Pojęcia:

SCHEMATY-są to struktury intelektu organizujące zdarzenia, spostrzegane i klasyfikowane na podstawie ich ogólnych cech. Tworzą się w skutek różnicowania. Na trafniejsze precyzowanie schematów wpływa coraz lepsze generalizowanie bodźców.

ASYMILACJA-jest to proces poznawczy , dzięki któremu nowe treści percepcyjne, motoryczne czy pojęciowe włączane są do istniejących schematów

lub wzorów zachowania. Asymilacja wpływa na rozbudowę schematu, nie zmieniając go.

AKOMODACJA-tworzenie nowych schematów (w którym nowy bodziec znajdzie miejsce) lub modyfikacja starych (aby bodziec do niego pasował).

RÓWNOWAŻENIE-proces pozwalający na włączenie zewnętrznego doświadczenia do struktur wewnętrznych (schematów), przy założeniu, że procesy asymilacji i akomodacji są równie ważne.

RÓWNOWAGA- stan zrównoważenia struktur poznawczych, które osiągane jest w momencie pomyślnego zakończenia asymilacji nowych bodźców.

Używając wyżej wymienionych pojęć można wyjaśnić , jak i dlaczego następuje rozwój intelektualny.

Etapy rozwoju poznawczego:

I FAZA: Stadium sensoryczno-motoryczne (inteligencji praktycznej)- Od urodzenia do ~ 2. roku życia

przedmiotem poznania są stosunki przestrzenne między przedmiotami w otoczeniu dziecka;

schematy, które kształtują się w tym okresie:

• schemat stałego przedmiotu, 8., 9–12. mż. (założenie o jego istnieniu mimo zniknięcia z pola widzenia);

• schemat uniwersalnej przestrzeni (niezależnej od doznań czuciowych);

• schemat następstwa czasowego (umożliwiający rejestrowanie kolejności zdarzeń);

• schemat przyczynowości (system umożliwiający osiąganie pożądanych stanów rzeczy)

• stopniowy wzrost świadomości sensorycznej i motorycznej

dominacja czynności odruchowych, głównym osiągnięciem rozwojowym jest powstanie struktury umożliwiającej przemieszczanie się z miejsca na miejsce – "praktyczna grupa przekształceń";

słabo rozwinięta pamięć;

kształtujące się wyodrębnianie siebie od środowiska;

kształtowanie się pojęcia istnienia

Fazy stadium sensomotorycznego wg Piageta:

0 – 1 m-c życia: Odruchy: Powolna zmiana prymitywnych schematów pod wpływem akomodacji; brak naśladowania; brak łączenia informacji z różnych zmysłów.

1 – 4 Reakcje kołowe pierwotne:Dalsza akomodacja podstawowych schematów (ssanie, chwytanie, patrzenia); początek koordynowania schematów z różnych zmysłów.

4 – 8 Reakcje kołowe wtórne:Większa świadomość zdarzeń, początek uczenia metodą 'prób i błędów'; początek rozumienia 'pojęcia przedmiotu'.

8 -12 Koordynacja schematów:Wyraźne zachowania intencjonalne; naśladowanie nowych zachowań; transfer intermodalny.

12 – 18 Relacje kołowe trzeciego rzędu:Początek 'eksperymentowania' z zabawami i manipulowaniem przedmiotami.

18 – 24 Początki reprezentacji myślowej:Rozwój użycia symboli w celu reprezentowania przedmiotów i zdarzeń.

II FAZA: Stadium przedoperacyjne (inteligencji reprezentującej)- Trwa od 2. do 7. roku życia:

- myślenie konkretno-wyobrażeniowe (za pomocą obrazów), intuicyjne i impulsywne

- myślenie transdukcyjne ("od szczegółu do szczegółu")

- intensywny rozwój języka

- rozwój pojęć

- przyswajanie znaków i symboli (patyk jako łyżka, banan jako telefon)

- rozumowanie oparte na zdarzeniach zewnętrznych (a nie na operacjach logicznych), które cechuje:

- nieodwracalność – brak zdolności przekształceń

- egocentryzm

- centracja (skupienie się na jednym aspekcie rzeczywistości i jego wyolbrzymienie)

- animizm(każdy przedmiot ma duszę, np. lalka)

- artyficjalizm (wszystkie działania są wykonywane)

- antropomorfizm

- sprawiedliwość immanentna (właściwa z natury)

- interioryzacja – przekształcanie czynności faktycznych w umysłowe, a którego przejawami są: odroczone naśladownictwo, zabawa symboliczna, wyobrażanie sobie – wywoływanie obrazów umysłowych, mowa wewnętrzna, kształtująca się zdolność do antycypowania przyszłości.

III FAZA: Stadium operacji konkretnych: Trwa ~ 7–11., 12. rok życia.

- myślenie słowno-logiczne

- wykształcone pojęcie stałości objętości i masy

- odwracalność operacji umysłowych

- przyswojenie pojęć logicznych oraz zdolność do klasyfikacji hierarchicznej

- brak myślenia abstrakcyjnego (???)

