KRYTERIA NAUKOWOŚCI PEDAGOGIKI

PEDAGOGIKA JAKO NAUKA

Każda nauka musi posiadać:

• Przedmiot

• Metodologię

• Terminologię

Przedmiotem danej dziedziny jest to co czym ona się zajmuje, nad czym pracuje, jakiego rodzaju rzeczywistość ma zamiar udoskonalić, co jest tematem jego refleksji

Przedmiotem pedagogiki jest wychowanie, czyli pedagogika zajmująca się naukową refleksja nad wychowaniem

Pedagogika to nauka o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu się

Metodologia jako naukowe kryterium danej dziedziny wiedzy oznacza sposób poznania, odkrywania, ubogacania faktów i zjawisk związanych z jej przedmiotem

Metodologie badań pedagogicznych prowadzą:

• Ośrodki naukowe

• Pedagodzy-praktycy

Terminologia to szereg pojęć charakterystycznych dla tej dziedziny wiedzy oraz związki między tymi pojęciami: wychowanie, kształcenie, opieka, środowisko wychowawcze,

osiągnięcia szkolne, syndrom nieadekwatnych osiągnięć, trudności wychowawcze, przystosowanie szkolne, sytuacja szkolna, metodyka nauczania, metodologia badań pedagogicznych

Wychowanie jako przedmiot pedagogiki rozumiane jest wieloznacznie

• Świadome, celowe i planowe oddziaływanie bardziej doświadczonych wychowawców na wychowanków (pedagogika tradycyjna)

• Wspieranie wychowanka w jego naturalnym rozwoju (pedagogika humanistyczna)

• Nie ma różnicy miedzy wychowankiem a interakcją (pedagogika dialogu)

Z punktu widzenia metodologicznego pedagogika jest traktowana jako nauka teoretyczna (teoretycznie zorientowana) albo jako praktyczna (praktycznie zorientowana)

Możliwe jest również rozróżnienie na:

• Podejście empiryczno-analityczne, w którym przeważają badania ilościowe

• Humanistyczne z przewagą badań jakościowych

Badania w pedagogice jako nauce teoretycznej służą głównie wzbogaceniu teorii pedagogicznej w znacznie mniejszym stopniu odnoszą się do zastosowań praktycznych, np.

• Badania historyczne „Kształcenia Polek w Królestwie Polskim na przykładzie pracy kobiecej”

• Porównawcze „Reformy edukacyjne w Stanach Zjednoczonych i Chińskiej Republice Ludowej na przełomie XX i XXI w.”

• Badania nad tzw. Programem ukrytym szkoły „Stereotypy ról męskich i żeńskich w podręcznikach klas początkowych”

W ramach pedagogiki jako nauki praktycznie zorientowanej prowadzone są badania, które mogą przyczynić się do ubogacenia warsztatu pedagogicznego nauczycieli, wychowawców klas, np.

• „Znaczenie wycieczki jako formy edukacji przyrodniczej w klasach początkowych”

• Skuteczność alternatywnych metod nauczania języków obcych na poziomie szkoły średniej”

• „Współpraca rodziny i szkoły a osiągnięcia w nauce i przystosowanie szkolne uczniów w gimnazjum”

• „Znaczenie pracy korekcyjno-kompensacyjnej u uczniów klas młodszych z trudnościami w nauce”

Zwolennicy podejścia empiryczno-analitycznego sa zdania, że możliwe jest poznanie rzeczywistości pedagogicznej od zewnątrz, stosując metody badawcze na wzór nauk matematyczno-przyrodniczych: obserwacja, eksperyment, ankieta, testy, analizy statystyczne

• „70% 15-latków przyznaje się do spożywania alkoholu”

• Osiągnięcia uczniów w nauce korelują dodatnio z poziomem wykształcenia rodziców na poziomie istotności statystycznej p. i. < 0,001…”

W podejściu humanistycznym unika się angażowania respondentów, aby zapobiec uproszczeniom interpretacyjnym. Nie należy narzucać zmiennych badawczych prowadząc eksperymenty ale badać jednostkę w jego naturalnym środowisku uwzględniając wiele czynników.

Człowiek należy poznać nie tylko od zewnątrz ale też od wewnątrz przez empatię, podchodząc do niego zawsze w sposób indywidualny.

W podejściu humanistycznym unika się angażowania wielu respondentów, aby zapobiec uproszczeniom interpersonalnym.

Nie należy narzucać zmiennych badawczych prowadząc eksperymenty, ale badać jednostkę w jego naturalnym środowisku uwzględniając wiele czynników.

