„Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny” wyd. 2010 - Andrzej Borodo

Spis treści:

Skróty:

adm. - administracja, administracyjna itp.
BGK - Bank Gospodarstwa Krajowego
eu - europejskie, europejska itp.

F - fundusz
GUS - Główny Urząd Statystyczny
in. - inne, innych itp.

jst - jednostka samorządu terytorialnego

K - konstytucja

KF - Krajowy Fundusz
KKS - Kodeks Karny Skarbowy

m-d - międzynarodowy

NSA - Naczelny Sąd Administracyjny

Pl - Polska
publ. - publiczna, publiczne itp.
RIO- regionalna izba obrachunkowa

SP - Skarb Państwa

st - samorząd terytorialny

ufp - ustawa o finansach publicznych
us - ubezpieczenia społeczne

US - urząd skarbowy
woj. - województwo
ws. - w sprawie
wyk. - wykonanie, wykonywanie itp.

Rozdział I: Zagadnienie ogólne publicznej gospodarki finansowej i prawa finansowego

- potrzeby zaspokajane indywidualnie lub zbiorowo przez działalność indywidualną lub działalność władz publ.

- gospodarka finansowa państwa - uzyskiwanie środków pieniężnych i ich podział - kierowanie na poszczególne cele i zadania; jej przedmiotem jest przymusowe z reguły przejmowanie dochodów i dokonywanie wydatków związanych ze świadczeniem usług i dóbr zaspokajających potrzeby o charakterze publ.; dochody jej płyną z przymusowego i jednostronnego okrajania dochodów gospodarstw prywatnych,

- właściwości publ. gospodarki finansowej:

- państwowa własność zasobów finansowych

- zaspokajanie publ. potrzeb

- przymus państwowy lub nadrzędność państwa

- adm., polityczny i parlamentarny proces podejmowania decyzji ws. finansowych

- charakterystyczna jest dla niej metoda budżetowa - usługa świadczona przez podmioty sektora publ. nie jest określona przez zysk lecz w trybie politycznej i adm. procedury; jej przesłanką jest polityczno-administracyjny proces a nie osiąganie zysków - przeciwieństwo zasady rynku

- finanse - stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych

- funkcje i zadania publ. gospodarki finansowej

- funkcja fiskalna - dostarczanie państwu lub jst środków pieniężnych potrzebnych na wykonanie zadania

- funkcja redystrybucyjna - przejmowanie środków od jednych podmiotów i przekazywanie ich innym

- funkcja oddziaływania na stosunki społeczne i gospodarcze

- funkcja kontrolna - badanie, porównywanie i ocena procesów gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków pieniężnych przez sektor publ.; rozwiązania z zakresu rachunkowości i sporządzanie sprawozdań

- podmioty prowadzące publiczną gospodarkę finansową:

*państwo - jego organy, urzędy i instytucje;

*wspólnoty terytorialne;

*instytucje ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, samorządy zawodowe (tu: izby lekarskie), związki zawodowe, związki pracodawców, organizacje pożytku publ., fundacje, stowarzyszenia

- decentralizacja administracji publ. - przekazanie zadań i odpowiadających im kompetencji ze sfery adm. rządowej do danego szczebla samorządu terytorialnego;

jej formami są: wyodrębnione prawnie zakłady publ., publ. szkoły wyższe, fundacje, stowarzyszenia, organizacje pożytku publ.

- przysługujące danym podmiotom adm. publ. kompetencje do podejmowania decyzji i realizacji zadań są potencjałem działalności adm.

- koncentracja lub dekoncentracja kompetencji dotyczy pozycji i znaczenia organów funkcjonujących w ramach jednej adm.

- koncentracja w administracji rządowej - skupienie kompetencji w ręku centralnych organów tejże adm.

- dekoncentracja - umieszczenie kompetencji wśród organów rządowych średniego i najniższego stopnia

- majątek publiczny - dysponuje nim państwo; tu: środki pieniężne, akcje, udziały, wierzytelności, budynki, drogi publ., budowle, nieruchomości, ruchomości

- Skarb Państwa - państwo w płaszczyźnie majątkowej działa jako SP; złożona osoba prawna reprezentująca państwo w stosunkach majątkowych z osobami fizycznymi i prawnymi; jego organizację i sposób zarządzania określa ustawa; reprezentowany głównie przez ministra SP i ministra finansów; ma władcze i właścicielskie uprawnienia

- Prokuratoria Generalna SP - utworzona w celu zapewnienia ochrony prawnej praw i interesów SP; zadania:

*zastępstwo procesowe SP przed sądami - obowiązkowe gdy wartość przedmiotu sprawy przewyższa 1 mln zł, wykonują radcowie PG

*wydawanie opinii prawnych w sprawach dot. ważnych praw lub interesów SP, opiniuje projekty umów, których stroną jest lub ma być SP.

- zasada posiłkowości / subsydiarności - publ. zadania powierza się wspólnocie terytorialnej niższego szczebla, której jednostki i przedsiębiorstwa powinny wykonać zadania efektywnie pod względem ekonomicznym i politycznym

- prawo finansowe - regulacje prawne odnoszące się do działalności finansowej organów państwa i samorządu oraz publ. instytucji i jednostek organizacyjnych; należy do niego prawo budżetowe, podatkowe i finansowe st, a także niektóre elementy prawa bankowego, ubezpieczeń społecznych
i zdrowotnych; wyróżniamy płaszczyznę ustrojową (powołanie organów finansowych państwa i urzędów zajmujących się gospodarką finansową, określenie ich pozycji i zadań), materialnoprawną (szczegółowe konstrukcje prawne poszczególnych instytucji; ukształtowanie odpowiednich uprawnień, obowiązków, form działania) i proceduralną (możliwość funkcjonowania instytucji prawa materialnego)

- ogólne założenia prawa finansowego RP: wolność działalności gospodarczej, własność prywatna, solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych

- dwie administracje publ.: adm. rządowa i samorząd terytorialny

- dualizm w systemie finansowoprawnym RP: obok dochodów, wydatków, budżetu i majątku Państwa - dochody, wydatki, budżet i majątek jst

- formy prawne działalności finansowej administracji rządowej i st: stanowienie przepisów prawa, wydawanie aktów indywidualnych, wydawanie uchwał przez organy samorządowe, czynności materialno-techniczne

- polskie ustawodawstwo podatkowe: ogólne ustawy podatkowe i szczególne ustawy podatkowe

- odpowiedzialność prawna: ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publ. i ustawa - KKS

- w polityce finansowej właściwe są 3 główne rodzaje środków działania: stanowienie prawa, ustalanie planów i praktyczna realizacja prawa i planów

- z eko punktu widzenia polityka finansowa realizowana jest w 3 sferach: stabilizacji gospodarki, alokacji czynników produkcji i redystrybucji dochodów między grupami społecznymi

- nauki finansowe: nauki opisowe, nauki historyczne, teoretyczne nauki finansowe, nauka prawa finansowego, nauka o polityce finansowej

Rozdział II: Prawo budżetowe państwa

- budżet państwa - roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów uchwalany w formie ustawy budżetowej, stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa; jest on załącznikiem do ustawy budżetowej

- zasady budżetowe - trwałe właściwości budżetu, związane z jego istotą; postulaty nauki skierowane pod adresem budżetu

- zasada zupełności - ma on obejmować wszystkie dochody i wydatki państwa

- zasada równowagi - zachowanie odpowiedniego stosunku między dochodami a wydatkami budżetowymi; wydatki należy dostosować do możliwości dochodowych

- zasada jedności budżetu - ma występować 1 budżet stanowiący jedną całość organizacyjno-prawną, ujęty w jednym akcie prawnym; ma być podstawą gospodarki finansowej państwa

- zasada szczegółowości budżetu - ma być on szczegółowy, podzielony w uporządkowany sposób na szereg pozycji wydatkowych i dochodowych

- zasada specjalizacji budżetu - wydatki budżetowe powinny być przeznaczone na szczegółowo ustalone cele

- zasada jawności budżetu - jawność debaty budżetowej i debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa, opublikowanie ustawy budżetowej oraz sprawozdań z wykonania budżetu, przedstawienie wykazu kwot dotacji udzielonych z budżetu, ogłaszanie danych dotyczących długu publ.

- zasada uprzedniości budżetu - powinien być uchwalony do końca roku poprzedzającego rok budżetowy

- zasada rocznego okresu budżetowego - uchwalany jest na 1 rok kalendarzowy

- art. 219 ust. 3 K: w wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym (z zasady są to 3 miesiące); ta ustawa ustanawia budżet prowizoryczny ograniczony do danego okresu i zawierający tylko niezbędne dla funkcjonowania państwa ustalenia dot. dochodów i wydatków; traci moc z chwilą wejścia w życie zwykłej ustawy budżetowej

- ustawa budżetowa nie wprowadza podatków

- wydatki budżetowe powinny mieć swoją podstawę prawną, tytuł prawny do wprowadzenia wydatku budżetowego w ramy ustawy budżetowej; podstawa prawna wydatku ustalonego w ustawie budżetowej powinna być wyznaczona w ustawie szczególnej (ustawa budżetowa sama w sobie nie stanowi podstawy prawnej do wprowadzenia wydatków)

- państwowe jednostki sektora finansów publicznych:

- jednostki budżetowe - jednostki organizacyjne sektora finansów publ., które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwowego, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek dochodów budżetu państwa; są one ujęte w ramach budżetu, wszystkimi swoimi dochodami i wydatkami, na zasadzie budżetowania brutto; one nie prowadzą działalności gospodarczej - nie sprzedają usług publ.; ich wydatki (osobowe, rzeczowe, inwestycyjne) są wydatkami budżetu państwa przekazanymi do ich dyspozycji; mogą one dokonywać wydatków tylko do wysokości zakreślonej dla nich w obowiązującym budżecie i planie finansowym - jak nie: to będzie to naruszenie dyscypliny finansów publ.; podstawą
ich gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków, który ma być zbieżny z ustawą budżetową; tworzą je, łączą, przekształcają i likwidują ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie oraz in. organy; powinna mieć swój statut; wyposażona jest w mienie przekazywane jej przez zarząd; nie mają osobowości prawnej; np.: sądy, jednostki wojskowe, urzędy państwowe, jednostki organizacyjne prokuratury, policji, ośrodki pomocy społecznej;

- państwowe fundusze celowe - powołane tylko w drodze ustawy; jego przychody (osiągają przychody a nie dochody) pochodzą ze środków publ.; zastosowanie funduszowego mechanizmu finansowania: wyodrębnienie zadań, wydzielenie dochodów i wydatków z budżetu ogólnego; nie posiada osobowości prawnej; jest wyodrębnionym rachunkiem bankowym, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz;

niektóre z nich mogą działać jako osoby prawne; są zależną od budżetu instytucją; jego niewykorzystane środki przechodzą jako pozostałości na następny rok i mogą być wydatkowane w kolejnym roku; tu: F Pracy, F Rozwoju Kultury Fizycznej, KF Drogowy, F Modernizacji Sił Zbrojnych, F Reprywatyzacji, F Restrukturyzacji Przedsiębiorców, F Pomocy Postpenitencjarnej, FSP, F Nauki i Technologii Polskiej, F Ochrony Gruntów Rolnych, KF Mieszkaniowy, Państwowy F Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, F Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, F Wsparcia Policji

- agencje wykonawcze - państwowe osoby prawne powołane na podstawie odrębnych ustaw w celu realizacji zadań państwowych; kontrola parlamentu nad ich działalnością jest ograniczona; ich działalność oparta jest na środkach publ.; tu: Agencja Rynku Rolnego, A Nieruchomości Rolnych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, A Mienia Wojskowego, Wojskowa A Mieszkaniowa, A Rezerw Materiałowych, Polska A Rozwoju Przedsiębiorczości, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju

- uczelnie publiczne - osoby prawne finansowane z dotacji z budżetu państwa, z opłat za usługi edukacyjne, badawcze i specjalistyczne, z działalności gospodarczej i in. źródeł

- instytucje kultury - osoby prawne tworzone przez państwo lub st prowadzące działalność kulturalną; ich przychody (osiągają przychody a nie dochody) to wpływy z działalności, dotacje z budżetu, darowizny i in. wpływy; prowadzą gospodarkę finansową na zasadach odpłatności; tu: teatry, opery, filharmonie, orkiestry, biblioteki, muzea, domy kultury

- zakłady opieki zdrowotnej - ich gospodarka finansowa może być prowadzona w formie samodzielnego zakładu tworzonego przez państwo lub st; posiada osobowość prawną; jego przychodami są wpływy z kontraktów z NFZ, dotacje z budżetów, wpływy za odpłatne świadczenie usług medycznych i in. przychody

- fundacja - ustanowiona dla realizacji celów społecznie bądź gospodarczo użytecznych; nie można jej jednak utworzyć ze środków publ.; tworzy je państwo na podstawie odrębnych ustaw, a nie w trybie ustawy o fundacjach;

- instytucja gospodarki budżetowej - tworzona przez ministrów lub inne władze państwowe dla realizacji zadań publ.; odpłatnie wyk. zadania i pokrywa koszty swego działania z uzyskiwanych przychodów własnych; z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego uzyskuje osobowość prawną; jej działalność może przynosić zyski; może otrzymywać dotacje z budżetu państwa; jest efektem likwidacji gospodarstw pomocniczych działających przy państwowych jednostkach budżetowych

- samorządowe zakłady budżetowe - odpłatnie wyk. wyodrębnione zadania i pokrywają koszty swej działalności z przychodów własnych; wykonują zadania własne st z zakresu: gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi, dróg, ulic, mostów, placów i organizacji ruchu drogowego, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku
oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, lokalnego transportu zbiorowego, targowisk i hal targowych, zieleni gminnej i zadrzewień, kultury fizycznej i sportu, utrzymywania różnych gatunków zwierząt, cmentarzy; tj. działalność odpłatna; nie posiadają osobowości prawnej; ich mienie jest własnością SP; powinny sprzedawać wytworzone usługi, aby pokryć koszty swej działalności; mogą być dotowane z budżetu (dotacja nie może przekraczać 50% kosztów jego działalności); powiązane z budżetem wynikowo - metodą netto - wpłatami nadwyżek lub dotacjami pokrywającymi niedobory; tworzą je, łączą, przekształcają i likwidują organy stanowiące jst; reprezentowane przez gminę; posiadają odrębny rachunek bankowy; likwidacji ulegają państwowe zakłady budżetowe, pozostają więc tylko samorządowe; tu: centralny ośrodek sportu, przedszkola, miejskie zakłady komunikacji, zakłady gospodarki mieszkaniowej, zakłady wodociągów i kanalizacji

- gospodarstwa pomocnicze - wyodrębniona pod względem organizacyjnym i finansowym część podstawowej działalności lub działalność uboczna jednostki budżetowej; pokrywała koszty swej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych; ich działalność realizowana była przez produkcję i sprzedaż towarów oraz usług; powinny służyć realizacji zadań wykonywanych przez jednostkę budżetową; mogły być im przyznane dotacje przedmiotowe; zasadniczo powinny osiągać zysk, który w połowie odprowadzany jest do budżetu; działały przy urzędach (tu: zakłady poligraficzne, stołówki, bufety), zakładach karnych (tu: gospodarstwa rolne), szkołach (tu: warsztaty szkolne w szkołach ponadpodstawowych); uległy likwidacji

- rachunek dochodów własnych - na nich jednostki budżetowe mogły gromadzić opłaty i środki; dochody własne jednostki budżetowej były przeznaczone na finansowanie niektórych jej wydatków bieżących i inwestycyjnych; uległy likwidacji

- fundusze motywacyjne - środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowa na wyodrębnionych rachunkach bankowych z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciw mieniu oraz skarbowych; przeznaczane na nagrody dla pracowników, żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania
w/w dochodów; występowały w jednostkach organizacyjnych Policji, Straży Granicznej, urzędach i izbach skarbowych, urzędach kontroli skarbowej, organach służby celnej, ŻW, ABW; zniesione w 2010;

- do sektora finansów publ. zalicza się: organy władzy publ., organy adm. rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, państwowe i samorządowe jednostki budżetowe, państwowe fundusze celowe, agencje wykonawcze, uczelnie publiczne, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, państwowe i samorządowe instytucje kultury, państwowe instytucje filmowe, samorządowe zakłady budżetowe, ZUS, Kasa Rolniczego US, NFZ, PAN
i in. państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wyk. zadań publ.

