05 Wykład,  '14

Wstęp do Nauki o Państwie i Prawie.

Prowadzący: dr Maciej Siwicki.

Temat: Wykładnia prawa.

XII – Pojęcie i rodzaje wykładni:

  1. Wykładnia prawa (interpretacja prawa):

    • Zespól czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego.

    • Usunięcie wątpliwości związanej z rozumieniem danej normy prawnej lub jakiegoś jej fragmentu.

    • Niemożliwość zastosowania przepisu prawnego bez interpretacji (zrozumienia).

    • Clara non sunt interpretanda: normy, które są jasne, nie wymagają interpretacji.

  2. Przyczyny interpretacji prawa:

    • Racje lingwistyczne.

    • Racje systemowe.

    • Racje funkcjonalne.

  3. Racje lingwistyczne:

    • Przepisy prawne sformułowane w języku prawnym.

    • Język prawny odmianą języka potocznego, z podobnymi wadami i zaletami.

      • Wyrażenia nieostre, niejasne, wieloznaczne, semantycznie niedookreślone (otwarte) – najczęstszy powód dokonywania interpretacji.

      • Pojęcie jest (semantycznie) otwartym lub nieostrym, gdy istnieją sytuacje gdy reguły danego języka nie określają, czy dany obiekt popada pod to pojęcie czy też nie.

      • Np. Młodzieniec:

        • 15-18-latkowie – sfera pewności pozytywnej.

        • 50/60-latkowie – sfera pewności negatywnej.

        • 25-30-latkowie – strefa niepewności semantycznej (cienia semantycznego), trudno stwierdzić na gruncie naszego języka czy są młodzieńcami czy już nie.

  4. Racje systemowe:

    • Przepis prawny w określonym miejscu w akcie normatywnym, a ten z kolei składnikiem określonej gałęzi prawa.

    • Każdy przepis pozostaje w wielu skomplikowanych relacjach z innymi przepisami.

    • Rozumienie każdego przepisu musi być brane pod uwagę przez wykładnię prawa z zachowaniem zharmonizowania z rozumieniem innych przepisów.

  5. Racje funkcjonalne:

    • Intencje i cele normodawcy.

    • Konsekwencje związane z określonym rozumieniem przepisu (np. czy wykładnia nie będzie prowadzić do niesprawiedliwych lub nieracjonalnych rezultatów).

    • Przekonania moralne adresatów norm.

    • Nie ograniczanie wykładni do kontekstu językowego i systemowego danego przepisu. Branie pod uwagę szeroko rozumianego kontekstu funkcjonalnego (np. czynniki społeczne, ekonomiczne, polityczne, moralne).

  6. Etapy wykładni:

    • Ustalenie, czy przepis prawny budzi wątpliwości. Jeśli jest jasny (lex clara), to nie zachodzi potrzeba jego wykładni. Jeśli jego rozumienie budzi określone wątpliwości, przystąpienie do wykładni.

    • Ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawnego. Interpretator odwołuje się do różnego typu dyrektyw wykładni I stopnia (reguł interpretacji), określających sposoby ustalania sensu przepisu prawa.

      • Dyrektywa językowa.

      • Dyrektywa systemowa.

      • Dyrektywa funkcjonalna.

Jeśli zastosowanie dyrektyw prowadzi do zgodnych rezultatów, interpretator formułuje decyzję interpretacyjną – określenie, jakie jest znaczenie przepisu. Jeśli dyrektywy są rozbieżne, przechodzi do kolejnego kroku.

  1. Podziały wykładni:

    • Autentyczna.

    • Legalna.

    • Operatywna.

    • Doktrynalna (naukowa).

  2. Wykładnia autentyczna:

    • Dokonana przez ten sam organ, który ustanowił daną normę.

    • Moc prawna wykładni równa mocy prawnej aktu normatywnego, który został poddany interpretacji (np. Sejm dokonuje oficjalnej interpretacji ustanowionej przez siebie ustawy, wykładnia musi mieć moc prawną równą ustawie).