Każda nauka każda dziedzina wiedzy ma swoje subdyscypliny, określające w sposób bardziej szczegółowy przedmiot zainteresowań

• Surdopedagogika

• Tyflopedagogika

• Oligofrenopedagogika

• Andragogika

• Gerontologia

• Pedeutologia

• Dydaktyka

• Teoria wychowania

• Edukacja zdrowotna

• Resocjalizacja

• Pedagogika społeczna

• Pedagogika opiekuńcza

• Pedagogika porównawcza

ROZWÓJ PEDAGOGIKI JAKO NAUKI

Ojcem naukowej refleksji nad wychowaniem jest niemiecki uczony Johann Friedrich Herbert, który na początku XIX w. oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwóch naukach pomocniczych;

• Etyce filozoficznej, która miała określić cele wychowania

• Psychologii, która wskazywała środki do osiągnięcia tych celów

Myślenie pedagogiczne istniało jednak od dawna ale występowało sporadycznie, miało charakter filozoficzny, religijny, publicystyczny, literacki, nienaukowy.

Pedagogia – potoczna wiedza i praktyka związana z instynktownym lub świadomym opiekowaniem się i wychowaniem potomstwa

Pedagogia i myślenie pedagogiczne istnieje również dzisiaj. Nie można umieszczać jego znaczenia w wychowaniu. Od czasów Herberta wychowanie stało się również przedmiotem refleksji naukowej.

Przednaukowy rozwój pedagogiki

Rozwój pedagogii oraz myślenia pedagogicznego wpłynął znacząco na rozwój naukowej refleksji nad wychowaniem

Etapy

• Starożytność

• Chrześcijaństwo

• Reformacja

• Oświecenie

Rozwój myśli pedagogicznej w filozofii starożytnej

Sofiści postawili pierwszy problem pedagogiczny -Urodzenie czy wychowanie decyduje o rozwoju człowieka.

Protagoras – człowiek jest miarą wszechrzeczy

Eurypides – idee równości wszystkich ludzi

Sofokles – harmonijne łączenie zalet duchowych z cielesnymi

Teoria poznania Platona i Arystotelesa stanowiły próby myślenia dydaktycznego. Platon był zwolennikiem poznania od ogółu do szczegółu – czyli najpierw należy nauczyć się pojęć a później ich zastosowań, wyjaśnień. Arystoteles był zwolennikiem poznania przez doświadczenie – od szczegółowych zastosowań do pojęciowych uogólnień.

Wkład chrześcijaństwa w rozwój pedagogiki - pedagogiczne myślenie o charakterze religijnym

Chrześcijaństwo wniosło nowe pojęcie i wartości, rozwinęło zasady wychowawcze wychodzące z podstaw wiary religijnej (przykazanie miłości, dekalog, przypowieści biblijne o charakterze wychowawczym). Rozwijały się też szkoły przyklasztorne , działalność charytatywna (wiele zakonów i instytucji kościelnych do dziś zachowało swe wychowawcze i dydaktyczne tradycje: jezuici, salezjanie, dominikanie

Reformacja prekursorem krytycznej myśli pedagogicznej

Myślenie pedagogiczne XVI-wiecznych humanistów miało charakter publicystyczny. W swoich traktatach krytykowali wychowanie katolickie m. in. z niekonsekwencji pomiędzy surowymi wymogami wobec wychowanków a własnym postępowaniem .Taką krytykę uprawia się często również dzisiaj.

Oświecenie czyli pochwała naturalizmu pedagogicznego

W XVIII w. powstało wiele dzieł filozoficznych, literackich, publicystycznych odwołujących się do treści pedagogicznych.

Jan Jakub Rousseu (1762) „Emil czyli o wychowaniu” – promująca wychowanie w zgodzie z naturą dziecka, na łonie natury bez narzucania programu kształcenia

Jan Anos Komeński sformułował po raz pierwszy zasadę poglądowości rzecz powinna wyprzedzać mówienie o niej.