- do sektora finansów publ. nie zalicza się: przedsiębiorstw państwowych, jednostek badawczo - rozwojowych, banków państwowych, spółek prawa handlowego w tym jednoosobowych spółek SP; są to po prostu podmioty publiczne posiadające osobowość prawną.

- klasyfikacje budżetowe w budżecie państwa - system jednostek / podziałek budżetowych, w ramach których ujmowane są poszczególne kwoty rocznych dochodów i wydatków budżetowych oraz przychodów i rozchodów budżetu; jednostki klasyfikacji budżetowej to dziedziny działalności publ. (oświata i wychowanie, wymiar sprawiedliwości, zwalczanie narkomanii), grupy jednostek organizacyjnych (komendy powiatowe Policji, zakłady dla nieletnich, biblioteki), źródła dochodów budżetu (podatek akcyzowych, od gier), rodzaje i formy wydatków budżetowych (dotacje celowe, stypendia); występuje też klasyfikacja wydatków strukturalnych - ponoszonych przez jednostki sektora finansów publ. na cele określone w przepisach o funduszach strukturalnych UE, jest ona formą realizacji prawa UE w związku z wykorzystywaniem środków z budżetu UE;

Minister Finansów w drodze rozporządzenia określa szczegółową klasyfikację dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków z uwzględnieniem Polskiej Klasyfikacji Działalności; obecne rozporządzenie z 2.03.2010;

- części budżetu państwa - ustalone dla działów adm. rządowej kierowanych przez ministrów oraz dla urzędów nadzorowanych przez Prezesa RM; niektóre z nich mają charakter przedmiotowy lub funkcjonalny, dot. danej dziedziny finansów państwa, więc nie ustalają dochodów i wydatków podmiotu, wtedy w takich częściach ujmuje się:

*rezerwę ogólną,

*rezerwy celowe,

*obsługę długu SP,

*środki własne UE,

*finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,

*subwencje ogólne dla st;

Części budżetowe występują tylko w budżecie państwa (nie dot. budżetu st); z nich wynika, jakie środki są w dyspozycji ministra, kierownika urzędu centralnego czy wojewody, którzy to są dysponentami części budżetowych

- działy budżetowe - dziedziny / rodzaje działalności obejmujące 1 lub kilka dziedzin; jest ich ponad 30; zbudowane przedmiotowo; w nich powinny być ujęte dochody budżetowe na finansowanie tego działu; np.: Nauka, Obrona Narodowa, Bezpieczeństwo publ. i ochrona przeciwpożarowa, Wymiar sprawiedliwości, Szkolnictwo wyższe, Transport i łączność

- rozdziały budżetowe - zbudowane podmiotowo lub przedmiotowo; nawiązują szczegółowo do danych zadań i kompetencji państwa wynikających z ustaw; są następstwem wprowadzanych zadań i jednostek organizacyjnych; np.: w dziale Obrona Narodowa - Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna; w dziale: Transport i łączność - Infrastruktura kolejowa, Infrastruktura portowa, Drogi publiczne krajowe; w dziale Kultura
i ochrona dziedzictwa narodowego - Muzea, Teatry, Biblioteki, Działalność radiowa i telewizyjna, Instytucje kinematografii

- paragrafy - szczegółowo ujęte rodzaje dochodów, wydatków, środków, przychodów i rozchodów budżetowych; dochodów (np. podatek dochodowy, od towarów i usług, grzywny, mandaty, wpływy ze składek do funduszy celowych), wydatków (podzielona na grupy: dotacje i subwencje, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki bieżące jst, wydatki majątkowe, obsługa długu publ.; tu: poszczególne dotacje, wynagrodzenia osobowe pracowników jednostek budżetowych, świadczenia społeczne, stypendia, wynagrodzenia sędziów i prokuratorów, uposażenia żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy, zakup pomocy naukowych, energii, podróże służbowe krajowe i zagraniczne, odsetki od skarbowych papierów wartościowych), związane z długiem publ. i finansowaniem pożyczkowych potrzeb budżetu: paragrafy przychodów (ze sprzedaży bonów skarbowych, z prywatyzacji) i rozchodów (wykup bonów skarbowych, spłaty pożyczek i kredytów, przelewy na rachunek lokat)

- ustawa budżetowa

- nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy

- nie wprowadza podatków, opłat i innych dochodów do obowiązującego porządku prawnego

- sama zasadniczo nie jest samodzielną podstawą prawną do wprowadzenia wydatku

- wpływa na in. ustawy kreując finansowe możliwości ich realizacji

- ujęte w niej wydatki stanowią nieprzekraczalny limit; przekroczenie go to naruszenie dyscypliny finansów publ. skutkujące sankcjami; ich dokonywanie ma się odbywać zgodnie z planowanym przeznaczeniem w sposób celowi i oszczędny; wydatki na obsługę długu SP dokonywane są przed in.; wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów wykonawczych lub wyroków sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel

- mogą być dokonywane przeniesienia wydatków - dysponenci części budżetowych mogą ich dokonywać między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków

- niezrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego; jednak najpóźniej do 15.12 RM może ustalić w drodze rozporządzenia wykaz i plan finansowy wydatków, które nie wygasają - ostateczny termin ich dokonania - do 31.03, dot. to gł. wydatków inwestycyjnych i tych z programów wieloletnich

- blokowanie planowanych wydatków następuje w przypadku stwierdzenia niegospodarności w danych jednostkach, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków, naruszenia zasad gospodarki finansowej; jest to okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków; taką decyzję podejmuje Minister Finansów i dysponenci części budżetowych

- ujęte w niej dochody stanowią tylko prognozę ich wielkości; nie mają charakteru limitów, nieprzekraczalnych granic

- uchwalanie ustawy budżetowej:

- art. 221 K  wyłączna inicjatywa ustawodawcza dla RM w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu dług publ. i ustawy u udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo

- najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (czyli do 30.09) RM przedkłada Sejmowi projekt ustawy budżetowej z uzasadnieniem zawierającym m.in. główne cele polityki społecznej i gospodarczej, założenia makroekonomiczne, kierunki polityki fiskalnej, przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok poprzedni, omówienie projektowanych dochodów, wydatków, przychodów
i rozchodów, wielkości deficytu i długu publ.

- Minister Finansów włącza (tryb obligatoryjny) do w/w projektu: dochody i wydatki Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP, SN, TK, sądownictwa powszechnego i adm,, NIK, IPN, Krajowego Biura Wyborczego - rząd nie opracowuje projektów budżetowych tychże władz, bowiem nie należą one do adm. rządowej, lecz je przyjmuje i wprowadza bez zmian; podkreśla to niezależność budżetową władz ustawodawczych, sądowniczych i kontrolnych państwa oraz to, iż ich budżetu nie określa rząd;

- gdy budżet nie zostanie uchwalony przez parlament przed początkiem okresu budżetowego, to podstawą prawną gospodarki budżetowej będzie wtedy ustawa o prowizorium budżetowym, ustalenia budżetu uchwalonego na okres poprzedni (prorogacja / przedłużenie budżetu) lub projekt budżetu przedstawiony przez rząd

- materiały do projektu uchwały budżetowej opracowują i przedkładają Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych - ministrowie, wojewodowie

- Sejm rozpatruje jej wniosek w 3 czytaniach; prawo wnoszenia poprawek podczas rozpatrywania przysługuje posłom i RM; główną rolę odgrywa Komisja Finansów Publ.

- Sejm uchwala ją zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (`za` > `przeciw`; wstrzymanie się nie uwzględniane)

- art. 220 ust. 1 K  zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może spowodować ustalenia przez Sejm większego deficytu niż przewidziany w projekcie

- Marszałek Sejmu przekazuje ustawę Senatowi, który ma 20 dni (a nie 30 - jak zazwyczaj); uchwała Senatu odrzucająca ustawę (ale ustawy budżetowej Senat nie może odrzucić) albo poprawka zaproponowana przez Senat w formie uchwały może być odrzucona przez Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

- Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę Prezydentowi RP, który ma 7 dni na podpisanie a potem zarządza jej ogłoszenie w Dz. U. RP; jednak Prezydent może wystąpić do TK z wnioskiem ws. zgodności z K, to wystąpienie wstrzymuje bieg 7-dniowego terminu podpisania; nie może jednak odmówić podpisania ustawy uznanej przez TK za zgodną z K; Prezydentowi nie przysługuje prawo przekazania jej do ponownego rozpatrzenia przez Sejm (nie przysługuje prawo weta)

- art. 225 K  jeżeli w ciągi 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu nie zostanie ustawa przedstawiona Prezydentowi do podpisu, może on w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu

- ustawa budżetowa obowiązuje po ogłoszeniu w Dz.U., wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak z mocą od dnia 1 stycznia danego roku budżetowego

- jej wykonawcami są:

*RM,

*Minister Finansów (do zakresu działalności którego należą: budżet, finanse publ., instytucje finansowe),

*dysponenci części budżetowych - ministrowie, wojewodowie, kierownicy urzędów centralnych,

* państwowe jednostki budżetowe;

…te ostatnie pełnią funkcje bezpośrednich realizatorów budżetu; zaś pozostali - funkcje kierownicze, kontrolne, nadzorcze, oceniające; środki budżetowe na realizację wydatków przekazywane są dysponentom niższego stopnia przez dysponentów wyższego stopnia z rachunków bankowych;

- centralnym rachunkiem budżetu państwa zarządza Minister Finansów, a jest on prowadzony przez NBP

- 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przekazują jednostkom podległym informacje o kwotach ich dochodów i wydatków, i tak jednostki te sporządzają swoje plany finansowe będące rozwinięciem ustawy budżetowej

- Minister Finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych opracowuje harmonogram realizacji budżetu państwa

- RM w terminie 5 miesięcy po upływie roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wyk. ust. budżetowej z informacją o stanie zadłużenia państwa; Sejm rozpatruje przedłożenie sprawozdanie, po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje w ciągu 90 dni uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia RM absolutorium - akceptacje wyk. budżetu państwa w płaszczyźnie legalności, gospodarności, celowości i rzetelności wykonania; to sprawozdanie powinno zawierać: dochody, wydatki i nadwyżkę / deficyt sektora finansów publ., dochody i wydatki wynikające z zamknięć rachunków budżetu państwa, przychody i koszty państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, in. podmiotów, informację o realizacji wydatków, które nie wygasły z upływem roku budżetowego oraz informacja o wyk. wydatków w układzie zadaniowym

- niezależnie od w/w parlamentarnej kontroli wykonania budżetu, prowadzona jest kontrola finansowa w poszczególnych jednostkach organizacyjnych sektora finansów publ.; na nią składają się:

*ustalenie stanu wymaganego - obowiązującego stanu prawnego,

*ustalenie stanu faktycznego - wykonania, porównanie tych dwóch i wyjaśnienie przyczyn stwierdzonej zgodności lub niezgodności między nimi;

- klasyfikacja kontroli finansowej:

*wewnętrzna (przez organy znajdujące się wewnątrz struktury organizacyjnej danej jednostki, np. inspekcję resortową ministerstwa finansów, głównego księgowego, dział kontroli)

*zewnętrzna (przez odrębne i niezależne od kontrolowanych jednostek państwowe organy kontroli, np. NIK, organy podatkowe, regionalne izby obrachunkowe),

*wstępna i następna,

*kameralna i wykonywana na miejscu,

*funkcjonalna i instytucjonalna,

*faktyczna i dokumentalna,

*merytoryczna i formalna,

*pełna, odcinkowa, wyrywkowa,

*ciągła, doraźna,

*planowa i pozaplanowa

- kontrola zarządcza w jednostkach sektora finansów publ. - działania podejmowane dla zapewniania realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy; powiązana z realizacją budżetu w układzie zadaniowym

- audyt wewnętrzny w jednostkach sektora finansów publ. - jego celem jest wspieranie ministra kierującego działem lub kierownika jednostki w realizacji celów i zadań przez systematyczną ocenę kontroli zarządczej i czynności doradcze; obecne są w nim aspekty oceny całego systemu funkcjonowania jednostki, elementy efektywności, gospodarności, analizy, budowania prawidłowego modelu działalności finansowej; prowadzony
w jednostkach wyszczególnionych w ustawie i tych, które gromadzą znaczne środki lub dokonują znacznych wydatków > 40 mln zł; prowadzą go audytorzy wewnętrzni; przeprowadzany na podstawie rocznego planu audytu wewnętrznego jednostki sektora finansów publ.; w drodze rozporządzenia szczegółowo określa go Minister Finansów, którego to zadaniem jest też jego koordynacja

- budżet zadaniowy / budżet państwa w układzie zadaniowym - zestawienie wydatków budżetu państwa lub kosztów jednostki sektora finansów publ. sporządzone wg funkcji państwa będących poszczególnymi obszarami działań państwa oraz wg zadań budżetowych grupujących wydatki wg celów i podzadań budżetowych; wprowadza on ustalenia i mierniki rzeczowe, ilościowe, zbliżone w niektórych elementach do planów i programów gospodarczych; instrument służący wykonawcom budżetu do oceny efektywności pracy podległych jednostek; Minister Finansów i dysponenci części budżetowych sprawują kontrolę efektywności i skuteczności realizacji budżetu i planów finansowych w układzie zadaniowym na podstawie mierników stopnia realizacji celów

- mierniki stopnia realizacji celów - na ich podstawie bada się realizację celów i zadań, np. liczba decyzji adm., przeprowadzonych szkoleń, imprez kulturalnych, wypadków drogowych, interwencji policji, świadczeniobiorców, odsetek załatwionych spraw, ilość utworzonych miejsc pracy, oddanych do użytku km dróg, wskaźnik dynamiki przestępstw

- Wieloletni Plan Finansowy Państwa - plan dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów państwa sporządzany na 4 lata; nawiązuje do budżetu zadaniowego; powinien być sporządzony w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji; uwzględnia on cele średniookresowej strategii rozwoju kraju i kierunki polityki społeczno-gospodarczej rządu; podstawa przygotowania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok;

- Minister Finansów przedstawia go RM, która go uchwala i ogłasza w Dz.U. RP `Monitor Polski' i w Biuletynie Informacji Publicznej;

- aktualizowany jest przez RM corocznie w drodze uchwały w terminie 2 miesięcy od ogłoszenia ustawy budżetowej; aktualizacja polega na doprowadzeniu danych zawartych w nim do zgodności z ustawą budżetową i zastosowania w nim ewentualnych zmian; do 15. kwietnia ministrowie przedkładają Ministrowi Finansów informację o jego realizacji; ma charakter wytycznej działania dla władz publ., charakter indykatywny - nie dyrektywny - zawiera wskazówki i wytyczne; nie powinien zawierać upoważnień

- odpowiedzialność związana z dyscypliną finansów publicznych - właściwa dla odpowiedzialności funkcjonującej w prawie finansowym i niezależna od odpowiedzialności określonej in. przepisami; ponoszona za umyślne i nieumyślne naruszenie dyscypliny finansów publ.