    • Formy wykładni autentycznej:

      • Oficjalna: Zawarta w autoryzowanym i mającym formalnie moc wiążącą akcie, w której prawodawca wypowiada się, co do znaczenia ustanowionych przez siebie norm.

      • Nieoficjalna: Intencje prawodawcy poznajemy na podstawie różnego rodzaju materiałów przygotowawczych, deklaracji lub prywatnych oświadczeń prawodawcy (np. dokonywanych w prasie czy TV), które są formalnie wiążące.

  3. Wykładnia legalna:

    • Pojęcie wieloznaczne.

    • Wykładnia dokonywana przez organ upoważniony przez samo prawo do interpretacji określonych przepisów prawa.

    • Przepisy prawa określają procedurę dokonywania wykładni i zakres mocy wiążącej.

    • Charakter abstrakcyjny.

  4. Wykładnia operatywna:

    • Dokonywana przez sądy (wykładnia sądów odwoławczych w danej sprawie jest wiążąca dla sądu niższego) i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych.

    • Charakter konkretny.

    • Wiąże jedynie w tej sprawie, w której jej dokonano (nie ma mocy powszechnie obowiązującej).

  5. Wykładnia doktrynalna (naukowa):

    • Dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawnej (głosy do orzeczeń najwyższych instancji sądowych, w komentarzach do tekstów prawnych i opracowaniach naukowych).

    • Obecnie nie mam mocy wiążącej, wpływa jednak na praktykę interpretacji przepisów prawa.

  6. Podział wykładni ze względu na zakres (punktem odniesienia wykładnia językowa):

    • Literalna: Zgodna z literą prawa: to co powiedział normodawca pokrywa się z znaczeniem językowym.

      • Wszystkie przepisy prawa interpretowane literalnie, chyba, że istnieją ważne racje by nadać im interpretację rozszerzającą lub zawężającą.

      • Nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego, podatkowego.

    • Rozszerzająca: Dająca wynik szerszy od znaczenia językowego (wykracza poza rozumienie potoczne). Normodawca powiedział mniej niż zamierzał.

      • Zakaz stosowania do przepisów prawa karnego, jeżeli miałaby doprowadzić do rozszerzenia odpowiedzialności karnej oskarżonego (zasada nullum crimen, nulla poena sine lege).

      • Zakaz stosowania do przepisów podatkowych, jeżeli miałaby doprowadzić do rozszerzenia zakresu należności podatkowych (zasada nullum tributum sine lege: żadnego podatku bez ustawy).

      • Niestosowana do wyjątków, przepisów prawnych stanowiących lex specialis i przepisów upoważniających.

    • Zawężająca: Dająca wynik węższy od znaczenia językowego (zawężenie rozumienia). Normodawca powiedział więcej niż zamierzał.

  7. Podział wykładni ze względu na stosunek do obowiązującego prawa:

    • Secundum legem: zgodna z prawem.

    • Praeter legem: wykraczająca.

      • Obowiązują te same zasady co w wykładni rozszerzającej.

    • Contra legem: sprzeczna z akceptowanymi kanonami wykładni prawa.

      • W krajach civil law niedopuszczalna, bo jest prawotwórcza.

  8. Dyrektywy wykładni i ich rodzaje:

    • Uzasadnienie decyzji interpretacyjnej polega na przytoczeniu argumentów, które przemawiają za tym, że norma lub jej fragment ma określone znaczenie.

    • Argumenty przyjmują postać dyrektyw, reguł lub zasad.

    • Cechy charakterystyczne dyrektyw wykładni (toposy argumentacyjne):

      • Dyrektywy wzięte z izolacji rzadko stanowią niepodważalny argument, że norma (jej fragment) ma określone znaczenie.

      • Z mniejszą lub większą mocą przemawiają za przyjęciem lub odrzuceniem określonej decyzji interpretacyjnej.

      • Mają często strukturę antytetyczną: jeśli jedna przemawia za przypisaniem normie określonego znaczenia, z zasady można przeciwstawić dyrektywę, która będzie przemawiać przeciwko.

