ROŚLINY OKOPOWE KŁĘBOWE (BULWIASTE)

Ziemniaki, topinambur

Pozyskiwanie zgrubiałych części podziemnych-kłębów. Kłęby charakteryzują się dużą masą świeżą; duża zawartość wody 70-80%.

Główne składniki to:

W kłębach ziemniaków-skrobia

W kłębach topinamburu-innulina

- Topinambur Helianthus tuberosus

Topinambur w stanie świeżym lub na kiszonkę, wysuszony-mat. Energetyczny.

Masa części nadziemnych ma duże znaczenie. Roślina dorastająca do 4m, o bardzo wysokim potencjale produkcyjnym do 200t świeżej masy z ha.

Kłęby topinamburu bardzo dobrze przechowują się w polu, w glebie wytrzymują do .

Technologia uprawy podobna do uprawy słonecznika, ziemniaków.

Pędy podziemne u topinamburu to stolony.

- Ziemniaki Solanum tuberosum

Należą do rodziny psiankowatych (do tej rodziny także należą: pomidor, papryka, tytoń)

Roślina rozmnażana wegetatywnie poprzez kłęby –sadzeniaki.

Sposób rozmnażania:

Zalety- zachowanie cech odmianowych

Wady-duża masa mat. sadzeniakowego, przenoszenie chorób przez mat sadzeniakowy, chorób wirusowych jak wirus Y, liściozwoju M. ziemniaki gospodarczo mają duże znaczenie.

Ziemniaki porażane są prze choroby grzybowe-zaraza ziemniaczana-poraża części nadziemne i podziemne, czarna nóżka-części nadziemnych, mokra zgnilizna kłębów, rizoktorioza-poraża łodygi, występuje w formie strupów sklerotycznych.

Materiał sadzeniakowy jest kosztowny, roślina o niskim współczynniku rozmnażania.

Biologia ziemniaków

W podziemnej części łodygi wyrastają korzenie przybyszowe oraz stolony, na których formują się kłęby. Rośliny te rozmnażają się wegetatywnie przez kłęby-sadzeniaki. Roślina formuje się z kiełka; w początkach pąkowania końcówki stolonów zaczynają nabrzmiewać i w ten sposób formuje się kłąb.

O łodygowym pochodzeniu świadczą:

-blizny występujące u podstawy oczek

-zielenienie kłębów na światle-spowodowane przechodzeniem leukoplastów w chloroplasty.

Budowa kłębu

Część wierzchołkowa młodsza z większą ilością oczek, część przystolonowa z mniejszą ilością oczek.

Budowa oczka

u podstawy oczka jest blizna-ślad po odpadnięciu liścia. We wgłębieniu oczka są pąki; pąk środkowy, dwa paki boczne-mają zawiązki dwóch pąków dalszych. Najwcześniej rozwija się pąk środkowy. Najczęściej wykształca się 5-7 pędów, a każdy z nich może tworzyć oddzielną roślinę. Pędy wrastające z kłębu tworzą tzw. krzak, który posiada pokrój liściowy o dużej masie liści. Krzak o pokroju łodygowym mniej ulistnionym typowy do odmian późniejszych.

Budowa kiełka

Podstawa, która u kiełka świetlnego jest bulwiasta o charakterystycznym zabarwieniu, czasem owłosiona. Z tej części kiełka rozwijają się podziemne części rośliny: korzenie wiązkowe, stolony. Kiełki wyprowadzone z ciemności-delikatne, etiolowane, kiełek łatwo się łamie.

Druga część kiełka to część środkowa kiełka, z której rozwija się nadziemna część pędu i część wierzchołkowa kiełka z zawiązkiem liści i stożkiem wzrostu.

Zabieg podkiełkowywanie ma na celu:

- przyspieszyć wegetację

- zwiększyć plon przy uprawie na wczesny zbiór; przy uprawie na bulwy usunięcie roślin chorych z pola, uniemożliwić rozprzestrzenianiu się mszyc

Cechy morfologiczne kłębów

Kształt kłębów jest zróżnicowany, od kłębów poprzecznie owalnych przez owalne do podłużnych- cecha odmianowa.

Po dłuższym okresie suszy kiedy przychodzą opady deszczu ziemniaki wznawiają wegetacje, wiążą nowe bulwy, a na starych tworzą się deformacje: paciorkowatość-gdy na stolonie tworzą się kolejne bulwy tworzące paciorki, pękanie bulw.

W budowie morfologicznej kłęby różnią się:

-głębokością oczek

Oczka płytkie- pożądane u odmian jadalnych; oczka głębokie- głębokość do 5mm

-barwa skórki-warstwa korka

Odmiany różnią się barwą skórki, skórka może być: żółta, czerwona, różowa

Budowa anatomiczna

Idąc od zewnątrz:

-warstwa korka-cienka

-warstwa kory pierwotnej-bogata w skł. Odżywcze

-warstwa łyka zewnętrznego

-wiązki łykodrzewne

-łyko wewnętrzne

-drewno

-część miękiszowa z ciemnym zabarwieniem rdzeniowym (mniej skrobi, więcej wody)

Skład chemiczny

- Skrobia 8-30% (nasze odmiany 10-24%)

- białko właściwe 2%- tuberyna – wysoka wartość biologiczna

- tłuszcz 0,3%

- witamina C

- glualkaloidy solaniny (zawartość zależy od odmian, w kłębach zazielenionych zawartość solaniny wzrasta)

Części wegetatywne:

- liście złożone

- kwiatostan złożony

- owoc-jagoda o średnicy 2cm, zielona, zawiera 50-100 nasion

Odmiany hodowlane dzielimy:

• ze względu na sposób użytkowania:

-jadalne

-skrobiowe

• ze względu na długość okresu wegetacji:

odmiany

-bardzo wczesne

-wczesne

-średnio wczesne

-późne

-bardzo późne

Cechy ziemniaków brane do oceny to:

*Plon kłębów

*zawartość i plon skrobi

Z chorób ocenia się odporność na:

-mątwika

-raka ziemniaka

-choroby wirusowe: wirus liściozwoju, wirus Y

-choroby grzybowe: zaraza ziemniaka, rizoktorioza, parch zwykły, czarna nóżka.

Cechy morfologiczne i użytkowe:

Barwa kwiatów, kiełka, skórki, miąższu, głębokość oczek, cechy kulinarne: typ konsumpcyjny, przydatność na frytki.

Miąższ kłębów może być: biały, różowy, jasno żółty, żółty, fioletowy.

W roku 2005-2006 zarejestrowano 136 odmian

-bardzo wczesne-22

-wczesne-31 (4 skrobiowe)

-średnio wczesne- 38 (10 skrobiowych)

-średnio późne- 17 (5 skrobiowych)

-późne-18 (15 skrobiowych)

Ze 136 odmian 57-odmian zagranicznych

W miarę wydłużania okresu wegetacji rośnie zawartość skrobi i plonu kłębu

Odmiany:

-bardzo wczesne: Denor, Orlin, Denolis, Fresko, Lord

-wczesne: Vineta, Inowator, Karlena, Augusta, Wila

-średnio wczesne: Astriks, Irga, Sofina, Kuba, Rumpel

-średnio późne i późne: Bryza, Jasia, Rudawa

Biologia topinamburu

Budowa morfologiczna kłębów

Wyraźnie zaznaczony układ węzłów i międzywęźli. Na węzłach osadzone są po dwa oczka. Pęd rozwija się z oczka wierzchołkowego.