- podlegają jej:

*osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych (np. burmistrz, kierownik budżetowej),

*jednostki niezaliczane do w/w sektora otrzymujące środki publiczne (np. stowarzyszenia, fundacje),

* zarządzający mieniem jednostek w/w sektora,

*kierownicy jednostek w/w sektora,

*pracownicy jednostek w/w sektora, którym powierzono obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w przepisach o zamówieniach publicznych (np. członkowie komisji przetargowej),

*osoby gospodarujące środkami publ. przekazanymi jednostkom niezaliczanym do w/w sektora (np. podmioty uzyskujące dotacje z budżetu)

- naruszenie dyscypliny finansów publicznych to np.: przekazanie dotacji w razie niezachowania zasad lub trybu jej udzielania, nierozliczenie otrzymanej dotacji, nierozliczenie przekazanej dotacji, nieustalenie kwoty dotacji podlegającej zwrotowi, dokonanie wydatku ze środków publ. bez upoważnienia, przyznanie środków z funduszy UE bez zachowania procedur, zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia, udzielenie zamówienia publ. wykonawcy, kt. nie został wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publ., wydatkowanie dotacji niezgodne z przeznaczeniem

- kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

*upomnienie,

*nagana,

*kara pieniężna w wysokości od jednokrotności do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie,

*zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publ. na 1-5 lat (dot. np. kierownika, członka zarządu, skarbnika, głównego księgowego)

- organy orzekające w I instancji:

*resortowe komisje orzekające przy ministrach kierujących działem lub działami admin, rządowej,

*komisja orzekające przy Szefie Kancelarii Prezesa RM,

*wspólna komisja orzekająca dla organów państwa nie należących do adm. rządowej (np. dla NIK, SN),

*regionalne komisje orzekające przez regionalnych izbach obrachunkowych (właściwe w sprawach jst, ich związków i stowarzyszeń, sam. jednostek organizacyjnych, w sprawach realizacji budżetu wojewody, jednostek podległych i nadzorowanych przez wojewodę, innych jednostek otrzymujących środki publiczne przekazywane z budżetu jst lub wojewody)

- organ II instancji: Główna Komisja Orzekająca

- rzecznik dyscypliny finansów publicznych i jego zastępcy to organy właściwe do prowadzenia postępowania wyjaśniającego ws. o naruszenie tejże dyscypliny i wypełnienia funkcji oskarżyciela w I instancji; zaś funkcję oskarżyciela w II instancji pełni Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych i jego zastępcy

- dwuinstancyjne postępowanie ws. o naruszenie w/w dyscypliny: postępowanie wyjaśniające, postępowanie przed komisją orzekającą i podstępowanie odwoławcze przed Główną Komisją Orzekającą, która orzeka na rozprawie lub posiedzeniu w składzie 3 osób

- komisja orzekająca wydaje orzeczenia o: odpowiedzialności za naruszenie w/w dyscypliny, uniewinnieniu, umorzeniu postępowania

- przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu adm., gdyż kary wymierzane przez nie mają charakter kar adm.

- na orzeczenie sądu wojewódzkiego przysługuje skarga kasacyjna do NSA

Rozdział III: Prawo budżetowe samorządu terytorialnego

- budżet jednostek samorządu terytorialnego (jst) - uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy, roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów jst; uchwała
ta stanowi podstawę prawną prowadzenia rocznej gospodarki finansowej przez organy i jednostki st oraz upoważnienie do prowadzenia tejże gospodarki; akt zarządzania finansowego;

jego adresaci to: zarząd, samorządowe jednostki budżetowe, samorządowe zakładu budżetowe, jednostki pomocnicze

- zamieszczone w nim dochody z danych źródeł lub wydatki na dane cele nie stanowią podstawy roszczeń lub zobowiązań jst wobec osób trzecich ani osób trzecich wobec jst, te bowiem wynikają z ustaw szczególnych

- uchwała budżetowa określa: planowane dochody bieżące i majątkowe, wydatki bieżące i majątkowe, kwotę planowanego deficytu lub nadwyżki, kwotę przychodów i rozchodów, limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów, pożyczek i emitowanych papierów wartościowych, wydatki z tytułu poręczeń i gwarancji, szczególne zasady wyk. budżetu, uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki budżetowej, in. postanowienia i upoważnienia udzielone zarządowi

- zasady budżetowe są analogiczne do tych z budżetu państwa w/w, z tym że co do zasady jawności - wójt ogłasza uchwałę i sprawozdania z wyk. budżetu w trybie przewidzianym dla aktów prawa miejscowego

- uchwalenie: organ wykonawczy jst (zarząd jst) do 15.11 sporządza i przedkłada projekt uchwały budżetowej (z uzasadnieniem i in. materiałami) organowi stanowiącemu jst i regionalnej izbie obrachunkowej; organ stanowiący nie może w toku swoich prac wprowadzić zmian powodujących pomniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków i jednocześnie deficytu budżetu samorządowego; do uchwalenia uchwały (najpóźniej do 31.01 podstawą gospodarki finansowej st jest projekt uchwały); w przypadku nieuchwalenia do 31.01 budżetu RIO do końca lutego ustala budżet jst w zakresie zadań własnych i zleconych; w ramach budżetu samorządowego opracowywany jest plan finansowy dla zadań z zakresu adm. rządowej

- wykonanie: w gminie to obowiązek wójta / burmistrza / prezydenta miasta (organ wykonawczy) - wyłączne prawo zaciągania zobowiązań, prawo dokonywania wydatków budżetowych, dysponowania rezerwami budżetu i blokowania środków budżetowych (jednostki organizacyjne gminy nie posiadają osobowości prawnej - działają na podst. pełnomocnictwa udzielonego przez wójta);

wykonywanie budżetu, zasady: wydatki w granicach kwot określonych w budżecie, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień, zgodnie z planowanym, przeznaczeniem, w sposób celowy, oszczędni, zlecanie zadań na zas. wyboru najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem prawa zamówień publicznych.

Wykonawcy budżetu jst: organ wykonawczy (przy pomocy urzędu jst), samorządowe jednostki organizacyjne (na czele kierownicy zatrudnieni przez organ wykonawczy, posiadający pełnomocnictwo)

21 dni od uchwalenia uchwały budżetowej organ wykonawczy przekazuje jednostkom organizacyjnym informację o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków oraz wysokości dotacji i wpłat z budżetu, a także opracowuje plan finansowy zadań z zakresu adm. rządowej i in. zadań zleconych; jednostki organizacyjne st dostosowują projekty swoich planów finansowych do uchwały budżetowej; możliwe jest dokonywanie zmian budżetu w roku budżetowym; dokonuje ich organ stanowiący jst (może upoważnić organ wykonawczy do dokonywania niektórych zmian w planie wydatków - bez przeniesień między działami - i przekazania tych upr. jedn. organizacyjnym st); organ wykonawczy może samodzielnie dokonać zmian w planie dochodów i wydatków budżetu st związanych ze zmianą kwot dotacji lub uzyskaniem nowych; nie zrealizowane kwoty wydatków zamieszczonych w budżecie jst wygasają z upływem roku budżetowego, zostają zwrócone na rachunek podstawowy budżetu jst (wyjątkowy, ostateczny termin wykorzystania niektórych wydatków to 30.06); organ wykonawczy może podjąć decyzję o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych w przypadkach analogicznych do tych z budżetu państwa (patrz: rozdział II)

- bankowa obsługa budżetu jst - bank wybrany zgadnie z przepisami o zamówieniach publicznych; polega na prowadzeniu podst. rachunku jst, rachunków jedn. org. i innych rach.

- skarbnik - główny księgowy budżetu, wykonuje dyspozycje ws. wydatków, jego podpis niezbędny do skuteczności czynności prawnej; on kontroluje legalność czynności prawnej i jej budżetowe zabezpieczenie

- nadwyżka budżetowa - stanowi majątek finansowy st; jest przychodem budżetowym

- kontrola wykonania: rada gminy kontroluje; w tym celu powołuje komisję rewizyjną, która opiniuje wykonanie budżetu i występuje z wnioskiem do rady gminy ws. udzielenia bądź nieudzielenia absolutorium wójtowi; rozpatrywanie sprawozdanie z wykonania budżetu i uchwała w w/w sprawie to wyłączna właściwość rady gminy; w/w uchwała zapada bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady;

nieudzielenie wójtowi absolutorium  inicjatywa przeprowadzenia referendum ws. jego odwołania (oczywiście po zapoznaniu się z opinią RIO), uchwała ta zapada bezwzględną większością głosów w głosowaniu imiennym; kontrola wyk. budżetu to też kontrola wyk. zadań samorządowych;

*w powiecie i woj. zarząd odwoływany jest nie w drodze referendum a w drodze uchwały rady powiatu (większością 3/5 ustawowego składu rady) lub sejmiku województwa (większością co najmniej 3/5 ustawowego składu sejmiku w głosowaniu tajnym);

…organ wykonawczy jst do 31.03 przedstawia organowi stanowiącemu oraz RIO sprawozdanie roczne z wyk. budżetu (+ zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetu oraz sprawozdanie z wyk. planów finansowych jst); do 30.06 organ stanowiący jst podejmuje uchwałę ws. absolutorium dla organu wykonawczego
po zapoznaniu się ze sprawozdaniem z wyk. budżetu, sprawozdaniem finansowym, opiniami o tychże sprawozdaniach, informacją o stanie mienia samorządu, stanowiskiem komisji rewizyjnej;

- NIK może kontrolować działalność jst pod względem legalności, gospodarności i rzetelności

- jednostki samorządowego sektora finansów publicznych:

*samorządowe jednostki budżetowe (struktura jak w przypadku państwowych jednostek budżetowych omówionych powyżej, z tym że są powiązane one z budżetem st a nie budżetem państwa; tworzą, łączą, przekształcają i likwidują je organy stanowiące st; np.: urzędy samorządowe, szkoły podstawowe, licea ogólnokształcące, ośrodki pomocy społecznej); *samorządowe zakłady budżetowe;

*samorządowe instytucje kultury;

*publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

*fundacje;

*gospodarstwa pomocnicze (działały do końca 2010);

*rachunek dochodów własnych jednostki budżetowej

(wszystkie one omówione zostały w rozdziale II)

*samorządowe fundusze celowe - utworzone w drodze ustawy, organ st ustala ich przychody i wydatki, mają osobowość prawną, np.: NF Ochrony Środowiska i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (powiatowe i gminne włączone do budżetu jst), F Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym to fundusz centralny (powiatowe i gminne włączone do budżetu jst), F Ochrony Gruntów rolnych, f. centralny i f. terenowe - wojewódzkie i powiatowe (w 2010 terenowe także włączone do budżetu jst)

- dochody majątkowe budżetu jst: źródło finansowania zadań inwestycyjnych tu: dotacje i środki przeznaczone na inwestycje, w tym środki z UE, dochody ze sprzedaży majątku, dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności

- dochody bieżące budżetu jst: podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach dochodowych, subwencje, dotacje na działalność bieżącą

- wydatki majątkowe budżetu jst: na inwestycje i zakupy inwestycyjne, w tym programy finansowane ze środków UE, zakup i objęcie akcji lub udziałów, wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego

- wydatki bieżące budżetu jst: wydatki jednostek budżetowych, dotacje na zadania bieżące, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji, obsługę długu; m uszą mieć pokrycie w dochodach bieżących, nie mogą być finansowane z przychodów budżetowych, np. z kredytów czy pożyczek

- klasyfikacja budżetowa w samorządach: brak części budżetowych; najwyższą podziałką są działy budżetowe (struktura jak w budżecie państwa; tyle że w budżecie jst mogą być następujące działy-rodzaje działalności: Gospodarka komunalna i ochrona środowiska, Gospodarka mieszkaniowa, Oświata i wychowanie, Pomoc społeczna, Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę, Transport i łączność); dalej: rozdziały budżetowe (j/w; rozdziały w budżecie jst: w dziale Gospodarka komunalna i ochrona środowiska mamy następujące rozdziały: Gospodarka ściekowa i ochrona wód, Oczyszczanie miast i wsi, Oświetlenie ulic, placów i dróg, Schroniska dla zwierząt; w dziale Oświata i wychowanie: Przedszkola, Szkoły podstawowe, Gimnazja, Dowożenie uczniów do szkół, Licea ogólnokształcące, Stołówki szkolne i przedszkolne); dalej: paragrafy dochodów (np. podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych, dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych jst, dotacje celowe jst) paragrafy wydatków (np. dotacje, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki bieżące samorządowych jednostek budżetowych, wydatki majątkowe) oraz paragrafy przychodów i rozchodów budżetu związane z finansowaniem długu publ.
i pożyczkowych potrzeb budżetu samorządowego

- wieloletnia prognoza finansowa jst - obejmuje okres roku budżetowego i co najmniej 3 kolejnych lat (4 lata); powinna określać dla każdego roku: dochody bieżące i wydatki bieżące, dochody majątkowe i wydatki majątkowe, wynik budżetu, przeznaczenie nadwyżki budżetowej lub sposób finansowania deficytu, przychody i rozchody budżetu samorządowego, kwotę długu samorządu, jego stosunek do dochodów i wydatków, sposób jego sfinansowania, objaśnienia przyjętych wartości i danych; jej projekt przygotowuje organ wykonawczy, przedstawia go wraz z projektem rocznego budżetu RIO; uchwałę w jej sprawie podejmuje organ stanowiący co roku; ma oczywiście ona charakter wskazówek i wytycznych

- Regionalne Izby Obrachunkowe - państwowe organy nadzoru i kontroli ws. finansowych samorządu; sprawują nadzór nad działalnością jst i dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień publ.;

- organem RIO jest kolegium: przewodniczący - prezes RIO (powołany przez Premiera na wniosek ministra właściwego ds. adm. publ. w drodze konkursu) + członkowie (powołani przez Premiera w specjalnym trybie) - są oni niezawiśli, podlegają tylko ustawom;

- kolegium wykonuje kompetencje nadzorcze:

*ustala budżety jst w przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej do 31.01

