowiązania podatkowego. Rozliczenie podatku następuje po zakończeniu roku podatkowego.

2).PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB FIZYCZNYCH

Regulowany jest ustawą z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz w aktach wykonawczych wydanych na podstawie upoważnień zawartych w tej ustawie.

Zakres podmiotowy

Podatnikami podatku dochodowego są osoby fizyczne.

Oddzielnym problemem jest kwestia ustalania istnienia obowiązku podatkowego w stosunku do dochodów uzyskiwanych poza terytorium kraju. Może istnieć tu zjawisko:

tzw. podwójnego opodatkowania - czyli sytuacja gdy ten sam dochód został opodatkowany zarówno w państwie jego uzyskania jak i w kraju zamieszkania. Zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu dochodów osób fizycznych służyć mają przede wszystkim zawierane w tym celu bilateralne umowy w sprawie zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu.

Podmiotowość w polskim podatku dochodowym od osób fizycznych oparta została przede wszystkim na tzw. zasadzie rezydencji, czyli zależy od miejsca zamieszkania osoby fizycznej i jest związana z tzw. nieograniczonym obowiązkiem podatkowym. Osoba posiadająca miejsce zamieszkania na terytorium RP płaci podatek od całości swych dochodów krajowych i zagranicznych, bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów.

Gdy brak jest przesłanek do przyporządkowania obowiązku podatkowego kryteriom rezydencji, stosuje się przyporządkowanie według zasady źródła, tj. według miejsca osiągania dochodów i konstrukcję tzw. ograniczonego obowiązku podatkowego.

tzw. ograniczony obowiązek podatkowy - polega na tym, iż osoba fizyczna niemająca na terytorium RP miejsca zamieszkania podlega opodatkowaniu od dochodów uzyskanych na jej obszarze na podstawie stosunku służbowego lub stosunku pracy, bez względu na miejsce wypłaty wynagrodzenia, oraz od innych dochodów uzyskiwanych w Polsce (np. z tytułu dywidend, kontraktów menedżerskich).

Zakres przedmiotowy

Do zakresu przedmiotowego podatku od dochodów osób fizycznych należą wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkami dochodów, które zostały zakwalifikowane przez ustawę do kategorii zwolnień przedmiotowych. W podatku dochodowym od osób fizycznych podstawą opodatkowania jest dochód osiągnięty w roku podatkowym.

Źródła przychodów można podzielić na dwie kategorie: pierwsze związane z pracą a drugie z majątkiem. Źródłami przychodu, z których dochód podlega opodatkowaniu, są:

• stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym również spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura i renta;

• działalność wykonywana osobiście

• pozarolnicza działalność gospodarcza, w tym również wykonywanie wolnego zawodu, o ile nie jest to działalność wykonywana osobiście;

• działy specjalne produkcji rolnej

• najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze, w tym również dzierżawa, poddzierżawa działów specjalnych produkcji rolnej oraz gospodarstwa rolnego lub jego składników na cele nierolnicze albo prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej;

• kapitały pieniężne i prawa majątkowe

• odpłatne zbycie: nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości; spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz wynikającego z przydziału spółdzielni mieszkaniowej prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym; prawa wieczystego użytkowania gruntów; innych rzeczy – jeżeli zbycie nie następuje w wykonywaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane albo przed upływem 5 lat, albo przed upływem pół roku od ich nabycia;

• inne źródła (np. stypendia, nagrody, dotacje)

Podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych jest zasadniczo suma dochodów z poszczególnych źródeł przychodów. Dochód ustawodawca definiuje jako dodatnią różnicę między sumą przychodów a kosztami ich uzyskania w danym roku podatkowym.

Przychodem są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń

Specjalną kategorią podstawy opodatkowania jest przychód z tzw. źródeł nieujawnionych, który ustala się, przyjmując za podstawę sumę poniesionych w roku podatkowym wydatków i wartość zgromadzonych w tym roku zasobów finansowych, nieznajdujących pokrycia w już opodatkowanych bądź wolnych od opodatkowania źródłach przychodów i posiadanych przedtem zasobach majątkowych.

Kosztami uzyskania przychodów z poszczególnego źródła są wszelkie koszty ponoszone w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych przez ustawę. Podatnik ma możliwość odliczenia do celów podatkowych wszelkich wydatków, pod tym jednak warunkiem, iż wykaże ich bezpośredni związek z prowadzoną działalnością gospodarczą lub inną działalnością zarobkową, a ich poniesienie ma lub może mieć bezpośredni wpływ na wielkość osiągniętego przychodu.

Państwo za pomocą odpowiedniej polityki finansowej może posłużyć się podatkami do realizacji celów innych niż fiskalne. Służyć temu mogą ulgi podatkowe, faworyzujące określone kierunki działalności, jej przejawy lub sytuacje, w których znaleźli się określeni podatnicy.

Stawki

Skala podatkowa określona w art. 27 ust. 1 i 1a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie ma zastosowania do dochodów opodatkowanych w formach uproszczonych, lecz jedynie w odniesieniu do dochodów opodatkowanych na zasadach ogólnych. Stawki podatkowe określają wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania i mają w tym podatku charakter stawek progresywnych (progresja łączna, szczeblowa). Obecnie (od 1 stycznia 2009) wynoszą one odpowiednio: 18% i 32% – wyższą stawkę podatku płaci około 1% podatników. W latach 2003–2006 nie waloryzowano progu dochodów (od którego zależy wysokość stawki) zgodnie ze wskaźnikiem wzrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Na lata 2009 i 2010 tzw. kwota wolna od opodatkowania wynosi: 3091,00 zł.