ANALIZA TEORETYCZNEJ WIEDZY PEDAGOGICZNEJ PRZEDMIOTEM ZAINTERESOWANIA PEDAGOGIKI OGÓLNEJ

Koncepcja Stefana Kunowskiego

Działy współczesnej pedagogiki rozwijały się w sposób chronologiczny od czasów Herberta i są jednocześnie etapami rozwoju naukowej pedagogiki. Każdy kolejny dział pedagogiki nie umniejsza wartości tego, który pojawił się po nim, ale stanowi jego uzupełnienie, rozwinięcie

Pedagogika ogólna wg. S. Kunowskiego

Pedagogika praktyczna (empiryczna) rozwijała się za czasów Herberta i jego uczniów. Wniosła do rozwoju nauk pedagogicznych dydaktykę ogólną i metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów. Dział ten zbiera i bada całość doświadczenia wychowawczego profesjonalnych i nieprofesjonalnych nauczycieli i wychowawców, opracowuje doświadczenia dydaktyczne i metodyczne (kładzie szczególnie naciski na prawidłowości procesu kształcenia szkolnego).

Pedagogika opisowa (eksperymentalna) związana jest z psychologią rozwojową i wychowawczą, stanowi dział naukowo-uogólniający doświadczenie i badający eksperymentalnie, a także poprzez diagnozę zjawiska biologiczne , psychologiczne, socjologiczne związana z wychowaniem (kładzie nacisk na badania złożonych uwarunkowań procesu dydaktyczno-wychowawczego)

Pedagogika normatywna (ideologiczna) na podstawie różnych ideologii wychowawczych (liberalnej, chrześcijańskiej, narodowej) ustala wartości i cele oraz ideały i normy, którymi powinno kierować się wychowanie (zwraca uwagę na powiązanie wychowania z określonym światopoglądem)

Pedagogika teoretyczna (ogólna) w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny, korzystając z osiągnięć poprzednich działów dąży do konstruowania teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań.

Układ działów pedagogiki S. Kunowskiego jest nie tylko chronologiczny, ale również hierarchiczny.

Podstawą pedagogiki są badania empiryczne, praktyka wychowawcza.

Twórca tej koncepcji dominującą rolę przypisuje warstwie praktycznej pedagogiki, badaniom empirycznym, które stanowią punkt wyjścia pozostałych badań i refleksji o charakterze normatywnym, teoretycznym.

Koncepcja Trzech pedagogik B. Suchodolskiego

Autor wyróżnił w pedagogice trzy kierunki refleksji i badan naukowych (każda z nich posiada swoisty język pojęć, problemów i metod badawczych)

• Pedagogika kształcenia osobowości

• Pedagogika przygotowania do życia

• Pedagogika systemu powszechnego kształcenia

Pedagogika kształcenia osobowości próbuje odpowiedzieć na pytanie: jakim ma być człowiek? Jak kształtować jego osobowość? Orientacja ta związana jest z koncepcjami filozoficznymi i psychologicznymi – korzysta z osiągnięć tych nauk

Celem pedagogiki przygotowania do życia jest przysposobienie wychowanka do uczestnictwa u zbiorowości społecznej, pełnienie ról i zadań społecznych. Role i zadania zmieniające się ciągle. Kiedyś należało przygotować wychowanka do roli dobrego obywatela, ważnym zadaniem było wykształcenie dobrego pracownika, gorliwego patrioty (poddanego określonej ideologii politycznej). Dziś takim zadaniem jest np. umiejętność korzystania z mediów, odnalezienie się na rynku pracy i pogodzenie różnych ról życiowych .

Pedagogika systemu powszechnego kształcenia rozpatruje problemy oświaty, wychowania w szerokiej skali, wyznaczając pole działania dwóm poprzednim orientacjom pedagogicznym. Refleksja „trzeciej pedagogiki” obejmuje problematyk ustroju i organizacji szkolnictwa, sieci szkolnej, administracji szkolnej. Współczesnym zadaniem tej pedagogiki jest np. naukowa refleksja na problemem warunków, które muszą być spełnione, aby sześciolatki w Polsce mogły pójść do szkoły. Przykład badań z jej zakresu badania PISA.

Pedagogika ogólna w ujęciu Janusza Gniteckiego

Punktem wyjścia koncepcji jest przyjecie założenia, że w refleksji pedagogicznej istnieją trzy sfery, w których człowiek przebywa równocześnie

• Sfera faktów

• Sfera działania

• Sfera wartości

Model pedagogiki ogólnej J. Gniteckiego

Pedagogika empiryczna zajmuje się faktami, które poddają się pomiarowi (np. osiągnięcia szkolne uczniów, zachowania zdrowotne).

Pedagogika hermeneutyczna bada zjawiska nieobserwowalne, ale możliwe do interpretacji, np. uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne osiągnięć szkolnych, zachowań zdrowotnych (kontekst kulturowy oraz dyspozycje wewnętrzne).