*orzeka o nieważności uchwał i zarządzeń organów jst; bada zgodność z prawem uchwał i zarządzeń organów samorządowych ws.: procedury uchwalania budżetu i jego zmian, budżetu i jego zmian, zaciągania zobowiązań, zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu samorządowego, podatków i opłat lokalnych, absolutorium; jego rozstrzygnięcia nadzorcze (w formie uchwał kolegium izby) zawierają uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu adm.; organ wykonawczy obowiązany jest do przedłożenia RIO uchwał i zarządzeń w ciągu 7 dni od ich podjęcia, a ona orzeka w terminie nie dłuższym niż 30 dni od doręczenia;

…uchwały kolegium zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ½ liczby członków;

- składy orzekające - złożone z 3 członków; wydają opinie ws. finansowych samorządu np. o możliwościach spłaty kredytu, pożyczki, o sfinansowaniu deficytu budżetowego, o wnioskach komisji rewizyjnych ws. absolutorium, o przedkładanych sprawozdaniach z wyk. budżetu, o przedkładanych projektach budżetów; opinie nie są rozstrzygnięciami nadzorczymi

- inspektorzy - wyk. zadania kontrolne gospodarki finansowej jst, sporządzają protokoły, korzystają z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publ.; kontrolują gospodarkę finansową na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym; z przeprowadzonej kontroli sporządzają protokół, podpisują go inspektor, kierownik kontrolowanej jednostki i skarbnik - główny księgowy

Rozdział IV: Prawo o wydatkach państwa i samorządu terytorialnego

- prawo Wagnera - wydatki państwa rosną wraz z stałym wzrostem działalności publicznej;

- zobowiązania państwa wynikające z jego zadań, zawarte w ustawach to nie zobowiązania w rozumieniu przepisów cywilnoprawnych, ale mogą być podstawą roszczeń prawnych wnoszonych w drodze sądowej (np. roszczenia emerytalne); niewywiązywanie się ze zobowiązań? - potrzeba racjonalizacji zadań i wydatków;

- wydatki budżetowe - są upoważnieniem, nie zaś płatnością za konkretne działania; ustalenia ustawy budżetowej występujące po stronie wydatków nie mówią o sumach, lecz o upoważnieniu do wydatkowania w ustalonych granicach; finansowe odbicie rozwiązań przyjętych w ustawach i umowach m-d; finansowo opisany koszt wykonania zadania publ. określonego w przepisach prawnych; główne formy: wynagrodzenie pracowników państwowych, dotacje budżetowe, wydatki na zakup towarów i usług, wydatki inwestycyjne, wydatki na obsługę długu

- przeznaczenie wydatków z budżetu państwa: utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, zadania wykonywane przez adm. rządową, subwencje ogólne dla jst, dotacje dla jst, wpłaty do budżetu UE, subwencje dla partii politycznych, dotacje na zadania określone ustawami, obsługa długu publ., wkład krajowy na realizację programów finansowych z udziałem środków eu.

- wydatki osobowe - wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane, a także in. świadczenia przekazywane z budżetu państwa na rzecz osób fizycznych;

- wydatki stałe / sztywne - wynikają z ustawodawstwa, są niezbędne dla funkcjonowania organów państwowych, instytucji życia publ. i grup ludności;

- wydatki na obsługę długu SP - wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek, wpłat związanych z udzielonymi przez SP poręczeniami i gwarancjami

- rezerwa ogólna - stanowi nie więcej niż 0,2% wydatków budżetu

- rezerwa celowa - ich suma w zasadzie nie powinna przekraczać 3% wydatków budżetu

- państwowa sfera budżetowa - tu: zatrudnieni w państwowych jednostkach budżetowych i państwowych szkołach wyższych, żołnierze pełniący zawodową służbę wojskową, funkcjonariusze Policji, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej, ABW, Agencji Wywiadu, Służby Więziennej i Służby Celnej

Obliczanie wynagrodzeń systemem mnożnikowym:

- kwota bazowa - prognozowane przeciętne wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej; ustala się ją w ustawie budżetowej, podstawa do obliczania

- mnożniki - ustalane w ustawach, rozporządzeniach RM lub Prezydenta dla każdego rodzaju stanowiska, powiększają kwotę bazową.

- dotacje z budżetu państwa - transfery przekazywane z budżetu na finansowanie zadań publicznych; tu: celowe dla jst, przedsiębiorstw, przedmiotowe, podmiotowe, dopłaty
do oprocentowania kredytów bankowych; przekazywane w następujących formach prawnych: decyzja adm., umowa (dotyczy tylko jednostek mających osobowość prawną), czynności materialno-techniczne (przekazanie na podst. „decyzji” budżetowej)

- wydatki majątkowe budżetu państwa: wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych, dotacje celowe, wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;

- dotacje celowe - na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji

- dotacje przedmiotowe - środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług kalkulowane wg stawek jednostkowych; określane w rozporządzeniach;

- dotacje podmiotowe - środki dla podmiotu wskazanego w odrębnej ustawie na dofinansowanie działalności bieżącej tego podmiotu

- prawo zamówień publ. - ustala zasady i tryb udzielania zamówień publ., środki ochrony prawnej przysługującej uczestnikom postępowania, kontrolę udzielania zamówień publ. oraz organy właściwe w sprawach zamówień publ.; podstawowymi trybami udzielania zamówienia publ. są: *przetarg nieograniczony - wszyscy zainteresowani wykonawcy,

*przetarg ograniczony,

*negocjacje z ogłoszeniem,

*dialog konkurencyjny,

*negocjacje bez ogłoszenia,

*zamówienia z wolnej ręki,

*zapytanie o cenę,

*licytacja elektroniczna;

…ogłoszenia przekazywane są Urzędowi Zamówień Publ. i Urzędowi Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, publikowane są w Biuletynie Zamówień Publicznych i w Dzienniku Urzędowym UE

- zamówienia publ. - umowy odpłatne zawierane między zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane

- powołanie komisji przetargowej, jeśli wartość zamówienia przekracza określona kwotę

- zawarcie umowy ws. zamówienia publ. określają przepisy kc

- Prezes Urzędu Zamówień Publicznych to centralny organ adm. rządowej

- odwołanie wnosi się do PUZP, rozpatruje je krajowa izba odwoławcza, która orzeka w wyroku; na orzeczenie Izby przysługuje skarga do sądu okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania/siedziby zamawiającego.

- wydatki jst: na zadania własne (finansowane w oparciu o własne dochody i subwencje), zadania własne obowiązkowe, zadania zlecone wynikające z ustaw i z porozumienia z organami adm. rządowej (finansowane w oparciu o dotacje celowe lub ze środków ustalonych w porozumieniu)

- wydatki jst: bieżące (służą związanej z bieżącą działalnością, codziennej pracy gminy; dotacje udzielane z budżetu samorządowego, wynagrodzenia pracowników jst i składki od nich naliczane, in. świadczenia na rzecz osób fizycznych, zakupy towarów i usług) i inwestycyjne (służą powiększeniu majątku jst lub in. samorządowych osób prawnych, w ich następstwie możliwy jest rozwój społeczny i gospodarczy jst); osobowe - głównie na wynagrodzenia pracowników samorządowych

- przeznaczenie wydatków jst:

*zadania własne,

*zadania z zakresu adm. rządowej i in. zlecone ustawami,

*zadania przyjęte przez jst do realizacji w drodze umowy / porozumienia,

*zadania realizowane wspólne z in. jst,

*pomoc rzeczowa lub finansowa dla in. jst,

*programy finansowane z udziałem środków UE

- z budżetu jst mogą być udzielane dotacje celowe (na cele publ. i na dofinansowanie inwestycji związanych z realizacją zadań samorządu), przedmiotowe (dla samorządowych zakładów budżetowych i in. podmiotów; określają je organy jst) oraz podmiotowe - o ile przewidują je odrębne ustawy

- wydatki na obsługę długu jst - wydatki budżetu samorządowego z tytułu oprocentowania od samorządowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek

- wydatki majątkowe jst - wydatki inwestycyjne samorządowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji

- ustawy o zamówieniach publ. nie stosuje się, gdy jst powierza wykonanie zadań własnych własnej spółce, specjalnie powołanej przez samorząd do wyk zadań użyteczności publ.

- rezerwy celowe budżetu jst - na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowania budżetu; ich suma nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu

- rezerwa ogólna budżetu jst - nie może być większa niż 1% wydatków budżetu

Rozdział V: Dochody publiczne i prawo podatkowe

- rodzaje dochodów publicznych:

- podatki - obowiązkowe płatności na rzecz SP lub samorządu, będące wyrazem przymusowego przejmowania środków przez sektor publ. na rzecz finansowania zadań publ., zaspokajających potrzeby, których obywatel własnym działaniem nie jest w stanie sam zaspokoić; ogólna odpłatność podatku u nas występuje - z całości wpływów podatkowych finansowane są istotne dla obywateli przedsięwzięcia; około 10 ustaw podatkowych, około 20 podatków; ich poborem zajmują się rządowe organy podatkowe i organy st;

- opłaty publ. - przymusowa płatność o charakterze świadczenia odpłatnego; w przypadku jej wniesienia organ publ. świadczy określoną przepisami pranymi usługę lub podejmuje odpowiednią czynność (np. sąd rozpocznie postępowanie, organ adm. publ. wyda zaświadczenie, paszport, prawo jazdy); sądowe i skarbowe; zasada ekwiwalentności - wysokość opłaty ma odpowiadać kosztom świadczonych usług; za korzystanie ze środowiska - tu: za pobór wody, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, składowanie odpadów,

reguła: zanieczyszczający płaci, ustawa z 2001 Prawo ochrony środowiska

- składki - o charakterze przymusowym / obowiązkowym pobierane przez państwo, np. na ubezpieczenia; są przychodami państwowych funduszy celowych (FUS, NFZ)

- cła - przymusowe płatności przewidziane w ustawodawstwie celnym pobierane przez organy celne od podmiotów przywożących towary z zagranicy na polski obszar celny; pobierane przy wprowadzaniu towarów na obszar UE są obliczane i przekazywane w 75% na rzecz budżetu wspólnotowego

- dochody z działalności gospodarczej państwa lub samorządu - dochody z przedsiębiorstw państwowych, spółek SP, spółek komunalnych - dywidendy i podatki;

- dochody z monopoli fiskalnych - dochody z przedsiębiorstw państwowych, gdzie państwo ma wyłączność w zakresie produkcji lub sprzedaży danego towaru; opłaty monopolowe jako forma opodatkowania konsumpcji przekształcone w podatki akcyzowe; w Pl: jedyny monopol - monopol loteryjny;

- wpłaty z zysku­ wnoszone przez NBP uzyskany w związku z lokatami bankowymi, czynnościami kredytowymi, depozytowymi i usługowymi oraz działalnością emisyjną NBP

- dochody majątkowe - wynikają z posiadanego przez SP lub jst mienia: ziemi, budynków, środków pieniężnych; zalicza się tu: czynsze, opłaty za korzystanie z mienia, odsetki od lokat bankowych, darowizny, spadki, odsetki od udzielonych przez SP lub samorząd pożyczek, odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych lub sjt, wpływy ze sprzedaży mienia państwowego lub jst, wpływy z prywatyzacji przedsiębiorstw publ.

- dochody o charakterze ubocznym: grzywny i kary pieniężne

- dochody zwrotne - zaciągane przez państwo lub jst kredyty i pożyczki, wpływy ze sprzedaży bonów skarbowych i obligacji skarbowych lub samorządowych; uzyskanie wpływów zwrotnych służy finansowaniu potrzeb pożyczkowych państwa lub jst; są one nazywane przychodami budżetowymi a nie dochodami budżetowymi

- środki publiczne - całość różnego rodzaju środków będących w dyspozycji państwa:

*dochody publ.,

*środki z budżetu UE i in. źródeł zagranicznych,

*przychody budżetu państwa lub jst na sfinansowanie potrzeb pożyczkowych,

*przychody sektora finansów publ. z prowadzonej przez nie działalności

- 29.08.1997 Ordynacja podatkowa

- podatek - publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz SP / woj. / powiatu / gminy wynikające z ustawy podatkowej; jego wierzycielem i poborcą jest państwo lub jst; określa je ustawa; prawo podatkowe to element prawa publ., regulacje podatkowe wprowadzane są przy zastosowaniu metod administracyjno-prawnych;

- elementy jego konstrukcji:

- przedmiot (zdarzenie, sytuacja, działalność, w związku z którą ustawodawca nakłada obowiązek podatkowy, np. osiągnięcie dochodu, otrzymanie spadku czy darowizny, posiadanie gospodarstwa rolnego bądź nieruchomości; właśnie te zdarzenia są przedmiotem opodatkowania)

- podmiot

- podstawa opodatkowania (przedmiot podatku odpowiednio skonkretyzowany, ujęty wartościowo - w jednostkach pieniężnych lub ilościowo - w jednostkach naturalnych, np. m², ha, sztukach)

- stawki podatkowe procentowe (odnoszą się do podstawy opodatkowania wyrażonej wartościowo; mogą być one ukształtowane jako stawki stałe / liniowe lub zmienne, które tworzą skalę podatkową progresywną - im większa podstawa opodatkowania tym wyższe stawki, degresywną - im mniejsza podstawa tym niższe stawki - lub regresywną - im mniejsza podstawa tym wyższe stawki) lub kwotowe (podstawa opodatkowania wyrażona w jednostkach naturalnych)

- zwolnienia podatkowe o charakterze podmiotowym (zwolnienie z opodatkowania dotyczy określonych kategorii podmiotów)
lub przedmiotowym (dotyczy określonych sytuacji) bądź mieszane

- ulgi podatkowe - wywołuje zmniejszenie wysokości podatku, wiąże się ze zmniejszeniem podstawy opodatkowania, obniżeniem stawek podatkowych lub bezpośrednim obniżeniem kwoty podatku; niektóre ulgi i zwolnienia podatkowe oceniane są jako szczególne wydatki budżetowe

- terminy i sposoby płatności - uzależnione od charakteru podatku; np. podatek dochodowy - płacony zaliczkowo, w formie miesięcznych zaliczek, ma charakter roczny; raty stosuje się w przypadku znanej z góry kwoty podatku; płatność jednorazowa dotyczy jednorazowego zdarzenia, np. spadek, darowizna

- funkcja fiskalna - przynoszą odpowiednie wpływy do budżetu państwa lub jst

- funkcja pozafiskalna - oddziaływania i wpływania na zachowanie przedsiębiorców i ludności

- podział podatków:

- podatki państwowe: od towarów i usług, akcyzowy, cła, dochodowy od osób fizycznych i prawnych, od gier i dopłaty związane z grami
hazardowymi, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

- podatki samorządowe: od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, od spadków i darowizn, karta podatkowa, od czynności cywilnoprawnych, opata skarbowa, opłaty za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, opłata eksploatacyjna,
od posiadania psów, targowa, miejscowa, uzdrowiskowa, opłaty adiacenckie, od wzrostu wartości nieruchomości, za korzystanie z dróg publ., samoopodatkowanie mieszkańców;

- podatki przychodowe - od całości wpływów z prowadzonej działalności

- podatki dochodowe - od nadwyżki przychodów nad kosztami ich uzyskania

- dochód:

*wg teorii źródeł - wpływy, których źródło jest stałe, regularne, związane z zasady z działalnością gospodarczą;
*wg teorii czystego przyrostu majątkowego - czysty przyrost majątkowy w danym czasie powstały niezależnie od źródła i warunków pozyskania;

