9. Czynniki wpływające na produkcyjność i zdrowie krów mlecznych

 A)Czynniki genetyczne – mają decydujący wpływ na skład mleka, czyli zdolność wydzielania mleka o niskiej lub wysokiej zawartości tłuszczu i białka oraz na ilość mleka wydzielaną podczas codziennych udojów. Bardzo duży wpływ wywiera tu rasa. Na przykład mleko krów rasy dżersej zawiera przeciętnie 5% tłuszczu, a nizinna czarno – biała tylko 3,5%.

B)Żywienie - Stosunkowo szybkie zmiany w składzie i wydajności mleka wywołuje żywienie, które ma niewątpliwy wpływ na zawartość tłuszczu, białka i witaminy A w mleku. Poprzez żywienie hodowca może również wpływać pośrednio na smak, zapach mleka, zawartość drobnoustrojów oraz jego przydatność dla przetwórstwa.

Najwyższą wydajność mleka o największej zawartości tłuszczu i białka uzyskuje się przy dokładnym zbilansowaniu dawki pokarmowej w stosunku do produkcji i zapotrzebowania krowy. Krowy mogą wyprodukować tylko tyle mleka, ile otrzymają składników w paszy, które będą mogły wykorzystać na ten cel po zaspokojeniu swych potrzeb bytowych. Jeśli więc  dawka pokarmowa będą zbyt skąpe mleczność krów będzie się obniżać. Nie znaczy to jednak, ze wydajność krów można bez ograniczeń podnosić, skarmiając nadmiernie ilością paszy. Każda krowa ma ściśle określone możliwości produkcyjne. Po osiągnięciu przez nią szczytowej wydajności dalsze dodatki pasz nie wywołują już wzrostu. Na spadek wydajności mlecznej wpływa zarówno niedobór energii, jak i białka w dawce pokarmowej. Wpływ żywienia na zawartość tłuszczu w mleku jest bardzo wyraźny. Zmiany zawartości tego składnika mogą przekraczać nawet 3 jednostki procentowe.

Oprócz zapotrzebowania bytowego i produkcyjnego określa się dodatki pa­szowe w zależności od wieku, stanu fizjologicznego i kondycji zwierzęcia. Dla młodych krów (rosnących) do zapotrzebowania pokarmowego w czasie pierw­szej laktacji dodaje się 20%, w drugiej laktacji - 10% zapotrzebowania byto­wego.

Po wycieleniu, w pierwszym i drugim miesiącu laktacji, stosuje się dodatek na rozdojenie tak długo, jak długo wzrasta dzienna produkcja mleka. Dodatek ten w pierwszym miesiącu laktacji powinien pokryć zapotrzebowanie pokar­mowe na produkcję 3 kg mleka, a w drugim miesiącu - 2 kg mleka. Krowy zasuszone wymagają oprócz pokrycia zapotrze­bowania bytowego również dostarczenia składników pokarmowych na wzrost i rozwój płodu.

Pojenie krów wodą. Zapotrzebowanie na wodę zależy od masy ciała krów i ich wydajności mlecznej i rodzaju skarmianych pasz oraz od temperatury i wilgotności powietrza. Przyjmuje się, że na 1 kg suchej masy paszy bydło potrzebuje 4-6 kg wody.

Suplementacja. Ważne są odpowiednie ilości i proporcje makro i mikroelementów (np.: stosunek Ca do P na poziomie 1,5:1), aminokwasów limitujących i innych składników.

Do najważniejszych czynników żywieniowych wpływających na produkcję mleka u krów zalicza się:

- ilość energii i białka w dawce,

- proporcje między ilością pasz objętościowych a ilością pasz treściwych,

- koncentrację składników w suchej masie,

- strawność składników pokarmowych,

- udział włókna w dawce,

- rodzaj i jakość skarmianych pasz, częstotliwość skarmiania pasz treściwych a także stosowane dodatki paszowe. 

Przykłady wpływu pasz na mleczność krów

- pasze o wysokiej zawartości włókna (słoma, siano, sianokiszonka) → wzrost zawartości tłuszczu

- pasze soczyste wysokobiałkowe (zielonki, buraki, kiszonki z traw lub z liści buraków) → mlekopędne

- pasze wysokobiałkowe treściwe → wzrost zawartości białka

- kiszonki → obecność bakterii fermentacji masłowej w mleku

- niedobór białka lub energii w dawce → spadek wydajności

- nadmiar białka w dawce → spadek wydajności, pogorszenie wykorzystania energii, zasadowica żwacza, może mieć miejsce latem przy żywieniu wyłącznie zielonką,

- pasze pokryte pleśnią → obecność aflatoksyn w mleku

Ba) Choroby metaboliczne.

Ketoza. Przy niedoborze energii w paszy i przy znacznym otłuszczeniu krowy zachodzące w organizmie przemiany prowadzą do choroby metabolicznej zwanej ketozą. Schorzenie to występuje zwłaszcza u krów wysoko produkcyjnych, będących w dobrej kondycji, przeważnie 10 – 60 dni po wycieleniu, u krów starszych po czwartej i dalszych laktacjach. Główną przyczyną tej choroby jest nieprawidłowe żywienie krów tj. podawanie niepełnowartościowej paszy ubogiej w węglowodany lub niedostatecznej jej ilości. Na pokrycie niedoboru energii /węglowodanów/ w organizmie krowa zaczyna zużywać nagromadzony tłuszcz. Dochodzi wówczas do tzw. niepełnego spalania kwasów tłuszczowych i zwiększania się ilości związków ketonowych.