Zryczałtowane formy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych

Zryczałtowane formy opodatkowania reguluje ustawa z 20.XI.1998 o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Ustawa ta reguluje opodatkowanie zryczałtowanym podatkiem dochodowym niektórych

przychodów (dochodów) osiąganych przez osoby fizyczne, które

1) prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą,

2) osiągające przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy

lub innych umów o podobnym charakterze, jeżeli umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej,

3) będące osobami duchownymi

Osoby fizyczne osiągające przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej

mogą opłacać zryczałtowany podatek dochodowy w formie:

1) ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych,

2) karty podatkowej.

Osoby fizyczne osiągające przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy,

poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, jeżeli umowy

te nie są zawierane w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej,

mogą opłacać ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.

Osoby duchowne, prawnie uznanych wyznań, opłacają zryczałtowany podatek

dochodowy od przychodów osób duchownych.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

Prawo do opłacania podatku dochodowego w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych przysługuje osobom fizycznym prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą. Ustawodawca stawia podatnikowi cały szereg warunków aby korzystać z tej formy opodatkowania, m.in.:

• rozpoczynają działalność lub ich przychody z danej działalności w roku poprzedzającym rok podatkowy nie przekraczają 150 000 euro, ponadto nie opłacają podatku w formie karty podatkowej,

• nie prowadzenie działalności określonej przez ustawę takiej jak: apteki, lombardy, wykonywanie wolnego zawodu innego niż określonego w ustawie, np. w zakresie pośrednictwa finansowego, usług prawniczych, rachunkowo-księgowych, detektywistycznych i ochroniarskich itp.

Stawki podatku płaconego w systemie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, wynoszą odpowiednio: 20%, 17%, 8,5%, 5,5% i 3% przychodów z określonej działalności. Dla ustalenia przychodu podatnicy zobowiązani zostali do prowadzenia ewidencji przychodu odrębnie za każdy rok podatkowy, a ponadto wykazu środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, a także przechowywania dowodów zakupu towarów. Podatnicy ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych są zobowiązani do samoobliczenia należnego świadczenia podatkowego, obliczania ryczałtu w okresach miesięcznych i złożenia zeznania rocznego w terminie do 31 stycznia następnego roku. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych wynikający z zeznania jest podatkiem należnym za dany rok podatkowy, chyba że naczelnik urzędu skarbowego wyda decyzję, w której określi inną wysokość podatku.

W razie nieprowadzenia ewidencji lub prowadzenia ewidencji bez zachowania warunków do uznania jej za dowód w postępowaniu podatkowym, organ podatkowy określa przychód na podstawie innych niż ewidencja dowodów lub w drodze oszacowania, opodatkowując tak określony przychód sankcyjną stawką podatkową w wysokości pięciokrotności stawki właściwej dla danej działalności, jednak nie większą niż 75% przychodu.

Karta podatkowa

Z tej formy opodatkowania mogą korzystać jedynie podmioty wymienione przez ustawę w odpowiednim załączniku (jest to głównie działalność usługowa lub wytwórczo-usługowa). Ponadto trzeba spełnić jeszcze dodatkowe warunki, takie jak:

• nieprzekroczenie określonego limitu zatrudnienia pracowników najemnych,

• nieprowadzenie innej pozarolniczej działalności gospodarczej,

• nieprowadzenie działalności w tym samym zakresie co małżonek podatnika.

Podatek jest płacony miesięcznie według stawek kwotowych wynikających z tabel stanowiących załącznik do ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym. Wysokość miesięcznych stawek karty podatkowej uzależniona jest od rodzaju wykonywanej działalności, miejsca jej wykonywania oraz liczby zatrudnionych pracowników. Dlatego podatnicy prowadzący działalność opodatkowaną w formie karty podatkowej są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych czy wpłacania zaliczek. Obowiązani są jedynie do prowadzenia książki ewidencji zatrudnienia. Podatek dochodowy w formie karty podatkowej wynikający z decyzji uwzględniającej wniosek podatnika o zastosowanie karty podatkowej obniża się o kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne. Płacony jest on bez wezwania w terminach miesięcznych na rachunek właściwego urzędu skarbowego. Naruszenie warunków, na których przyznano prawo do opodatkowania w formie karty podatkowej, powoduje wygaśnięcie decyzji o wysokości podatku dochodowego w formie karty podatkowej i opodatkowanie podatkiem dochodowym na zasadach ogólnych

Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych

Osoby duchowne prawnie uznanych wyznań, osiągające przychody z opłat otrzymywanych w związku z pełnionymi funkcjami duszpasterskimi, opłacają od tych przychodów podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów osób duchownych. Stawki ryczałtu są kwartalne i zależą od funkcji osoby duchownej (proboszcz, wikary i osoba sprawująca porównywalne funkcje w danym związku wyznaniowym), liczby mieszkańców parafii, liczby mieszkańców gminy na terenie której znajduje się siedziba parafii. Ustawowe stawki ryczałtu podlegają obniżeniu przez urząd skarbowy, jeżeli liczba wyznawców na danym terenie stanowi mniejszość w ogólnej liczbie mieszkańców. Kwartalna stawka ryczałtu ulega ponadto obniżeniu o kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne.

3).PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG (VAT)

W Polsce został wprowadzony przez ustawę z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. Jednak konieczność harmonizacji polskiego prawa podatkowego z prawem UE zmusiła polskiego ustawodawcę do uregulowania tej kwestii w nowej ustawie o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku.

Zakres podmiotowy

Podatnikami podatku są:

• osoby prawne,

• jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej,

• osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności

Podatnikami nie są:

• organy administracji publicznej,

• urzędy administracji publicznej w zakresie realizowanych zadań, dla realizacji których zostały one powołane (z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych).

