7. POJĘCIE ZWYCZAJU MIĘDZYNARODOWEGO

Niektóre zwyczaje międzynarodowe na przełomie wieków znikały, wygasały i zastępowały je nowe. Możemy wyróżnić zwyczaj o charakterze:

- pierwotnym – kształtuje się niezależnie od normy traktatowej

- pochodnym – kształtuje się na bazie normy traktatowej

Zwyczaj międzynarodowy jest jednym ze źródeł prawa międzynarodowego. Mimo, że prymat wiedzie dziś umowa międzynarodowa, to jednak znaczenie zwyczaju zostało potwierdzone przez statuty STSM i MTS. Zgodnie z statutem MTS „Trybunał, którego funkcją jest rozstrzygać zgodnie z prawem międzynarodowym przedłożone mu spory, stosuje zwyczaj międzynarodowy jako dowód powszechnej praktyki uznanej za prawo”.

Statut MTS sugeruje także, że tylko powszechna praktyka może prowadzić do powstania zwyczaju międzynarodowego o charakterze powszechnym. Ponadto, aby powstała zwyczajowa norma prawa międzynarodowego niezbędne są dwa elementy:

- praktyka, czyli usus. Ma charakter obiektywny, gdyż postępowanie państw (praktyka) w danej sprawie jest łatwe do stwierdzenia zwłaszcza w dobie szybkiego przepływu informacji. Jednakże samo postępowanie państwa lub grupy państw nie tworzy zwyczaju.

- przekonanie, że powyższe postępowanie jest obowiązującym prawem.

Praktyka państw może polegać na działaniu lub zaniechaniu działania.

Dawniej uważano, że powstaniu zwyczaju sprzyja praktyka trwająca 100-150 lat. Dziś okres ten uległ zmniejszeniu. Krótki czasokres nie stanowi przeszkody do powstania zwyczajowej normy prawa międzynarodowego. Wystarczy by w danym okresie praktyka państw była obszerna i jednolita oraz przebiegała w sposób wskazujący na powszechne uznanie. Nie jest zatem potrzebna wielokrotna powtarzalność praktyki dla powstania zwyczajowej normy prawa międzynarodowego. We współczesnym prawie międzynarodowym mamy nawet do czynienia z jednorazowymi przejawami praktyki prowadzącymi do powstania zwyczaju, np. wysłanie przez ZSRR w przestrzeń pozaziemską sztucznego satelity Ziemi skutkowało przyjęciem nowej normy zwyczajowej dzielącej słup powietrza nad terytorium lądowym i morskim poszczególnych państw na dwie części: przestrzeń powietrzną i kosmiczną.

Z przestrzennego zakresu obowiązywania zwyczajowej normy prawa międzynarodowego możemy wyróżnić normy:

- powszechnie obowiązujące

- regionalne (najczęściej spotykane)

- bilateralne.

Dziś istnieje kilka norm prawa zwyczajowego powszechnie akceptowalnych przez całą społeczność międzynarodową, tj.:

- zakaz groźby użycia siły lub jej użycia

- nieingerencja w sprawy wewnętrzne

-pacta sunt servanda

- przywileje i immunitety dla głowy danego państwa, w państwie trzecim, podczas przejazdu lub wyjazdu z kraju docelowgo.

Konwencja Wiedeńska o sukcesji traktatów, KWoPT oraz Konwencje wiedeńskie kodyfikujące prawo dyplomatyczne i konsularne mówią, że państwo jest związane obowiązkami, które powstają na podstawie powszechnego prawa międzynarodowego niezależnie od konwencji. Powszechne obowiązywanie norm zwyczajowych prawa międzynarodowego niezależnie od umów potwierdził MTS w wyroku z 1986 r. w sprawie militarnych i paramilitarnych działań przeciwko Nikaragui.

Można przyjąć, że zwyczajowe normy prawa międzynarodowego obowiązują państwo na podstawie jego woli wyrażonej w sposób domniemany, ze względu na jego praktykę lub z uwagi na brak protestu, gdy inne państwa postępują w taki sposób. Do szanowania zastałych norm zobowiązane jest także nowo powstałe państwo, stające się członkiem społeczności międzynarodowej.