Kwasica żwacza jest procesem chorobowym polegającym na znacznym obniżeniu pH żwacza powodującym destabilizację jego pracy. Odczyn pH płynu żwacza jest jednym z podstawowych wskaźników przebiegu procesów fermentacyjnych w żwaczu. Wartości optymalne pH żwacza gwarantujące maksymalną syntezę białka mikrobiologicznego oraz dużą aktywność celulolityczną (rozkład celulozy). Szczególnie niebezpieczne jest zakwaszenie żwacza tj. obniżenie pH poniżej 6,0, gdyż wstrzymana jest wtedy aktywność bakterii celulolitycznych oraz zmniejszona strawność pasz objętościowych.

Zasadowica żwacza (niestrawność zasadowa) jest to proces chorobowy polegający na zmianie odczynu treści żwacza w kierunku zasadowym wskutek nadmiernej produkcji amoniaku. Do powstania choroby dochodzi głównie wtedy, gdy pasze przeznaczone dla bydła zawierają duże ilości białka (pasze treściwe, młoda trawa, lucerna, koniczyna) przy niedostatecznej ilości włókna strawnego (siano, słoma) i łatwo strawnych węglowowodanów. 

Tężyczka pastwiskowa (hipomagnezja) charakteryzuje się obniżonym poziomem magnezu we krwi, a związana jest zazwyczaj z żywieniem zwierząt na pastwisku. Następuje wtedy spadek mleczności krów, pojawia się nerwowość i drżenie mięśni. W ostrych przypadkach, krowy toczą pianę z pyska, zataczają się, padają, po czym następuje śmierć. Zasadniczą przyczyną jest niedobór magnezu w paszy wiążący się z małą ilością pobieranej suchej masy i niewystarczającą zawartością w niej magnezu, dodatkowo jeszcze o niskim stopniu przyswajalności.

Porażenie porodowe zwane także gorączką mleczną występuje u krów pomiędzy 3 a 6 wycieleniem u krów w wieku 5 – 10 lat. Porażenie może wystąpić tuż przed, w trakcie lub natychmiast po porodzie (10 – 24 godzin). Jest to choroba fizjologiczna, pojawiająca się na skutek zaburzeń gospodarki mineralnej, wapniowo – fosforowej w okresie ciąży. Wytwarzana po porodzie siara zawiera duże ilości wapnia i innych składników mineralnych, które zaspakajają zapotrzebowanie cielęcia na ww. składniki. Następuje wtedy zakłócenie równowagi między nagłym zapotrzebowaniem na wapń związanym z rozpoczęciem laktacji a możliwością dostarczenia jego w dawce i niewystarczającą mobilizacją dostarczenia wapnia z zapasów w kościach.

Zespół stłuszczonej wątroby. Schorzenie to rozwija się pod koniec laktacji przy żywieniu krów paszami wysokoenergetycznymi. Nadmiar tych pasz (szczególnie treściwych) w stosunku do pasz objętościowych, przy dużej zawartości skrobi w dawce, prowadzi do obniżenia zawartości tłuszczu w mleku i przestawienia kierunku przemiany energii z syntezy tłuszczu w mleku na odkładanie tłuszczu w tkankach: wątrobie, mięśniach, nerkach. Najczęściej występuje to u krów w okresie zasuszania przy zbyt obfitym żywieniu.

Przemieszczenie trawieńca. Po ciężkich i skomplikowanych porodach lub przy nadmiernym rozdrobnieniu pasz objętościowych (przy stosowaniu wozów paszowych) do 4 tygodni po porodzie może wystąpić przemieszczenie trawieńca. W miarę wzrostu wydajności mlecznej, zwiększa się dawki pasz treściwych a zmniejsza ilość pasz objętościowych szczególnie siana i słomy i to jest główną z przyczyn przemieszczania się trawieńca.

 C) Higiena utrzymania – jakość i funkcjonalność pomieszczeń oraz higieniczne warunki utrzymania wywiera duży wpływ na zdrowie i uzyskane wyniki produkcji. Stanowisko powinno być suche i ciepłe (izolowane od podłoża), obory jasne i dobrze wietrzone, pasze zadawane do czystych żłobów.

Mikroklimat budynku współtworzy warunki bytowe zwierząt wpływające bezpośrednio na ich zdrowie i samopoczucie, a tym samym na produkcyjność. Amoniak, siarkowodór oraz dwutlenek węgla wpływają negatywnie na układ oddechowy, predysponując do chorób, a co za tym idzie do spadku mleczności. Ważna jest też utrzymanie niskiej wilgotności względnej powietrza oraz optymalnych temperatur (10 – 15ºC). Utrzymanie krów – obozy uwiązowe lub wolnostanowiskowe.

D) Sezon wycielenia – najwyższa mleczność wykazują krowy wycielone w miesiącach jesienno – zimowych. Dzieje się tak dlatego, że u tych krów okres żywienia letniego przypada na drugą połowę laktacji. Żywienie to z reguły zwiększa wydajność mleczną, a wiec spadki udoju są mniejsze. Natomiast u krów, które wycieliły się na wiosnę, druga połowa laktacji przypada na okres żywienia zimowego, kiedy brakuje tego czynnika pobudzającego wytworzenie mleka, jakim są zielonki. 

E) Wiek krowy – pełną zdolność do produkcji mleka krowa osiąga w 3 laktacji. Wydajność w pierwszej laktacji jest średnio o 20% niższa niż w trzeciej, a w drugiej – około 10% niższa. U młodych krów, wydajność mleczna, z roku na rok zwiększa się dosyć znacznie. W wieku 8 lat krowa osiąga maksimum produkcji mleka, a następnie mleczność zmniejsza się. 