- możliwość dokonywania kategoryzacji

- rozumienie relacji

- rozumowanie indukcyjne (od szczegółu do ogółu)

- decentracja

IV FAZA: Stadium operacji formalnych:Trwa od ~ 12. roku życia

myślenie hipotetyczno-dedukcyjne

rozwój myślenia abstrakcyjnego

dominacja inteligencji werbalnej

Stadium myślenia postformalnego (kontynuacja myśli Piageta)

• Relatywizm – rozumienie, że wiedza zależy od subiektywnych doświadczeń i punktu widzenia

• Dialektyczność – traktowanie rzeczywistości, jako takiej którą charakteryzuje nieustanna zmienność i sprzeczności

• Dywergencyjność – myślenie twórcze

Krytyka tez Piageta dotyczących stadiów rozwoju myślenia, doprowadziła wielu badaczy do wyodrębnienia jeszcze jednego stadium myślenia – stadium myślenia postformalnego. Krytyka ta oparta była zarówno na nowszych rozstrzygnięciach teoretycznych, jak i na danych empirycznych.

PODSUMOWANIE:

Jean Piaget psycholog i filozof wywarł wielki wpływ na współczesną psychologię i filozofię. Jego prace miały kolosalne znaczenie dla zrozumienia procesów rozwoju myślenia formalnego, wywarły wpływ na dydaktykę, w szczególności na dydaktykę matematyki i przedmiotów przyrodniczych. Szczególnie warta polecenia jest Dydaktyka psychologiczna Hansa Aeblego oparta na tezach Piageta.

Zastosowany przez Piageta model poznawczo-rozwojowy pozwala odpowiedzieć również na pytanie: jak kształtuje się rozwój duszy ludzkiej (w określonych stadiach) w odniesieniu do poszczególnych władz: wegetatywnych, zmysłowych i umysłowych. Uprawiana przez Piageta epistemologia genetyczna zajmuje się badaniem źródeł, natury i zmian zachodzących w poznaniu w różnym wieku. Przedmiot, jakim jest ludzkie poznanie, stanowi duchową przypadłość człowieka i jako taki wskazuje na jego istotę.

Psychologia rozwojowa znajduje się pod silnym wpływem Piageta. Jego poglądy przyczyniły się do znacznego wzrostu wiedzy o rozwoju poznawczym. Inspirując wielu badaczy, spotkały się one jednak także z krytyką, często dotyczącą istotnych kwestii.

Po pierwsze bowiem, niektórzy badacze dowodzą, że rozwój poznawczy jest raczej procesem ciągłym. Stąd mało prawdopodobne jest, aby zmiany te miały charakter stadialny i dokonywały się w sposób skokowy (np. Brainerd, 1978). Po drugie, dane empiryczne zgromadzone w literaturze dowodzą, że to, jaki poziom rozwoju myślenia jednostka przejawia, zależy od jej wcześniejszych doświadczeń z zadaniami określonego typu lub z zadaniami o określonej treści, a także od samego sposobu prezentowania tych zadań przez badacza (np. Siegler, 1980; Tyszkowa, 1984). Po trzecie, dostosowanie treści zadań i poleceń Piagetowskich do doświadczeń dziecka, to jest użycie innego słownictwa i odwołanie się do bardziej realistycznych albo bardziej zrozumiałych dla dzieci sytuacji, ujawnia już w wieku przedszkolnym zdolność dzieci do stosowania sposobów myślenia typowych dla stadium operacji konkretnych, wyrażających na przykład zdolność do decentracji (zob. np. Borke, 1978; Donaidson, 1986). Badania te dowodzą tym samym, że dziecko jest zdolne do stosowania pewnych sposobów myślenia we wcześniejszym wieku, niż to sugerował Piaget. Po czwarte, w dekadzie lat osiemdziesiątych coraz większa liczba badaczy zaczęła podważać Piagetowską tezę o uniwersalności stadium operacji formalnych w rozwoju poznawczym człowieka (zob. np. Labouvie-Vief, 1980; Trempała, 1986). Okazało się, że rozwój zmierza co prawda w kierunku stadium operacji formalnych, ale rzadko jest ono osiągane przez ludzi dorosłych. W tym kontekście wielu badaczy wysunęło hipotezę głoszącą, że w rozwoju człowieka po adolescencji kształtują się tak zwane postformalne postacie poznania, konstytuujące piąte stadium w stosunku do czterech opisanych przez Piageta (zob. rozdz. 8.).

Próbę operacjonalizacji formalno-logicznego modelu poznania Piageta podjął Lawrence Kohlberg (1976, 1984) w swych badaniach nad rozwojem moralnym, przyczyniając się do wzrostu zainteresowania podejściem poznawczo-rozwojowym w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Badacz ten zakładał, że w rozwoju człowieka wyodrębnić możemy stadia odzwierciedlające zmiany w strukturach poznawczych, których funkcją jest logiczne lub moralne rozumowanie. Rozwijając w swych badaniach Piagetowską teorię rozwoju moralnego, opisał stadia rozwoju rozumowania moralnego, paralelne do stadiów rozwoju operacji logicznych Piageta.