Morfologicznie kłęby bardziej zdeformowane, kształt wrzecionowaty, gruszkowaty, barwa skórki: biała, różowa, czerwona. Skórka delikatna. Kłęby szybko zasychaj, dlatego najlepiej przechowują się w warunkach polowych lub w kopcach. Pąki osadzone na wzgórkach.

Rośliny korzeniowe

Cechą wspólną roślin korzeniowych to główną częścią użytkową jest korzeń spichrzowy.

Główny materiał zapasowy – cukry proste i złożone (sacharoza, wielocukry, innulina u cykorii).

Zawartość cukrów jest zróżnicowana.

Wyrażając w suchej masie:

-najwięcej w korzeniach buraka cukrowego i cykorii ok. 24%

-w korzeniach buraka pastewnego i marchwi pastewnej 12%

- w korzeniach brukwi ok. 10%

-w korzeniach rzepy ok. 8%

Kapustę pastewną zaliczamy do roślin korzeniowych, ponieważ jest podobny sposób wykorzystania i 2 letni cykl rozwojowy.

Kapusta zawiera 14% suchej masy.

0,2-0,4% tłuszczu.

Niewielka zawartość białka od 0,7-1,1% w korzeniach, 2,1 w częściach nadziemnych kapusty.

Rośliny te cechuje duża zawartość wody.

2 letni cykl rozwojowy

W pierwszym roku po wysadzeniu materiału siewnego generatywnego (nasiona czy owoce) wyrasta mięsisty korzeń i rozeta liściowa (jako sadzonki po wysadzeniu na wiosnę otrzymujemy pęd generatywny z nasionami).

Jeżeli w cyklu dwu letnim zachodzą anomalia to rośliny, które w pierwszym roku strzelają w pędy nasienne nazywamy pośpiechami.

Kiedy rośliny w drugim roku nie chcą strzelać w pędy nasienne, takie rośliny nazywamy uparciuchami.

Rośliny korzeniowe uprawia się na cele:

- przemysłowe

Buraki cukrowe-uzyskanie cukru; produkty uboczne to liście, wysłodki, melasa.

Korzenie cykorii-uprawiana na susz cykoriowy, wykorzystuje się jako dodatek do kawy zbożowej; produkty uboczne jak w uprawie buraków cukrowych

- pastewne

Buraki, brukiew, rzepa ścierniskowa

Budowa korzenia

Morfologia korzenia

Korzeń buraka cukrowego

W korzeniu wyróżnia się 3 części:

- głowa z której wyrastają liście, skrócona łodyga (głowa rozwija się z części nadliścieniowej)

- część środkowa-między bruzdami korzenia właściwego a dolną częścią głowy.

Szyja rozwija się z części podliścieniowej rośliny-hipokotylu

- korzeń właściwy zakończony ogonem jest osadzony w glebie

Korzeń buraka pastewnego

Odcinek szyi różnej długości, dłuższy niż u buraka cukrowego.

Bruzdy wyraźnie zaznaczone.

Korzenie wyrastają nad powierzchnie gleby.

Korzeń marchwi i cykorii

Nie ma wyraźnie zaznaczonych bruzd.

Korzenie boczne delikatnie wyrastają w bocznych rzędach (osadzone w 4 rzędach)

Korzeń właściwy jest długi

Korzenie głęboko osadzone w glebie

Korzeń brukwi i rzepy

Mają płytko osadzone korzenie.

U rzepy ścierniskowej korzenie mogą być głębiej osadzone.

Morfologia korzenia

Korzenie roślin korzeniowych różnią się: kształtem korzenia, barwą, wielkością.

- korzenie buraków cukrowych w kształcie klinowate, zabarwione na biało.

Korzenie buraków pastewnych kształt jajowaty, owalny, walcowaty, butelkowaty; zróżnicowane w barwie: białe, żółte, pomarańczowe, czerwone, karminowe.

Korzenie większe, masywniejsze niż korzenie buraka cukrowego

- korzenie marchwi, cykorii-kształt walcowaty, wrzecionowaty.

Zabarwienie: białe, żółte, czerwone.

Korzenie cykorii zabarwione na biało.

- korzenie brukwi i rzepy-kształt kulisty, owalny.

Rzepa ścierniskowa ma kształt walcowaty.

Zabarwienie: białe, żółte tak jak i miąższ.

Różnice w osadzeniu w glebie:

-najgłębiej marchew, burak cukrowy

-o zróżnicowanym osadzeniu burak pastewny, rzepa

-płytko osadzone korzenie brukwi

Budowa anatomiczna

Marchew pastewna, cykoria, brukiew, rzepa- budowa wtórna korzenia, tzn z kambium odkładają się do wewnątrz elementy drewna, na zewnątrz kambium odkładają się elementy łyka.

U cykorii widoczne wyciekające mleczko cykoriowe.

U brukwi i rzepy warstwa łykowa jest najcieńsza, nie więcej niż 10-20% całej powierzchni przekroju. Dużo drewna, najmniej cukrów.

Buraki cukrowe i pastewne-odmienna budowa korzenia

W budowie korzenia układ pierścieniowy. Tkanka twórcza kambialna zakłada się po wytworzeniu każdego następnego pierścienia. Występuje na przemian pierścień wiązek łykodrzewnych i pierścień tkanki miękiszowej. W pierścieniach tkanki miękiszowej jest sacharoza.

U buraków cukrowych jest od 18- 25% sacharozy.

U buraków pastewnych jest od 6-15% sacharozy.

Różnica między korzeniami buraka cukrowego i pastewnego w liczbie pierścieni:

-u buraka cukrowego 8-12 pierścieni

-u buraka pastewnego liczba pierścieni nie przekracza 6.

Organy generatywne

Burak cukrowy Beta vulgaris należy do rodziny komosowatych Chenopodiaceae

Owocem tych roślin są kłębki-owoce złożone, składające się z 2-4 owoców jednonasiennych, osadzonych na owocostanach.

Marchew należy do dawnej rodziny baldaszkowatych, obecnie do rodziny selerowatych Apiaceae.

Owocem marchwi jest rozłupka rozpadająca się na 2 niełupki. Materiał siewny otwarte niełupki, owocostanem jest baldach złożony.

Brukiew, rzepa i kapusta pastewna należą do rodziny kapustowatych Brassica.

Owocem jest łuszczyna. Materiałem siewnym są nasiona.

Cykoria należy do dawnej rodziny złożonej obecnie do rodziny astrowatych Asteraceae.

Kwiatostanem jest koszyczek, owocem jest drobna niełupka. Kwiaty cykorii zabarwione na kolor niebieski.

ROŚLINY OLEISTE

Są to rośliny które w swoich organach zawierają przynajmniej 15% tłuszczu.

Zastosowanie roślin oleistych:

- w żywieniu człowieka

- produkt energetyczny wykorzystywany do napędu pojazdów mechanicznych

Produktem ubocznym są makuchy przy toczeniu na zimno i śruty poekstrakcyjne podczas ekstrakcji chemicznej.

Rośliny oleiste klimatu umiarkowanego-plon 2,5t nasion i ok. 1000kg tłuszczu.

Palma olejowa produkuje ok. 3000kg/ha tłuszczu.

Zawartość tłuszczu waha się:

- w pestkach palmy olejowej – ok. 55%

- w miąższu owocu palmy – 22-38%

- w nasionach rzepaku 30-35%

- w oliwkach miąższu 40-60%

- w nasionach bawełny 15-25%

Tłuszcze roślinne - to estry wysokocząsteczkowych kwasów tłuszczowych z gliceryną.

Kwasy tłuszczowe dzieli się:

- nasycone

- nienasycone

Kwasy nasycone – wszystkie atomy węgla są połączone pojedynczymi wiązaniami.