Zakres przedmiotowy

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega:

1. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju,

2. eksport towarów,

3. import towarów,

4. wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju,

5. wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów

Odpłatną dostawą towarów na terytorium kraju jest przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju to każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów.

Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem jest to nabycie prawa do rozporządzania jak właściciel towarami, które w wyniku dokonanej dostawy są wysyłane lub transportowane na terytorium innego państwa członkowskiego niż państwo wysyłki.

Wewnątrzwspólnotową dostawą towarów jest wywóz towarów z terytorium kraju na terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium kraju.

Przez import towarów – rozumie się przywóz towarów z terytorium państwa trzeciego na terytorium kraju.

Przez eksport towarów – rozumie się potwierdzony przez urząd celny określony w przepisach celnych wywóz towarów z terytorium kraju poza terytorium Wspólnoty.

Podstawa opodatkowania

Co do zasady podstawą opodatkowania jest obrót. Przez obrót rozumie się kwotę należną z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku, a kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Obrotem jest także:

• otrzymana dotacja,

• subwencja,

• inna dopłata o podobnym charakterze związana z dostawą lub świadczeniem usług.

Jeżeli przy wykonywaniu czynności podlegających opodatkowaniu nie została określona cena, to podstawą opodatkowania jest wartość towarów lub usług obliczona według cen stosowanych w obrotach z głównym odbiorcą, pomniejszona o kwotę należnego podatku.

Jeżeli przedmiotem opodatkowania jest świadczenie usług, to podstawą opodatkowania jest koszt świadczenia tych usług poniesiony przez podatnika.

Przy imporcie towarów podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło.

Przy wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów podstawą opodatkowania jest kwota, jaką nabywca jest zobowiązany zapłacić.

Stawka

Podstawową stawką w Polsce (w okresie od 1 stycznia 2011 do 31 grudnia 2013) jest stawka 23%. Dla niektórych towarów i usług przewidziano stawki obniżone: 8% oraz 5% (stawka 5% obejmuje produkty żywnościowe, książki na wszystkich nośnikach fizycznych oraz czasopisma). Istnieje również stawka w wysokości 7% – jest to naliczana przez nabywcę towarów od rolnika ryczałtowego (art. 115 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług). Nie jest to w zasadzie stawka, którą są opodatkowane towary lub usługi, ale zryczałtowana kwota zwrotu VAT dla rolnika ryczałtowego, który jest z VAT zwolniony.

Istnieje również stawka 0%, która obowiązuje przy:

• wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów,

• eksporcie towarów.

*Minimalną podstawową (nieobniżoną) stawką podatku VAT jaką mogą stosować Państwa Członkowskie Unii Europejskiej jest 15%.

4).PODATEK AKCYZOWY - podatek pośredni nakładany na niektóre wyroby konsumpcyjne. Podstawowym celem akcyzy jest ograniczenie konsumpcji niektórych dóbr ze względu na ich szkodliwość zdrowotną bądź też wyczerpywanie się ich rezerw. Obecnie stała się obszernym i łatwym wpływem pieniędzy dla budżetu państwa poprzez nakładanie na tzw. dobra infrastrukturalne (energia, paliwa itp.) lub konsumowane na masową skalę (np. używki).

Reguluje go ustawa z dnia 6 grudnia 2008r. o podatku akcyzowym.

Zakres podmiotowy

Obowiązek podatkowy w podatku akcyzowym ciąży na :

• osobach fizycznych

• osobach prawnych

• jednostkach organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, które dokonują czynności podlegających opodatkowaniu akcyzą.

Zakres przedmiotowy

Czynności podlegające akcyzie to przede wszystkim :

• produkcja

• import

• wewnątrzwspólnotowe nabycie wyrobów akcyzowych

* Wyrobami akcyzowymi są m.in. : paliwa silnikowe, oleje opałowe, smoła, energia elektryczna, napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe.

Podstawa opodatkowania

Podstawa opodatkowania ujmowana jest w różny sposób ( wartościowo lub ilościowo) w zależności od tego, w jaki sposób wyrażono stawkę akcyzy.

Stawki

Stawki te są wyrażane w:

- kwocie na jednostkę wyrobu,

- procencie podstawy opodatkowania,

- procencie maksymalnej ceny detalicznej,

- kwocie na jednostkę wyrobu i procencie maksymalnej ceny detalicznej.

5). PODATEK ROLNY

Podatek rolny, to rodzaj podatku uregulowanego przez ustawę o podatku rolnym z 15 listopada 1984 r.

Zakres podmiotowy

Podatnikami podatku rolnego są

• osoby fizyczne,

• osoby prawne,

• jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej,

które są:

• właścicielami gruntów;

• posiadaczami samoistnymi gruntów;

• użytkownikami wieczystymi gruntów;

• posiadaczami gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie:

• wynika z umowy zawartej z właścicielem, z Agencją Nieruchomości Rolnych lub z innego tytułu prawnego albo

• jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych; w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne Agencji Nieruchomości Rolnych i Lasów Państwowych.

Z podatku rolnego zwolnione są gminy i Skarb Państwa.

Zakres przedmiotowy

Opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza.

Podstawa opodatkowania

Dla gruntów gospodarstw rolnych podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów przeliczeniowych ustalana na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i budynków oraz zaliczenia do okręgu podatkowego. Dla pozostałych gruntów - liczba hektarów wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.

Stawki

Od 1 ha przeliczeniowego gruntów będących częścią gospodarstwa rolnego podatek zawiera się w równowartości pieniężnej 2,5 q żyta. Od 1 ha innych gruntów jest to równowartość pieniężna 5 q żyta. Ceny ustala się wg średniej skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy, ogłasza ją Prezes GUS najpóźniej do 20 października każdego roku. W sytuacji relatywnie wysokich cen żyta rady gmin powszechnie korzystają ze swojego przywileju obniżenia obowiązujących cen.