F) Okres laktacji – wpływa na zawartość tłuszczu i białka w mleku. W pierwszych 2 miesiącach laktacji, kiedy wydajność mleczna podnosi się, zawartość w nim tłuszczu i białka spada, natomiast w ostatnich miesiącach laktacji wraz z spadkiem wydajności mlecznej podnosi się znacznie procent tłuszczu i białka. Szczyt wydajności występuje między czwartym a dziesiątym tygodniem po ocieleniu. Krowy  pierwiastki osiągają szczyt na poziomie 70 do 75 procent dojrzałych krów, a krowy w drugiej laktacji na poziomie 90 procent krów dojrzałych. 

G) Okres zasuszenia – zasuszenie jest to okres od zakończenia laktacji do wycielenia, który powinien trwać od 6 do 8 tygodni. Jest on niezbędny dla regeneracji gruczołu mlekowego i przygotowania do następnej laktacji, ponadto w tym właśnie okresie występuje intensywny wzrost płodu. Zasuszenie krowy wywiera do­datni wpływ na wydajność w następnej laktacji. Krowy zasuszone zbyt późno dają znacznie mniej mleka w następnej laktacji. U krów wysoko wydajnych zasuszanie można przeprowadzać nawet przy wydajności 15-20 litrów mleka dziennie. Skrócenie okresu zasuszenia spowo­duje wydłużenie laktacji ale konsekwencje takie­go postępowania (zmniejszenie wydajności mlecznej) trzeba będzie ponieść w następnej laktacji. Z kolei wydłużenie okresu zasuszenia spowoduje skróce­nie laktacji. Od tego, czy dobrze zasuszymy krowę wysokomleczną i prawidłowo ją żywimy zależy w dużej mierze jej cała wydajność laktacyjna, zdrowie i płodność. 

H)Stan zdrowia krowy – tylko zupełnie zdrowe krowa może wytwarzać dużo mleka i przez długi okres. Wszelkie zaburzenia chorobowe powodują obniżenie mleczności, a ciężkie – nawet zupełny jej zanik. Ważne jest aby zapobiegać chorobom, a nie je leczyć. Choroby wirusowe: PI-3, BHV -1, BRSV, BVD-MDV. Choroby bakteryjne: Pasteurella multocida, Mannheimia haemolytica, Mycoplasma bovis. Choroby pasożytnicze m.in.: Ostertsgia sp., Cooperia sp., Haemoncus sp. czy Dictiocaulus sp.

10. Związek między otyłością krów a nasileniem ostrości reakcji zapalnej

Wzrost lipolizy w adipocytach i nadmierne uwalnianie WKT z tłuszczu zapasowego do krwi i wątroby powoduje spadek utleniania WKT w wątrobie w cyklu Krebsa. Następstewm tego jest większona reestryfikacja WKT do triglicerydów w wątrobie i ich akumulacja, która upośledza transport nadmiaru triglicerydów z wątroby do krwi. Nadmierne gromadzenie triglicerydów w hepatocytach powodujące zwyrodnienie tłuszczowe i stłuszczenie, co prowadzi także do upośledzenia funkcji detoksykacyjnych wątroby., czyli do uszkodzenia wątroby. Na drodze owego uszkodzenia dochodzi do lokalnego stanu zapalnego, i zmian zachodzących wśród BOF. Zmiany wskaźników krwi są wprost proporcjonalne do uszkodzeń wątroby, o czym świadczą parametry osocza krwi: AST - wzrasta, GGT - wzrasta, Albuminy - spadają, Glukoza – spada.

11. Przykłady chorób występujących częściej przy współistnieniu ZTK

A) choroby ukł. rozrodczego: acyklia/przedłużony anestrus, cystowate zwyrodnienie jajników, przedłużony okres ciąży, ciężkie porody, porażenie poporodowe, tężyczka hipomagnezemiczna, zatrzymanie bł.płodowych, atonia macicy, stany zap. macicy

B) choroby ukł. pokarmowego: kwasica żwacza, ketoza, niestrawność prosta, biegunki infekcyjne, przemieszczenie trawieńca w lewo

C) choroby ukł. naczyniowo-krwionośnego: krwiaki, długotrwałe krwawienia (zaburzenia krzepnięcia)

D) choroby ukł. ruchu: ochwat (zwykle subkliniczny), wrzód podeszwy, zaleganie

E) choproby ukł. oddechowego: czasami zap. oskrzeli i płuc (obniżenie ogólnej odporności)

F) choroby cieląt: śmierć okołoporodowa, ZSC, niedobór transferu odp. biernej, krwawienia z pępowiny, omphalophlebitis

G) inne: podkliniczne inwazje pasożytów, spadek wydajności mlecznej, wzrost liczby komórek somatycznych,

12. Diagnostyka laboratoryjna w ZTK

Krew

Wzrost

-Wolnych aminokwasów

-Mocznika

-Lipidów

-Wolnych kwasów

tłuszczowych

- Ciał ketonowych

-kwasy żółciowe

-CK

-AST

Spadek

-Szczawiooctanu

-Glukozy

 

Mleko

Wzrost

-Tłuszczu i nienasyconych

kw. tłuszczowych

-Ciał ketonowych

-Mocznika

Spadek

-Białka

-Ilości mleka

Wartości wybranych parametrów w mleku sugerujące negatywny bilans energetyczny 

-Stosunek tłuszczu do białka >1,5 (dopuszczalne u<10% krów we wczesnej laktacji)