Kwasy nienasycone – niektóre atomy węgla połączone wiązaniami podwójnymi nienasyconymi; jedno lub więcej wiązań podwójnych.

Kwasy tłuszczowe nasycone:

- laurynowy

- mirystynowy

- palmitynowy

- stearynowy

- arachidowy

Kwasy tłuszczowe nienasycone:

- erukowy

- ejkozerowy

- oleinowy

- palmitooleinowy

- mirystooleinowy

- linolowy

- linelonowy

Tłuszcze roślinne w temperaturze pokojowej mają konsystencje stałą są to kwasy nasycone.

Konsystencje oleistą mają oleje w których przeważają kwasy nienasycone.

Kwas linolowy – jeden z niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Spełnia w ludzkim organizmie rolę witaminy F, która decyduje o przemianie tłuszczów.

Tłuszcze charakteryzują pewne liczby stałe:

- liczba jodowa

- liczba kwasowa

Liczba jodowa – wskazuje ile gramów jodu przyłącza 100g badanego tłuszczu; informuje o zdolności tłuszczu do schnięcia, ze względu na tą liczbę oleje dzieli się na 3 grupy:

- nieschnąca liczba jodowa poniżej 85

- półschnąca liczba jodowa 85-130

- schnąca liczba jodowa ponad 130

Oleje schnące są cennym produktem do produkcji farb, lakierów, pokostów.

Z roślin uprawnych najwyższą liczbę jodową mają:

- len oleisty 150-210

- lnianka siewna 130-155

- mak lekarski 130-150

Liczba kwasowa – wskazuje ile miligramów KOH potrzeba do zobojętnienia wolnych keasów tłuszczowych występujących w 1g badanego tłuszczu.

Wysoką liczbę kwasową wykazują:

Tłuszcze wyekstrahowane z nasion niedojrzałych, źle przechowywanych, długo przechowywanych.

Liczba informuje o stopniu dojrzenia nasion, o warunkach przechowywania, przechowywaniu w warunkach nieprawidłowych.

Z roślin oleistych uprawianych w Polsce można zaliczyć rośliny należące do rodzin:

- Brassicaceae- kapustowate:

-rzepak- Brassica napus formy jare i ozime

-rzepik - Brassica campestris formy jare i ozime

-lnianka siewna - Camelina sativa formy jare i ozime

Gatunki jare z tej rodziny:

-gorczyca:

biała - Sinapis alba

sarepska - Brassica juncea

czarna - Brassica nigra

-rzodkiew oleista - Raphanus sativus warietas

z roślin oleistych na pozyskiwanie oleju uprawia się rzepak, formę ozimą. Stanowi on ponad 90% powierzchni w strukturze zasiewów. Daje najwyższe plony i równomierne.

RZEPAK (Brassica napus) i RZEPIK (Brassica campestris)

Rośliny te poza pozyskiwaniem oleju z ziarna uprawia się na zielonkę; z form ozimych najwcześniejsza zielonka jeszcze przed żytem.

Biologia rzepaku i rzepiku

Faza siewki - rośliny ozime w okres zimowania wchodzą w fazie 6-8 liści.

Różnią się morfologicznie:

- występowaniem owłosienia na liściach; występuje u rzepaku, brak u rzepiku

- nalot woskowaty; brak u rzepiku. Nalot ten powoduje u rzepaku odcień zieleni niebieskawej natomiast u rzepiku kolor świeżej zieleni.

- rośliny ozime różnią się zimotrwałością w warunkach polowych. Na działanie niskich temperatur większą odporność ma rzepak w warunkach laboratoryjnych, natomiast w warunkach polowych lepiej zimuje rzepik.

Zimotrwałość wiąże się z osadzeniem szyjki korzeniowej w glebie.

U rzepaku szyjka korzeniowa z pąkiem wzrostu wystaje nad glebę.

U rzepiku szyjka korzeniowa osadzona jest w glebie.

- po wykształceniu pędów nasiennych wiosną rzepak od rzepiku odróżniamy po osadzeniu liści łodygowych. U rzepaku siedząca postawa liścia obejmuje łodygę do połowy u rzepiku całkowicie.

- różnice w budowie kwiatostanu i kwiatu.

Kwiatostan rzepaku jest w formie luźnego grona. Grono rzepiku jest bardziej skupione

baldachogrono.

Kwiaty różnią się: barwą płatków korony; rzepik ma płatki bardziej złocistego koloru; u rzepaku kolor płatków jest żółty.

- obie rośliny są obcopylne, zapylane przez owady w dużym stopniu; mały odsetek samozapylenia.

Ze względu na dużą powierzchnię uprawy rzepaku jest rośliną miododajną (odmiany zawierające mało kwasu erukowego i związków gorczycznych są mniej wydajne w pozyskiwaniu miodu)

- różnią się budową owocu-łuszczyny.

Łuszczyna rzepaku-dłuższa o krótszym dziobku, na osadce owocostanowej jest bardziej wgięta.

Łuszczyna rzepiku-krótsza, bardziej wgięta o dłuższym dziobku.

- różna budowa nasienia.

Nasiona obu roślin mają kształt kulisty.

U rzepaku zabarwienie ciemnobrunatne do czarnego z odcieniem niebieskawym.

Masa 1000 ziarniaków 4-6g

U rzepiku nasiona jaśniejsze, wiśniowo-brunatne, o mniejszej masie 1000 ziarniaków.

Odmiany hodowlane

Do lat 70tych XX w uprawiano odmiany wysokoerukowe o dużej zawartości kwasu erukowego. Później uprawiano odmiany jednozerowe o niskiej zawartości kwasu erukowego. Obecnie uprawia się odmiany dwuzerowe o niskiej zawartości związków gorczycznych

W uprawie rzepaku znajdują się odmiany:

-populacyjne

-mieszańcowe

Z rzepaku ozimego zarejestrowano:

- 35 odmian populacyjnych

- 19 odmian mieszańcowych

Plon nasion przy niskim poziomie agrotechniki średnio w 2004-2006r -50,2 dt nasion o zawartości tłuszczu w suchej masie -45,1%, zawartość glukozynolanu podanego w mikromolach na gram -10,5, zawartość białka w śrucie – 35,4%w s.m.

Plon przy wysokim poziomie agrotechniki – 55dt

Cechy rolnicze odmian ozimych:

-zimotrwałość w 9 stopniowej skali: 6,9-7,3

-porażenie chorobami zgnilizny twardzikowej, czerni roślin krzyżowych

Z rzepaku jarego zarejestrowano:

- 15 odmian populacyjnych

- 1 odmiana mieszańcowa

Plony nasion za lata 2004-2006 -27,1dt.

Zawartość tłuszczu w nasionach -43,9%, zawartość glukozynolanu podanego w mikromolach

na gram -9,2, zawartość białka -43,1%.

Masa 1000 nasion 4,3g

LNIANKA SIEWNA (Camelina sativa)

Nazywana licznikiem, rydzem, rydzykiem; roślina gleb lekkich.

Zastosowanie:

Jako olej do silników, olej jadalny.

Cechą charakterystyczną jest owoc w formie łuszczynki-krótszy.

Nasiona lnianki znacznie drobniejsze niż rzepaku, o masie 100 nasion 0,8-1,6g.

Po zetknięciu z wodą silnie śluzowacieją.

Makuchy lniane używane na pasze.

Nasiona kształtu owalno wydłużonego, spłaszczone; koloru żółtego z odcieniem rudawym.