Obowiązek podatkowy : Powstaje – z pierwszym dniem miesiąca następującego po
miesiącu w którym nastąpiło nabycie tytułu prawnego
do gruntu lub objęcie gruntów w posiadania.

Wygasa- ostatniego dnia miesiąca w którym przestały istnieć
okoliczności uzasadniające ten obowiązek.

Terminy i sposób płatności :

Wszyscy podatnicy płacą podatek w czterech ratach proporcjonalny do czasu trwania obowiązku podatkowego : do 15 III, do 15 V, do 15 IX , do 15 XI, przelewem na rachunek organu podatkowego, w kasie organu podatkowego; osoby fizyczne również w drodze inkasa.

6).PODATEK LEŚNY

Podatek leśny - jest to podatek bezpośredni zbliżony pod wieloma względami do podatku rolnego.

Wprowadzony został ustawą z dnia 28 września 1991 roku o lasach i należy do grupy podatków majątkowych, o charakterze bezpośrednio zasilającym budżet gmin. Tekst ujednolicony - Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym. Z punktu widzenia budżetów samorządowych podatek leśny jest komplementarny względem podatku rolnego (np. grunty leśne nie wchodzą w skład gospodarstwa rolnego itd.)

Zakres podmiotowy

Podatnikami tego podatku są:

• osoby fizyczne;

• osoby prawne;

• jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, będące:

• właścicielami lasów

• samoistnymi posiadaczami lasów

• użytkownikami wieczystymi lasów

• posiadaczami lasów stanowiących własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego.

Zakres przedmiotowy

Przedmiotem opodatkowania podatkiem leśnym są lasy, z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna. Obecnie z podatku leśnego zwolnione są: lasy z drzewostanem w wieku do 40 lat, lasy wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, użytki ekologiczne, szkoły (w tym wyższe), placówki naukowe, jednostki badawczo-rozwojowe oraz zakłady pracy chronionej lub aktywności zawodowej. W podatku leśnym brak jest jakichkolwiek ulg podatkowych.

Podstawa opodatkowania

Podstawę opodatkowania stanowi powierzchnia lasu wyrażona w hektarach, wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.

Stawka

Skala w podatku leśnym ma charakter proporcjonalny. Stawka jest kwotowa i uzależniona od rodzaju lasu. Podstawowa stawka podatku wynosi równowartość pieniężną 0,220 m3 drewna z 1 hektara rzeczywistego za rok podatkowy.

Dla lasów ochronnych oraz wchodzących w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych 50 % stawki wskazanej wyżej.

7).PODATEK OD GIER

Podatek od gier – rodzaj podatku, uregulowanego przez ustawę z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych

Zakres podmiotowy

Opodatkowaniu podatkiem od gier podlegają podmioty prowadzące działalność w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych. Obowiązek podatkowy w podatku od gier powstaje z chwilą rozpoczęcia wykonywania działalności. Obowiązek podatkowy kończy się z chwilą zaprzestania wykonywania działalności.

Zakres przedmiotowy

Przedmiotem opodatkowania podatkiem od gier jest :

• urządzanie gier hazardowych, z wyłączeniem loterii promocyjnych i pokera rozgrywanego w formie turnieju gry pokera,

• udział w pokerze rozgrywanym w formie turnieju gry pokera.

Podstawa opodatkowania

Podstawa opodatkowania zależy od rodzaju gry bądź zakładów, np. w loteriach jest to suma wpływów uzyskanych ze sprzedaży losów, w pokerze rozgrywanym w formie turnieju gry pokera – kwota wygranej pomniejszona o kwotę wpisowego za udział w turnieju, w grach liczbowych – suma wpłaconych stawek itp.

Stawki

Stawki podatku wynoszą w zależności od rodzaju gry – od 10 do 50% podstawy opodatkowania.

8). PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN

Podatek od spadków i darowizn - podatek pobierany na podstawie Ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Podatek od spadków i darowizn jest podatkiem bezpośrednim, od przyrostu masy majątku, osobistym i samorządowym (gminnym).

Zakres przedmiotowy

Opodatkowane jest nabycie własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:

• spadku,

• darowizny,

• zasiedzenia,

• nieodpłatnego zniesienia współwłasności,

• zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu,

• nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek jego śmierci,

• nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci,

• nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zakres podmiotowy

Podatnikami podatku od spadków i darowizn są osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy i prawa majątkowe w sposób wyżej wskazany.

Płatnikami podatku od spadków i darowizn są notariusze - od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie.

Podstawa opodatkowania

Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona wg stanu rzeczy i praw majątkowych w dn. nabycia i cen rynkowych z dn. powstania obowiązku podatkowego.

Minimum wolne od opodatkowania:

a) 9 637zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,

b) 7 276 zł - jeżeli nabywca jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,

c) 4 902 zł -jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Skala

Podatek od spadków i darowizn obliczany jest w oparciu o jedną z trzech progresywnych skal podatkowych, których stawki sięgają odpowiednio 3-7% (I grupa podatkowa), 7-12%(II grupa podatkowa) i 12-20% (III grupa podatkowa).

W wypadku nabycia rzeczy w drodze zasiedzenia opodatkowanie jest proporcjonalne, astwka wynosi 7%.

9).PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI - podatek, w którym przedmiotem opodatkowania jest posiadanie nieruchomości.

Podatek od nieruchomości w Polsce jest podatkiem lokalnym, pobieranym przez samorządy gminne. Regulują go przepisy Ustawy o podatkach i opłatach lokalnych z 12 stycznia 1991 r.