- Stężenie białka <3,05 (dopuszczalne u <15% krów we wczesnej laktacji)

-Stężenie laktozy <4,5% (dopuszczalne u <15% krów we wczesnej laktacji)

13. Wykorzystanie danych z oceny użytkowości mlecznej krów w ocenie zdrowia stada.

Cechy opisujące ilość i skład produkowanego mleka:

- Dobowa i laktacyjna wydajność mleka i jego składników

- Zawartość w mleku białka, tłuszczu, laktozy i suchej masy

- Zawartość mocznika, związków ketonowych w mleku

- Liczba komórek somatycznych w mleku

Związki ketonowe w mleku - Koncentracja związków ketonowych (acetonu, kwasu betahydroksymasłowego) w mleku jest bezpośrednio związana z ich poziomem w surowicy krwi (w mleku jest 2 razy mniej niż w surowicy krwi i 8 razy mniej niż w moczu). Za wysoki poziom związków ketonowych w mleku może wskazywać na subkliniczną lub kliniczną ketozę.

Mniejsza zawartość białka o 0,4% od średniej w poprzedniej laktacji w mleku pochodzącym z kontrolnych udojów w pierwszych 100 dniach laktacji może wskazywać na niewystarczającą koncentrację energii w dawce pokarmowej lub na niedobór ilościowy i jakościowy białka w dawce pokarmowej. Zjawisko zmniejszenia ilości białka w mleku krów otrzymujących zbyt mało energii w paszy, tłumaczy się pogorszeniem syntezy białka mikrobiologicznego w żwaczu oraz zmniejszonym wchłanianiem azotu aminowego z przewodu pokarmowego i zwiększeniem glukoneogenezy z aminokwasów. Niedobór energii w żywieniu krowy może więc istotnie zmniejszyć zawartość białka w mleku poprzez ograniczenie ilości dostępnych aminokwasów do jego syntezy.

Przyczyny obniżonej zawartości białka w mleku:

- nadmierna, duża zawartość węglowodanów strukturalnych (włókno, ADF, NDF),

- niewystarczająca dawka paszy treściwej,

- niedobór skrobi trudno rozkładalnej w żwaczu dobrze trawionej w jelicie,

- nadmiar tłuszczu niechronionego,

- mała koncentracja białka w dawce pokarmowej,

- białko o nadmiernym rozkładzie w żwaczu,

- niezrównoważona podaż energii i białka do syntezy białka mikrobiologicznego w żwaczu.

Niebezpieczna duża zawartość tłuszczu w mleku. Większa zawartość tłuszczu o 0,6% w pierwszym okresie laktacji 0-100 dni od średniej w poprzedniej laktacji (lub średniej z obory) może świadczyć również o ketozie. Zwiększona zawartość tłuszczu w mleku wynika z podwyższonej zawartości betahydroksymaślanów w surowicy jednego z podstawowych prekursorów syntezy tłuszczu mleka. Ketozie metabolicznej towarzyszy zwykle zmniejszenie pobrania suchej masy, zaburzenie w funkcjonowaniu wątroby (otłuszczenie), dramatyczne pogorszenie wskaźników rozrodu. W mleku i surowicy krwi obserwuje się podwyższoną zawartość związków ketonowych.

Przyczyny nadmiernej zawartości tłuszczu w mleku:

- niska koncentracja energii w dawce pokarmowej po wycieleniu, nadmiar włókna, ADF i NDF,

- zbyt mała dawka paszy treściwej,

- zbyt późne wprowadzenie do dawki po wycieleniu znaczących ilości paszy treściwej,

- małe pobranie suchej po wycieleniu,

- zbyt dobra kondycja krów w okresie zasuszenia BCS > 3,75,

- nieprawidłowe przygotowanie żwacza w końcowym okresie zasuszenia do trawienia węglowodanów niestrukturalnych po wycieleniu,

- nadmiar tłuszczu niechronionego,

- ubogie żywienie mineralno-witaminowe (niedobór Co, witamin z grupy B),

- słaba jakość kiszonek, duża zawartość kwasu masłowego >0,5% w suchej masie i azotu amonowego > 10% całkowitej zawartości N,

- skarmianie kiszonek które uległy rozkładowi tlenowemu.

Mała zawartość tłuszczu w mleku Zmniejszenie zawartości tłuszczu w mleku poniżej o 0,6% w pierwszych 100 dniach laktacji w porównaniu do średniej w poprzedniej laktacji (lub średniej dla całej obory) po wyeliminowaniu czynników pozażywieniowych może być wskaźnikiem kwasicy metabolicznej. Optymalne pH żwacza w pierwszej fazie laktacji powinno wynosić 6,3-6,8. Zakwaszenie żwacza (wskaźnik pH< 6,2) zmniejsza aktywność bakterii celulolitycznych, rozkład włókna i produkcję kwasu octowego w żwaczu podstawowego prekursora syntezy tłuszczu w mleku. Bardzo często tej chorobie metabolicznej towarzyszy opóźnienie inwolucji macicy, pogorszenie zdrowotności racic, zmniejszenie pobrania suchej masy, atonia żwacza, pogorszenie wskaźników rozrodu. W mleku od zdrowej prawidłowo żywionej krowy różnica pomiędzy zawartością tłuszczu i białka powinna wynosić 0,4%. Większa zawartość białka niż tłuszczu w mleku wskazuje na nieprawidłowy przebieg fermentacji w żwaczu

14. Metabolizm wapnia w okresie przejściowym u krów wysokowydajnych

Jest to okres zasuszenia – 3 do 2 tygodni przed porodem do 2-3 tyg po porodzie.