GORCZYCA

Najważniejsze znaczenie ma gorczyca biała. Uprawiana mniej dla pozyskiwania nasion; wykorzystuje się głównie do produkcji oleju technicznego, wytłoczyny do produkcji musztardy a całe nasiona jako przyprawa. Uprawiana także na zielonkę; sieje się ją w polonach ścierniskowych.

Cechą charakterystyczną jest budowa łuszczyny.

Łuszczyna gorczycy białej;

Kształt-walcowaty, guzowaty; silnie owłosiona; zakończona mieczowatym dziobem; zawira 4-8 nasion; nasiona żółto kremowe. Po przegryzieniu smak palący.

Masa 1000 nasion -8-12g

Gorczyca sarepska, czarna

Uprawiana na niewielkich powierzchniach, dla celów farmaceutycznych; z nasion produkuje się plastry rozgrzewające.

Z wytłoczyn gorczycy sarepskiej produkuje się musztardę, nasiona przyprawowe.

RZODKIEW OLEISTA (Raphanus sativus warietas)

Uprawiana na zielonkę; sieje się ją w poplonach

Cechą charakterystyczną jest inna budowa łuszczyny.

Łuszczyna nie tworzy dwóch klap i fałszywej przegrody tylko wewnątrz łuszczyny nasiona osadzone są luźno w tkance miękiszowej. Łuszczyna jest pękata, kształt walcowaty, zakończony wyciętym dziobkiem.

Nasiona osadzone są w gąbczastym miękiszu.

Masa 1000 nasion 12-20g

Nasiona jajowate, spłaszczone, lekko kanciaste, zabarwienie jasno brązowe.

SŁONECZNIK ZWYCZAJNY (Helianthus annuus)

Należy do rodziny astrowatych (Asteraceae).

Podział słonecznika siewnego na 3 grupy użytkowe:

- słonecznik jadalny – nazywany gryzuniem, charakteryzuje wysoka łodyga, gruba; wysokość do ; kwiatostan-koszyczek o średnicy 20-45cm. Owocem są duże niełupki czasem dwubarwne; nasienie wypełnia wnętrze niełupki do połowy, reszta jest pusta

- słonecznik oleisty – wysokość do 2,5m; koszyczki o mniejszej średnicy 15-; niełupki drobniejsze; okrywa owocowa czarna; udział okrywy owocowej w całej masie niełupki to 20-25%. Okres wegetacji krótszy; roślina uprawiana na pozyskanie oleju.

- słonecznik pastewny-forma pośrednia słonecznika jadalnego i oleistego; uprawiana na cele pastewne; wsiewany w poplonie ścierniskowym.

System korzeniowy silnie rozwinięty podobnie jak topinamburu.

Korzeń główny sięga do 2,5m.

Łodyga rozgałęziona w górnej części, szorstko owłosiona.

Liście owalno sercowate, zaostrzone.

Kwiatostanem jest koszyczek zwany główką. Mięsiste dno kwiatowe jest rozszerzeniem pędów, z dna wyrastają liczne błoniaste przysadki, w kącie każdej są małe kwiaty.

Osadki z kwiatami tworzą tarcze koszyczka. Na zewnętrznej stronie koszyczka są liście pokrywowe zachodzące dachówkowato na siebie.

Kwiaty są dwojakie, na zewnątrz są niepłodne-języczkowe, a wewnątrz cześć koszyczka wypełniają kwiaty rurkowe-płodne, z których po zapłodnieniu rozwijają się niełupki.

Słonecznik jest rośliną miododajną.

Chromosomy 2n-34.

Koszyczki w czasie dojrzewania przybierają różne ustawienia: wyprostowane –niedobry układ ponieważ zbiera się woda w koszyczku, ustawienie pochylone znacznie lepsze.

Niełupki kształtu jajowatego, wydłużone, po bokach spłaszczone, klinowate, spłaszczone ku dołowi.

Masa 1000 nasion – 30-100g

Okrywa owocowa niełupki gruba, zdrewniała, okrywa stanowi od 20-60%. Zabarwienie zróżnicowane.

Nasienie kształtu odwrotnie jajowatego, spłaszczone, okryte czarną łupiną, nasiona bezbielmowe, olej białko gromadzone w liściach.

Olej zawiera kwas linolowy, o większej zawartości białka niż rzepak. Śruta nie zwiera glukozynolanów szkodliwych.

W południowo wschodniej i południowo zachodniej Polsce obszary o szerokiej uprawie słonecznika na cele oleiste. Na większości powierzchni uprawiany na cele pastewne.

MAK LEKARSKI (Papaver somniferum)

Należy do rodziny makowatych (Papaveraceae). Wyróżnia się dużo odmian botanicznych, o różnym zabarwieniu kwiatów.

Za względu na sposób użytkowania dzielmy na 3 grupy:

- mak oleisty – o słabo rozwiniętym systemie rurek mlecznych.

Uprawia się w celu utrzymania nasion bogatych w tłuszcz.

- mak opiumowy o dobrze rozwiniętych rurkach mlecznych; w krajach azjatyckich uprawiany na cele narkotyczne.

- mak ozdobny

Wprowadza się odmiany bezopiumowe

System korzeniowy-korzeń palowy do 150cm.

Łodyga wyprostowana 130-160cm; rozgałęzione, okryte woskowym nalotem.

Liście dolne- podłużnie jajowate o brzegach ząbkowanych.

Nie tworzy kwiatostanów.

Kwiaty duże o płatkach korony koloru: białego, czerwonego, fioletowego. Barwa kwiatków stała cecha odmianowa. Kwiaty wydzielają dużo pyłku zbieranego prze owady.

Roślina samo i obcopylna.

Chromosomy 2n 22

Owocem maku jest torebka nazywana główką lub makówką o różnych rozmiarach i kształcie.

Makówki mogą być owalne, szeroko owalne, okrągłe, spłaszczone, stożkowate.

W górnej części makówki osadzona jest sucha tarczka.

W okresie dojrzewania torebki u niektórych odmian są zamknięte tuż pod tarczką względnie otwarte. Na tej podstawie wydziela się maki ślepaki i o otwierającej się tarczce, wysypujących się makówkach-patrochy.

Makówka wewnątrz podzielona jest na 7-15 przegród zawierających dużą liczbę drobnych nasion.

Z główki maku ekstrahuje się alkaloidy, wyrabia się leki. Wysuszony sok z tych roślin pod nazwą opium znany jako silny narkotyk. Zastosowanie uspokajające, przeciwbólowe, znieczulające.

Nasiona bardzo drobne, kształtu nerkowatego o barwach: białej żółtej, niebieskiej, szarej, brunatnej. Gospodarczo najbardziej pożądane nasiona o barwie białej.

Masa 1000 nasion 0,4-0,6g

DYNIA OLEISTA (Cucurbita pepo)

Należy do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae)

W uprawie najczęściej spotyka się 2 odmiany botaniczne dyni:

- o długich płożących się pędach do 4m długości i kilku owocach

- o pędach krótkich, skupionych krzaczasto od 1-2 owocach.

Dynia jest rośliną jednoroczną jarą, jednopienna, rozdzielnopłciowa, o płytkim systemie korzeniowym.

Łodyga bruzdkowe, rozgałęziające się zakończone wąsami czepnymi.

Liście sercowate, zaokrąglone, pokryte szczeciniastymi włoskami.

Ten sam osobnik tworzy oddzielne kwiaty męskie mniejsze i żeńskie większe; kwiaty wyrastają z kątów liści. Kwiaty żeńskie- pojedyncze; osadzone na długich lub krótkich szypułkach; na dnie kwiatowym są miodniki obficie wydzielające nektar.