Pedagogika prakseologiczna bada działania pedagogiczne, np. proces kształcenia, edukacja zdrowotna (również działania nieintencjonalne) oraz wskazuje dyrektywy działania (zasady metody kształcenia)

Zadaniem pedagogiki ogólnej w ujęciu J. Gniteckiego jest dokonywanie scalenia, syntezy uogólnienia refleksji powstałych na gruncie pedagogiki empirycznej, prakseologicznej i hermeneutycznej.

Koncepcja pedagogiki Stanisława Pałki

Autor wyróżnia dwa podstawowe kierunki w pedagogice, przyjmując jako kryterium intencję badawczą osób zajmujących się pedagogiką.

Pedagogika teoretycznie zorientowana służy budowaniu teorii pedagogicznej, poznaniu naukowemu. Powinna być autonomiczna wobec doraźnych sytuacji politycznych, społecznych, kulturowych i religijnych.

Pedagogika praktycznie zorientowana służy praktyce kształcenia i wychowania. Jej zadaniem jest uogólnienie wyników z praktyki pedagogicznej, wykorzystywanie doświadczeń, badań innych nauk pokrewnych, budowanie teorii o niższych poziomach ogólności.

NORMATYWNE POJMOWANIE WYCHOWANIA

NAUKOWOŚC PEDAGOGIKI IDEOLOGICZNEJ

S. Pałka zwraca uwagę na kilka sposobów uprawiania pedagogiki jako nauki w Polsce. Jednym z nich jest kreowanie pedagogiki jako dyscypliny, w której praktyka wychowawcza opiera się na założeniach filozoficznych, światopoglądowych, religijnych. W ten sposób buduje się ideologie pedagogiczne chrześcijański, liberalny, państwowy, narodowy, socjalistyczny, „rynkowy” system wychowania.

Analiza współczesnego systemu wychowania wg. S. Kunowskiego

	Wartości	Cel (ideał wychowania)	Rozumienie wychowania	Wady	Zalety
Chrześcijański	Miłość Wolność Walka	Dobry chrześcijanin na wzór Jezusa i świętych	W procesie wychowanie człowiek staje się osobą	Ideał trudny na nasze czasy	Miłość bliźniego jako wartość
Liberalny	Miłość Wolność Walka		Wspieranie wychowanka w naturalnym rozwoju	Porzucenie odpowiedzialności za na wychowanku	Świadome uczestnictwo wychowanka w procesie wychowania
Socjalistyczny	Miłość Wolność Walka	Robotnik walczący z wrogiem …..		Fałszowanie historii w kształceniu i wychowaniu	Dostępność edukacji dla wszystkich

Stefan Wołoszyn wskazuje na istotną różnicę miedzy pedagogiką jako teoria a pedagogiką jako ideologia . Pedagogika jako teoria jest otwarta na rozwój na nową orientację. Pedagogika jako ideologia jest zamknięta, cechuje ją wyłączność, tzn. nie dopuszcza innych sposobów rozumowania. S. Wołoszyn wymienia następując ideologie wychowania

• Ideologia wychowania chrześcijańskiego

• Ideologia wychowania państwowego

• Ideologia wychowania narodowego

Przejawem wychowani narodowego jest propagowanie takich wartości jak:

• Kultywowanie tradycji narodowych np. zwyczajów świątecznych (karp na wigilię a nie indyk, odwiedzanie grobów bliskich 1 listopada a nie zabawa Halloween)

• Troska o czystość języka

• Znajomość historii własnego narodu

• Przekonanie o doniosłym znaczeniu tego narodu w dziejach ludzkości

Takie kierowanie pedagogiki może mieć zarówno wady jak i zalety. Wychowanie państwowe kładzie nacisk na

• szacunek do własnego państwa poprzez propagowanie następujących wartości,

• szacunek do symboli (godło, flaga) umieszczanie ich szczególnie podczas świąt państwowych

• przestrzeganie prawa (również ruchu drogowego)

• szacunek do przedstawicieli prawa (urzędników państwowych, polityków)

• troska o dobro materialne państwa (np. przez płacenie podatków)

Pedagogika ideologiczna jest jednym ze sposobów uprawiania pedagogiki. Koncentruje się na wartościach i normach wypływających z konkretnej ideologii. Nie zaprzecza naukowości tej dziedziny wiedzy ale ze względu na cechy ideologii – wyłączność, zamknięcie na inne punkty widzenia w pewnym stopniu ją ogranicza.