Finanse Publiczne – wykład 28/09/2014

Dr Kamila Bielawska

Egzamin – test wielokrotnego wyboru

Literatura:

Finanse publiczne, S. Owsiak (rozdziały 1, 2, 3, 9, 10, 11, 17, 21)

Polityka gospodarcza, Ćwikliński (rozdziały 4, 7, 8, 15)

Finanse Unii Europejskiej, Oręziak

------------------------------------------------------------------------------

Finanse publiczne, to publiczne zasoby pieniężne oraz operacyjne z tymi zasobami.

Przedmiotem zainteresowania finansów publicznych jako nauki ekonomicznej:

• Zjawisko i procesy związane z tworzeniem i rozdysponowaniem funduszy publicznych

• Wyjaśnienie treści ekonomicznej i społecznej funduszy publicznych

• Badanie związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy gromadzeniem i rozdysponowaniem funduszy publicznych a procesami gospodarowania procesami społecznymi i politycznymi.

Operacje publicznymi środkami pieniężnymi obejmują:

• Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

• Wydatkowanie środków publicznych

• Finansowanie potrzeb pożyczkowych państwa

• Zaciąganie zobowiązań angażując środki publiczne

• Zarządzanie środkami publicznymi

• Zarządzanie długiem publicznym

Czynniki wpływające na skalę ingerencji państwa w strefę społeczno-gospodarczą:

• Doktryna (teoria) społeczno-ekonomiczna stosowana przez władze publiczne

• Stopień rozwoju społeczno-ekonomicznego

Formy ingerencji państwa w strefę gospodarczą

• Regulacja (stanowienie i egzekwowanie prawa)

• Finansowanie dostępu do niektórych dóbr i usług (ludzie za to płacą w ramach pieniędzy publicznych)

• „produkcja” – dostarczanie dóbr społecznych i publicznych przez przedmioty sektora finansów publicznych (np. muszą powstać szpitale, trzeba je umeblować, zatrudnić ludzi, płcić im wynagrodzenia itd.)

Dobro społeczne:

• Są wytwarzane przez mechanizm społeczny

• Nie blokuje dostępu biednym ludziom

Dobro publiczne:

• Korzystanie przez jednostkę nie wyklucza innych z korzystania, zazwyczaj są bezpłatne lub częściowo odpłatne

• Kategorie:

  • Państwo ingeruje w proces, by każdy miał dostęp (ochrona zdrowia, edukacja)

  • Wojsko straż pożarna

Argumenty na rzecz ingerencji państwa w gospodarkę:

• Reakcja na niedoskonałości mechanizmu rynkowego:

  • Brak konkurencji

  • Występowanie efektów zewnętrznych

  • Istnienie braków informatycznych

  • Występowanie dóbr publicznych

  • Występowanie nierównowagi gospodarczej

• Interwencjonizm wykraczający poza usuwanie niedoskonałości runku:

  • Redystrybucja dochodów (syndrom Janosika)

  • Finansowanie dóbr społecznych

Funkcje finansów publicznych wg R. Musgrave’a:

• Alokacyjna:

  • Dostarczanie dóbr publicznych i społecznych albo proces, w którym wykorzystywanie zasobów (nie tylko pieniędzy ale grunty, nieruchomości, zasoby ludzkie) dzielone jest między dobra prywatne a publiczne i społeczne

• Redystrybucyjna:

  • Dostosowanie podziału dochodu i majątku do zgodności z tym, co społeczeństwo uważa za słuszny czy sprawiedliwy stan podziału (instrumenty: podatki i transfery publiczne)

• Stabilizacyjna:

  • Wykorzystywanie instrumentów fiskalnych do utrzymywania wysokiego stanu zatrudnienia, stabilność cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego z uwzględnieniem ich efektów dla bilansu płatniczego

Wydatki publiczne a wskaźniki rozwoju społecznego

Gospodarcza rola państwa w XXI wieku, V. Tanzi (2006) – jego wykres był na wykładzie

HDI (Human development index) – miernik rozwoju społeczno-gospodarczego; im wyższy, tym lepsza sytuacja (jakość życia). Średnia wartość wysokiego HDI wynosi 0,76, Polska ma 0,8.