Chromosomy 2n 40

Dynia oleista jest roślina obcopylną, owadopylną zapylaną prze pszczoły, trzmiele.

Dzieworództwo- podrażnienie znamion słupka.

Owocem są duże męskie jagody o różnych kształtach: kuliste, jajowate, maczugowate.

Zabarwienie -żółte, pomarańczowe, szare, pasiaste, zielono żółte.

Pod grubą łupiną zwarta warstwa korka-warstwa miąższu z zabarwieniem żółtym.

Środek owocu jest częściowo pusty.

Na gąbczastej tkance są nasiona. Nasiona są spłaszczone, jajowate lub wygłużone.

Masa 1000 nasion 150-250g

Znaczenie gospodarcze dyni:

Roślina pastewna, skarmiana przez zwierzęta, jadalna, w poplonach ozimych

W nasionach dyni 47% oleju

W niełupkach słonecznika 46% oleju

W nasionach maku 42% oleju

INNE ROŚLINY OLEISTE:

- Katran abisyński

- Rącznik pospolity

- Krokosz bawarski

- Len oleisty

- Drapacz lekarski

- olej wydobywany z orzeszków konopi

Rośliny oleiste jako odnawialne źródło energii.

Rzepak ozimy ok. 15% zbiorów krajowych.

Rzepak jako roślina uprawiana do celów pozyskiwania energii odnawialnej.

Zalety rzepaku:

- wysoki poziom plonowania do 5t

- duża koncentracja oleju ok. 45%

- prosta technologii pozyskiwania nasion

- uniwersalność oleju

- duża wartość płodozmianowa dla zbóż

- małe koszty

- pełna mechanizacja uprawy

Wady:

- duże wymagania glebowe, podobne do pszenicy

- mała zimotrwałość

- konieczność starannego przygotowania roli

- krótki termin optymalnego siewu

- ryzyko nierównych wschodów przez przesuszenie

- wysokie koszty nawożenia i ochrony przed agrofagami

- długi okres zwrotu włożonego kapitału

Forma jara rzepaku daje przeciętnie 1/3 niższe plony nasion.

Inne rośliny oleiste dają w stosunku do rzepaku ozimego o 1/3 plon niższy np. słonecznik oleisty; natomiast lnianka siewna, gorczyca biała dają o ½ plonu mniej niż rzepak ozimy.

ROŚLINY WŁÓKNISTE

Znaczenie gospodarcze i kierunki użytkowania

Rośliny te w swych organach wytwarzają większą ilość tkanki włóknistej.

Mogą być wykorzystane:

Całe rośliny: trawy morskie

Łodygi np. wiklina

Włókna z łodyg – len, konopie

Do celów włókienniczych-liście

Korzenie-maty, plecionki

Owoce-okrywy owocowe orzechów kokosowych

Nasiona pokryte włoskami u bawełny

W Polsce typowe rośliny włókiennicze:

- len włóknisty

- konopie siewne

Charakterystyka włókna elementarnego lnu i konopi

Włókno elementarne skupione w pączkach włókien 20-30 włókien elementarnych; są długości:

- lnu 3-120mm; średnicy12-40 mikronów, składają się w 65-90% z celulozy, 2-9% pektyn, które sklejają włókno elementarne i służy jako pożywienie dla bakterii tlenowych i beztlenowych, do 4% ligniny. Łodyga długości 50-100cm.

- włókna elementarne konopi o długości 5-55mm, średnica 10-30 mikronów, zawartość celulozy 78%, ligniny 4-5%. Łodygi są wyższe niż u lnu 100-.

Pozyskiwanie włókna

Metoda biologiczna-wykorzystuje się bakterie tlenowe przy roszeniu słomy na polu i beztlenowe w roszarniach słomy np. w basenach.

Bakterie odżywiają się pektyną i powodują rozczepienie się elementarnych włókien, w wyniku roszenia jesr drewno-płyty paździerzowe podłoże do szklarni.

Produktem ubocznym są nasiona wykorzystywane dla pozyskiwania oleju

Biologia lnu

Len zwykły lub siewny (Linum) należy do rodziny lnowatych (Linaceae).

Lny dzielimy na:

- grubonasienne o masie 1000 nasion 5,5-15g

- lny przejściowe o masie 1000 nasion 6-9g

- drobnonasienne o masie 1000 nasion 3,8-5,4g

Len na cele włókniste zbiera się w stadium dojrzałości zielono żółtej lub żółtej.

W dojrzałości zielono żółtej; liście do 2/3 długości są opadnięte; torebki nasienne zielono żółte; nasiona wykształcone osiągają dojrzałość fizjologiczną po wysuszeniu.

Dojrzałość żółta o liściach opadniętych, torebki żółte do brunatno żółtych; nasiona twarde.

Na cele nasienne zbiera się w dojrzałości pełnej.

Na cele włókniste zbiera się w dojrzałości zielonej, wydajność włókna mniejsza, włókno delikatniejsze.

Len się wyrywa.

Konopi się kosi.

Długość technologiczna słomy.

U lnu długość technologiczna słomy mierzy się od pierwszego rozgałęzienia do szyjki korzeniowej.

Rośliny konopi dorastają do 3m.

Długość technologiczna od ½ długości kwiatostanów do miejsca cięcia. (ściernisko to łapa)

Im dłuższa długość technologiczna tym lepsza wydajność.

Budowa anatomiczna łodygi

Włókienka elementarne są sklejone i tworzą pęczki. Pęczki włókien pierwotnych występują w górnej części przekroju łodygi natomiast włókna wtórne występują w środkowej części. Włókno wtórne występuje do 1/3 długości łodygi, jest mało wartościowe.

Biologia lnu i konopi

Konopie siewne (Cannabis sativa) należy do rodziny konopiowatych (Cannabaceae Endl.).

Konopie jest rośliną rozdzielnopłciową dwupienną, występuje kwiatostan męski i żeński na oddzielnych osobnikach. Występują już także odmiany jednopienne, umożliwiaja zbiór w jednym terminie. U form dwupiennych są osobniki męskie – płaskonie, które dojrzewają 6 tygodni wcześniej niż żeńskie – maciorki.

Owocem u lnu jest torebka, która dzieli się na 10 przegródek i występuje 10 nasion jednak zazwyczaj jest ich mniej ok. 6-8.

Owocem u konopi jest orzeszek suchy jednonasienny.

Nasiona lnu i konopi SA nasionami o dużej zawartości tłuszczu; u lnu 30-40%, u konopi 25-30% oleju.

Klasyfikacja słomy lnianej

Za najlepszą długość techniczną lnu określa się powyżej 60cm, o barwie łodyg zielono żółtej, jasno żółtej, ciemno żółtej.

Do obrotu towarowego dopuszcza się len o wilgotności 20%, nie może mieć więcej niż 20% zanieczyszczeń.

ROŚLINY SPECJALNE – SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA

Tytoń (Nicotiana)

Uprawiany dla uzyskania liści, z których są wyroby tytoniowe.

Tytoń należy do rodziny psiankowatych (Solanaceae).

W uprawie są dwa gatunki:

- tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum)

- tytoń machorka-bakun (Nicotiana rustica)

Jest rośliną ciepłolubną, w haszysz warunkach klimatycznych w szklarni, inspektach wyprowadza się z nasion, rosade w stanie 4-6 liści sadzi się w polu.

Podstawowym produktem są liście.

Wykonuje się dwa zabiegi na plantacjach mające wpływ na plonowanie liści:

- pasynkowanie – uszczykiwanie pędów bocznych z kątów liściowych

- ogławianie - obrywanie zawiązków kwiatostanów.