*wg teorii dochodu rynkowego - wypracowany i zrealizowany czysty przyrost majątkowy powstały w obrocie gospodarczym;

- podatki majątkowe

- podatki konsumpcyjne - odpowiednia podatkowa część ceny

- podatki pośrednie - ujęty w cenie sprzedawanych produktów, tu: konsumpcyjny - obciążają one dochody osób fizycznych lub prawnych pośrednio w wyniku zakupu przez nie towarów i usług już obciążonych podatkiem;

- podatki bezpośrednie - obciążające wprost dochód lub majątek podatnika; tu: od spadków i darowizn, od nieruchomości

- podatki związane z prowadzeniem ksiąg rachunkowych lub podatkowych ksiąg przychodów i rozchodów

- podatki realne - w jego konstrukcji nie uwzględnia się osobistej sytuacji właściciela lub posiadacza; tu: od nieruchomości; płacimy podatek od czegoś, od podstawy opodatkowania i tyle)

- podatki personalne - tu: dochodowy od osób fizycznych

- podatki w sferze działalności gospodarczej - tu: od towarów i usług, akcyzowe, od dochodów przedsiębiorców

- podatki w sferze stosunków prawnych - tu: od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych

- podatki majątkowe - obciążają majątek lub przyrost majątku podatnika; podatki osobiste, dotykające bezpośrednio podatnika na podstawie posiadanego przez niego majątku; ogólne (obciążają cały majątek podatnika) i częściowe (obciążają część majątku, np. grunty, place budowlane); podatki majątkowe ogólne straciły znaczenie i przekształciły się w podatki dochodowe

- prawo bilansowe - prowadzenie ksiąg rachunkowych na podstawie dowodów księgowych i sporządzanie sprawozdań finansowych

- obowiązek podatkowy - wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach; mają ogólny i abstrakcyjny charakter - jak to normy ustawowe

- zobowiązanie podatkowe - efekt konkretyzacji ustawowego obowiązku podatkowego; wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz SP / st podatku w wysokości, terminie i miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego

- powstanie: z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania, po prostu z mocy prawa (one przeważają) lub z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego ustalającego wysokość tego zobowiązania

- termin płatności podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji

- organ podatkowy może na wniosek podatnika i ze względu na jego ważny interes bądź interes publ. odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć ją na raty

- wygasanie: wskutek zapłaty podatku, pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta, potrącenia zobowiązania podatkowego z wierzytelności podatnika wobec SP lub jst, zaliczenia nadpłaty na poczet zaległości podatkowych, zaniechania poboru podatku, przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych w zamian za zaległości podatkowe, umorzenia zaległości podatkowych, przedawnienia

- bieżące i zaległe zobowiązania podatkowe podlegają potrąceniu z wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelności podatnika wobec SP lub samorządowej jednostki budżetowej

- przedawnia się ono z upływem 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku; w przypadku zobowiązań powstających w wyniku decyzji - decyzja doręczona 3 lata po upływie roku, w którym powstał obowiązek podatkowy;

- odpowiedzialność: podatnik odpowiada całym swym majątkiem; odpowiedzialność podatnika obejmuje: majątek wspólny podatnika i jego małżonka, małżonkowie objęci wspólnością majątkową ponoszą odpowiedzialność z majątku wspólnego; całym swym majątkiem odpowiadają ponadto płatnik za podatek niepobrany lub pobrany a nie wpłacony oraz inkasent za pobrany a nie wpłacony podatek; za zaległości podatkowe odpowiadają także następcy prawni podatnika; spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy; osoby trzecie także mogą odpowiadać całym swym majątkiem;

- podatnik - osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu;

­- płatnik podatku - podmiot obowiązany na mocy prawa podatkowego do obliczenia i pobierania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu, np. zakład pracy;

- inkasent podatku - podmiot obowiązany na mocy prawa podatkowego do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go do organu podatkowego; on nie oblicza podatku, tylko go pobiera i wpłaca; np. sołtys

- poborem podatków i ceł zajmują się organy podatkowe i organy celne

- rządowe organy podatkowe: naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej, Min. Finansów;

*organami I instancji są naczelnicy oraz czasami dyrektorzy w/w izb; w/w naczelnicy i dyrektorzy zobowiązani są do wymiaru i poboru głównych podatków państwowych;

- organy celne właściwe są ws. poboru ceł, podatku akcyzowego oraz podatków od towarów i usług z tytułu importu towaru

- samorządowe organy podatkowe I instancji: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, oni prowadzą kontrolę podatkową u podatników, płatników, inkasentów i ich zastępców prawnych; właściwe ws. wymiaru i poboru podatków i opłat samorządowych; istnieją ponadto samorządowe kolegia odwoławcze

- Minister Finansów sprawuje ogólny nadzór ws. podatkowych i dąży do zapewnienia jednolitego stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe i organy kontroli skarbowej

- postępowanie podatkowe to postępowanie adm.; w przepisach ordynacji podatkowej znajdziemy unormowania dot. 3 postępowań podatkowych: jurysdykcyjnego (postępowanie podatkowe), kontrolnego i prowadzonego w ramach czynności sprawdzających

- obowiązkowi ewidencyjnemu podlegają osoby fizyczne, prawne i in. podmioty będące podatnikami; one otrzymują numery identyfikacji podatkowej; nadanie NIP następuje w drodze decyzji naczelnika urzędu skarbowego; podatnicy zobowiązani są do dokonania zgłoszenia identyfikacyjnego; Krajowa Ewidencja Podatników prowadzona przez Min. Fin. służy gromadzeniu i weryfikacji danych wynikających ze zgłoszeń identyfikacyjnych i aktualizacyjnych podatników;

- kontrola skarbowa: kontrola rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków, kontrola źródeł pochodzenia majątku i dochodu, kontrola celowości i zgodności z prawem gospodarowania środkami publ. i pochodzącymi z UE oraz m-d instytucji finansowych, kontrola w zakresie wykorzystywania i rozporządzania mieniem państwowym;

*prowadzą ją organy kontroli skarbowej: Minister Finansów, Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej;

*czynności związane z zadaniami wspomnianych organów wykonują inspektorzy kontroli skarbowej, pracownicy kontroli i pracownicy wywiadu skarbowego; od decyzji przysługuje odwołanie

- postępowanie egzekucyjne:

- podmioty:

*wierzyciel (podmiot uprawniony do żądania wykonania należnego świadczenia pieniężnego),

*organ egzekucyjny (naczelnik US, dyrektor oddziału ZUS, dyrektor izby celnej) - wszczyna egzekucję na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego;

*zobowiązany,

…podstawą prawną prowadzenia egzekucji w sprawie należności podatkowej jest sama ustawa podatkowa oraz decyzja określająca zobowiązanie podatkowe; czynności egzekucyjne wykonuje poborca skarbowy;

- środki egzekucyjne: egzekucje z pieniędzy, z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego i z us, z rachunków bankowych, z in. wierzytelności pieniężnych, z praw z papierów wartościowych i pozostałych praw majątkowych, z ruchomości i z nieruchomości;

- zajęcie egzekucyjne - w jego wyniku część wynagrodzenia ma być przez zakład pracy przekazywana na rzecz organu egzekucyjnego; czynność organu egzekucyjnego, w wyniku której nabywa on prawo rozporządzania składnikiem majątkowym zobowiązanego; zajęciu a potem sprzedaniu mogą podlegać też ruchomości i nieruchomości;

- Kodeks Karny Skarbowy z 10.09.99: przepisy karnoskarbowe wprowadzają sankcje za naruszenia regulacji z zakresu prawa podatkowego, celnego, dewizowego, dot. gier losowych, prywatyzacji majątku SP, dotacji, subwencji; zabezpieczają respektowanie norm prawa finansowego przy użyciu środków represji karnej:

- 3 tytuły:

I - Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe,

II - Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe,

III - Postępowanie wykonawcze w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

- odpowiedzialności karnej za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe podlega ten, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę;

- kary za przestępstwa skarbowe: grzywna w stawkach dziennych, ograniczenia i pozbawienie wolności; ponadto stosuje się środki karne (dobrowolne poddanie się do odpowiedzialności, przepadek przedmiotów bądź osiągniętych korzyści majątkowych, zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej) i zabezpieczające;

- kary za wykroczenia skarbowe: grzywka określona kwotowo; także środki karne, np.: dobrowolne poddanie się do odpowiedzialności, przepadek przedmiotów;

- przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciw: obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji, obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu towarami i usługami, obrotowi dewizowemu, organizacji gier losowych i zakładów wzajemnych, prywatyzacji mienia SP

- ws. o przestępstwa i wykroczenia skarbowe orzekają sądy powszechne lub wojskowe

- organy dochodzenia ws. o przestępstwa i wykroczenia skarbowe: US, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny, Straż Graniczna, Policja, ABW, Żandarmeria Wojskowa;

Rozdział VI: Pozycja i ustrój finansowo-prawny przedsiębiorstw publicznych

- przedsiębiorstwa publ. - instrument realizacji zadań publ.; prowadzone są w dziedzinach: infrastruktury, komunikacji, transportu, usług pocztowych, bankowości i ubezpieczeń, energetyki, gospodarki mieszkaniowej, radia i TV, gospodarki, komunalnej, przemysłu, przedsiębiorstw badawczych

- do sektora finansów publ. nie zalicza się: przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, spółek prawa handlowego, mimo iż są one podmiotami publ.

- przedsiębiorstwo państwowe: samodzielne, samorządne i samofinansujące się przedsiębiorstwo posiadające osobowość prawną; może być tworzone jako działające na zasadach ogólnych i przedsiębiorstwo użyteczności publ.; organami założycielskimi są głównie naczelne i centralne organy adm. państwowej; podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego; zarządza nim dyrektor powołany przez radę pracowniczą lub organ założycielski, który wyposaża je w kapitał państwowy i sprawuje nad nim nadzór; prowadzi rachunkowość, a na jej podstawie sporządza bilans; gospodaruje wydzielonym mu i nabytym mieniem, działa na zasadach samofinansowania pokrywając z posiadanych środków i uzyskanych dochodów koszty działalności
i zobowiązania; ogólną wartość jego majątku odzwierciedlają fundusz założycielski (wartość wydzielonej mu części mienia ogólnonarodowego) oraz fundusz przedsiębiorstwa (wartość majątku dodatkowego przedsiębiorstwa powstałego w wyniku jego pracy); SP pobiera od nich obowiązkowe wpłaty z zysku na rzecz budżetu państwa w wysokości 15% zysku netto, te wpłaty pobierają urzędy skarbowe w formie zaliczek kwartalnych lub miesięcznych; przedsiębiorstwa państwowe to np. Porty Lotnicze, PKP SA, Poczta Polska SA, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (ich jedynym akcjonariuszem jest SP)

- komercjalizacja - przekształcenie przedsiębiorstw państwowych z dotychczasowej formy przedsiębiorstwa w formę prawną spółki prawa handlowego; przekształcenie w spółkę SP mającą formę prawną spółki akcyjnej lub sp. z o.o.; do przekształconych podmiotów stosuje się przepisy kodeksu spółek handlowych; dziś: 444 jednoosobowych spółek SP, 76 spółek z większościowym udziałem SP, 529 - z mniejszościowym, tylko 52 przedsiębiorstwa państwowe; dokonuje jej Minister SP, podstawą jest akt komercjalizacji (tj. cywilnoprawne oświadczenie ministra); wspomniany minister ma decydujący wpływ na ukształtowanie organów tejże spółki; pracownicy komercjalizowanych przedsiębiorstw mają prawo do nieodpłatnego nabycia 15% akcji spółki; wpływy z prywatyzacji to przychody budżetowe, stanowią też podstawę tworzenia państwowych funduszy celowych, np. Funduszu Reprywatyzacji, F Restrukturyzacji Przedsiębiorstw, FSP, F Nauki i Technologii Polskiej

- prywatyzacja pośrednia - sprzedaż akcji spółki państwowej powstałej z przekształconego przedsiębiorstwa państwowego

- prywatyzacja bezpośrednia - przeobrażenie prywatyzacyjne realizowane przez bezpośrednią sprzedaż lub in. zagospodarowanie składników majątkowych tego przedsiębiorstwa;

- jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa - główny organ to walne zgromadzenie; jej kapitał zakładowy dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej; Minister SP podejmuje decyzję ws. podziału zysku i wypłaty całości lub części tego zysku (tzw. dywidendy) Skarbowi Państwa; jej kapitały (zakładowy, zapasowy, rezerwowy) odzwierciedlają wartość jej majątku, są podstawą jej działalności gospodarczej, są pasywami ulokowanymi w majątek trwały i obrotowy spółki czyli w aktywa; powstały zysk jest obciążony podatkiem dochodowym od osób prawnych - 19%, po jego zapłaceniu powstaje zysk netto, ponadto muszą one opłacić wpłatę z zysku i dywidendę na rzecz właściciela - SP

- gospodarka komunalna - zadania o charakterze użyteczności publ., której celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych; związana jest z wykonywaniem przez samorząd zadań własnych;

- działalność w zakresie gospodarki samorządu: w zakresie użyteczności publ. (prowadzona w formie samorządowego zakładu budżetowego lub w formie spółki prawa handlowego) i gospodarkę poza tą strefą (prowadzona w formie spółki prawa handlowego) lub prowadzona w formie jednostek budżetowych (tu: zadania oświatowe, socjalne, kulturalne)

- polskie samorządy mogą tworzyć:

*własne instytucje bankowe w formie komunalnych kas oszczędnościowych (w Pl nie występują),

*fundusze poręczeń kredytowych (forma spółek prawa handlowego),

*związki międzygminne/komunalne i porozumienia gmin lub powiatów (głównie w dziedzinach: ochrona środowiska, zaopatrzenie w wodę czy energię, utrzymanie czystości, komunikacja zbiorowa, gospodarowanie odpadami),

*partnerstwo publiczno-prawne - współpraca podmiotu publ. - jednostka sektora finansów publ. i partnera prywatnego - przedsiębiorcy dla wspólnej realizacji przedsięwzięcia, wiążą one w tym celu spółkę kapitałową;

Rozdział VII: Prawo o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

- obecnie mamy system rozgraniczenia źródeł podatkowych między państwo a samorząd; dana jst przejmuje wpływ z przydzielonego jej źródła podatkowego na własne potrzeby;

- systemy podziału źródeł podatkowych między państwo i samorządy terytorialne:

- system konkurencji podatkowej: każda wspólnota terytorialna może opodatkować wg własnego uznania i nie patrząc na interesy in. wspólnot dowolne źródła podatkowe

- system dodatków do podatków: jst pobiera dochody w wyniku powiększenia kwoty podatku płynącego na rzecz państwa o odpowiedni dodatek; formy komunalnego dodatku do podatku państwowego: dodatek o jednakowej wysokości, dodatek o maksymalnej granicy lub o nieokreślonej górnej granicy; związany ściśle z podatkiem głównym; z zasady pobór podatku głównego i dodatku do niego realizuje jeden państwowy organ podatkowy

- system udziałów podatkowych: wspólnoty terytorialne mają ustalone procentowo udziały we wpływach z danego podatki, mają więc wspólny podatek, z którego korzystają; ułatwia prowadzenie jednolitej polityki finansowej, ale ogranicza samodzielność podatkową wspólnot terytorialnych; 2 formy: udział we wpływach podatkowych inkasowanych tylko na obszarze danej wspólnoty lub procentowy udział ogółu wspólnot we wpływach ogólnokrajowych z poboru podatku w całym kraju;

- dziś w ramach systemu wyposażenia finansowego państwa i in. wspólnot terytorialnych występują elementy systemu rozgraniczenia źródeł podatkowych (odrębne podatki państwowe i samorządowe) oraz systemu udziałów podatkowych; ustawa z 01.01.2004 o dochodach jst zwiększyła procentowe udziały jst w podatkach dochodowych;

- art. 167 K: dochody jst to dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe

- dochody własne - podstawa wyposażenia finansowego st, służą finansowaniu zadań własnych st; tu: podatki komunalne - przekazane ustawowo do dyspozycji st, udziały w podatkach, opłaty, dochody majątkowe

- źródło dochodów - określony typ dochodu publ. przewidziany przez ustawodawcę danego kraju, który skierowany jest na finansowanie zadań państwa lub st

- subwencje ogólne - przeznaczone na finansowanie zadań własnych; szczegółowa, złożona konstrukcja finansowo-prawna, one należą się automatycznie, wynikają z przyjętego w przepisach prawnych wzoru, st ma roszczenie prawne o ich przekazanie

- dotacje celowe - na finansowanie zadań własnych i zleconych; finansowanie określonego celu lub grupy celów; przy nich zachodzą zaś elementy oceny i uznania ze strony organu rządowego

- konstytucyjna zasada adekwatności przydzielonych samorządom dochodów do nałożonych na jst zadań publ.