Zakres podmiotowy

Podatnikami podatku od nieruchomości są:

• osoby fizyczne,

• osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące:

• właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych, z zastrzeżeniem, że jeżeli podmiot opodatkowania znajduje się w posiadaniu samoistnym, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomości ciąży na posiadaczu samoistnym.

• posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych,

• użytkownikami wieczystymi gruntów,

• posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem, Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego, z wyjątkiem posiadania przez osoby fizyczne lokali mieszkalnych niestanowiących odrębnych nieruchomości,

Zakres przedmiotowy

Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają następujące nieruchomości lub obiekty budowlane:

• grunty,

• budynki lub ich części,

• budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Podstawa opodatkowania

Podstawę opodatkowania stanowi:

• dla gruntów – powierzchnia gruntu,

• dla budynków lub ich części – powierzchnia użytkowa budynku,

• dla budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – wartość, o której mowa w przepisach o podatkach dochodowych, ustalona na dzień 1 stycznia roku podatkowego, stanowiąca podstawę obliczania amortyzacji w tym roku, niepomniejszona o odpisy amortyzacyjne, a w przypadku budowli całkowicie zamortyzowanych – ich wartość z dnia 1 stycznia roku, w którym dokonano ostatniego odpisu amortyzacyjnego.

Stawki

Wysokość stawek podatkowych zależy od rodzaju przedmiotu opodatkowania i sposobu wykorzystywania gruntów i obiektów objętych podatkiem. Stawki podatku ustalają rady gmin w granicach określonych w ustawie.

10).PODATEK OD CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNYCH

Rodzaj podatku uregulowanego przez Ustawę z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych.

Zakres podmiotowy

• przy umowie sprzedaży - na kupującym;

• przy umowie zamiany - na stronach czynności;

• przy umowie darowizny - na obdarowanym;

• przy umowie dożywocia - na nabywcy własności nieruchomości;

• przy umowie o dział spadku lub o zniesienie współwłasności - na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności;

• przy ustanowieniu odpłatnego użytkowania, w tym również nieprawidłowego oraz odpłatnej służebności - na użytkowniku lub nabywającym prawo służebności;

• przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego - na biorącym pożyczkę lub przechowawcy;

• przy ustanowieniu hipoteki - na składającym oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki;

• przy umowie spółki cywilnej - na wspólnikach, a przy pozostałych umowach spółki - na spółce.

Zakres przedmiotowy

Podatkowi podlegają następujące czynności cywilnoprawne:

• umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,

• umowy pożyczki,

• umowy darowizny - w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,

• umowy dożywocia,

• umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat,

• ustanowienie hipoteki,

• ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,

• umowy depozytu nieprawidłowego,

• umowy spółki (akty założycielskie);

Ponadto powstanie obowiązku podatkowego powodują również:

• zmiany wyżej wymienionych umów, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych,

• orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności cywilnoprawne wymienione powyżej.

Podstawa opodatkowania i stawki

Przepisy określają specyficznie dla każdej z czynności cywilnoprawnych zarówno podstawę opodatkowania, jak i stawkę podatku. Przykładowo dla umowy sprzedaży stawka wynosi 2% podstawy opodatkowania, którą stanowi wartość rynkowa przedmiotu transakcji.

X. BANK CENTRALNY, WALUTA , DEWIZA

1). Zagadnienia ogólne

Powstanie i rozwój banków łączy się z faktem pojawienia się pieniądza oraz z potrzebą obsługi obrotu pieniężnego. Powstanie banków poprzedziła działalność osób obsługujących obieg pieniężny, nazwanych- już w średniowieczu- bankierami. Sama nazwa „bank” pochodzi od włoskiej nazwy banca- oznaczającej kontuar , przy którym dokonywano operacji pieniężnych. Współcześnie z ekonomicznego punktu widzenia, rolę banków można ująć następująco :

• Są one przedsiębiorstwami, które przejmują szereg czynności finansowych z jednostek gospodarczych i gospodarstw domowych oraz

• Są instytucjami dokonującymi transformacji ryzyka i terminu przy przyjmowaniu wkładów oraz udzielaniu kredytów.

2). Charakterystyka instytucji bankowej i działalności bankowej

Bank- osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie
zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających
ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Cechy banku jako instytucji:

• Posiadanie osobowości prawnej ( banki funkcjonują w obrocie cywilnoprawnym jako samodzielne, odrębne od innych podmioty praw i obowiązków- przede wszystkim o charakterze majątkowym; mogą występować z powództwem i być pozywane w sprawach cywilnych; mogą być adresatami decyzji wydawanych przez organy administracji publicznej)

• Utworzony jest zgodnie z przepisami ustaw ( przede wszystkim –ustawa Prawo Bankowe)

• Posiadanie zezwolenia uprawniającego do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym ( oznacza przede wszystkim wykonywanie takich umów, jak umowa rachunku bankowego, umowa pożyczki i umowa kredytu bankowego, w których pożyczkobiorcą bądź kredytobiorcą jest bank )

Samodzielność banków- rozumieć należy jako samodzielność w granicach prawa, w tym także przepisów dotyczących organizacji i funkcjonowania banków. Wyraża się w możliwości podejmowania decyzji o charakterze gospodarczym co do zakresu i kierunków prowadzonych operacji finansowych, ponoszenie skutków gospodarczych własnej działalności i to zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Samofinansowanie to ekonomiczny aspekt samodzielności banku. Wyraża je zasada, w myśl której przychody banku powinny być większe bądź co najmniej równe jego wydatkom. Straty poniesione ewentualnie przez bank nie są wyrównywane dotacjami bądź subwencjami pochodzącymi spoza banku. Za podejmowane czynności bankowe bank może pobierać prowizję, a za inne usługi- opłaty. Bank jest obowiązany do utrzymania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju prowadzonej działalności, czyli zdolność do nieograniczonej wypłacalności w każdym wypadku, kiedy klienci banku zażądają wycofania swych wkładów. Działalność banku musi być bezpieczna dla ich klientów.