Liście zbiera się stopniowo zaczynając od liści dolnych do liści górnych.

Liście mają swoje nazwy:

Zaczynając od dołu

- spodaki

- nadspodaki

- liście środkowe

- liście podwierzchołkowe

- wierzchołkowe

Ważna jest jakość liści.

Ocena jakości liści tytoniu szlachetnego:

- kolor – odmiany papierosowe liście koloru jasno żółtego; liście cygarowe koloru brunatnego, oliwkowego

- treściwość liści

- elastyczność liścia

- higroskopijność liścia

- stopień żarzenia się, dobry jest jeżeli jarzenie trwa 30 sekund

- uszkodzenia mechaniczne, przez choroby

- jednolitość zabarwienia

- wielkość liści

- przygotowanie surowca do wykupu

W tytoniu wyróżniamy kilka grup odmian hodowlanych:

I grupa – odmiany tytoniu papierosowego jasnego - jasna barwa blaszek liściowych, niska zawartość nikotyny 0,5-1,5%

II grupa – odmiana tytoniu papierosowego ciemnego – ciemna barwa wysuszonych blaszek liściowych, większa zawartość nikotyny 1,5-3%

III grupa – odmiana tytoniu cygarowego – długie liście np. Hawana o długich liściach do 80cm

IV machorki – duża zawartość nikotyny 2,5-3%, raczej już nie uprawiana.

Jakość liści zależy od warunków klimatycznych, wymagają dużo słońca podczas dojrzewania.

Chmiel (Humulus)

Roślina wieloletnia, od 15-20 lat plantacja. W uprawie są osobniki żeńskie z których pozyskuje się owocostany zwane szyszkami. Wykorzystuje się je w produkcji piwa któremu nadają specyficzny smak, barwę i konserwują piwo. Szyszki chmielowe wykorzystywane SA także w przemyśle kosmetycznym i ziołolecznictwie.

Roślina dwupienna, uprawiane tylko osobniki żeńskie. Zapylanie osobników żeńskich prowadzi do powstania owoców-szyszek.

Celem uprawy jest pozyskanie szyszek.

Rozmnażanie chmielu

Rozmnaża się wegetatywnie jak wiklina. Ze względu na choroby wirusowe wyprowadza się rośliny z kultur merystematycznych. Sadzonka w kolejnych latach grubieje i tworzy się karpa i tworzy się system korzeniowy, pędy. Pędy nawet 4-. Cześć pędów rozwiniętych z karpy chmielowej nazywamy wilkami (pędy nieowocujące), wycina się pędy na wiosnę .

Łodyga jest wiotka zaopatrzona w ząbki, haczyki, łatwo się przytwierdza do śliskich powierzchni podpory.

Największe rejony chmielowe- Wielkopolska, Lubelszczyzna.

Szyszki obrywa się po dojrzeniu, łuski powinny być zwarte, zbiór odbywa się pod koniec czerwca, wrzesień.

Grudki lupuliny znajdują się u podstawy listek szyszek-tłusta masa.

Skład

U nasady listków szyszek występują gruczoły wydzielające aromatyczną , gorzką lepka substancję zwaną lupuliną, która w miarę dojrzewania tworzy żółty proszek zwany mączką chmielową.

Liski przysadkowe zawierają więcej lupuliny niż listki podsadkowe.

Maczka chmielowa zawiera:

Żywice, olejki eteryczne, kwasy chmielowe.

Żywice i kwasy chmielowe (lupulina zawiera 14-16%) są cennymi w browarnictwie substancjami goryczkowymi.

Olejki eteryczne nadają piwu aromat.

Poza lupuliną ważne są w szyszkach są garbniki występuje od 2-6%.

Wiklina

Roślina wieloletnia, od 15-20 lat plantacja. W uprawie polowej przeznaczone na wyroby wikliniarskie, wykorzystywana jako roślina do fitomelioracji zbiorników wodnych, rowów melioracyjnych, roślina chroniąca przed zanieczyszczeniami, ma charakter ozdobny, miododajny, przeznaczana do przemysłu farmaceutycznego i energetycznego.

ROŚLINY STRĄCZKOWE

Systematyka botaniczna

Rośliny te należą do rodziny bobowate Fabaceae dawniej motylkowate Papilionaceae.

Do tej rodziny należą plemiona:

• wykowate:

* groch siewny Pisum sativum,

* wyka siewna Vicia sativa

* wyka piaskowa Vicia vilosa

* lędźwian siewny Lathyrus dativus

* lędźwian afrykański Lathyrus tingitanus

* bobik Vicia faba ssp. minor

* bób Vicia faba ssp. maior

Cechy wspólne tego plemienia:

• korzeń typu palowego z wyraźnie wykształconymi korzeniami bocznymi

• łodyga wiotka za wyjątkiem bobiku i bobu

• liść złożony parzysto pierzasty, zakończony wąsami czepnymi

• kwiatostan – grono o nielicznych kwiatach wyrastających z kątów liści

• janowcowate

* łubin żółty Lupinus luteus

* łubin wąskolistny Lupinus angustifolius

* łubin biały Lupinus albus

Cechy wspólne tego plemienia:

• korzeń typu palowego ze słabo wykształconymi korzeniami bocznymi

• łodyga sztywna

• liście palczaste składające się z kilku do kilkunastu listków

• kwiatostan – grono wierzchołkowe

• fasolowate

* fasola zwyczajna Phaseolus vulgaris

* Fasola wielokwiatowa Phaseolus multiflorus

* soja omszona Glicyne hispida

Cechy wspólne tego plemienia:

- typ korzenia z silnie rozwiniętymi korzeniami bocznymi przerastającymi korzeń główny

- łodygi sztywne u soi, u grochu od sztywnych do wiotkich

- liście: pierwsza para liści pojedyncza, następne liście są trójlistkowe

- kwiatostan – grona wyrastają z kątów liści, składają się z nielicznych kwiatków.

Zastosowanie roślin strączkowych

Rośliny strączkowe uprawiamy przede wszystkim na nasiona suche, na nasiona zielone, na zielony strąk, na zielonkę, na zielony nawóz.

Zawartość składników pokarmowych

Rośliny wysokobiałkowe – w częściach generatywnych i wegetatywnych duża zawartość białka; niektóre zawierają dużo tłuszczu.

Białko surowe:

21-25% groch siewny, fasola

30-35% wyka siewna, wyka kosmata, bobik, łubin wąskolistny, łubin biały, soja

44-45% nasiona łubinu żółtego

Tłuszcz:

1-2% grochy, wyki, bobik, fasola

6-10% łubiny (najwięcej łubin biały)

20-22% soja

Zielonka zawartość w suchej masie

Białko:

17-21% groch, bobik, łubin, wyka siewna, kosmata

Zawartość tłuszczu ok. 3%

Związki bezazotowe wyciągowe 34-50%

Słoma

Białko – 5% u bobiku, 20% u wyki siewnej

Tłuszcz -1-2%

Włókno – 40-50%

Związki antyżywieniowe pogarszają wartość produktów, paszy i mogą działać także trująco; są to takie związki jak: taniny, inhibitory, trypsyny, alkaloidy, lektyny, hemoglutaniny.

Na cele jadalne wykorzystuje się nasiona grochu siewnego, bobu, fasoli zwyczajnej i wielokwiatowej soi.

Na cele pastewne : groch siewny, łubin biały.