Zapotrzebowanie krów na Ca obejmuje:

• bytowe - 5 - 6 g na 100 kg masy ciała

• produkcję mleka - 2,5 - 3,5 g na 1 kg mleka FCM

• ciążę - ten dodatek dotyczy krów powyżej 190 dnia ciąży.

Dopóki zapotrzebowanie krów na wapń jest pokrywane zgodnie z w/w zaleceniami, metabolizm Ca nie wymaga regulacji hormonalnej. W okresie przejściowym Ca jest zużywane na potrzeby budowy szkieletu płodu, potrzeby bytowe krowy i produkcję mleka – im bardziej wydajna, tym więcej Ca jej potrzeba.

Średnie spożycie Ca wynosi 33-45g/dzień. Zależy od rasy, wydajności i wielu innych czynników.

W warunkach fizjologicznych (żadnych alkaloz, bilans anionowo-kationowy właściwy) absorpcja Ca wynosi 13-18g/dziennie (zależy od rasy) a sekrecja ok. 5-7g i zachodzi w jelitach. Białko wiążące Ca to kalbindyna, ilość tego białka zależy od ilości innych pierwiastków – Mg, P itp., a także Wit D3. Niestety większość Ca (20-37g/dzień) jest wydalana z kałem. W płynie pozakomórkowym mamy 9-11g rezerwy. Główną rezerwą wapnia w organizmie są kości – ok. 7-9kg. Wymiana wapnia pomiędzy kośćmi a płynem pozakomórkowym wynosi 20g/dzień i zależy od braków wapnia. W alkalozie jest o wiele niższa – waha się między 4 a 12 g/dzień. Część Ca z jelit przechodzi do osocza – ok. 2.5 -3g. Właściwy poziom wapnia w organizmie doskonale odzwierciedla jego poziom we krwi. Niewielka część wapnia 0,2-1g jest wysikiwana – w alkalozie krowa wysikuje nawet 4-12g Ca dziennie. Z osocza 2-7g Ca/dzień przechodzi na potrzeby budowy szkieletu płodu – szczególnie od 190 dnia ciąży – wtedy należy uwzględnić to przy ustalaniu dawki wapnia. Osobną kwestią jest stosowany dodatek uzupełniający Ca – różna przyswajalność takiego dodatku.

Mleko krowie zawiera około 1,2 g/L Ca.

Siara około 2,3 g/L Ca.

Krowa produkująca 10L siary traci około 23g Ca, 9g P, 1g Mg podczas pierwszego doju, więc cały Ca ucieka razem z siarą – zdarza się to dość często.

Organizm krowy jest w stanie regulować poziom wapnia za pomocą dwóch hormonów: parathormonu i kalcytoniny. Pierwszy wydzielany jest przez przytarczyce i "wchodzi do gry" w sytuacji niedoboru tego minerału, drugi wydzielany jest przez tarczycę i rozpoczyna swoją aktywność w sytuacji nadmiaru wapnia.

Najniższa koncentracja Ca pojawia się pomiędzy 12 a 24h po wycieleniu.

Na podstawie próbek krwi pobranych w tym czasie można oceniać problem hypokalcemii w stadzie.

Zwykle u około 25% jałówek i u 50% krów stwierdza się stężenie <2mmol/l (<8mg/dl).

Krowa wyrównuje niedobór poprzez:

zwiększenie resorpcji wapnia w kanalikach nerkowych,

mobilizację z rezerw kostnych

mobilizację z przewodu pokarmowego.

Czynniki zaburzające metabolizm wapnia

Alkaloza metaboliczna

Hypomagnezemia

Zbyt wysokie stężenie fosforu we krwi

Jeszcze do niedawna sądzono, że winne są tzw. leniwe przytarczyce z powodu nadmiernego żywienia wapniem w okresie zasuszenia. Nadmiar wapnia miał "usypiać" parathormon, który w sytuacji awaryjnej zbyt późno reagował – około 48h po zaistnieniu niedoboru. Stąd zalecano w okresie zasuszenia odwracać stosunek wapnia do fosforu lub co najwyżej trzymać na poziomie 1:1.

Receptor dla PTH znajdujący się w kościach i nerkach w dużej ilości. Przy prawidłowym pH krwi jego konformacja nie ulega zmianie. Kiedy za niskie stężenie wapnia we krwi, PTH się wytwarza w przytarczycach. Z krwią wędruje do kości i nerek. Tam PTH przyłącza się do receptora. Receptor w obecności jonów Mg2+ aktywuje kompleks cAMP i enzym fosfolipazę C, która wysyła sygnał do kości o uwolnienie kostnych rezerw wapnia, za pośrednictwem jakiegoś tam białka G. W komórkach nerek sygnał mówi o nie wysikiwaniu wapnia, tzn jego wchłaniania zwrotnego w kanalikach dalszych.

Metaboliczna alkaloza jest następstwem pobierania nadmiernej ilości kationów

jednowartościowych, a zwłaszcza potasu. Mniej groźny jest Na, bo jest go zwykle bardzo mało w paszach objętościowych. Paszami o dużej zawartości K: lucerna, melasa, wysłodki buraczane, ziemniaki czy zielonka (kiszonka) z traw nawożonych gnojowicą. Z kolei paszami o niskiej zawartości K są kiszonka z kukurydzy oraz słoma zbożowa.