Współczesne systemy bankowe charakteryzuje dwupoziomowa struktura – BANK CENTRALNY, jako centralnej instytucji emisyjnej państwa oraz BANKI KOMERCYJNE. Obok dwupoziomowości, drugą podstawową cechą współczesnych systemów bankowych jest uniwersalizm przemawiający się tym, że banki wykonują szeroki wachlarz wszelkiego rodzaju usług bankowych.

3). Rodzaje banków

1. Ze względu na zadania można wyróżnić: I szczebel – centralny bank państwa jako bank emisyjny II szczebel – bankowość komercyjna, a w jej ramach: banki kredytowe i depozytowe, banki inwestycyjne , banki oszczędnościowe i lokacyjne, banki hipoteczne, banki specjalne

2. Według kryterium własności kapitału banki można podzielić na : - banki państwowe – banki komunalne – banki spółdzielcze – banki prywatne – banki zagraniczne – banki międzynarodowe – banki o kapitale mieszanym

3. Ze względu na formę organizacyjno-prawną w jakich banki funkcjonują: Banki komercyjne mogą być tworzone w 3 formach, jako: - banki państwowe – banki w formie spółki akcyjnej – banki w formie spółdzielni

4). Źródła prawa bankowego :

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. – Prawo bankowe ( reguluje w szczególności zasady prowadzenia działalności bankowej , tworzenia i organizacji banków, tworzenia oddziałów i przedstawicielstw zagranicznych, sprawowania nadzoru bankowego, zasady postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków)

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. - o NBP ( reguluje zasady organizacji i funkcjonowania polskiego banku centralnego)

• Konstytucja RP ( art.216 ust.3 – zasada emisji papierów wartościowych przez SP, art.216 ust.4 – zasady i tryb zaciągania pożyczek, udzielania gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo, art. 227 ust.7 – zasad działania NBP i szczegółowych zasad powoływania i odwoływania jego organów)

• Inne ustawy , jak np. ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym

• Akty wykonawcze wydawane przez rząd lub niektórych jego ministrów , akty normatywne Prezesa NBP

• Regulaminy bankowe

5). Cechy polskiego systemu bankowego :

• Oparcie systemu na dwupoziomowej strukturze ( bank centralny- banki komercyjne)

• Ograniczenie tzw. operacyjnej działalności banku centralnego( oddzielenie funkcji emisyjnej od kredytowania podmiotów gospodarczych i ich obsługi finansowej)

• Oparcie działalności banków na zasadach samodzielności, samofinansowania i konkurencji

• Przyznania os. fizycznym, prawnym i jednostkom organizacyjnym nie mającym osobowości prawnej prawa swobodnego wyboru banku oraz jednoczesnego korzystania z usług wielu banków

• Negocjacyjny charakter stosunków z ich klientami

• Odsunięcie organów administracji państwowej od wpływania na działalność banków

• Wzmocnienie podporządkowania całego systemu bankowego Sejmowi

• Określenie warunków i trybu tworzenia nowych banków, licencjonowanie oraz ustalenie stosunków własnościowych w tym zakresie ( banki państwowe, spółdzielcze, w formie spółek akcyjnych)

• Zasady: bezpieczeństwa funkcjonowania banków, nadzoru bankowego, tajemnicy bankowej

6). NARODOWY BANK POLSKI

NBP jest bankiem centralnym państwa. Związane jest to ściśle z jego funkcjami- emisją znaków pieniężnych, a ponadto funkcją centralnej instytucji kredytowej, rozliczeniowej oraz centralnej bankowej instytucji dewizowej. NBP ma osobowość prawną i ma prawo używania pieczęci z wizerunkiem orła ustalonym dla godła Rzeczpospolitej Polskiej. NBP nie posiada statutu, postanowienia o charakterze statutowym zawarte są w ustawie z 29 sierpnie 1997r. o NBP. Celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Do ustawowych zadań NBP należy m.in. : organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa , regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie czy kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego. NBP może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych. Nie może natomiast być udziałowcem ani akcjonariuszem innych osób prawnych, z wyjątkiem prowadzących działalność usługową na rzecz instytucji finansowych i Skarbu Państwa. NBP na równi z jednostkami budżetowymi korzysta ze zwolnienia od podatków oraz od opłat sądowych i skarbowych. Nie można ogłosić upadłości NBP.

7). Organy NBP i jego organizacja wewnętrzna

1. Prezes NBP

2. Rada Polityki Pieniężnej

3. Zarząd NBP

Podstawową jednostką organizacyjną NBP jest Centrala NBP. Spośród innych jednostek organizacyjnych wymienić należy przede wszystkim oddziały okręgowe NBP, na czele których stoją dyrektorzy.

Ad I. Prezes NBP odgrywa ważną rolę zarówno jako organ tego banku, jak też członek innych organów NBP. Jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na okres 6 lat. Ta sama osoba nie może pełnić tej funkcji dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Kadencja Prezesa NBP wygasa po upływie okresu sześcioletniego, w razie śmierci, złożenia rezygnacji lub w razie odwołania. Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP i reprezentuje NBP na zewnątrz. Reprezentuje ponadto interesy RP w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile RM nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych. Może wydawać zarządzenia oraz decyzje administracyjne. Obwieszcza ustalone przez Radę Polityki Pieniężnej stopy. Prezesa NBP w czasie jego nieobecności zastępuje Wiceprezes NBP.