Biologia roślin strączkowych

System korzeniowy. Symbioza roślin z bakteriami wiążącymi wolny azot z rodziny rizobium. Bakterie żyją w glebie w stanie wolnym, formy te mogą wnikać w system korzeniowy roślin, ich rozwój powoduje powstanie brodawek, korzystne dla obu partnerów – bakterie mają podłoże do swego rozwoju a roślina ma substrat z obumarłych bakterii, tworzy się azot korzystny dla rośliny. Bakterie brodawkowe zaczynają funkcjonować na roślinie od fazy drugiego, trzeciego liścia i intensywnie rozwijają się do początku kwitnienia, kończą aktywność po przekwitnięciu, część z nich obumiera a część przechodzi do gleby.

Sposoby kiełkowania:

-kiełkowanie epigeiczne- liście wydostają się na powierzchnie gleby (pierwszy aparat fotosyntetyzujący) u łubinów, fasoli, soi

-kiełkowanie hypogeiczne- liście nie wydostają się na powierzchnie gleby, plamie wykowe.

Ze sposobem kiełkowania wiąże się głębokość siewu; epigeiczne siać płycej, hypogeiczne siać głębiej.

Liście.

-Występowanie przylistków u nasady liścia

-duże liście u grochu, u pozostałych gatunków są mniejsze

-liście palczaste u łubinu, trójlistkowe u soi, nie parzystopierzaste u seradeli, esparcety

-liście różnią się kształtem, stopniem owłosienia, wielkością

Kwiat

Typowy dla całej rodziny: 5 płatków korony, 1 słupek, 10 pręcików. Płatki korony różnobarwne. Sposób zapylania: w przewadze rośliny samopylne, większa zdolność do samo zapylania u łubinu żółtego, wyki kosmatej.

Kwiatostan w formie grona o nielicznych kwiatach u grochu o większej liczbie kwiatów u wyki piaskowej, u łubinu żółtego.

Owoc

Owocem jest strąk; składa się z dwóch strączyn na których za pomocą nitek przytwierdzone są nasiona. Na oderwanych nasionach pozostaje blizna zwana znaczkiem. Strąki zróżnicowane są co do wielkości, najmniejsze wyki siewnej 4cm a największe łubinu białego 10-12cm; różnią się kształtem: wyprostowane, szablasto wygięte, silnie owłosione, gładkie o zróżnicowanych barwach od jasnej u grochy do czarnej np. u bobiku.

Strąki mogą łatwo pękać – wada u łubinu wąskolistnego, natomiast większość jest strąków trudno pękających

Nasiona

W bezpośrednim sąsiedztwie znaczka znajduje się okienko-mikropyle; na zewnątrz widoczny jest zarys korzonka zarodkowego, widoczna wybujałość; szew i osadka na zewnątrz.

Wyka piaskowa o masie tysiąca nasion 20-40g – najmniejsze

Łubin biały, bób o masie tysiąca nasion 100-2500g największe

Nasiona różnią się wielkością, barwą: białe nasiona fasoli, grochu do czarnych nasion wyki piaskowej.

Budowa okrywy nasiennej

Twardość nasion

Nasiona twarde – w roku wysiewu nie chcą kiełkować.

Twardość wiąże się z budową okrywy nasiennej, szczególnie warstwy palisadowej.

Okrywa nasienna składa się z (idąc od góry)

-naskórek

-warstwa komórek podporowych

-warstwa komórek miękiszowych

Grubość warstwy palisadowej świadczy o ilości nasion twardych

Groch siewny Pisum sativum

Cecha roślin	Groch biało kwitnący	Groch kolorowo kwitnący, peluszka groch polny
Przebarwienia nasady przylistków i listków	brak	Kwiaty czerwone z odcieniem niebieskawym, przebarwienia antocyjanowe
Barwa nasion	Kremowa, zielona, zależy od barwy liścieni	Zróżnicowane, oliwkowe, brunatne z nakrapianiem, zależy od barwy okrywy nasiennej
Kształt nasion	Kulisty, pomarszczony	Powgniatane z boków

Wyka Vicia L

Cecha roślin	Wyka siewna	Wyka piaskowa
liść	6-8 par, nieowłosione listki, kształt odwrotnie jajowaty	8-10 par listków, owalne, wydłużone, ostro zakończone, owłosione
kwiatostan	Siedzące kwiaty 2-4	Na długiej szypule wyrastające z kątów liści, osadzone jest kilkanaście kwiatów ciemnofioletowych, obcopylnych
strąk	2,5-8cm barwy żółto brunatnej, zawiera 7-12 nasion	2-4cm lekko spłaszczone 1-8 nasion łatwo osypujących się
nasiona	Okrągłe lekko spłaszczone, soczewkowate o średnicy 3-6mm, barwy kremowej do ciemno brązowej, MTN 60-130g	Nasiona okrągłe czasem kuliste, ciemno brązowe, MTN 25-40g

Wyki nie uprawiamy na wykorzystanie nasion ale na zielonkę ponieważ zawierają dużo związków anty żywieniowych.

Bobik Vicia faba ssp. minor

Łodyga

Sztywna, o wysokości do 2m, czterokanciasta.

Liście

Parzystopierzaste, składają się z jednej lub trzech par listków, na końcu liścia nie ma wyraźnych wąsów czepnych, składa się z pojedynczych szpic

Kwiaty

Zebrane w gronach 2-9 sztuk, silnie pachnące, barwa biała z ciemnymi plamami na skrzydełkach

Owoc

Strąk czarny, zawiera 2-3 nasion

Nasiona

Owalne kuliste lub cylindryczne, barwy piaskowej lub jasno brunatnej. MTZ- 280-600g

Bobik podobny w budowie do bobu. Bób wykształca większe strąki i większe nasiona MTZ-do 2500g, strąki inaczej osadzone na łodydze, strąki w dojrzewaniu się odginają ku dołowi, w fazie wegetatywnej różnice mniejsze.

Ćwiczenia 14.01.2008

Łubin

* łubin żółty Lupinus luteus

* łubin wąskolistny Lupinus angustifolius

* łubin biały Lupinus albus

	żółty	wąskolistny	Biały
liścienie	Silnie karbowane	Z przebarwieniem antocyjanowym	Największe ciemnozielone
liście	3-13 listków, liście odwrotnie jajowate, ostro zakończone	7-9 listków równowąskich	5-10 listków odwrotnie jajowatych, owłosionych
kwiaty	Barwy żółtej, duży procent obcopylności	Kwiaty różnobarwne: białe, różowe, niebieskie, fioletowe, samopylne	Kwiaty białe z odcieniem niebieskim
strąk	Lekko zagięty, jasno brązowy, silnie owłosiony, 5-6cm, zawiera 4-5 nasion, u niektórych odmian w czasie dojrzewania pękają	Strąk jasno brunatny, słabo owłosiony, 4-6 nasion, podatny na pękanie	Strąk prosty, nie pękający, barwy żółto brunatnej, 9- długości, 3-9 nasion
nasiona	Marmurkowe, czarne i białe z jasnym półksiężycem, MTZ-120-180g	Nasiona barwy białej, jasno szarej z wyraźnym marmurkowaniem, MTZ-30-230g	Białe nasiona z odcieniem kremowym, płaskie z wgłębieniem w środku, w zarysie kanciaste, MTZ-220-500g

W zależności od zawartości w nasionach alkaloidów, odmiany łubinów dzielą się na tzw gorzkie i słodkie.

Łubin żółty zawiera- l-sparteinę, lupininę

Łubin wąskolistny zawiera- tupaninę, d-lupaninę i hydroksylupaninę

Łubin biały zawiera- tupaninę, d-lupaninę i hydroksylupaninę oraz nieczynny optycznie związek d,l-lupaninę.