Przy alkalozie konformacja receptora zmienia się. Nie dochodzi do połączenia PTH z receptorem, a więc w/w brak sygnału dla kości i nerek. Wtedy stosujemy sole anioniowe które zmieniają bilans kationowo-anionowy dawki pokarmowej (popularny DCAD lub DCAB) z dodatniego na ujemny.

Alkaliczny odczyn moczu to wskazanie do ich stosowania. Wykonujemy 2-3 tyg przed porodem badanie pH moczu. Po 2-3 dniach od rozpoczęcia podawania krowom soli anionowych odczyn moczu powinien stać się obojętny lub lekko kwaśny.

Przez badanie pH moczu można ustalić dawkę soli anionowych.

Sole stosuje się tylko w 3 ostatnich tygodniach ciazy.

Hipokalcemia w okresie okołoporodowym może być również spowodowana niedoborem Mg we krwi, pomimo prawidłowego DCAD dawki oraz pH moczu. Brak Mg powoduje nie tylko zmniejszenie sekrecji parathormonu przez przytarczyce – w odpowiedzi na hipokalcemię. Zmniejszona zdolność receptorów kości i nerek do reagowania na parathormon. Receptor w obecności jonów Mg2+ aktywuje kompleks cAMP i enzym fosfolipazę C, która wysyła sygnał do komórek docelowych. W związku brakiem sygnału (cAMP i fosfolipaza C są nieaktywne) wrażliwość tkanek na PTH spada.

Mg jest składnikiem dawkozależnym i od ilości pobranego składnika zależy jego zawartość we krwi. Krowa nie ma możliwości uzupełniania tego poziomu z zapasów.

Ryzyko hipokalcemii stwarza również nadmierna zawartość P we krwi w okresie przed porodem, tj. powyżej 2 mmol/litr. Fosfor hamuje wtedy przemianę formy nieaktywnej witaminy D3 w formę aktywną, co zmniejsza wchłanianie Ca w jelitach i stwarza

zagrożenie hipokalcemii. Prawdopodobieństwo za dużych dawek fosforu (ponad 80 g/dzień) w okresie przejściowym przed porodem jest obecnie spore, co wynika z dużych dawek pasz treściwych stosowanych w tym okresie, a także z udziału w dawce kiszonki

z kukurydzy oraz śrut poekstrakcyjnych, a więc pasz zawierających dużo P.

15. Czynniki wpływające na wchłanianie magnezu i jego znaczenie dla zdrowia krów

Znaczenie : - hipomagnezemia predysponuje krowy w okresie okołoporodowym do hipokalcemii i porażenia poporodowego

- kofaktor reakcji enzymatycznych jako kation wewnątrzkomórkowy

- Mg pozakomórkowy ważny dla normalnego przewodnictwa nerwowego, funkcji mięśni,

mineralizacji kości

- przy jego niedoborze pierwszym źródłem w organizmie są kości

- ważny kofaktor w aktywacji parathormonu w okresie okołoporodowym

- spadek stężenia w organizmie (0,5-0,8mmol/l) objawia się brakiem apetytu i obniżeniem mleczności

- spadek stężenia w organizmie (<0,5mmol/l) objawia się zaleganiem, drgawkami, oczopląsem

Czynniki wchłaniania : - brak pobierania pokarmu przyczynia się do hipomagnezemii

- najwięcej znajduje się go w kościach i dużo stamtąd trafia do mleka-przy braku podaży magnezu dochodzi do hipomagnezemii w wysokiej laktacji

- w jelicie cienkim u młodych cieląt i owiec, z wiekiem wchłanianie w żwaczu i czepcu-uzależnione od jego koncentracji w płynie żwaczowym i integralności z mechanizmami transportującymi magnez

- rozpuszczalność w płynie żwaczowym zależy od pH i obecności kwasu trans-akonitynowego

- transport aktywny zależny od poziomu sodu i potasu

- transport bierny zależny od koncentracji magnezu (min. stężenie magnezu w paszy do właściwego wchłaniania 3,5g/kg)

16. Zasady leczenia ZTK

Celem leczenia Zespołu Tłustej Krowy jest przywrócenie krowy na dodatni bilans energetyczny, zahamowanie lipomobilizacji i zmniejszenie ilości kwasów tłuszczowych oddziałujących na wątrobę.

Leczenie jest postępowaniem „awaryjnym” – skutkiem zaniedbań w profilaktyce.

Konieczne kroki towarzyszące leczeniu ZTK:

A) Leczenie chorób wyzwalających /towarzyszących, które doprowadzają do powstania ketozy (przemieszczenie trawieńca, zachorowanie na tle ciał obcych, zatrzymanie błon płodowych, endometritis)

B) Podawanie własnej karmy wzbogaconej w witaminy i sole mineralne,

C) Ruch zwierząt

D) Uregulowanie: - sposobu karmienia, -trawienia w przedżołądkach (przenoszenie soku żwaczowego (10 l dziennie), lub suszu z lucerny (10 l rozmieszanego z wodzie) z elektrolitami

Środki podawane przy ZTK:

1. Substancje glukoplastyczne:

- glukoza

- propionian sodu (250-300 g/dzień w 5 porcjach doustnie)

- glikol propylenowy (250-500 ml 4x dziennie doustnie)

- aminokwasy glukotwórcze (alanina i glutamina, szczególnie przy uszkodzeniu wątroby)

- glicerol (500 ml 2x dziennie przez 3 dni, niekiedy powoduje biegunkę, nasilone pragnienie i diurezę)