- art. 168 K -> st mogą samodzielnie w zakresie określonym przez ustawy kształtować przydzielone im źródło dochodowe w postaci podatku lub opłaty

- publiczno-prawne dochody jst - przypadają jst na podstawie stosunku prawnego o charakterze publ., prawo do korzystania z nich wypływa z ustaw

- prywatno-prawne dochody jst - osiągane przy wykorzystaniu mienia należącego do jst, gdyż to ona jest jego właścicielem

- Europejska Karta Samorządu Lokalnego - Strasburg, 15.10.1985; RP przyjęła ją w 1993

- kompetencje podatkowe st

- do przejmowania i wykorzystywania na własne potrzeby wpływów podatkowych - wydatkowane na zadania publ. realizowane przez jst

- do wydawania przepisów prawnych w zakresie podatków - te kompetencje posiadają rady gminy; są to ograniczone uprawnienia w zakresie stanowienia przepisów podatkowych, głównie do stanowienia własnych podatków; w Pl: ustalenie stawek podatkowych w zakresie niektórych podatków płynących na rzecz gmin, wprowadzenie zwolnień podatkowych w podatkach lokalnych, ustalenie in. elementów konstrukcji w podatkach lokalnych; znaczenie uchwały podatkowej rady gminy jako przepisu prawnego powszechnie obowiązującego w gminie;

- do administrowania w zakresie poszczególnych podatków - odpowiednie organy st wykonują czynności kontroli podatkowej oraz wymiaru i poboru podatków - udziały podatkowe źródłem dochodów jst

- podatek dochodowy od osób fizycznych: ustalamy tenże udział mnożąc ogólnokrajową kwotę wpływów z tego podatku przez udział ogółu jst i wskaźnik danej jst; udział

gmin (w 2011 r.): 37,12%, powiatu: 10,25%, województwa: 1,6%

- podatek dochodowy od osób prawnych: urzędy skarbowe przekazują określoną sumę na rachunek gmin;

udział gmin: 6,71%, powiatu: 1,4%, województwa: 14,75%;

…dotyczy to także sytuacji, gdy osoby prawne mają zakłady lub oddziały położone w in. gminach niż tam, gdzie znajduje się ich siedziba, wtedy dochody z tegoż tytułu są przekazywane do budżetu tychże gmin, na obszarze których położony jest też tenże oddział proporcjonalnie do liczby osób w nich zatrudnionych na podstawie umowy o pracę;

- subwencje ogólne jako dochody gminy

- ustalane wg zobiektywizowanych kryteriów określonych w ustawie; Minister Finansów określa wysokość i rozdziela je; płyną one z budżetu państwa

- świadczenie zazwyczaj o charakterze ogólnym, kierowane na finansowanie ogółu zadań własnych; o jej przeznaczeniu decyduje organ stanowiący jst

- jej uzyskanie zależy od spełnienia określonych ustawowo warunków

- subwencja wyrównawcza - podstawowa część subwencji ogólnej; dla gmin słabszych eko; wskaźniki pomagające jej ustalenie: wskaźnik G (dochody podatkowe danej gminy w przeliczeniu na 1 mieszkańca tej gminy; kwota dochodów podatkowych gminy w roku ubiegłym podzielona przez liczbę mieszkańców gminy ustaloną przez Prezesa GUS) i wskaźnik Gg (dochody podatkowe wszystkich gmin podzielone przez liczbę mieszkańców kraju); przyznawana, gdy wskaźnik G jest mniejszy od 92% od wskaźnika Gg, czyli gminy, których roczne własne dochody podatkowe na 1 mieszkańca lokują się na poziomie niższym o 8% od średniej krajowej; obliczana kilkoma metodami; podział gmin na 3 grupy:

I grupa: G ≥ 40% Gg,
II grupa: 40% Gg < G < 75% Gg,

III grupa: 75% Gg < G < 92% Gg;

Minister Finansów przekazuje gminom kwotę wyrównawczą w 12 równych ratach
miesięcznych do 15. dnia każdego miesiąca

- subwencja uzupełniająca - przeznaczona dla gminy, w której gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju; wysokość tejże subwencji oblicza się jako iloczyn: 17% Gg x liczba mieszkańców gminy (L) x wskaźnik określający niską gęstość zaludnienia w danej gminie
(w liczniku: różnica średniej gęstości zaludnienia kraju - `a` a gęstością zaludnienia w danej gminie - `b`, zaś w mianowniku: średnia gęstość kraju - `a`);

wzór: Su = L x 17% Gg x (a-b) : a

- subwencja równoważąca - ogólna łączna kwota tychże subwencji powstaje z wpłat gmin finansowo silnych; przydzielana dla niektórych mocniej obciążonych lub słabszych finansowo gmin; z jej ogólnej kwoty wydziela się trzy części:

50% dla gmin miejskich,

25% dla gmin wiejskich,
25% dla gmin miejsko-wiejskich

- subwencje ogólne jako dochody powiatu

- subwencja wyrównawcza: składa się na nią:

- kwota podstawowa: dla powiatu, w którym wskaźnik dochodów podatkowych na 1 mieszkańca (wskaźnik P = kwota dochodów podatkowych danego powiatu : liczba mieszkańców tegoż powiatu) jest niższy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich powiatów w Polsce (wskaźnik Pp = suma dochodów podatkowych wszystkich powiatów w kraju : liczba mieszkańców kraju);

ogólny wzór: Sw = L x 90% (Pp - P),

gdzie L - liczba mieszkańców danego powiatu

- kwota / subwencja uzupełniająca: dla powiatu, w którym wskaźnik bezrobocia, obliczony jako stosunek stopy bezrobocia w tym powiecie do stopy bezrobocia w kraju jest wyższy od 1,10; stopa bezrobocia ustalana jest przez Prezesa GUS

- subwencja równoważąca - dla powiatów w wysokości tworzonej przez wpłaty powiatów silnych finansowo; ogólna jej suma tworzona jest przez wpłaty wyrównawcze powiatów o wysokim wskaźniku P; ogólna jej kwota podzielona na pięć części:

*7% na zadania z zakresu powiatowego urzędu pracy,

*9% na zadania powiatów dotyczące rodzin zastępczych,

*30% na drogi powiatowe,

*30% na drogi wojewódzkie i krajowe znajdujące się w granicach miast na prawach powiatu,

*24% na niższa planowane dochody powiatu

- dochody miast na prawach powiatu składają się z dwóch części: jako dochody gmin i miast; są więc odbiorcami gmin. i powiatowych udziałów w podatkach dochodowych oraz gmin. i powiatowych subwencji wyrównawczych, równoważących i oświatowych; ich budżety są ujmowane w dwóch płaszczyznach: gospodarki finansowej miasta i powiatu

- subwencje ogólne jako dochody województwa:

- subwencja wyrównawcza: składa się na nią:

- kwota podstawowa - służy wzmocnieniu finansowemu woj.; otrzyma ją woj., w którym wskaźnik dochodów podatkowych na 1 mieszkańca w woj. (wskaźnik W) jest niższy niż przeciętny wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich woj., będący średnią krajową (wskaźnik Ww); woj. uzyskuje częściowe (72%) wyrównanie do średniego poziomu, nie jest to i nie powinno być wyrównanie całkowite;

- subwencja / kwota uzupełniająca - dla woj., w których liczba mieszkańców nie przekracza 3 mln, czyli np. dla woj. opolskiego, lubuskiego

- subwencja regionalna - powstaje w oparciu o środki / wpłaty przekazywane przez silne finansowo woj.; konstrukcja skomplikowana zbliża ją do dotacji celowej; ogólna jej kwota podzielona zostaje na 5 części:

*20% dla woj. w zależności od poziomu bezrobocia,

*40% w zależności od powierzchni dróg wojewódzkich,

*10% w zależności od PKB w woj. i kraju,

*15% w zależności od wydatków na regionalne kolejowe przewozy pasażerskie,

*15% w zależności od dochodów tychże woj. z tytułu subwencji wyrównawczej i regionalnej

- wyrównania poziome - forma poziomego podziału dochodów między gminami w Pl - przekazywania zgodnie z regułami ustawowymi środków przez gminy silne finansowo na rzecz in. gmin; te wpłaty tworzą pewną pulę środków, która w formie subwencji równoważącej przekazywana jest gminom; wpłaty te przekazywane są do budżetu państwa; jest to zgodne z ideą względnie jednakowych warunków życiowych na terenie całego kraju i względnie jednakowego wyposażenia finansowego samorządów w środki finansowe na wyk. zadań ustawowych; wpłaty wyrównawcze zobowiązane są wnosić gminy, których G > 150% Gg; podobne regulacje dot. powiatów i woj.: wpłaty są dokonywane, gdy: P > 110% Pp oraz W > 110% Ww; jst dokonują tychże wpłat na rachunek dochodów budżetu państwa w 12 równych ratach do 15. każdego miesiąca;

- subwencja oświatowa - źródło finansowania oświaty, wydatek budżetu państwa; Minister ds. Oświaty i Wychowania określa w drodze rozporządzenia sposób jej podziału; przekazywana na realizację zadań szkolnych (prowadzenie szkół podstawowych, gimnazjów, ponadpodstawowych, specjalnych) i zadania pozaszkolne (prowadzenie przedszkoli specjalnych, ośrodków wychowawczych, kolonii, obozów, burs, internatów, schronisk młodzieżowych); ogólnie kierowana jest na finansowanie zadań bieżących; głównym elementem algorytmu, wg którego ją się przyznaje, jest przeliczeniowa liczba uczniów i wychowanków - liczba rzeczywista powiększona o fikcyjną (uczniowie z terenów wiejskich, niepełnosprawni, mniejszości narodowe, klasy sportowe); Minister Finansów przekazuje ją w ratach miesięcznych do 25. dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty wynagrodzeń;

- dotacje celowe dla jst - świadczenie pieniężne SP z budżetu państwa na realizację określonego zadania publ.; ich przeznaczenie:

*zadania z zakresu adm. rządowej i in. zadania zlecone ustawami,

*zadania realizowane na mocy porozumień z organami adm. rządowej lub in. jst,

*usuwanie zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku publ. oraz skutków klęsk żywiołowych,

*finansowanie zadań inwestycyjnych,

*dofinansowanie zadań własnych objętych kontraktem wojewódzkim,

*finansowanie zadań własnych głównie z zakresu oświaty,

*realizację zadań powiatowych straży i inspekcji,

*zadania objęte mecenatem państwa w dziedzinie kultury,

*budowa i utrzymanie obiektów sportowych i rozwijanie sportu,

*przebudowa, budowa i remonty dróg powiatowych i gminnych,

*zagospodarowanie nieruchomości SP przejętych od wojsk Federacji Rosyjskiej i przekazanych jst,

*zadania finansowane ze środków uzyskiwanych z funduszy celowych

- dotacje celowe na zadania zlecone z zakresu adm. rządowej - z budżetu państwa; zapewniają realizację tychże zadań; zazwyczaj przekazywane przez wojewodów; jst przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia wraz z odsetkami w postępowaniu sądowym;

- dotacje celowe na finansowanie zadań własnych ST - z budżetu państwa; mogą być udzielone na dofinansowanie zadań inwestycyjnych szkół i placówek oświatowych w wysokości do 50% planowanych wydatków; także na budowę i remont dróg powiatowych i gmin. oraz obiektów sportowych, a także rozwijanie sportu wśród dzieci, młodzieży i niepełnosprawnych; na zadania objęte mecenatem państwa w dziedzinie kultury;
na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publ., na usuwanie skutków powodzi i osuwisk ziemnych i skutków in. klęsk żywiołowych; na zadania własne objęte kontraktem wojewódzkim;

- środki z budżetu UE - mają konstrukcję prawną zbliżoną do państwowych dotacji celowych o charakterze inwestycyjnym / rozwojowym

Rozdział VIII: Dług publiczny państwa i samorządów terytorialnych

- dług publiczny - suma zobowiązań SP i in. instytucji sektora publ. z zakresu: wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, zaciągniętych kredytów i pożyczek, wymagalnych zobowiązań wynikających z odrębnych ustaw; musi być < 3/5, czyli nie może przekroczyć 60% PKB;

- oszacowanie PKB: rozmiary działalności produkcyjnej, końcowy rezultat działalności produkcyjnej i suma tzw. dochodów pierwotnych; wartość rocznego PKB oblicza Prezes GUS i ogłasza w drodze obwieszczenia w Monitorze Polskim do 15 maja;

- zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej - art. 220 ust. 1 K; choć Sejm uchwala ustawę budżetową to rząd decyduje o wysokości deficytu

- NBP nie może udzielać pożyczek SP na finansowanie wydatków budżetowych

- granice zadłużenia:

*deficyt - 3% w stosunku do rocznego PKB,

*dług publiczny - 60% rocznego PKB;

…do polskiego ustawodawstwa włączono tylko to ograniczenie dotyczące długu;

- przychody budżetowe - środki publ. skierowane na sfinansowanie deficytu i długu publ.; tu: sprzedaż papierów wartościowych, otrzymane pożyczki i kredyty, spłaty kredytów i pożyczek udzielonych wcześniej ze środków publ., prywatyzacja majątku SP;

- rozchody budżetowe - spłaty otrzymanych kredytów i pożyczek, wykup skarbowych papierów wartościowych, udzielone pożyczki i kredyty, płatności, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku SP;

- potrzeby pożyczkowe budżetu państwa - zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetowego państwa i spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, a także do sfinansowania udzielanych przez SP pożyczek i kredytów oraz wykonywania in. operacji finansowych związanych z długiem SP;

- obsługa długu - głównie płatności odsetkowe

- główne sposoby sfinansowania deficytu budżetowego: emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty nie bankowe i banki komercyjne, kredyty w bankach komercyjnych, kredyty w m-d instytucjach finansowych, kredyt w banku centralnym (?), emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez bank centralny;

- skarbowy papier wartościowy - papier wartościowy, w którym SP stwierdza, iż jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia o charakterze pieniężnym (emitowane tylko przez Ministra Finansów) lub niepieniężnym (emitowane przez Ministra SP w porozumieniu z Ministrem Finansów); mają termin wykupu mniejszy (bony skarbowe) lub większy niż rok (obligacje skarbowe); tu także skarbowy papier oszczędnościowy oferowany do sprzedaży głównie osobom fizycznym i organizacjom pozarządowym

- bon skarbowy - krótkoterminowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym; papier wartościowy na okaziciela; emitowana na okres 1-52 tygodni; wartość nominalna jednego bonu = 10 tys. zł; sprzedawany w drodze przetargów organizowanych przez NBP

- obligacja skarbowa - papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek

- obligacje detaliczne - obligacje skarbowe adresowane do osób fizycznych

- list emisyjny - poprzez niego Minister Finansów określa szczegółowe warunki emisji skarbowych papierów wartościowych; podanie go do publ. wiadomości to podstawa dojścia emisji do skutku

- aktywne papiery - papiery rynkowe, np. bony i obligacje skarbowe kierowane przez emitenta na rynek finansowy; przynoszą rzeczywiste wpływy, które SP może przeznaczyć na potrzeby budżetowe

- pasywne papiery - forma zobowiązań SP w wyniki operacji dokonanych poza rynkiem finansowym

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne

• uruchamiane wraz z przekroczeniem przez zadłużenie kolejnych progów określonych w u.f.p., wynoszących:

• 50 ≤ 55% PKB

• na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż w roku bieżącym, wynikająca z ustawy budżetowej.