Soja omszona Glicyne hispida

Liścienie

Roślina wysuwa na powierzchnię ziemi. Pierwsza para liści pojedynczych, następne trójlistkowe. Cała roślina o włoskach delikatnych ale jest silnie owłosiona.

Łodyga

Łodyga dorasta do 50cm długości, kształt listków owalny do klinowatego.

Kwiaty

Białe lub fioletowe, samopylne, zebrane w grona 3-9 sztuk, wyrastają z kątów liści.

Nasiona

Owalne lub kuliste zabarwione na kolor żółty, brunatny, czarny, zielony z plamką. Masa tysiąca ziaren 110-150g

ROŚLINY MOTYLKOWE DROBNONASIENNE

Plemiona:

+koniczynowe

- lucerna Medicago L.

- koniczyna Triforium L

- nostrzyk Melilotus L.

+siekiernicowe

- esparceta Onobrychis L.

- seradela Ornithopus L.

+komonicowe

- komonica Lotus L.

Cechy wspólne

Plemię koniczynowe- liście trójlistkowe

Plemię siekiernicowe- liście złożone, nieparzysto pierzaste, złożone z kilkunastu listków

Charakterystyka botaniczna

Cechą charakterystyczną jest wytwarzanie szyjki korzeniowej. Pierwszy liść pojedynczy z wyjątkiem seradeli, kolejne liście na roślinie typowe dla rodzaju czy gatunku. W latach następnych rośliny rozmnażają się z szyjki korzeniowej , jest to zgrubiała część łodygi, znajdująca się między systemem korzeniowym a nadziemną częścią rośliny. Szyjka korzeniowa zaopatrzona w pąki z których co roku wiosną i po każdym pokosie wyrastają nowe pędy. Szyjka jest magazynem składników odżywczych. W miarę starzenia się rośliny system korzeniowy kurczy się i wciąga szyjkę korzeniową głębiej.

Charakter wieloletni rośliny motylkowe zachowują dzięki szyjce korzeniowej. System korzeniowy u roślin wieloletnich sięga o kilkunastu Mertów

Łodyga

Może być sztywne i u niektórych gatunków płożące się np. seradela, koniczyna biała, dzięki temu rośliny te w węzłach mogą się ukorzeniać np. koniczyna biała dobra z tego względu na pastwiska, dobrze znosie udeptywanie.

Lucerna

- siewna Medicago sativa L

- mieszańcowa Medicago media L. Są to gatunki uprawne

- chmielowa (nerkowata) Medicago lupulina

- sierpowata Medicago palcata L - to gatunek rosnący w warunkach naturalnych.

W wyniku krzyżowania się lucerny sierpowatej z siewną otrzymujemy lucernę mieszańcową.

Lucerna mieszańcowa- cechy gatunków wyjściowych, najbardziej uwidocznione w barwie kwiatków i kształcie strąków

Liście

Lucerny siewnej- trójlistkowe, o listkach podłużnie owalnych i ząbkowanym szczycie. Lucerna mieszańcowa i chmielowa- liście trójlistkowy, o liściach odwrotnie jajowatych

Liście lucerny różnią się od listków nostrzyka, które są na całym obwodzie ząbkowane, odwrotnie jajowate i większe.

Kwiatostan

U lucerny w formie gron

U siewnej-o kwiatach fioletowych do purpurowych

U mieszańcowej- duża zmienność barw, od żółtej, żółto cytrynowej, ciemno fioletowej do czarnej

U sierpowatej- kwiaty żółte

U chmielowej- kwiaty żółte.

Strąk

U siewnej- strąk spiralnie skręcony, 3-4 zwoje, o średnicy 3-9mm

U mieszańcowej- strąk wielonasienny

U chmielowej- strąk kształtu nerkowatego, czarny.

Koniczyny

- koniczyna czerwona Triforium pratense L.

- koniczyna biała Triforium repens L.

- koniczyna białoróżowa Triforium hybridum L.

- koniczyna inkarnatka Triforium incarnatum L.

- koniczyna perska Triforium resupinatum L.

Gatunki te różnią się:

- budową liścia- kształtem, owłosieniem, ząbkowaniem i wystąpieniem plamki na lisktu;

- budową kwiatostanu- kształtem, barwą kwiatów, wielkością, kształtem i barwą nasion.

Liście

- k. czerwona- liście jajowate, osadzone na długich szypułkach, z charakterystyczną jasną plamką na wierzchniej stronie listka.

- k. biała- liście odwrotnie jajowate, o brzegach ząbkowanych, na górnej powierzchni listków jasna palamka w kształcę podkowy.

- k. białoróżowa- liście odwrotnie jajowate, na obwodzie drobno ząbkowane.

- k. inkarnatka- liście odwrotnie jajowate, silnie owłosione.

- k. perska- liście drobne o ząbkowanych brzegach

Kwiatostan

U wszystkich w formie główki.

- k. czerwona- na krótkiej szypule czerwone kwiaty

- k. biała- na długiej szypule białe kwiatki

- k. białoróżowa- kwiaty osadzone na długiej szypule, początkowo kwiaty białe później różowe.

- k. inkarnatka- główka kłosokształtna, kwiaty barwy szkarłatnej lub krwisto czerwonej.

- k. perska- mała główka nieco spłaszczona, drobne kwiaty różowe, różowo fioletowe, purpurowo fioletowe.

Największe znaczenie gospodarcze ma koniczyna czerwona i biała

Nostrzyk Melilotus L

Łodygi

Roślina osiąga do 1m. Łodygi szybko drewniejące .

Kwiatostan

W formie luźnego grona o białych kwiatach.

Owoc

Jednonasienny, niepękający strąk o powierzchni nieregularnie żeberkowatej.

Liście

Trójlistkowe, w obwodzie ząbkowane.

Rośliny zawierają duże ilości kumaryny-trującej dla zwierząt.

Esparceta siewna Onobrychis sativa

Łodygi

Roślina dorastająca do 1m. Łodygi sztywne, liście złożone 9-12 par listków, z nieparzystym listkiem wierzchołkowym, liście kształtu owalnego.

Kwiatostan

Kłosokształtne grono, zapylana przez pszczoły, roślina miododajna, kwiaty różowe.

Owoc

Jednonasienny strąk . strąk kształtu półkulistego o siateczkowatej powierzchni i ostrym ząbkowaniu.

Seradela siewna Ornithopus sativa

Łodyga

Wiotka, cała roślina delikatnie owłosiona, wysokość 30-40cm

Liście nieparzystopierzaste, składa się z 5-15 par listków w kształcie wydłużonym, eliptycznym.

Kwiatostan

Grono składające się z 2-5 kwiatków barwy różowej, wyrastające z kątów liści.

Owoc

Strąk poprzecznie segmentowany, w każdym segmencie po 1 nasieniu, stanowią materił siewny.

Seradela jest rośliną dobrze tolerującą zakwaszenie gleby. Doskonała pasza w formie zielonki, suszu.

Komonica zwyczajna Lotus corniculatus

Łodyga

Roślina dorasta do wysokości 20-60cm. Łodygi są cienkie.

Liście

Nieparzystopierzaste, 3-5 dzielne, o listkach odwrotnie jajowatych. Największa jest dolna para listków.

Kwiatostan

W formie luźnej główki, składający się z kwiatów samopylnych, kwiaty są żółtopomarańczowe.

Owoc

Wielonasienny strąk, z lekko zagiętym wierzchołkiem, pękają w czasie dojrzewania

Nasiona

Drobne, kuliste

Rośliny motylkowe wieloletnie

- w pierwszym roku wegetacji nie zakwitają

- pierwszy liść jest nietypowy za wyjątkiem seradeli.