      • Od większości dyrektyw wykładni istnieją wyjątki.

      • Efekt uzasadniający dyrektyw wykładni to podsumowanie argumentów pro i contra (czy istnieją lepsze, mocniejsze racje przemawiająca za przyjęciem czy też odrzuceniem określonej decyzji interpretacyjnej.

    • Typy wykładni:

      • Językowa (gramatyczna/lingwistyczna): najbardziej uprzywilejowana, inne typy tylko ją uzupełniają.

      • Systemowa (systematyczna): Wykładnia systemowa nie stanowi samodzielnej podstawy do przypisywania normie określonego znaczenia, ale może zdecydować, które z możliwych znaczeń zostanie wybrane. W skrajnych sytuacjach jest argumentem za odstąpieniem od znaczenia potocznego.

      • Funkcjonalna: Wszystkie reguły nakazujące uwzględnienie przy interpretacji przepisów szeroko rozumianego kontekstu społecznego, ekonomicznego i aksjologicznego.

  9. Wykładnia językowa (gramatyczna/lingwistyczna):

    • Wszystkie dyrektywy charakteryzujące znaczenie normy pod względem właściwości językowych.

    • Kolejność stosowania dyrektyw: język prawny, język prawniczy, język specjalny i język potoczny.

    • Dyrektywa języka potocznego: Normie należy przypisać takie znaczenie, jakie ma ona w języku potocznym, chyba, że ważne względy przemawiają za odstąpieniem od tego znaczenia.

      • Język prawny odmianą języka potocznego dlatego interpretacja odbywa się na jego gruncie.

      • Jeżeli występuje kilka różnych znaczeń, należy wybrać to, które jest najbardziej oczywiste.

      • Najczęściej stosowana ale nie najwyższa.

    • Dyrektywa języka prawnego: Jeżeli prawodawca nadał określonym wyrażeniom znaczenie swoiste – definicja legalna (np. rzecz nieruchoma: w języku prawnym obejmuje tylko grunty i budynki), to należy je rozumieć właśnie w takim znaczeniu.

    • Znaczenie literalne normy lub jej fragmentu: znaczenie potoczne, a jeśli od niego odstąpiono na rzecz prawnego, prawniczego lub specjalnego ono staje się znaczeniem litearnym.

      • Nie każdy przypadek kolizji znaczenia językowego z normami moralnymi czy zasadami racjonalności upoważnia do odstąpienia od znaczenia litearnego. Kolizja musi mieć charakter rażący.

      • Reguła harmonizowania kontekstów: Ustalając znaczenie językowe przepisu należy brać pod uwagę inne przepisy prawne, wolę prawodawcy oraz cel regulacji prawnej.

    • Dyrektywa znaczenia prawniczego: Jeżeli nie istnieje definicja legalna, ale pojęcie ma dobrze ustalone znaczenie w doktrynie prawniczej, zaleca się odwołanie do tego znaczenia.

    • Dyrektywa znaczenia specjalnego: Jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki społecznej, to należy przyjąć, iż termin ten ma takie znaczenie, jak w tych dziedzinach.

    • Różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia.

    • Tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń.

    • Nie wolno interpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne.

    • Lege non distinguente nec nostrum est distinguere: Tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie jest wolno ich wprowadzać interpretatorowi.

  10. Okoliczności odstąpienia od wykładni językowej:

    • Prowadzi do ad absurdum.

    • Rozstrzygnięcia są rażąco niesłuszne lub niesprawiedliwe w świetle powszechnie akceptowanych wartości.

    • Sens językowy jest sprzeczny z fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi.

    • Oczywisty błąd legislacyjny.

  11. Argument konsekwencjonalistyczny: pozwala odrzucić pewne tezy czy decyzje ze względu na wynikające z nich konsekwencje.

  12. Wykładnia systemowa (systematyczna):

    • Wszystkie normy prawne powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami prawa (np. zasada państwa praworządnego, sprawiedliwości społecznej, demokracji, równości, podziału władzy, prawa do sądu i uczciwego procesu, wolności gospodarowania i ochrony własności, ochrony praw słusznie nabytych).