2. Leki pobudzające glukoneogenezę

- ACTH (500 j.m. dziennie, przez wiele dni, zalecany przy poważnych uszkodzeniach wątroby)

- glukokortykosterydy(żle tolerowane przy poważnych uszkodzeniach wątroby):

+ prednizolon 100-200 mg,

+ dexametazon 20 mg,

+ flumetazon 1-2,5 (5 mg) powtórzenie dawki po 24 h

- Anaboliki sterydowe – octan trenbolonu (60-120 mg i.m., pobudzają apetyt)

3. Środki hamujące lipomobilizację:

- propranolol (10-40 mg/szt., stymuluje perystaltykę, podawać z wapniem)

- kwas nikotynowy lub nikotynian sodu (2x6 g dziennie przez 5-7 dni, początkowo hamuje, ale potem przyspiesza lipolizę, zwalcza hypomagnezemię)

- insulina (200-300 j.m. lente, s.c., wzmaga przenikanie glukozy i aminokwasów do wnętrza komórek, przyspiesza przemianę glukozy w glikogen i tłuszcze, przyspiesza biosyntezę białek i kwasów nukleinowych. Działa anabolicznie, zwłaszcza na metabolizm wątroby, mięśni i tk. tłuszczowej, pobudza i normalizuje ruchy przedżołądków, hamuje uwalnianie WKT

- Mg++ (działa lipotropowo, 50 g MgCl2 dziennie, pula Mg we krwi jest glukozależna – przy dłużej trwającej hiperglikemii wydalany przez nerki)

4. Środki lipotropowe (uczestniczą w transporcie tłuszczu z wątroby do tkanek, zalecane w steatozie wątroby i leczeniu porażenia poporodowego):

- chlorek choliny (25 g dziennie per os, najlepiej gdy podawany co 2-4 godziny, częściowo rozkładany w żwaczu; można podawać 7-10 g podskórnie lub dożylnie)

- DL-metionina 50 g, betaina 20-30 g, hydroksyanalogmetioniny 20-40 g

5. Środki ochraniające wątrobę:

- wit. E, selen (szczególnie w zespole krowy zalegającej, przy poważnych uszkodzeniach wątroby

- kwas nikotynowy (12-15 g dziennie w dwóch porcjach)

- witaminy z grupy B

- preparaty „wątrobowe” (Bykahepar, Amynin, Hepateril, itp.)

17. Związki glukoplastycze i ich stosowanie w profilaktyce i leczeniu ZTK

Związki glukopastyczne powodują podniesienie poziomu glukozy oraz insuliny a także zmniejszenie poziomu WKT(wolnych kwasów tłuszczowych)oraz związków ketonowych.

 W okresie okołoporodowym można profilaktycznie podawać glikol propylenowy lub glicerynę w ilości 250-300 ml/dobę najlepiej doustenie we wlewie.

Krowy, które w krótkim czasie nadmiernie tracą kondycję(250-500 ml/sztukę przez 5-7 dni).Dawka toksyczna glikolu propylenowego wynosi ok.1,5 kg na sztukę.

Z innych związków glukoplastycznych można wymienić: propionian sodu(250-300 g na sztukę w 5 porcjach doustnie) a także aminokwasy glukotwórcze: alanina i glutamina.

18. Najczęściej spotykane technopatie u bydła i zapobieganie ich występowaniu

- powierzchowne i głębokie zapalenie tworzywa racicowego (częste tłoczenie i zagęszczanie się krów na twardych i ściernych powierzchniach może powodować uszkodzenia skóry właściwej i rogu oraz zaburzenia produkcji naskórka wewnątrz kapsuły racicy),

- martwica ścięgna zginacza głębokiego,

- ropne zapalenie stawu racicowego,

- ropnie metastatyczne,

- zniekształcenia stawowe i okołostawowe

- uszkodzenia bocznej powierzchni kończyn związane z konstrukcją i wyposażeniem stanowiska, najczęściej ze zbyt krótką i twardą płytą legowiskową,

- urazy uciskowe (np. krótkie kojce),

- Zapalenie skóry palców

Czynnikiem zakaźnym są beztlenowe bakterie Trepomena. Bakterie

te uniemożliwiają bez wsparcia samoistne gojenie się ran.

Choroba wywołuje zmiany w szparze

międzypalcowej lub na tylnej powierzchni piętek i dotyczy przeważnie kończyn

tylnych. Umiejscawia się blisko opuszek, po stronie grzbietowej palców.

Najczęstszą przyczyną występowania choroby jest

utrzymywanie zwierząt na mokrym, zanieczyszczonym odchodami podłożu

(najczęściej w oborach bezściołowych lub wolnostanowiskowych

Zapobieganie polega głównie na zachowaniu dobrych warunków higienicznych

w oborze.

- Gnicie rogu. Choroba występująca w warunkach intensyfikacji hodowli.

Jej szerzeniu się sprzyjają niehigieniczne warunki (duża wilgoć, częste zanieczyszczenie

racic gnojowicą, drażniące działanie amoniaku i siarkowodoru).

Zmiany chorobowe dotyczą przeważnie rogu opuszek tylnych racic i rozpoczynają

się zwykle na ich opuszkach wewnętrznych. Początkowo róg staje się

miękki, mało elastyczny, nie trzyma się tworzywa, następnie pojawiają się w

nim ubytki w postaci jamistych, czarnych zagłębień o nieregularnych i postrzępionych

brzegach. Róg rozpada się. Występuje gnilny zapach. Objawy choroby

to przebieranie kończynami podczas stania, częste polegiwanie, pogorszona

jakość nasienia i zmniejszona wydajność. Leczniczo stosuje się dziegieć i siarczan

miedzi. Profilaktycznie wykonuje się korektę racic i zachowuje wysoką

higienę w budynkach inwentarskich.