• 55 < 60% PKB

• nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji długu Skarbu Państwa do PKB ogłoszonej przez Ministra Finansów;

• brak wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej;

• ograniczenie waloryzacji rent i emerytur;

• zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu państwa;

• ograniczenia wzrostu wydatków podmiotów z art. 139 ust. 2,

• Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich,;

• Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji państwowego długu publicznego do PKB;

• ograniczenia wysokości wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego .

• 60 % PKB i powyżej

• stosuje się odpowiednio ograniczenia z progu 55 < 60% (z wyj. dwóch ostatnich punktów);

• RM najpóźniej po upływie miesiąca od ogłoszenia relacji PDP/PKB przedstawia Sejmowi program sanacyjny;

• wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody;

• poczynając od siódmego dnia po ogłoszeniu relacji PDP/PKB jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji

- program sanacyjny:

- wskazanie przyczyn kształtowania się niewłaściwej relacji państwowego długu publ. do PKB

- program przedsięwzięć ograniczających relację długu publ. do PKB uwzględniający propozycje rozwiązań mających wpływ na poziom wydatków i rozchodów

- 3-letnia prognoza dot. relacji państwowego długu publ. do PKB z przewidzianym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju

- dług jst obejmuje zobowiązania z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek, a także te wynikające z ustaw, orzeczeń sądów lub decyzji adm. oraz z tytułu udzielonych przez samorząd gwarancji i poręczeń;

- długi komunalne: administracyjne - związane ze zwykłą działalnością samorządu, bieżącymi zakupami - oraz finansowe - związane z gromadzeniem środków na określone przedsięwzięcia w drodze odrębnego zawarcia umowy kredytu, pożyczki, emisji obligacji;

- długi opłacalne / rentowne - w oparciu o środki uzyskane w ich ramach finansowane są przedsięwzięcia inwestycyjne, które mogą być źródłem dodatkowych dochodów na spłatę zadłużenia w przyszłości - oraz nieopłacalne / nierentowne - należy je spłacić w całości lub częściowo z ogólnych wpływów budżetowych jst; bezpośrednio nie tworzą dodatkowych dochodów jst

- przychody budżetowe jst - głównie wpływy z otrzymanych pożyczek i kredytów, ze sprzedaży emitowanych przez st papierów wartościowych, z prywatyzacji majątku jst, ze spłat na rzecz st pożyczek, udzielonych uprzednio ze środków publ. st; powinny być skierowane na finansowanie deficytu i spłaty pożyczek i kredytów oraz wykupienie obligacji samorządowych; finansują deficyt danego roku i spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań; tu też nadwyżka budżetowa;

- rozchody budżetowe jst - spłaty otrzymanych przez jst kredytów i pożyczek, wykup papierów wartościowych, udzielone pożyczki i płatności, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku samorządowego;

- planowany deficyt roku: wydatki - dochody = przychody - rozchody

- wydatki budżetowe jst - kwoty odsetek od kredytów, pożyczek, obligacji; na obsługę długu samorządowego

- kredyt - udzielany tylko przez bank; umowa kredytowa regulowana w ustawie Prawo bankowe, przewiduje wykorzystanie go na określony cel

- pożyczka - może być udzielana przez bank i in. podmioty; umowa pożyczki uregulowana w k.c., ma bardziej uniwersalny charakter

- finansowanie przejściowych potrzeb finansowych samorządu w trakcie roku budżetowego: krótkoterminowe kredyty, pożyczki, przychody z papierów wartościowych - są to kredyty kasowe; umożliwiają one zachowanie bieżącej płynności w trakcie roku budżetowego, a nie finansują planowanych zadań budżetowych

- obligacje są papierami wartościowymi emitowanymi przez samorząd

- ograniczenia ustawodawcy nałożone na samorządy przy zaciąganiu kredytów, pożyczek, emisji obligacji i udzielaniu poręczeń:

- łączna kwota przypadających w danym roku budżetowym spłat rat nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jst

- łączna kwota długu jst na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% wykonanych dochodów

- jst mogą zaciągać jedynie takie zobowiązania finansowe, których koszty obsługi są ponoszone co najmniej raz do roku

- jst nie mogą zaciągać zobowiązań finansowych, których wartość nominalna należna do zapłaty w dniu wymagalności nie została określona w dniu zawierania transakcji;

- regionalne izby obrachunkowe przedstawiają opinie o możliwościach finansowych jst;

- ufp przewiduje pożyczki z budżetu państwa dla jst w ramach postępowań naprawczych lub ostrożnościowych; wniosek o pożyczkę jst składa do Ministra Finansów lub BGK, do wniosku załączany jest program postępowania naprawczego

Rozdział IX: Publiczne prawo bankowe, prawo walutowe i dewizowe

- prawo bankowe - całokształt norm prawnych regulujących strukturę, organizację i działalność banków; obejmuje zagadnienia cywilnoprawne i publicznoprawne w obszarze bankowości; przedmiotem regulacji są stosunki zobowiązaniowe, zagadnienia tworzenia i likwidacji banków oraz funkcjonowania nadzoru nad ich działalnością

- publ. prawo bankowe - normy prawne zawierające ustalenia dotyczące zasad tworzenia, organizacji, finansowania banków oraz sprawowania wobec nich kontroli i nadzoru bankowego; przepisy też określające status prawny i zadania banku centralnego;

- prywatne prawo bankowe - regulacje oparte na równorzędnych stosunkach banku z klientami, podstawą tych stosunków są umowy;

- bank - osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działa na podstawie zezwoleń uprawniających do wyk czynności bankowych obciążonych ryzykiem za środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym; pozyskuje środki / wkłady za odpowiednim wynagrodzeniem / oprocentowaniem oraz kieruje zgromadzone kapitały w przedsięwzięcia, dające odpowiednie przychody; posiada też odpowiednie kapitały własne wykorzystywane w celu udzielania kredytów, na zakup papierów wartościowych lub in. lokaty; obowiązany do utrzymania płynności płatniczej;

- przychody banku - wpływy z tytułu oprocentowania udzielonych kredytów, odsetki od lokat w papiery wartościowe, opłaty i prowizje za czynności usługowe;

- zysk banku - przychody pomniejszone o koszty; podstawowy cel działalności banku komercyjnego

- czynności bankowe: przedmiot działalności banków; tu: przyjmowanie wkładów pieniężnych oraz prowadzenie rachunków tych wkładów, prowadzenie in. rachunków bankowych, udzielanie kredytów, udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych, emitowanie bankowych papierów wartościowych, przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, wydawanie pieniądza elektronicznego - monopol bankowy na te czynności; też: udzielanie pożyczek pieniężnych i kredytów konsumenckich, operacje czekowe i wekslowe, wydawania kart płatniczych i wykonywanie operacji przy ich użyciu, nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych, wykonywanie czynności zleconych, pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym;

- formy prawne banków:

- bank państwowy - utworzony przez RM w drodze rozporządzenia na wniosek Ministra SP zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Finansowego;
w Polsce głównym bankiem państwowym jest Bank Gospodarstwa Krajowego - utworzony w 1924 rozporządzeniem Prezydenta RP, obecna podstawa prawna: ustawa o BGK z 2003; jego cele: wspieranie rządowych programów społeczno-gospodarczych i programów samorządności lokalnej i rozwoju regionalnego, prowadzenie odpowiednich programów rządowych i obsługa sektora finansów publ., rządowego i samorządowego, obsługa funduszy i programów państwowych utworzony, powierzonych lub przekazanych BGK; obsługuje następujące fundusze: Krajowy Fundusz Mieszkaniowy, KF Poręczeń Kredytowych, F Dopłat, F Kredytu Technologicznego, F Pożyczek i Kredytów Studenckich, KF Drogowy, KF Kolejowy

- bank spółdzielczy - (ok. 600) utworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego wydanego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów na wniosek założycieli, którymi mogą być tylko osoby fizyczne - max 10; z reguły prowadzi działalność na terenie powiatu; zobowiązany do łączenia w strukturę banku zrzeszającego; funkcje bankowe i społeczne na rzecz społeczności lokalnej; uniwersalny w zasadzie komercyjny bank lokalny nastawiony głównie na usługi bankowe dla mniejszych przedsiębiorców; może wykonywać obsługę bankową jst;

- bank w formie spółki akcyjnej - (ok. 60) utworzony na podstawie zezwolenia KNF; forma spółki akcyjnej typowa dla banku komercyjnego; większość nich w Polsce oparta jest na kapitale zagranicznym; utworzenie oddziału banku zagranicznego w kraju następuje na podstawie zezwolenia KNF

- bank hipoteczny - tworzony wyłącznie w formie spółki akcyjnej; udzielanie kredytów zabezpieczonych hipoteką, nabywanie wierzytelności in. banków, emitowanie hipotecznych i publ. listów zastawnych;

- komunalne kasy oszczędnościowe - rodzaj banków lokalnych należących do systemu st; w Pl nie występują; za jego zobowiązania odpowiada całym majątkiem ta jst, która go powołała

- spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe - do nich stosuje się ustawę Prawo spółdzielcze; ich celem jest gromadzeniem środków pieniężnych tylko swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzania na ich zlecenie rozliczeń finansowych; prowadzą działalność niezarobkową; zrzeszają się w Krajowej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej;

- pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe - działają w zakładach pracy, w oparciu o przepisy ustawy o związkach zawodowych;

- Komisja Nadzoru Finansowego - powierzono jej w Polsce wykonywanie nadzoru bankowego; centralny organ adm. rządowej; jej uchwały mają charakter decyzji adm.; przy wydawaniu uchwał stosuje przepisy kpa; na jej decyzje przysługuje skarga do sądu adm.; organ kolegialny

- 7 członków;

- czynności w ramach nadzoru bankowego:

*badanie wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych osiąganych przez banki,

*badanie zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych poręczeń;

*badanie sprawozdań finansowych banków przez biegłych rewidentów;

- utworzenie banku jest możliwe gdy:

*zapewniono wyposażenie banku w fundusze własne o odpowiedniej wielkości, pomieszczenia bankowe posiadające właściwe urządzania techniczne,

*gdy założyciele i osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu dają rękojmię właściwego prowadzenia działalności oraz posiadają odpowiednie wykształcenie i doświadczenie;

- Wniosek do KNF o wydanie zezwolenia na utworzenie banku powinien zawierać: określenie nazwy i siedziby, określenie czynności bankowych, dane o przedmiocie i zakresie zamierzonej działalności, dane dotyczące założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, dane dotyczące kapitału założycielskiego; wnoszony kapitał założycielski nie może być niższyod 5 mln €;

- wartość nominalna: wartość prezentowana przez pieniądz w obrocie, nadana mu przez państwo i wyrażona na samym pieniądzu w odpowiednim napisie lub znaku

- funkcje płatnicze spełniają: pieniądze, czeki, weksle, obligacje;

- zasada nominalizmu ustalona przez kc; gdy przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej;

- NBP ma wyłączne prawo emitowanie znaków pieniężnych RP; główne zadanie w tym zakresie ma Prezes NBP - w drodze zarządzenia

- emisja pieniądza - emisja znaków pieniężnych, tworzenie pieniędzy bezgotówkowych

- NBP - państwowa osoba prawna, odrębna od SP;

*bank centralny RP; nie można ogłosić jego upadłości; nie podlega RM i Ministrowi Finansów; prowadzi niezależną politykę pieniężną - ponosi za to odpowiedzialność prawną, prezes NBP ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed TS; prowadzi politykę pieniężną, zaś politykę budżetową, podatkową prowadzi rząd;

*bank banków - oddziałuje na ich działalność, prowadzi rachunki bieżące in. banków i dokonuje rozrachunków międzybankowych;

*bank rządu - prowadzi rachunki budżetu państwa oraz jednostek i instytucji państwowych, organizuje sprzedaż skarbowych papierów wartościowych;

- instrumenty polityki pieniężnej stosowane przez NBP:

*gromadzenie rezerw obowiązkowych banków (określonej procentowo części wkładów bankowy, które mają być przekazywane do NBP),

*ustalanie stopy redyskontowej weksli przejmowanych przez NBP od banków komercyjnych,

*udzielaniem bankom kredytu refinansowego i ustalanie jego oprocentowania;

*nie emituje obligacji skarbowych - to do SP, zaś własne papiery wartościowe;

*realizuje politykę walutową ustaloną przez RM w porozumieniu z RPP

- Prezes NBP - powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP, kadencja: 6 lat, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej i Zarządowi NBP, reprezentuje NBP; prowadzi Dziennik Urzędowy NBP

- Rada Polityki Pieniężnej - w/w prezes + 9 członków; ustala coroczne założenia polityki pieniężnej, do maja składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej

- rezerwy obowiązkowe - przymusowe przekazanie bankowi centralnemu części wkładów zgromadzonych przez banki komercyjne bez prawa wykorzystywania tych środków przez bank przekazujący; ustala je Zarząd NBP;

- kredyt refinansowany - udzielany bankom komercyjnym przez NBP w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych;

- dyskonto bankowe weksla - nabycie go przez bank przed terminem jego płatności za kwotę niższą od tej, na jaką weksel opiewa;

- redyskonto - przyjęcie / nabycie weksla, który został już wcześniej zdyskontowany;

- prawo dewizowe - zespół przepisów regulujących zasady posiadania i posługiwania się w obrocie obcą walutą i in. środkami uznanymi za dewizowe; jego regulacje stanowią ograniczenie zasady swobody zawierania umów, ingerują w prawo własności;