    • Interpretując normy prawne należy mieć na względzie przede wszystkim zasady konstytucyjne.

    • Interpretacja norm prawa polskiego powinna być zgodna z normami prawa międzynarodowego publicznego.

    • Normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane w zgodzie z normami prawa europejskiego.

    • Nie należy interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do ich sprzeczności z innymi przepisami.

      • Normy analityczne: normy przy niezgodnych (lub tylko częściowo) hipotezach, mają sprzeczne dyspozycje lub niezgodne sankcje (np. jedna coś nakazuje, a druga to samo zakazuje­).

      • Normy konfliktowe: nie są sprzeczne analitycznie, ale w pewnych okolicznościach łącznie zrealizować się nie da (np. norma nakazująca mówienie prawdy i norma zakazująca zadawania cierpienia w sytuacji, gdzie lekarz ma poinformować śmiertelnie chorego pacjenta o jego schorzeniu).

      • Normy prakseologicznie niezgodne: w przypadku realizacji jednej normy zostaje unicestwiony skutek drugiej (np. zamknij drzwi otwarte i otwórz drzwi zamknięte).

    • Nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk.

      • Odniesienie do luk rzeczywistych (np. techniczne: proceduralna niekompletność regulacji utrudniająca lub uniemożliwiająca podjęcie decyzji, swoiste: brak przepisów, które zgodnie z innymi powinny być wydane, a których brak uniemożliwia podjecie decyzji).

    • Przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce zewnętrznej i wewnętrznej aktu normatywnego.

  13. Wykładnia funkcjonalna:

    • Przy interpretacji przepisów prawnych należy brać pod uwagę powszechne akceptowane normy moralne (uniwersalny zasięg), zasady sprawiedliwości i słuszności.

    • Interpretując normę należy brać pod uwagę konsekwencje społeczne i ekonomiczne do jakich prowadzić będzie określona interpretacja i wybrać taką interpretację, która powadzi do konsekwencji najbardziej korzystnych.

    • Interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej (ratio legis).

    • Przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historyczną prawodawcy.

    • Przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą aktualnego (współczesnego) prawodawcy.

    • Przepisy prawne należy interpretować zgodnie z zasadami interpretacji podobnych przepisów w innych krajach.

XIII – Domniemania interpretacyjne:

  1. Domniemania interpretacyjne zmienia ciężar argumentacji.

    • Ciężar spoczywa nie na tym, kto się powołuje, ale na tym kto je kwestionuje.

  2. Domniemania:

    • Języka potocznego, prawnego, specjalnego.

    • Zgodności normy z konstytucją.

    • Zgodności normy niższego rzędu z normą hierarchicznie wyższą.

    • Racjonalności prawodawcy.

    • Prawodawca nie stanowi norm sprzecznych.

    • Prawodawca nie stanowi norm zbędnych.

    • Prawodawca liczy się z konsekwencjami empirycznymi podejmowanych decyzji.

    • Prawodawca dysponuje najlepszą wiedzą empiryczną (wynika nakaz interpretowania przepisów prawa w sposób uwzględniający obecny stan wiedzy naukowej i technicznej.

    • In dubio pro liberate: w razie wątpliwości za wolnością.

    • In dubio pro reo: domniemanie niewinności.

    • In dubio pro tributatio: w razie wątpliwości na korzyść podatnika.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Młoda Polska WYKŁAD (14 05 2014)
ppst wykład 6 (14 05) w p
wyklad 14 05.06.2008, Administracja UŁ, Administracja I rok, Ustrój organów ochrony prawnej
WYKŁAD 14 29 04 05
WYKŁAD 6 14 01 05 Nadciśnienie
Wykład 14 05 2009 odt
wyklad 14
wyklad 14 15 2010
Wyklad 14 2010
Wyklad 14 PES TS ZPE
Wyklad 14
Wykład 14
Wykład 14
patomorfologia wyklad 2 14 10 2011 2

więcej podobnych podstron