Polityka finansowa

• Polityka finansowa jest jednym z podstawowych instrumentów realizacji polityki gospodarczej, polega na określeniu celów, doborze metod i instrumentów realizacji tych celów w sferze finansów

• Cele powinny być możliwe do osiągnięcia i wzajemnie niesprzeczne oraz kwantyfikowalne (konkretna wartość liczbowa)

• Na politykę finansową składają się:

  • Polityka monetarna (pieniężna) – aktualny cel Polski, to wzrost cen na poziomie 2,5%

  • Fiskalna (budżetowa

Deflacja – proces w którym ceny spadają

Inflacja w 20014 roku wynosi 0,1

Polityka fiskalna a monetarna

• Rząd prowadząc politykę fiskalną oddziałuje na politykę monetarną poprzez;

  • Wielkość deficytu sektora finansów publicznych i sposób jego finansowania

  • Wielkość dochodów i wydatków publicznych i ich strukturę

  • Regulowanie cen kontrolowanych

  • Wielkość i sposób wykorzystania wpływów z prywatyzacji

  • Konkurencyjność krajowych problemów na rynkach międzynarodowych

  • Wpływ na elastyczność rynku pracy

• Polityka pieniężna oddziałowuje na politykę fiskalną poprzez:

  • Koszty obsługi długu publicznego

  • Skłonność do oszczędzania

  • Zdolność gospodarki do absorpcji krajowych oszczędności

Reguły fiskalne – trwałe ograniczenie polityki fiskalnej odzwierciedlone we wskaźnikach budżetowych, wskazujących na jej postępy (Kopts, Symansky 1998)

Podstawowe zasady tworzenia reguły fiskalnej

• Dokładne określenie wskaźnika budżetowego, który obejmuje reguła, czyli np.. salda budżetowego (rzeczywiste lub strukturalne lub pierwotne) wydatków budżetowych (ogółem czy dochodu podatkowego), długu publicznego (brutto, netto)

• Wprowadzenie wysokiej rangi prawnej reguły, poprzez jej zapisanie w konstytucji lub ustawie (np. o finansach publicznych) – gwarancja długoterminowego charakteru

• Sposób ograniczenia agregatu budżetowego

• Sformułowanie reguły w sposób prosty i zrozumiały, a także dla społeczeństwa

• Sankcje za nieprzestrzeganie wyznaczają reguły i ich nieuchronność, egzekwowana przez niezależny od władz organ oraz dotkliwość kar

• Wybór reguły spójnej z przyjętą średni- i długoterminową strategią finansową i gospodarczą kraju

Przyczyny stosowania reguł fiskalnych:

• Problem tzw. opóźnień i niespójności polityki budżetowej w czasie

• Zjawisko „skłonność do deficytu”

• Potrzeba koordynacji polityk fiskalnych np. w ramach państw tworzących unię walutową

Reguły fiskalne

• Salda budżetowe

• Salda zadłużenia

• Salda wydatków

Wybór reguły fiskalnej a cele polityki fiskalnej

1. Stabilizacja długu publicznego

2. Stabilizacja gospodarki

3. Wielkość sektora publicznego

Typ reguły fiskalnej	1	2	3
Saldo rzeczywiste	++	-	0
Saldo pierwotne	+	-	0
Saldo strukturalne	++	++	0
Równowaga budżetowa w cyklu koniunkturalnym	++	+++	0
Relacja długu do PKB	+++	-	-
Wydatki	+	++	++
Maksymalny poziom dochodów	-	-	++
Minimalny poziom dochodów	+	+	-
Ograniczenia dotyczące dochodów nadzwyczajnych	+	++	++

Zagrożenia dla skuteczności reguł fiskalnych

• „kreatywna księgowość”

• Brak przejrzystości sektora finansów publicznych