Ad II. RPP ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmu równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. RPP składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. W skład RPP wchodzą : Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP , 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat, spośród specjalistów z zakresu finansów na 6 lat. Funkcję członka RPP można pełnić tylko jedną kadencję. Do zadań RPP należy m.in. : ustalanie wysokości stóp procentowych NBP, zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP, przyjmowanie rocznych sprawozdań finansowych NBP czy ustalenie zasad operacji otwartego rynku.

Ad III. Zarząd NBP kieruje działalnością tego banku. W skład zarządu wchodzą: Prezes NBP – jako przewodniczący oraz od 6-8 członków zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP. Członków zarządu powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek Prezesa NBP. Do zadań należy m.in. : realizacja uchwał RPP, ocena funkcjonowania systemu bankowego, uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP, sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego NBP czy podejmowanie uchwał w sprawach dot. organizacji i funkcjonowania NBP.

8). Funkcje NBP

• EMISJA ZNAKÓW PIENIĘŻNYCH – NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych RP. Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnym środkiem płatniczym na obszarze RP. Czym innym jest emisja znaków pieniężnych a czym innym emisja pieniądza.

• KSZTAŁTOWANIE ILOŚCI PIENIĄDZA W OBIEGU (emisja pieniądza) - wzrost ogólnej ilości pieniądza, zarówno gotówkowego jak i bezgotówkowego w obiegu. Ilość pieniądza w obiegu powinna być dostosowana do sumy cen wolumenu towarów i usług, jakie w danym czasie znajdują się na rynku oraz wskaźnika szybkości obiegu pieniądza. Nadmierna ilość pieniądza w obiegu powoduje inflację, wyrażającą się m.in. wzrostem ogólnego poziomu cen. Jeżeli ilość pieniądza w obiegu ( przy danym wskaźniku szybkości obiegu) jest zbyt mała, pojawia się zjawisko deflacji, tłumiącej wzrost gospodarczy – pieniądz znajdujący się w obiegu nie jest w stanie obsłużyć wszystkich możliwych do dokonania transakcji, w związku z czym na rynku pozostaje część nie zrealizowanych dóbr i nie wykorzystanego potencjału usługowego. W ramach prowadzonej polityki pieniężnej bank centralny dysponuje szeregiem instrumentów, narzędzi. Można tu wskazać narzędzia o charakterze administracyjnym, rynkowym i działania informacyjno- perswazyjne.

• WYKONYWANIE ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODARKI DEWIZOWEJ - NBP gromadzi rezerwy dewizowe, zarządza nimi oraz podejmuje czynności mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płynności płatniczej kraju. NBP wykonuje kontrolę dewizową w zakresie ustalonym w przepisach prawa dewizowego. NBP może posiadać wartości dewizowe i dokonywać obrotu tymi wartościami we własnym imieniu i na własny rachunek oraz na rachunek innych podmiotów, jak również wykonywać czynności obrotu dewizowego w kraju i za granicą. NBP udziela indywidualnych zezwoleń dewizowych.

• NBP PROWADZI RACHUNKI banków, budżetu państwa, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego oraz może prowadzić – za zgodą Prezesa NBP- rachunki innych osób prawnych

• NBP MOŻE ZACIĄGAĆ POŻYCZKI I KREDYTY w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

• NBP może EMITOWAĆ i SPRZEDAWAĆ papiery wartościowe oraz organizować OBRÓT papierami wartościowymi, których jest emitentem oraz skarbowymi papierami wartościowymi

• NBP może być powierzona obsługa pożyczki państwowej, zaciągniętej w drodze emisji papierów wartościowych

• NBP może przyjmować papiery wartościowe do przechowania i administrowania oraz jako przedmiot zastawu

9). Organizacja i zadania nadzoru bankowego

Nadzór Bankowy- system obserwacji, oceny i ewentualnej reakcji na pojawiające się nieprawidłowości w działaniu banków, zwłaszcza naruszanie prawa i innych obowiązujących norm.

Do końca 2007 r. nadzór nad działalnością banków w Polsce sprawowała Komisja Nadzoru Bankowego. Na mocy ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, kompetencje i zadania Komisji Nadzoru Bankowego przejęła Komisja Nadzoru Finansowego. Nadzór nad działalnością Komisji sprawuje Prezes RM. W skład komisji wchodzą: Przewodniczący, 2 zastępców przewodniczącego i 4 członków .

Członkami komisji są:

1. Minister właściwy ds. instytucji finansowych albo jego przedstawiciel

2. Minister ds. zabezpieczenia społecznego albo jego przedstawiciel

3. Prezes NBP albo delegowany przez niego Wiceprezes NBP

4. Przedstawiciel Prezydenta RP

Komisja i Przewodniczący Komisji wykonują zadania przy pomocy Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego. Czynności nadzoru wykonują inspektorzy nadzoru bankowego. Nadzorowi podlega działalność banków polskich oraz oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych. Do zadań Komisji należy m. in. Nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych czy określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach.

10). Czynności bankowe sensu stricte i sensu largo

Usługi świadczone przez banki na gruncie Prawa bankowego określane są mianem czynności bankowych. Zgodnie z artykułem 5 Prawa bankowego czynności bankowe dzielą się na : czynności zastrzeżone wyłącznie dla banków – tzw. czynności bankowe sensu stricte i czynności bankowe sensu largo.