- Obserwowane schorzenia kończyn u bydła w 80 % dotyczą kończyn tylnych

- Schorzenia wymion mogą powstawać m.in. w wyniku zimnych podłóg. Oziębienie wymienia powoduje skurcz naczyń krwionośnych, zmniejszony dopływ krwi, a tym samym ograniczone odżywienie tkanki gruczołowej i obniżenie jej odporności.
Jeżeli oziębieniu dodatkowo towarzyszy wysoka wilgotność powietrza i mokre legowisko, to zwiększa się wtedy niebezpieczeństwo powstawania zakrzepów oraz rozpulchniania naskórka wymienia, co ułatwia wnikanie znajdujących się w otoczeniu drobnoustrojów chorobotwórczych do gruczołu mlekowego. Dodatkowym momentem sprzyjającym występowaniu schorzeń wymienia przy zimnym legowisku jest fakt, że krowy tracą czucie w oziębionym wymieniu i podczas kładzenia się czy wstawania następują sobie na strzyki racicami, kalecząc je lub miażdżąc. Innym mankamentem wpływającym na schorzenia wymion jest śliskość podłogi. Każdy upadek krowy na śliskiej podłodze powoduje gwałtowny nacisk całego ciała zwierzęcia na wymię, co może prowadzić do okaleczenia i stłuczenia strzyków oraz wymienia.
Schorzenia wymion występują również przy nieprawidłowo wyprofilowanych rusztach. Ruszt o ostrych kantach i złej fakturze jest często przyczyną zranienia, a nawet amputacji strzyków u bydła

Zapobieganie

- Poza systematycznym przeglądem racic, regularną korektą (korekcja racic. Standardowo korekcję racic u krów należy przeprowadzać 2-krotnie w ciągu roku (jesienią i na wiosnę). Prawidłowe przycinanie rogu racicowego znacząco zmniejsza odsetek schorzeń racic i kulawizn u krów mlecznych) i szybkim reagowaniem na występujące problemy,

pomocne w zapobieganiu schorzeniom są kąpiele racic. Kąpiele wykonywane są z użyciem roztworów dezynfekcyjnych, które wlewa się do specjalnych wanien (kuwet, basenów, brodzików) lub na chłonną matę, a te umieszcza się w korytarzach przepędowych, tak aby

zwierzęta nie miały możliwości ich ominięcia,

- Poprawienie warunków zoohigienicznych,

- Prawidłowo rozwiązane legowisko powinno umożliwiać zachowanie zdrowia, czystości powłok ciała oraz komfort bytowania. Decydują o tym przede wszystkim: długości i szerokość powierzchni dostępnej dla zwierzęcia oraz spadek płyty legowiskowej (prawidłowy wynosi 2% różnicy poziomu w kierunku części gnojowej), właściwości fizyczne i chemiczne podłogi oraz ściółki, elementy konstrukcyjne wygrodzenia, takie jak brzeg żłobu, przegrody międzystanowiskowe. Dobre stanowisko to takie, na którym zwierzęta długo leżą, nie brudzą się i nie dochodzi do otarć i urazów ciała.

- Zaleca się wszędzie tam, gdzie jest to możliwe stosowanie podłóg ściółkowych. Należy absolutnie zapewniać podłogi ściółkowe zwierzętom młodym oraz zwierzętom reprodukcyjnym.

- Zapewnienie zwierzętom odpowiedniej przestrzeni przy stole paszowym

(60-75 cm/szt.),

- Właściwej liczby poideł i legowisk o odpowiedniej długości (250 cm),

- Zapewnienie prawidłowej nawierzchni w oborze (podłoga czysta, równa,

wygodna do chodzenia, nie powodująca nadmiernego ścierania rogu i poślizgów,

trwała, łatwa do sprzątania i utrzymania),

- Podłogi lite powinny być rowkowane, bez szorstkich miejsc i ostrych krawędzi,

w obrębie dostępu do stołu paszowego grubo wyścielone słomą,

19. Sposób oceny BCS i jego wykorzystanie w ochronie zdrowia stada

20. Czynniki ryzyka dla przemieszczenia trawieńca i sposoby zapobiegania jego występowaniu

Czynniki ryzyka: - ZTK, ketoza, kwasica, okres poporodowy, zespół SARA/subacute ruminal acidosis)

- krowy wysokomleczne, 90% przypadków ma miejsce w okresie od 1 tyg. przed porodem do 3 tyg. po porodzie

- podawanie dużych ilości pasz treściwych po porodzie, a zbyt małą ilość włókna w dawce pokarmowej,

- brak ruchu, ; -niedobór wapnia ; - pasza zbyt rozdrobniona – mniej niż 4 cm

zapobieganie:

- ograniczenie nadmiernego żywienia paszami treściwymi, szczególnie w późnej ciąży

- krowy zasuszone żywić paszami włóknistymi w celu dobrego wypełnienia żwacza

- podawanie odpowiednio przygotowanej paszy - stopniowe zwiększanie ilości paszy treściwej, właściwa zawartość włókna i struktura paszy

- intensywne pojenie krowy po porodzie (podanie dożwaczowe 40-50 l wody) może obniżyć częstotliwość występowania przemieszczeń trawieńca