- obrót dewizowy z zagranicą

- zawarcie umowy / dokonanie in. czynności prawnej -> dokonywanie między rezydentem a nierezydentem rozliczeń pieniężnych lub przeniesienie między rezydentem a nierezydentem własności wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, wykonywanie takich umów lub czynności;

- zawarcie umowy / dokonanie in. czynności prawnej -> przeniesienie między rezydentami rzeczy lub prawa, których nabycie nastąpiło w obrocie dewizowym z zagranicą, wykonywanie takich umów

- dokonywanie wywozu, przekazywanie i wysyłanie za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, dokonywanie ich przywozu, przekazywania i nadsyłania z zagranicy do kraju

- wartości dewizowe - zagraniczne środki płatnicze oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa

- dewiza - papiery wartościowe i in. dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych;

- minister finansów udziela w drodze rozporządzenia ogólnych zezwoleń dewizowych;

- Prezes NBP udziela w drodze decyzji adm. indywidualnych zezwoleń dewizowych;

- działalność kantorowa - regulowana działalność gospodarcza polegająca na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych i pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży;

- kursy walut są ogłaszane przez NBP w tabelach kursów w postaci: kursu kupna (stosowanego przez NBP przy skupie walut i dewiz), kursu sprzedaży (stosowanego przez NBP przy sprzedaży walut i dewiz) oraz kursu średniego (ustalonego przez NBP na poziomie między kursem kupna i kursem sprzedaży)

Rozdział X: System finansowy ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych

- ustawa z 13.10.1998 o systemie ubezpieczeń społecznych -> ubezpieczenia:

*emerytalne,

*rentowe,

*chorobowe,

*wypadkowe

- zadania z zakresu us wykonują: ZUS, otwarte fundusze emerytalne, płatnicy składek - głównie pracodawcy;

- metoda repartycyjna - bieżące finansowanie świadczeń bezpośrednio z gromadzonych składek; dotyczy finansowania świadczeń w ramach us prowadzonych przez ZUS;

- stopy procentowe składek:

- na ubezpieczenia emerytalne: 19,52 % podstawy wymiaru; połowę płacimy my, a połowę nasi pracodawcy

- na ubezpieczenie rentowe: 6% podstawy wymiaru; 1,5% płacimy my, 4,5% - pracodawcy / płatnicy

- na ubezpieczenie chorobowe: 2,45% podstawy wymiaru; całość sami płacimy

- na ubezpieczenie wypadkowe: 0,67% - 3,33% podstawy wymiaru; całość finansują płatnicy

- roczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracownika nie może być wyższa w danym roku od kwoty równej trzydziestokrotności prognozowanego na ten rok kalendarzowy przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej;

- ZUS - państwowa jednostka organizacyjna, posiada osobowość prawną, w zakresie prowadzonej działalności przysługują mu środki prawne właściwe organom adm. państwowej; organy: Prezes Zarządu, Zarząd, Rada Nadzorcza Zakładu

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych - nim zarządza ZUS; powołany w celu realizacji zadań z zakresu us; w jego ramach wyodrębnia się fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy, wypadkowy, rezerwowe; państwowy fundusz celowy - oparty jest jednak na metodzie ubezpieczeniowej a nie budżetowej, w ramach której występowałoby opłacanie podatków kierowanych na ogół zadań publ., tu bowiem występuje opłacanie składek powiązanych ze świadczeniami emerytalnymi, rentowymi, chorobowymi; może otrzymywać dotacje z budżetu państwa, mają być one przeznaczane na uzupełnienie środków na wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo; może zaciągać kredyty bankowe

- waloryzacja - pomnożenie kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji; przystosowanie wysokości rent i emerytur do rosnących zarobków i cen; metody waloryzacji: cenowe, płacowe i mieszane

- środki Funduszu Rezerwy Demograficznej mogą być wykorzystywane tylko na uzupełnienie niedoboru funduszu emerytalnego, który wynika z przyczyn demograficznych;

- fundusz emerytalny - osoba prawna; jego działalnością kieruje towarzystwo emerytalne; związany z metodą kapitałową - środki pochodzące ze składek są inwestowane w celu zgromadzenia kapitału na przyszłe świadczenia emerytalne; przedmiotem jego działania jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego;

- otwarte fundusze emerytalne - uzupełnienie w stosunku do FUS, drugi filar systemu us; ze środków zgromadzonych w nich przysługuje okresowa lub dożywotnia emerytura kapitałowa; jego działalnością kieruje towarzystwo emerytalne, ono organizuje fundusz, zarządza nim i reprezentuje, prowadzi działalność w formie spółki akcyjnej; środki kumulowane przez nie są lokowane głównie w skarbowe papiery wartościowe, akcje, depozyty bankowe; powiązania ofe i budżetu państwa występują w 2 dziedzinach: lokat funduszów i wpłat do ofe z budżetu;

- podział składki emerytalnej między ZUS i ofe jest obowiązkowy dla urodzonych po 31.12.1968

- dobrowolne systemy emerytalne - trzeci filar systemu emerytalnego; łączy się z działalnością pracowniczych programów emerytalnych i indywidualnych kont emerytalnych;

- pracownicze programy emerytalne - ich cel to gromadzenie środków z dobrowolnych składek na rachunkach uczestników programu w 1 z 3 form:
*pracowniczym funduszu emerytalnym,

*funduszu inwestycyjnym,

*zakładzie ubezpieczeń - z przeznaczeniem do wypłaty po osiągnięciu przez uczestnika programu wieku emerytalnego;

- indywidualne konta emerytalne - prowadzone przez banki; odsetki od środków gromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym są zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych;

- ubezpieczenie społeczne rolników: ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe, macierzyńskie oraz emerytalno-rentowe;

- systemy ochrony zdrowia

- budżetowy system finansowania ochrony zdrowia działał w Polsce do 1998; finansowany z budżetu, jednostki ochrony zdrowia funkcjonują jako państwowe jednostki budżetowe

- ubezpieczeniowy system opieki zdrowotnej - ubezpieczeni opłacają obowiązkowe składki pobierane przez instytucje ubezpieczeniowe, które zobowiązane są dostarczyć ubezpieczonym świadczenia zdrowotne;

- komercyjny i rynkowy system ochrony zdrowia - finansowany z opłat wnoszonych przez zainteresowanych uzyskaniem świadczenia zdrowotnego; podmioty ze sfery usług medycznych działają w sposób zbliżony do przedsiębiorstw;

- ubezpieczenia zdrowotne są obowiązkowe i oparte na zasadach: solidarności społecznej, samorządności, samofinansowania, prawa wolnego wyboru lekarza i Kasy Chorych, zapewnienia równego dostępu do świadczeń, działalności Kas Chorych nie dla dysku, gospodarności i celowości działania; składkę na nią ustalono na 7,5% podstawy wymiaru składki

- mamy scentralizowany system ubezpieczeń zdrowotnych

- NFZ - powstał w miejsce regionalnych kas chorych; państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną; centrala + oddziały wojewódzkie; zakres działań:

*przeprowadzanie konkursów ofert,

*rokowań i zawierania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej,

*monitorowanie i rozliczanie świadczeń opieki zdrowotnej;

Rozdział XI: Finanse Unii Europejskiej. Związki finansowe Polski z Unią Europejską

- UE - międzyrządowa organizacja międzynarodowa, działa w oparciu o traktat m-d, do którego stosuje się art. 5 wiedeńskiej konwencji o prawie traktatów z 23.05.1969

- prawo wtórne: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia, opinie

- organy / instytucje UE: Parlament Europejski, Rada UE, Komisja Europejska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Sąd I Instancji, Trybunał Obrachunkowy w Luksemburgu

- organy doradcze UE: Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów

- organy / instytucje finansowe UE: Europejski Bank Centralny, Europejski System Banków Centralnych, Europejski Bank Inwestycyjny

- poza w/w: Rada Europejska - szefowie państw lub rządów państw członkowskich

- zasada pomocniczości - dotyczy podziału zadań między UE a państwa członkowskie; art. 5 Traktatu o UE; Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów, wszelkie kompetencje nieprzyznane UE w Traktach należą do Państw Członkowskich;

- dochody / zasoby własne UE - opłaty, premie, kwoty dodatkowe lub wyrównawcze, in. dodatkowe opłaty, cła pobierane na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej i in. cła; udziały w sprzedaży związanej z podatkiem VAT przekazywane przez państwa członkowskie (zazwyczaj stawka ta to 0,3% sprzedaży); kwoty przekazywane przez państwa członkowskie zależne od PKB

- budżet UE - akt prawny uchwalany na każdy rok przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej, ustanawiany w €, zaadresowany do organów Unii, które upoważnia do dokonywania wydatków; zasady budżetowe: zupełność, jedność, uprzedniość, roczny okres, specjalizacja, równowaga, gospodarność, uniwersalność, jasność, jawność; wymóg równowagi budżetowej

- uchwalanie: każda instytucja UE sporządza do 1 lipca swój preliminarz wydatków, Komisja Europejska, która opracowuje projekt budżetu, łączy w/w preliminarze, potem do 1 września przedkłada projekt budżetu Parlamentowi i Radzie; Rada przyjmuje stanowisko ws. i przekazuje je Parlamentowi najpóźniej 1 października; Parlament może zaproponować poprawki do projektu; powoływany jest komitet pojednawczy - członkowie Rady i Parlamentu; przewodniczący Parlamentu stwierdza ostateczne przyjęcie budżetu; jest on publikowany w Dz. U. UE

- wykonanie: to obowiązek Komisji Europejskiej, in. instytucji unijnych i Państw Członkowskich;

- Komisja przedstawia corocznie Parlamentowi i Radzie rozliczenia za poprzedni rok budżetowy; Parlament, uwzględniając stanowisko Rady, udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu; Rada i Parlament badają rachunki i bilans finansowy, roczne sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego;

- kontrola dochodów przeprowadzana jest na podstawie założeń dochodowych i płatności przekazanych UE

- kontrola wydatków przeprowadza jest na podstawie podjętych zobowiązań i dokonywanych wpłat

- finansowany całkowicie z zasobów własnych

- finanse państwa narodowego opierają się na władztwie finansowym państwa, zaś finanse UE to finanse międzypaństwowe oparte na traktach między państwami członkowskimi;

- środki budżetowe: zobowiązania - dotyczą wydatków przypadających na dany rok budżetowy z tytułu zobowiązań prawnych związanych z finansowaniem operacji realizowanych w okresie dłuższym niż rok oraz - oraz płatności - zatwierdzone w danej kwocie wydatki faktycznie dokonane w danym roku;

- wydatki: na finansowanie wspólnej polityki rolnej (45% budżetu UE; dokonywane są z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej), w ramach funduszy strukturalnych (35% budżetu UE; dokonywane z EFOiGR, EF Rozwoju Regionalnego, EF Społecznego, Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa; z nich finansowana jest polityka przemian strukturalnych- dotyczących struktur eko i społ w krajach UE), administracyjne (6% budżetu UE; na utrzymanie instytucji UE i płace jej funkcjonariuszy)

- Europejski Bank Inwestycyjny prowadzi działalność inwestycyjną UE, ma on osobowość prawną, jego członkami są Państwa Członkowskie; cel: doprowadzenie do zrównoważonego i stałego rozwoju wspólnego rynku w interesie UE, nie dąży do osiągnięcia zysków, udziela pożyczek i gwarancji sprzyjających finansowaniu projektów we wszystkich sektorach gospodarki;

- Unia Walutowa:

- etapy tworzenia: 1.07.90 - liberalizacja przepływu kapitału we Wspólnocie; 1.01.94 - zbliżenie i koordynacja polityki pieniężnej i finansowej państw, praca Europejskiego Instytutu Walutowego we Frankfurcie nad Menem; 2.05.98 - wprowadzenie € w 11 państwach (od 01.01.2010 - też w Grecji); 31.12.98 - ustalenie przez Radę Wspólnoty Europejskiej kursów zamiany walut narodowych na €

- € funkcjonuje od 1.01.99 w zakresie płatności bezgotówkowych; od 1.01.2002 € funkcjonuje też w charakterze pieniądza gotówkowego

- w ramach państw UW od 1.01.99 obowiązuje jednolita polityka pieniężna prowadzona przez Europejski Bank Centralny; polityka finansowa i gospodarcza - zadanie państw

- wyłączne prawo do emisji banknotów € ma EBC i podległe mu banki krajowe; Państwa Członkowskie UW mogą emitować monety € za zgodą EBC;

- kryteria konwergencji - określone w Układzie z Maastricht; państwo, które je spełnia, może być członkiem UW; są to: niska stopa inflacji, niskie stopy procentowe, stabilny kurs walutowy, solidne finanse publ. (tu 2 warunki: deficyt budżetowy sektora publ. nie może przekraczać 3% PKB, stan zadłużenia publ. nie może przekroczyć 60% PKB)

- Europejski System Banków Centralnych - EBC + krajowe banki centralne; instytucje niezależne

- Układ Europejski - ustanowił stowarzyszenie RP i Wspólnot Europejskich; Bruksela, 16.12.91; wprowadzono strefę wolnego handlu, liberalizacja w zakresie ceł i wymiany handlowej, zasady swobodnego przepływu kapitału, płatności dewizowych, konkurencji gospodarczej, ułatwienia w zakładaniu przedsiębiorstw; RP członkiem unii celnej;

- wydatki RP na rzecz UE: cła, wpłata obliczana na podstawie PKB, wpłata nawiązująca do podatku od towaru i usług, opłaty rolne

- środki publ. uzyskiwane przez RP z budżetu UE: przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych, z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i EF Rybołówstwa, EF Orientacji i Gwarancji Rolnej, EF Rolniczego Gwarancji, F Rozwoju Obszarów Wiejskich; są one gromadzone na rachunkach bankowych prowadzonych w €, których obsługę prowadzi NBP lub BGK; najpierw środki europejskie przekazywane są w € do NBP, a potem w zł do BGK; są one dochodami RP dopiero po przekazaniu ich w zł na rachunek budżetu państwa w BGK; są one składnikiem ustawy budżetowej; Minister Finansów odpowiada za obsługę płatności w ramach programów finansowanych z udziałem środków eu; 3 formy płatności: zaliczkowa, zaliczkowo-refundacyjna, refundacyjna; wkład funduszy w finansowane działania może wynosić 85%;

Komisja Europejska decyduje o udzieleniu pomocy publ.

- polityka rozwoju - zespół działań podejmowanych i realizowanych w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, spójności społeczno-gospodarczej, regionalnej i przestrzennej, podnoszenia konkurencyjności gospodarki i tworzenia nowych miejsc pracy w skali krajowej, regionalnej i lokalnej; prowadzą ją RM, samorząd województwa, powiatu i gminy

- programy operacyjne - dokumenty planistyczne przyjęte wg danej procedury i w odpowiedniej formie prawnej służące wykonaniu ustaleń zawartych
w strategiach rozwoju kraju, sektora lub woj.

- kontrakt wojewódzki - instytucja ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju; umowa Ministra Rozwoju Regionalnego z zarządem województwa o dofinansowanie regionalnego programu operacyjnego środkami pochodzącymi z budżetu państwa lub ze źródeł zagranicznych;

24

---