Czynności bankowe sensu stricte:

1. Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów

2. Prowadzenie innych rachunków bankowych

3. Udzielanie kredytów

4. Udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz potwierdzenie akredytyw

5. Emitowanie bankowych papierów wartościowych

6. Przeprowadzania bankowych rozliczeń pieniężnych

7. Wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego

8. Wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Czynności bankowe sensu largo:

1. Udzielanie pożyczek pieniężnych

2. Operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty

3. Wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu

4. Terminowe operacje finansowe

5. Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych

6. Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych

7. Prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych

8. Udzielanie i potwierdzanie poręczeń

9. Wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych

10. Pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym

11).Bankowe rozliczenia gotówkowe

Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzone za pośrednictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia ( dłużnik lub wierzyciel ) posiada rachunek bankowy. Rozliczenia pieniężne przeprowadza się gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą papierowych lub informatycznych nośników danych.

Bankowe rozliczenia gotówkowe:

• Czek gotówkowy ( jest to dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasatowi obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz wypłatą tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku. W przypadku czeków trasatem jest bank, w którym wystawca czeku ma rachunek bankowy. Czek do zapłaty można przedstawić zarówno u trasata czyli w tym banku, w którym zgromadzony jest rachunek bankowy wystawcy czeku , jak też w innym banku. Jeżeli czek zostanie przedstawiony do zapłaty w innym banku to mamy do czynienia z tzw. inkasem czeku i w takim wypadku bank, w którym przedstawiono czek do zapłaty tą zapłatę zrealizuje dopiero wtedy kiedy otrzyma środki pieniężne od trasata)

• Wpłata gotówki na rachunek wierzyciela ( polega na tym, że dłużnik dokonuje wpłaty na rachunek bankowy wierzyciela)

12). Bankowe rozliczenia bezgotówkowe

Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzone za pośrednictwem banków , jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia ( dłużnik lub wierzyciel ) posiada rachunek bankowy. Rozliczenia pieniężne przeprowadza się gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą papierowych lub informatycznych nośników danych.

• bankowe polecenie przelewu - polega na przekazaniu środków pieniężnych z jednego rachunku bankowego na drugi (niekoniecznie w tym samym banku). Jest to dyspozycja klienta banku, obciążenia jego rachunku określoną kwotą przy jednoczesnym uznaniu ta kwotą innego wskazanego rachunku.

• polecenie zapłaty - jest alternatywą w stosunku do polecenia przelewu. Po wcześniejszym wyrażeniu zgody dłużnika na tę formę rozliczenia z wierzycielem, inicjowanie płatności należy do wierzyciela, który zleca swojemu bankowi pobranie określonej kwoty należności z rachunku dłużnika. Bank wierzyciela przesyła polecenie zapłaty do banku dłużnika, ten i kolei obciąża żądaną kwotą wskazany rachunek i przekazuje środki pieniężne do banku wierzyciela w celu zapisania ich na rachunku zleceniodawcy.

• czek rozrachunkowy - jest dyspozycją wystawcy czeku udzieloną bankowi (trasatowi) do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku odbiorcy czeku.

• akredytywa-jest metodą rozliczeń, zabezpieczającą interesy zarówno dostawcy jak i odbiorcy. Dostawcy pozwala natychmiast otrzymać swoją należność. Natomiast odbiorca może w pełni uzależnić zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków (dostarczenie faktury, dokumentów ubezpieczeniowych czy też protokołów odbioru w przypadku transzowania). Akredytywa zostaje otwarta na wniosek dłużnika (odbiorcy) złożony w oddziale jego banku, wskazujący wierzyciela (dostawcę) i oddział jego banku, w którym będą dokonywane wpłaty. Rozliczenie za pomocą akredytywy polega na pokrywaniu przez oddział banku właściwy dla wierzyciela, określonych wierzytelności z wyodrębnieniem na ten cel środków dłużnika, z zachowaniem ustalonych przez niego warunków.

• weksel własny- jest to papier wartościowy sporządzony w formie ściśle określonej przez prawo wekslowe, zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie, stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych.

• weksel trasowany- jest to papier wartościowy sporządzony w formie ściśle określonej przepisami prawa wekslowego, skierowany do oznaczonej osoby z poleceniem bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy pieniężnej w oznaczonym miejscu i czasie, stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych. Wystawca weksla ciągnionego (trasowanego) zleca wskazanej w wekslu osobie zapłacenie określonej kwoty. W takim wekslu występują trzy osoby: wystawca weksla (trasant), płatnik (trasat) i remitent (beneficjent). Zobowiązanie trasata (płatnika) powstaje dopiero po wyrażeniu przez niego zgody (akceptu).

• okresowe rozliczenia saldami- Mogą znaleźć zastosowanie tylko wówczas, gdy kontrahenci wzajemnie świadczą sobie usługi lub dostawy i występują wobec siebie w podwójnym charakterze: jako dostawca i odbiorca: czyli jako wierzyciel i dłużnik. Dokonanie rozliczeń w zwykłym trybie wymagałoby składania w banku poleceń przelewu przez obu partnerów.

• rozliczenia planowe - m a zastosowanie w przypadku stałych dostaw. W rozliczeniach tych dłużnik na planowane dostawy dokonuje zaliczkowych przelewów, a na koniec ustalonego okresu wyrównuje zobowiązania.

• karta płatnicza – to instrument płatniczy wydawany przez instytucje finansowe, najczęściej banki. Jak sama nazwa sugeruje, karta służy do regulowania należności za nabyte towary i usługi oraz do podejmowania gotówki z bankomatów.

• inkaso- to warunkowa forma płatności, polegająca na pobraniu przez bank od kupującego na rzecz sprzedającego określonej należności, w zamian za wydanie powierzonych przez sprzedającego dokumentów, zgodnie z ustalonymi warunkami.

13) KREDYT - grupa czynności bankowych sensu stricte.

Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.

Osobie fizycznej , prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej , o ile posiada zdolność prawną, które nie mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem:

• Ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu

• Przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni – wg oceny banku- uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie.