Prymat prawa zwyczajowego.
Prawo zwyczajowe - historycznie pierwsze źródło powstania prawa. Dominowało, gdy aparat władzy był słabo rozwinięty, jak w monarchiach wczesnofeudalnych. Władza nie miała jeszcze środków na wydawanie i egzekwowanie aktów prawnych. Zwyczajowi nadawano sankcję przymusu państwowego, nie przez akty prawne, ale przez praktykę stosowania go przez organy państwowe - głównie sądy. Normy początkowo przekazywane były ustnie, spisywane zostały poprzez upowszechnienie się pisanych wyroków i aktów czynności prawnych. Z czasem spisywano je jako reguły ogólnie, a nie jednostkowe, które dotyczyły szerszego kręgu podmiotów. Początkowo akty prawne dotyczyły zmian lub uzupełnienia prawa zwyczajowego.
Zmiana następuje w XIII w. wraz z narodzinami nowej ideologii prawodawstwa. Pojawiła się potrzeba teoretycznego uzasadniania mocy stanowienia praw przez panującego (władcę). Zajęli się tym legiści wykształceni na gruncie prawa rzymskiego oraz znawcy prawa kanonicznego kanoniści.
Teoretyczny problem wzajemnego stosunku „zwyczaju" i „ustawy" → obawa przed wzmocnieniem władzy królewskiej, koncepcja nadrzędności prawa zwyczajowego. W interesie monarchów - prymat ustawy nad zwyczajem. W XIII w. odrodzenie arystotelesowskiej koncepcji państwa - prawo jako twór prawodawcy.
3 etapy przechodzenia w XIII w. od prawa zwyczajowego do prawodawstwa państwowego:
powstawanie prywatnych spisów prawa zwyczajowego obejmujące w pewną całość zwyczaje danego terytorium zwane zwyczajami zatwierdzonymi,
konieczność potwierdzenia autentyczności prawa zwyczajowego,
intensywne prawodawstwo królewskie - cel: aprobowanie istniejącego stanu prawnego i ustanawianie nowych norm prawnych.
W XIV-wiecznej doktrynie postglosatorów → obok postulatów możliwie najpełniejszej regulacji życia prawnego normami prawa stanowionego zostały techniki stanowienia prawa, rozszerza się krąg organów stanowiących prawo (obok monarchy prawo tworzą reprezentacje stanów społecznych - zgromadzenia stanowe różnych szczebli, a także organy samorządu lokalnego),
Ustrój absolutyzmu. Aspiracje monarchów absolutnych do objęcia swoim prawodawstwem całości życia politycznego i prawnego, głównie dotyczyło to sfery publicznoprawnej, ale też w niewielkim stopniu prawa sądowego, a w szczególności procesu sądowego i prawa karnego.
Tam, gdzie nie doszło do powstania absolutyzmu utrzymany został prymat prawa zwyczajowego (Polska).
Partykularyzm prawa.
Dotyczył określonych grup ludzi (partykularyzm personalny), bądź terytorium (partykularyzm terytorialny). Nie ma zasięgu ogólnego. Był cechą charakterystyczną prawa średniowiecznego, brak charakteru powszechnego. Przeciwieństwem jest unifikacja prawa.
Partykularyzm kształtował się początkowo w obrębie określonych grup społecznych (szczepy, plemiona),
Związany z pozycją prawa zwyczajowego i jego niepowszechnością.
Partykularyzm personalny przerodził się w stanowość.
Partykularyzm terytorialny uległ pogłębieniu w dobie rozdrobnienia feudalnego.
Powstawanie scentralizowanej monarchii stanowej - tendencje zmierzające do likwidacji prawnego partykularyzmu.
Od XIII w. inicjatywy unifikacji lokalnych praw zwyczajowych → czynnikiem integrującym stają się prawo rzymskie i kanoniczne, które mają walor powszechny "uniwersalny" i mają zastosowanie
w przypadkach luk w prawie miejscowym czy rozbieżności między prawami partykularnymi. Oba prawa posiadają walor praw „uczonych". Innym czynnikiem konsolidujacym było prawo stanowione w postaci ustawodawstwa na obszarze całego państwa.
Zabiegiem unifikacyjnym było - stopniowe gromadzenie materiału dowodowego w celu lepszego poznania prawa. Wraz z postulatem pewności prawa powstaje dążenie do spisywania prawa zwyczajowego, reformowania i zastępowania prawem stanowionym. W dobie Odrodzenia powszechne dążenie do unifikacji - powstaje postulat racjonalnej systematyzacji.
Stanowość prawa.
Charakter stanowy i korporacyjny.
Stopniowe wyodrębnianie się w ramach społeczeństwa stanów - wielkich grup społecznych posiadających odrębne stanowisko prawne.
W dobie monarchii stanowej - wykształcenie praw odmiennych i oddzielnych dla poszczególnych stanów (szlachta, duchowieństwo, mieszczanie, chłopi). Skutki odrębnych systemów prawnych dla poszczególnych stanów: niejednolite unormowanie niektórych instytucji prawnych, konflikty praw, represji karnych uzależnionej od pozycji społecznej pokrzywdzonego i sprawcy.
Stanowa struktura sądownictwa, tj. funkcjonowanie odrębnych dla każdego stanu organów sądowych.
Prawa stanów uprzywilejowanych (szlachta, duchowieństwo) miały formę przywilejów lub umów.
Charakter korporacyjny - dalsze zróżnicowanie w ramach jednego prawa stanowego, np. organizacje kupieckie i rzemieślnicze (prawa cechowe).
W okresie monarchii absolutnej tendencje do unifikacji prawa to m.in. dążenie do ograniczenia partykularyzmu personalnego na rzecz powszechnie obowiązujących praw.